10 câu hỏi dành cho những ai quan tâm đến sự nghiệp phê bình văn học của Hoài Thanh

Kû niÖm 100 n¨m ngµy sinh Hoµi Thanh<br /> (15/7/1909 – 15/7/2009)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10 c©u hái dµnh cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn<br /> sù nghiÖp phª b×nh v¨n häc cña Hoµi Thanh<br /> <br /> <br /> Phan Hång Giang<br /> <br /> <br /> 1. Hoµi Thanh ®· x¸c lËp cho v¨n “ý nghÜa ®êi ng−êi” (tªn mét bµi viÕt<br /> ch−¬ng nãi chung vµ th¬ nãi riªng vÞ trÝ cña Hoµi Thanh më ®Çu cuèn “V¨n<br /> thÕ nµo trong cuéc sèng con ng−êi? ¤ng ch−¬ng vµ hµnh ®éng”) kh«ng ë “sèng ®Ó<br /> kh«ng coi v¨n ¨n” mµ lµ ®Ó vun trång vµ thô h−ëng<br /> ch−¬ng lµ nh÷ng gi¸ trÞ t×nh c¶m, nh÷ng gi¸ trÞ<br /> chuyÖn “trµ tinh thÇn cao quý.<br /> d− töu hËu”, C¸ch x¸c ®Þnh vÞ thÕ cña v¨n<br /> lµ “trß ch¬i v« ch−¬ng trong cuéc sèng cã ý nghÜa ®Þnh<br /> t¨m tÝch” mµ h−íng s©u s¾c tíi néi dung, phong c¸ch<br /> coi v¨n phª b×nh cña Hoµi Thanh sau nµy: lu«n<br /> ch−¬ng lµ mét g¾n bã víi cuéc sèng t×nh c¶m b×nh dÞ<br /> gi¸ trÞ lung mµ phong phó, tinh tÕ cña con ng−êi vµ<br /> linh, cao ®Ñp, tr¸nh xa nh÷ng thuËt ng÷ cao siªu.<br /> gãp phÇn lµm<br /> 2. C¸ch phª b×nh v¨n häc cña Hoµi<br /> ®êi sèng tinh<br /> Thanh thuéc lo¹i nµo? Lµ phª b×nh lý trÝ<br /> thÇn cña con<br /> – nÆng vÒ nghiªn cøu häc thuËt, lµ phª<br /> ng−êi giµu cã h¬n lªn. Mµ trong cuéc ®êi b×nh t×nh c¶m - nÆng vÒ c¸c tr¶i nghiÖm<br /> nµy, chÝnh sù giµu cã cña t©m hån, t×nh cuéc sèng riªng (“lÊy hån t«i ®Ó hiÓu hån<br /> yªu th−¬ng, tr©n träng lÉn nhau gi÷a ng−êi”), hay lµ phª b×nh nÆng vÒ x· héi<br /> ng−êi víi ng−êi míi lµm nªn gi¸ trÞ lín häc lång ghÐp c¸c quan ®iÓm chÝnh trÞ –<br /> nhÊt, bÒn v÷ng nhÊt cña cuéc sèng. ¤ng x· héi? Hay lµ cã sù ®an xen gi÷a c¸c<br /> còng kh«ng qu¸ quan träng hãa vai trß lo¹i phª b×nh trªn ®©y? Víi bµi tiÓu luËn<br /> cña v¨n ch−¬ng ®Õn møc cã thÓ dïng nã “Mét thêi ®¹i trong thi ca” më ®Çu cuèn<br /> ®Ó lµm “®ßn chuyÓn xoay chÕ ®é”, ®Ó tõ “Thi nh©n ViÖt Nam” Hoµi Thanh ®·<br /> ®ã chÝnh trÞ hãa v¨n ch−¬ng qu¸ møc, cã thÓ hiÖn mét n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn<br /> thÓ lµm ph−¬ng h¹i ®Õn phÈm chÊt ®Æc tµi t×nh mang ý nghÜa kh¸i qu¸t lý luËn<br /> thï cña v¨n ch−¬ng. s©u s¾c khiÕn c¸c nhµ nghiªn cøu uyªn<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2009<br /> <br /> th©m lu«n ®Ò cao tÝnh häc thuËt còng d©n gian, th¬ Tè H÷u, th¬ Hå Chñ tÞch,<br /> ph¶i ng¶ mò th¸n phôc… th¬ cña c¸c t¸c gi¶ ®−¬ng ®¹i… cã thÓ<br /> s¸nh ngang víi Hoµi Thanh cña “Thi<br /> 3. “Thi nh©n ViÖt Nam” cã ph¶i lµ<br /> nh©n ViÖt Nam” ®−îc kh«ng?<br /> hÖ qu¶ cña thuyÕt “NghÖ thuËt vÞ nghÖ<br /> thuËt” mµ ng−êi ta ®· g¸n cho Hoµi 6. Hoµi Thanh – nhµ qu¶n lý v¨n<br /> Thanh hay cña mét c¸ch tiÕp cËn v¨n nghÖ cã c¶n trë Hoµi Thanh – nhµ phª<br /> ch−¬ng mµ chÝnh «ng – trong trµo l−u b×nh kh«ng? Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, lµ<br /> “phñ ®Þnh qu¸ khø” (!) – còng ®· tõng ng−êi cña bé m¸y cã lµm ngßi bót cña<br /> “tù phª b×nh nghiªm kh¾c”? Hay ®ã Hoµi Thanh “cïn mßn” ®i kh«ng? Hoµi<br /> chÝnh lµ kÕt qu¶ cña mét quan niÖm v¨n Thanh cã ph¶i “vÞ ng−êi ngåi trªn” nh−<br /> ch−¬ng mang ®Ëm s¾c mµu “vÞ nh©n lêi mét bµi th¬ ®· ch©m chäc «ng, khi<br /> sinh”, ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a “v¨n rÊt nhiÒu bµi th¬ sau nµy ®−îc «ng t¸n<br /> ch−¬ng” víi “hµnh ®éng” nh− tªn mét th−ëng l¹i lµ cña nh÷ng t¸c gi¶ míi<br /> cuèn s¸ch næi tiÕng cña «ng, lµ s¶n b−íc vµo lµng th¬ lóc Êy cßn ch−a cã<br /> phÈm cña nh÷ng thêi kh¾c th¨ng hoa “vai vÕ” g× nh− Thanh H¶i, Giang Nam,<br /> tuyÖt vêi mµ “t¹o hãa” (?) ®· hµo phãng TrÇn §¨ng Khoa, L−u Quang Vò, Ph¹m<br /> ban tÆng cho «ng? TiÕn DuËt, NguyÔn Duy, C¶nh Trµ?...<br /> <br /> 4. Cã ph¶i c¸c t¸c phÈm phª b×nh 7. Hoµi Thanh ®· g¾n kÕt phª b×nh<br /> cña Hoµi Thanh ®· cã thÓ trô v÷ng v¨n häc vµ gi¶ng d¹y v¨n häc trong nhµ<br /> tr−íc thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thêi tr−êng thÕ nµo? Víi nh÷ng b×nh luËn<br /> gian mét phÇn lín lµ nhê ë c¸i nÒn v¨n s¾c s¶o, s©u s¾c vÒ NguyÔn Tr·i,<br /> hãa s©u réng, ë tÇm t− t−ëng – triÕt häc NguyÔn Du, NguyÔn Gia ThiÒu, §oµn<br /> hµm chøa trong c¸c tr−íc t¸c cña «ng? ThÞ §iÓm, NguyÔn Huy Tù…, «ng ®·<br /> Cã thÓ thÊy râ diÖn m¹o mét Hoµi gãp phÇn lµm sèng l¹i c¸c t¸c phÈm cæ<br /> Thanh – nhµ v¨n hãa, mét Hoµi Thanh ®iÓn, thæi vµo ®ã t©m hån, sinh khÝ cña<br /> – nhµ t− t−ëng trong c¸c t¸c phÈm: thêi ®¹i h«m nay.<br /> “V¨n ch−¬ng vµ hµnh ®éng” (1936), “Cã 8. Kh«ng chØ viÕt phª b×nh, mét ho¹t<br /> mét nÒn v¨n hãa ViÖt Nam” (1946), ®éng næi bËt kh¸c cña Hoµi Thanh lµ<br /> “Nh©n v¨n ViÖt Nam” (1949), “QuyÒn phª b×nh nãi,- tøc nãi chuyÖn vÒ t¸c<br /> sèng con ng−êi trong TruyÖn KiÒu” phÈm v¨n häc, ®Æc biÖt lµ vÒ th¬, ®−a<br /> (1949), “Phan Béi Ch©u” (1978), vµ ®Æc v¨n ch−¬ng trùc tiÕp ®Õn víi qu¶ng ®¹i<br /> biÖt trong t¸c phÈm míi s−u tÇm ®−îc quÇn chóng. Nªn ch¨ng c¸c nhµ phª<br /> “Hoµi Thanh trªn b¸o Trµng An – HuÕ, b×nh hiÖn nay cña chóng ta cÇn thö søc<br /> 1935 – 1936”. trong nh÷ng cuéc ®èi tho¹i v¨n ch−¬ng<br /> kiÓu nµy, nã sÏ ®¸nh gi¸ mét c¸ch<br /> 5. Hoµi Thanh sau 1945 cã “sa sót”<br /> nhanh nh¹y n¨ng lùc ®èi tho¹i, giao tiÕp<br /> so víi Hoµi Thanh tr−íc 1945 kh«ng?<br /> víi c«ng chóng qua phª b×nh hay phÇn<br /> “Thi nh©n ViÖt Nam” (1942) lµ ®Ønh cao<br /> lín nhiÒu khi vÉn chØ lµ “®éc tho¹i”?<br /> s¸ng t¹o cña Hoµi Thanh, nh−ng d−íi<br /> gãc nh×n kh¸c, nh÷ng b×nh luËn cña 9. §ãng gãp cña Hoµi Thanh trong<br /> Hoµi Thanh vÒ “TruyÖn KiÒu”, “Chinh lÜnh vùc hoµn thiÖn ng«n ng÷ phª b×nh<br /> phô ng©m”, “Cung o¸n ng©m khóc”, v¨n häc? Víi Hoµi Thanh cã ph¶i tiÕng<br /> “Hoa tiªn”, vÒ th¬ NguyÔn Tr·i, th¬ ca ViÖt ®· ®−îc “n©ng lªn mét tÇm cao<br /> 10 c©u hái dµnh cho nh÷ng ai quan t©m… 29<br /> <br /> míi” ®Ó béc lé râ rµng kh¶ n¨ng biÓu ®¹t lªn trªn nh÷ng trãi buéc cña nÕp nghÜ<br /> nhuÇn nhuyÔn nh÷ng s¾c th¸i t×nh c¶m, mßn cò vµ cña thãi ®êi phµm tôc (®Ó<br /> trÝ tuÖ tinh tÕ nhÊt, phøc t¹p nhÊt? lµm sao “khi ®äc th¬, t«i chØ biÕt cã th¬”<br /> nh− Hoµi Thanh ®· tõng “nhá to” t©m<br /> 10. So víi tµi n¨ng s¸ng t¸c, tµi sù), ®Ó lµm sao b¶n th©n t¸c phÈm phª<br /> n¨ng phª b×nh d−êng nh− hiÕm gÆp b×nh cã thÓ ®−îc coi lµ mét t¸c phÈm<br /> h¬n? Cã thÓ rót ra nh÷ng bµi häc g× tõ v¨n häc ®éc lËp, kh«ng cÇn ph¶i “¨n<br /> sù nghiÖp phª b×nh cña Hoµi Thanh ®Ó theo”, ph¶i “ký sinh” vµo t¸c phÈm nµo<br /> gãp phÇn chÊn h−ng nÒn phª b×nh cßn ®ã míi ®ñ søc hÊp dÉn ng−êi ®äc? (Nh−<br /> kh¸ Ìo uét cña chóng ta h«m nay? CÇn Hoµi Thanh tõng viÕt: “Dï cã tù rÎ róng<br /> nh÷ng yÕu tè g× ®Ó cã thÓ lµm nªn mét m×nh ®Õn ®©u, t«i còng kh«ng mong<br /> tµi n¨ng phª b×nh? Sù hiÓu biÕt s©u kiÕm chót h−¬ng thõa” tõ nh÷ng bµi th¬<br /> réng tõ cuéc ®êi ®Õn t¸c phÈm, tõ v¨n m×nh ®em ra b×nh phÈm)…<br /> hãa – t− t−ëng ®Õn v¨n ch−¬ng? N¨ng<br /> lùc c¶m thô vµ suy xÐt vÒ t¸c phÈm; kh¶ *<br /> n¨ng ®ång c¶m, ®ång ®iÖu gi÷a ng−êi<br /> * *<br /> phª b×nh vµ ng−êi s¸ng t¸c nh− B¸ Nha<br /> vµ Tö Kú trong tiÕng nh¹c? Sù ®Þnh vÞ Trªn ®©y lµ 10 c©u hái nhá vÒ sù<br /> ch©n x¸c t¸c phÈm v¨n häc trong ®êi nghiÖp lín cña Hoµi Thanh. Hy väng<br /> sèng tinh thÇn cña con ng−êi trong x· r»ng c¸c nhµ v¨n, c¸c ®éc gi¶ yªu mÕn<br /> héi, trong cuéc sèng h«m nay? N¨ng lùc «ng sÏ kh«ng chØ trao ®æi xung quanh<br /> sö dông chÝnh x¸c vµ tinh tÕ ng«n tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y mµ cßn cã thÓ<br /> cña nhµ phª b×nh trong diÔn ®¹t ý t−ëng bµn thªm nhiÒu ®iÒu kh¸c n÷a ®Ó dÞp kû<br /> vµ c¶m xóc cña m×nh? “Kh¸t väng niÖm 100 n¨m ngµy sinh nhµ v¨n Hoµi<br /> thµnh thùc”, kh¸t väng ®−îc lµ m×nh, Thanh thªm phÇn ®a d¹ng, phong phó<br /> ®−îc thÓ hiÖn m×nh, c¸ tÝnh vµ b¶n lÜnh vµ bæ Ých cho nÒn phª b×nh v¨n häc n−íc<br /> cao c−êng cña nhµ phª b×nh biÕt v−ît nhµ h«m nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 29<br />