Ảnh hưởng của điều kiện nuôi cấy đến khả năng sản xuất cellulase của chủng nấm sò pleurotus saijor – caju trong điều kiện lên men xốp

Trịnh Đình Khá và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 90(02): 31 - 35<br /> <br /> ẢNH HƢỞNG CỦA ĐIỀU KIỆN NUÔI CẤY ĐẾN KHẢ NĂNG SẢN XUẤT<br /> CELLULASE CỦA CHỦNG NẤM SÕ Pleurotus saijor – caju TRONG ĐIỀU KIỆN<br /> LÊN MEN XỐP<br /> Trịnh Đình Khá*, Nguyễn Thị Huyền<br /> Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Cellulase là enzyme xúc tác thủy phân liên kết β-1,4-glycoside trong phân tử cellulose. Cellulase<br /> có nhiều ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm, thức ăn chăn nuôi, sản xuất bia, bột giấy, công<br /> nghiệp chất tẩy rửa, công nghiệp diệt may, nhiên liệu, công nghiệp hóa chất, trong quản lý chất<br /> thải và xử lý ô nhiễm. Hiện nay, cellulase đƣợc sản xuất bằng phƣơng pháp lên men lỏng (LSF) và<br /> lên men xốp (SSF).<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi mô tả ảnh hƣởng của một số điều kiện nuôi cấy đến khả năng sản<br /> xuất cellulase của chủng nấm sò Pleurotus saijor – caju bằng lên men xốp: ảnh hƣởng của nguồn<br /> cơ chất, tỷ lệ lõi ngô/bột đậu tƣơng, hàm lƣợng nƣớc, thời gian nuôi cấy, nhiệt độ nuôi cấy, pH ban<br /> đầu của môi trƣờng. Tỷ lệ lõi ngô/bột đậu tƣơng (4/1), độ ẩm ban đầu là 70% (v/w cơ chất), thời<br /> gian nuôi cấy 7 ngày, nhiệt độ nuôi cấy 30°C, pH ban đầu 5,0 là tối ƣu cho sản xuất cellulase của<br /> chủng Pleurotus saijor – caju.<br /> Từ khóa: Cellulase, lên men xốp, nấm sò, Pleurotus saijor – caju, tối ưu.<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Cellulase thủy phân liên kết β-1,4-glycoside<br /> trong chuỗi cellulose tạo thành các<br /> polysaccharide mạch ngắn, dextrin và<br /> glucose. Do đó, cellulase có ý nghĩa lớn trong<br /> việc chuyển hóa sinh học nguyên liệu sinh<br /> khối một cách thân thiện với môi trƣờng.<br /> Cellulase có nhiều ứng dụng khác nhau nhƣ:<br /> sản xuất bột giặt, sản xuất thức ăn gia súc [6],<br /> trong ngành công nghiệp dệt, bột giấy và<br /> công nghiệp giấy, chế biến tinh bột, lên men<br /> rƣợu ngũ cốc, mạch nha và sản xuất bia, chế<br /> biến các loại nƣớc trái cây và nƣớc rau ép [1],<br /> sản xuất dung môi hữu cơ [5]. Cellulase đƣợc<br /> sản xuất bởi nhiều loại vi sinh vật nhƣ vi<br /> khuẩn, xạ khuẩn và nấm mốc bằng phƣơng<br /> pháp lên men lỏng và lên men xốp [7, 9].<br /> Trên thế giới, một số chủng nấm đảm nhƣ:<br /> Volvariella volvacea [4], Fomitosis sp. [2],<br /> Lentinus edodes [8], Irpex lacteus [3] đã<br /> đƣợc nghiên cứu để sản xuất cellulase. Tuy<br /> nhiên, những nghiên cứu về lên men xốp<br /> sản xuất cellulase bởi nấm đảm ở Việt Nam<br /> thì chƣa nhiều.<br /> **<br /> <br /> Tel: 0983 034876<br /> <br /> Trong bài báo này, chúng tôi xác định ảnh<br /> hƣởng của một số điều kiện nuôi cấy đến khả<br /> năng sản xuất cellulase của chủng nấm sò<br /> bằng lên men xốp trên nguồn nguyên liệu sẵn<br /> có ở Việt Nam.<br /> VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> Vật liệu<br /> Chủng nấm sò đƣợc cung cấp bởi Viện Di<br /> truyền Nông nghiệp Việt Nam. Một số<br /> nguyên liệu nhƣ bã mía, mùn cƣa, vỏ trấu, lõi<br /> ngô, bột đậu tƣơng đƣợc thu thập tại Thái<br /> Nguyên.<br /> Phƣơng pháp<br /> - Xác định nguồn cơ chất lên men và tỷ lệ bột<br /> đậu tương/cơ chất cellulose thích hợp<br /> Nguồn cơ chất thích hợp đƣợc tối ƣu bằng<br /> cách lên men với 85% từng loại cơ chất<br /> cellulose trộn với 15% bột đậu tƣơng. Tỷ lệ<br /> bột đậu tƣơng/ lõi ngô thay đổi (0,5:9,5; 1:9;<br /> 1,5:8,5; 2:8; 2,5:7,5; 3:7; 3,5:6,5) để xác định<br /> tỷ lệ thích hợp. Tổng lƣợng cơ chất lên men<br /> 10 g/bình tam giác 250 ml; độ ẩm 80%; pH<br /> ban đầu 6,0; nhiệt độ lên men 30°C. Sau 5<br /> ngày lên men, enzyme đƣợc trích ly và xác<br /> định hoạt tính.<br /> - Xác định độ ẩm ban đầu thích hợp<br /> 31<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Trịnh Đình Khá và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Độ ẩm ban đầu đƣợc tối ƣu bằng cách lên<br /> men với 80% lõi ngô và 20% bột đậu tƣơng<br /> trong điều kiện hàm lƣợng nƣớc thay đổi từ<br /> 40-100% (v/w), pH ban đầu 6,0; nhiệt độ lên<br /> men 30C. Sau 5 ngày lên men, enzyme đƣợc<br /> trích ly và xác định hoạt tính.<br /> - Xác định thời gian lên men<br /> Chủng nấm sò đƣợc nuôi cấy trong điều kiện<br /> 80% lõi ngô và 20% bột đậu tƣơng trong điều<br /> kiện hàm lƣợng nƣớc ban đầu 70% (v/w), pH<br /> ban đầu 6,0; nhiệt độ lên men 30C. Sau<br /> những khoảng thời gian khác nhau từ 4-12<br /> ngày lên men, enzyme đƣợc trích ly và xác<br /> định hoạt tính.<br /> - Xác định nhiệt độ nuôi cấy<br /> Chủng nấm sò đƣợc nuôi cấy trong điều kiện<br /> 80% lõi ngô và 20% bột đậu tƣơng trong điều<br /> kiện hàm lƣợng nƣớc ban đầu 70% (v/w), pH<br /> ban đầu 6,0 và nhiệt độ nuôi cấy thay đổi từ<br /> 25-37C. Sau 7 ngày lên men, enzyme đƣợc<br /> trích ly và xác định hoạt tính.<br /> - Xác định pH ban đầu của môi trường<br /> Chủng nấm sò đƣợc nuôi cấy trong điều kiện<br /> 80% lõi ngô và 20% bột đậu tƣơng trong điều<br /> kiện hàm lƣợng nƣớc ban đầu 70% (v/w),<br /> nhiệt độ nuôi cấy 30C và pH ban đầu của môi<br /> trƣờng thay đổi từ 3-9. Sau 7 ngày lên men,<br /> enzyme đƣợc trích ly và xác định hoạt tính.<br /> - Xác định hoạt tính cellulase<br /> Sau quá trình lên men, bổ sung 10 lần thể tích<br /> (so với tổng lƣợng cơ chất lên men) nƣớc cất<br /> khử trùng vào sinh khối lên men, khuấy đều<br /> và lắc 200 vòng/phút trong 60 phút ở nhiệt độ<br /> phòng. Thu dịch enzyme bằng cách lọc qua<br /> máy hút chân không và ly tâm 10.000<br /> vòng/phút trong 10 phút loại bỏ sinh khối lên<br /> men, xác định hoạt tính.<br /> Hoạt tính cellulase đƣợc xác định bằng phƣơng<br /> pháp quang phổ theo Miller (1959) [11].<br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> Nguồn cơ chất cellulose thích hợp<br /> Hiệu suất sinh tổng hợp cellulase đạt từ 5,0<br /> đến 28,3 U/g cơ chất trên các nguồn cơ chất<br /> cellulose khác nhau. Trong đó, lõi ngô<br /> <br /> 90(02): 31 - 35<br /> <br /> cảmứng sinh tổng hợp cellulase mạnh nhất,<br /> thấp nhất là mùn cƣa (hình 1).<br /> Những nghiên cứu trƣớc đây cho thấy, chủng<br /> Trichoderma reesei sinh tổng hợp cellulase<br /> tốt nhất trên môi trƣờng bã mía kết hợp với<br /> cám mì [14]; chủng T. koningii AS3.4262<br /> sinh tổng hợp enzyme tối ƣu trên môi trƣờng<br /> cám mì kết hợp chất thải nhà máy giấm đạt<br /> 23,76 U/g cơ chất [10]; chủng nấm hƣơng<br /> Lentinus edodes sinh tổng hợp cellulase tối ƣu<br /> trên môi trƣờng kết hợp cám gạo và cám mì<br /> [8]; chủng nấm đảm Fomitopsis sp. RCK2010<br /> sinh tổng hợp cellulase đạt 76,5 U/g trên môi<br /> trƣờng cám mì [2]. Nhƣ vậy, cơ chất cellulose<br /> cảm ứng sinh tổng hợp cellulase thích hợp đối<br /> với chủng nấm sò khác với những nghiên cứu<br /> đã công bố. Ở nƣớc ta, lõi ngô là một nguyên<br /> liệu dễ kiếm, đây là điểm thuận lợi để sản<br /> xuất cellulase lƣợng lớn.<br /> <br /> Hình 1. Ảnh hưởng của nguồn cơ chất cellulose<br /> đến khả năng sinh tổng hợp cellulase của chủng<br /> nấm sò<br /> BM: bã mía; MC: mùn cưa; VT: vỏ trấu; CR:<br /> cám gạo; CEL: cellulose; LN: lõi ngô<br /> <br /> Ảnh hƣởng của tỷ lệ bột đậu tƣơng/lõi ngô<br /> Khi tỷ lệ bột đậu tƣơng/lõi ngô trong thành<br /> phần lên men thay đổi thì khả năng sinh tổng<br /> hợp cellulase của chủng nấm sò thay đổi và<br /> đạt cực đại 30,7 U/g cơ chất ở tỷ lệ 2:8 (hình<br /> 2). Công bố trƣớc đây cho thấy, chủng T.<br /> reesei sinh tổng hợp cellulase tốt nhất trên<br /> môi trƣờng bã mía kết hợp với cám mì với tỷ<br /> lệ 3:7 [14]; chủng T. viride trên môi trƣờng<br /> chứa vỏ trấu và cám mì với tỷ lệ 4:1[13];<br /> chủng nấm hƣơng L. edodes sinh tổng hợp<br /> <br /> 32<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Trịnh Đình Khá và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> cellulase tối ƣu với tỷ lệ 10% cám gạo và<br /> 20% cám mì [8]; chủng nấm đảm Fomitopsis<br /> sp. RCK2010 sinh tổng hợp cellulase mạnh<br /> trên môi trƣờng 5% cám mì [2]. Nhƣ vậy, tùy<br /> thuộc vào đặc điểm di truyền của chủng giống<br /> mà tỷ lệ cơ chất cảm ứng thích hợp nhất sinh<br /> tổng hợp cellulase khác nhau.<br /> <br /> 90(02): 31 - 35<br /> <br /> Tối ưu thời gian lên men<br /> Thời gian lên men là một trong những yếu tố<br /> quan trọng ảnh hƣởng đến sinh tổng hợp<br /> enzyme của nấm. Khi tăng thời gian lên men<br /> từ 2-7 ngày thì sinh tổng hợp cellulase của<br /> chủng nấm sò tăng lên, đạt cực đại 45,6 U/g<br /> cơ chất sau 7 ngày lên men. Khi thời gian lên<br /> men tiếp tục tăng thì sinh tổng hợp enzyme lại<br /> giảm (hình 4).<br /> Những nghiên cứu đã công bố chỉ ra rằng,<br /> chủng nấm hƣơng L. edodes sau 30 ngày [8];<br /> chủng nấm đảm Fomitopsis sp. RCK2010 sau<br /> 11 ngày [2]. Nhƣ vậy để đạt đƣợc hàm lƣợng<br /> enzyme sản xuất tối đa (U/g) chủng nấm sò<br /> cần thời gian lên men ngắn hơn so với các<br /> chủng nấm đảm khác đã công bố.<br /> <br /> Hình 2. Ảnh hưởng của tỷ lệ bột đậu tương/lõi<br /> ngô đến khả năng sinh tổng hợp cellulase của<br /> chủng nấm sò<br /> <br /> Độ ẩm cơ chất ban đầu tối ưu<br /> Độ ẩm ban đầu 70 (v/w) thích hợp cho lên<br /> men sinh tổng hợp cellulase của chủng nấm<br /> sò (hình 3). Những nghiên cứu trƣớc đây cho<br /> thấy, độ ẩm ban đầu thích hợp để lên men<br /> cellulase của chủng T. viride là 75% [13];<br /> chủng nấm hƣơng L. edodes là 70% [8];<br /> chủng nấm đảm Fomitopsis sp. RCK2010<br /> sinh tổng hợp cellulase tối ƣu ở độ ẩm 77,8%<br /> [2]. Nhƣ vậy, chủng nấm sò sinh tổng hợp<br /> cellulase thích hợp trong điều kiện độ ẩm cơ<br /> chất ban đầu tƣơng đƣơng so với các nghiên<br /> cứu đã công bố trên các đối tƣợng khác.<br /> <br /> Nhiệt độ lên men tối ưu<br /> Mỗi chủng vi sinh vật chỉ có một khoảng<br /> nhiệt độ thích hợp cho sinh trƣởng và sinh<br /> tổng hợp enzyme. Chủng nấm đảm nấm sò<br /> sinh tổng hợp cellulase cao nhất 44,4 U/g cơ<br /> chất ở 30°C khi khảo sát nhiệt độ lên men từ<br /> 25-37°C (hình 5).<br /> <br /> Hình 3. Ảnh hưởng của độ ẩm môi trường ban<br /> đầu đến sinh tổng hợp cellulase của chủng nấm sò<br /> <br /> Hình 5. Ảnh hưởng của nhiệt độ nuôi cấy đến khả<br /> năng sinh tổng hợp cellulase của chủng nấm sò<br /> <br /> Hình 4. Ảnh hưởng của thời gian lên men đến khả<br /> năng sinh tổng hợp cellulase của chủng nấm sò<br /> <br /> 33<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Trịnh Đình Khá và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Cơ chất cảm ứng, nồng độ cơ chất cảm ứng<br /> và một số điều kiện lên men xốp sinh tổng<br /> hợp Cellulase của chủng nấm sò đã đƣợc<br /> nghiên cứu tối ƣu. Chủng nấm sò sinh tổng<br /> enzyme thích hợp trên nguồn cơ chất lõi ngô :<br /> bột đậu tƣơng (4:1); độ ẩm ban đầu 80%;<br /> nhiệt độ lên men 30°C; pH môi trƣờng ban<br /> đầu 5,0, thời gian lên men 7 ngày. Hiệu suất<br /> sinh tổng hợp cellulase trên nững điều kiện đã<br /> tối ƣu đạt 47,1 U/g cơ chất.<br /> <br /> Những nghiên cứu trƣớc đây cho thấy, nhiệt<br /> độ thích hợp cho sinh tổng hợp cellulase của<br /> chủng T. reesei [13] và chủng T. koningii<br /> AS3.4262 [10] là 30°C; chủng nấm hƣơng L.<br /> edodes là 25°C [8]; chủng nấm đảm<br /> Fomitopsis sp. RCK2010 là 30°C [2]. Nhƣ<br /> vậy, chủng nấm sò sinh tổng hợp cellulase ở<br /> nhiệt độ tƣơng đƣơng so với một số chủng<br /> Trichoderma và nấm đảm Fomitopsis sp.<br /> RCK2010 nhƣng lại cao hơn chủng nấm<br /> hƣơng L. edodes.<br /> pH môi trường ban đầu tối ưu<br /> pH là một trong những yếu tố quan trọng ảnh<br /> hƣởng đến sinh tổng hợp enzyme của các<br /> chủng nấm. Khi tăng pH môi trƣờng ban đầu<br /> từ 3 đến 5, sinh tổng hợp cellulase của chủng<br /> nấm sò tăng lên và đạt cực đại 47,1 U/g cơ<br /> chất. Ở pH kiềm (pH 9), sinh tổng hợp<br /> enzyme của chủng nấm sò giảm còn 44,4% so<br /> với ở pH tối ƣu (pH 5) (hình 6).<br /> <br /> Hình 6. Ảnh hưởng của pH môi trường ban đầu<br /> đến khả năng sinh tổng hợp cellulase của chủng<br /> nấm sò<br /> <br /> Những nghiên cứu trƣớc đây cho thấy, pH<br /> môi trƣờng ban đầu thích hợp cho sinh tổng<br /> hợp cellulase của chủng T. koningii AS3.4262<br /> là 5 [10]; chủng T. reesei là 6 [13]; chủng<br /> Aspergillus terreus ASKU 10 là 4 [12]; chủng<br /> nấm đảm Fomitopsis sp. RCK2010 là 5,5 [2].<br /> Nhƣ vậy, pH môi trƣờng ban đầu thích hợp<br /> cho sinh tổng hợp cellulase của chủng nấm<br /> sò tƣơng đƣơng so với pH môi trƣờng ban<br /> đầu thích hợp của một số chủng nấm khác<br /> đã công bố.<br /> <br /> 90(02): 31 - 35<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1<br /> <br /> [1]. Bhat M.K., (2000), "Cellulase and related<br /> enzymes in biotechnology", Biotechnol. Adv., 18,<br /> 355-383.<br /> [2]. Deswal D., Khasa Y.P., and Kuhad R.C.,<br /> (2011), "Optimization of cellulase production by a<br /> brown rot fungus Fomitopsis sp. RCK2010 under<br /> solid state fermentation", Bioresour. Technol.,<br /> 102, 6065-6072.<br /> [3]. Dias A.A., Freitas G.S., Marques G.S.,<br /> Sampaio A., Fraga I.S., Rodrigues M.A., Evtuguin<br /> D.V., and Bezerra R.M., (2010), "Enzymatic<br /> saccharification of biologically pre-treated wheat<br /> straw with white-rot fungi", Bioresour. Technol.,<br /> 101, 6045-6050.<br /> [4]. Ding S.J., Wei G., and Buswel J.A., (2001),<br /> "Endoglucanase I from the edible straw<br /> mushroom, Volvariella volvacea purification,<br /> characterization, cloning and expression", Eur. J.<br /> Biochem., 268, 5687–5695.<br /> [5]. Dürre P., (1998), "New insights and novel<br /> developments<br /> in<br /> clostridial<br /> acetone/butanol/isopropanol fermentation", Appl.<br /> Microbiol. Biotechnol., 49, 639-648.<br /> [6]. Han W. and He M., (2010), "The application<br /> of exogenous cellulase to improve soil fertility and<br /> plant growth due to acceleration of straw<br /> composition", Bioresour. Technol., 101, 37243731.<br /> [7]. Kalogeris E., Christakopoulos P., Katapodis<br /> P., Alexiou A., Vlachou S., Kekos D., and Macris<br /> B.J., (2003), "Production and characterization of<br /> cellulolytic enzymes from the thermophilic fungus<br /> Thermoascus aurantiacus under solid state<br /> cultivation of agricultural wastes", Process<br /> Biochem., 38, 1099-1104.<br /> [8]. Kapoor S., Khanna P.K., and Katyal P.,<br /> (2009), "Effect of supplementation of Wheat straw<br /> on growth and lignocellulolytic enzyme potential<br /> of Lentinus edodes", WJAS, 5, 328-331.<br /> <br /> 34<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Trịnh Đình Khá và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> [9]. Kuhad R.C., Singh A., and Eriksson K.E.L.,<br /> (1997), "Microorganisms and enzymes involved in<br /> the degradation of plant fiber cell walls", Adv.<br /> Biochem. Eng. Biotechnol., 57, 46–125.<br /> [10]. Liu J. and Yang J., (2007), "Cellulase<br /> production by Trichoderma koningii AS3.4262 in<br /> solid-state fermentation using lignocellulosic<br /> waste from the vinegar industry", Food Technol.<br /> Biotechnol., 45, 420-425.<br /> [11]. Miller G.L., (1959), "Use of dinitrosalicyclic<br /> acid reagent for determination of reducing sugars",<br /> Anal. Chem., 31, 426–428.<br /> [12]. Prajanban J., Thongkhib C., and<br /> Kitpreechavanich V., (2008), "Selection of high βglucanase produced Aspergillus strain and factors<br /> affecting the enzyme production in solid state<br /> <br /> 90(02): 31 - 35<br /> <br /> fermentation", Kasetsart J. (Nat. Sci.), 42, 294 299.<br /> [13]. Qui B., Yao R., Yu Y., and Chen Y., (2008),<br /> "Influence of different ratios of rice straw to wheat<br /> bran on production of cellulolytic enzymes by<br /> Trichoderma viride ZY-01 in solid state<br /> fermentation", EJEAFChe, 7, 3239-3247.<br /> [14]. Trần Thạnh Phong, Hoàng Quốc Khánh, Võ<br /> Thị Hạnh, Lê Bích Phƣợng, Nguyễn Duy Long,<br /> Lê Tấn Hƣng và Trƣơng Thị Hồng Vân, (2007),<br /> "Thu nhận enzyme cellulase của Trichoderma<br /> reesei trên môi trƣờng bán rắn", Tạp chí phát triển<br /> KH&CN, 10, 17-24.<br /> <br /> SUMMARY<br /> EFFECT OF CONDITION CULTURE FOR PRODUCTION CELLULASE BY<br /> MUSHROOM Pleurotus saijor-caju UNDER SOLID STATE FERMENTATION<br /> Trinh Dinh Kha*, Nguyen Thi Huyen<br /> College of Sciences - TNU<br /> <br /> Cellulase is an enzyme catalyzing hydrolysis of 1,4-β-glycoside bonds in molecule cellulose.<br /> cellulase have a broad variety of applications in food, animal feeds, brewing, paper pulp, detergent<br /> industries, textile industry, fuel, chemical industries, waste management and pollution treatment.<br /> Cellulase has been produced by liquid state fermentation (LSF) and solid state fermentation (SSF).<br /> In this study, we described optimal conditions and medium components for cellulase production<br /> by the Mushroom strain Pleurotus saijor-caju under solid state fermentation: the influence of<br /> substrates, the ratio corncob/soybean, water amount, culture time, culture temperature, initial pH<br /> value in solid substrate. Corncob/soybean ratio (4/1), initial moisture content of 70% (v/w<br /> substrate), culture time of 7 days, culture temperature of 30°C, intial pH of 5,0 were optimum for<br /> cellulase production by Pleurotus saijor-caju.<br /> Key words: Cellulase, mushroom, optimization, Pleurotus saijor-caju, solid state fermentation<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0983 034876<br /> <br /> 35<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />