Ảnh hưởng của một số yếu tố đến việc sử dụng phụ phẩm nông nghiệp cho gia súc nhai lại ở Quảng Ngãi

ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG <br /> PHỤ PHẨM NÔNG NGHIỆP CHO GIA SÚC NHAI LẠI Ở QUẢNG NGÃI<br /> Nguyễn Xuân Bả, Nguyễn Hữu Văn<br /> Lê Đình Phùng, Lê Văn Phước<br />  Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế<br /> Đinh Văn Dũng, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> Nguyễn Hữu Nguyên, Trung Tâm Khuyến Nông tỉnh Quảng Ngãi<br /> Bùi Quang Tuấn, Trường Đại học Nông  Nghiệp 1 Hà Nội <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục đích chính của nghiên cứu này là xác định ảnh hưởng của một số yếu tố đến việc sử  <br /> dụng phụ phẩm nông nghiệp cho gia súc nhai lại ở nông hộ Quảng Ngãi. Tổng cộng 181 hộ chăn  <br /> nuôi gia súc nhai lại đại diện cho các vùng sinh thái khác nhau của tỉnh Quảng Ngãi được điều tra  <br /> bằng bản câu hỏi chuẩn. Các thông tin thu thập bao gồm: tình hình chăn nuôi, tỷ  lệ  sử  dụng các  <br /> nguồn phụ  phẩm và  ảnh hưởng của một số yếu tố đến sử  dụng phụ  phẩm nông nghiệp cho gia  <br /> súc nhai lại. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng chăn nuôi gia súc nhai lại ở Quảng Ngãi chủ yếu là  <br /> qui mô nhỏ  với hơn 70% số  hộ  có quy mô ≤ 4 con, mục đích chăn nuôi chủ  yếu là tận dụng  <br /> (60,87%), phương thức chăn nuôi kết hợp giữa chăn thả  và bổ  sung thức ăn tại chuồng chiếm  <br /> 59,67%. Khoảng 77% hộ chăn nuôi thiếu thức ăn cho gia súc nhai lại trong khoảng 2­3 tháng. Các  <br /> nông hộ  đã có những nỗ  lực nhưng tình trạng thiếu thức ăn thô vào mùa mưa vẫn còn khá phổ  <br /> biến.  Hiện có đến 97,79% số hộ chăn nuôi có sử  dụng các phụ  phế phẩm nông nghiệp làm thức  <br /> ăn cho gia súc nhai lại. Các yếu tố  nghiên cứu: trình độ  chủ  hộ, quy mô nuôi, phương thức chăn  <br /> nuôi  và điều kiện kinh tế hộ không ảnh hưởng đến tỷ  lệ   hộ  sử  dụng và tỷ  lệ  hộ  chế  biến phụ  <br /> phẩm nông nghiệp cho gia súc nhai lại (P >0,05).<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nguồn thức ăn chính cho đàn gia súc nhai lại  ở  khu vực miền Trung nước ta nói <br /> chung và Quảng Ngãi nói riêng chủ  yếu dựa vào cỏ  tự  nhiên và phế  phụ  phẩm nông <br /> nghiệp giàu xơ (Ba và cs, 2005). Diện tích đồng cỏ hạn chế nên gia súc nhai lại chủ yếu  <br /> được chăn thả trên đất công cộng hoặc các vùng đất không thể canh tác được và được cho <br /> ăn thêm hàng ngày bằng các phụ  phẩm nông nghiệp.  Ở  nước ta phụ  phẩm nông nghiệp <br /> được xem là nguồn thức ăn tiềm năng cho gia súc nhai lại. Số  lượng gia súc nhai lại  ở <br /> nước ta còn ít so với nguồn thức ăn sẵn có và nếu những nguồn thức ăn này được sử dụng  <br /> tốt thì có thể tăng gấp đôi số lượng gia súc này mà không phải sử dụng đến nguồn thức ăn  <br /> của các loài dạ dày đơn (Orskov, 2001, xem Nguyễn Xuân Trạch, 2004). <br /> Có nhiều sự lựa chọn nhằm cải thiện hệ thống chăn nuôi gia súc nhai lại dựa trên  <br /> nguồn thức ăn sẵn có. Một trong những giải pháp đang được quan tâm lớn  ở  các nước <br /> nhiệt đới là khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn phụ phẩm giàu xơ. Tuy vậy, ở Quảng  <br /> Ngãi, đặc biệt là vùng núi, việc khai thác và sử dụng nguồn thức ăn giàu xơ từ phụ phẩm <br /> nông nghiệp còn hạn chế có thể do các yếu tố kỹ thuật, kinh tế và cả  các vấn đề xã hội.  <br /> Để góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả chăn nuôi gia súc nhai lại trong nông hộ dựa  <br /> trên nguồn thức ăn sẵn có, chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Ảnh hưởng của một số yếu tố <br /> đến việc sử dụng phụ phẩm nông nghiệp cho gia súc nhai lại  ở Quảng Ngãi”. Đề  tài này  <br /> nhằm mục đích đánh giá tình hình khai thác, chế biến, sử dụng các nguồn phụ phẩm và xác  <br /> định ảnh hưởng của một số yếu tố đến việc sử dụng phụ phẩm nông nghiệp cho gia súc  <br /> nhai lại ở nông hộ Quảng Ngãi.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Các chỉ tiêu nghiên cứu<br /> ­ Tình hình chăn nuôi gia súc nhai lại: quy mô chăn nuôi, phương thức chăn nuôi,  <br /> mục đích chăn nuôi<br /> ­ Tỷ lệ sử dụng các nguồn phụ phẩm trong chăn nuôi gia súc nhai lại<br /> ­ Tỷ lệ chế biến các phụ phẩm hiện có <br /> ­ Một số  yếu tố  kinh tế  – xã hội chính  ảnh hưởng đến việc sử  dụng phụ  phẩm <br /> trong chăn nuôi<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Các thông tin được thu thập trực tiếp bằng cách phỏng vấn các hộ  nông dân qua <br /> phiếu điều tra đã chuẩn hóa. Các xã đại diện cho các vùng sinh thái với mức độ phát triển  <br /> chăn nuôi gia súc nhai lại khác nhau của tỉnh được chọn là Ba Động (miền núi), Tịnh Trà <br /> (Trung du), và Tịnh  Ấn Tây (đồng bằng). Mỗi xã chọn ngẫu nhiên khoảng 60 hộ  có chăn  <br /> nuôi gia súc nhai lại để  phỏng vấn. Người phỏng vấn được tập huấn trước về  phương  <br /> pháp phỏng vấn.<br /> Thông tin phỏng vấn được quản lý bằng EXCEL 2003 và được xử lý thống kê bằng  <br /> phần mềm SPSS 12. Hai phép phân tích cơ  bản là thống kê mô tả  và kiểm tra khi bình  <br /> phương. Kiểm tra khi bình phương được sử dụng để  kiểm tra sự  phụ  thuộc của tỷ lệ sử <br /> dụng và chế  biến phụ  phẩm lên các yếu tố  như  quy mô nuôi, mục đích nuôi, điều kiện  <br /> kinh tế, trình độ của chủ hộ.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1.  Một số  nét về  tình hình chăn nuôi gia súc nhai lại của các hộ  điều tra  ở <br /> Quảng Ngãi<br /> Kết quả  điều tra 181 hộ  chăn nuôi gia súc nhai lại  ở  3 xã thuộc tỉnh Quảng Ngãi <br /> cho thấy chăn nuôi gia súc nhai lại (bao gồm trâu, bò và dê) phổ biến là qui mô nhỏ (bảng  <br /> 1). Số hộ nuôi qui mô 3­4 con chiếm tỉ lệ cao, rất ít hộ nuôi với qui mô 1 con hoặc lớn hơn  <br /> 7 con. Những hộ nuôi 1 con thường là những hộ  nghèo bắt đầu nuôi bò từ  các nguồn vốn  <br /> ưu đãi. Chăn nuôi qui mô lớn (> 7) chỉ thấy ở một số hộ vùng miền núi. <br /> Bảng 1: Quy mô chăn nuôi gia súc nhai lại ở các hộ điều tra<br /> <br /> Quy mô nuôi Số hộ Tỷ lệ<br /> (con/hộ) (hộ) (%)<br /> 1 8 4,42<br /> 2 35 19,34<br /> 3­4 85 46,96<br /> 5 27 14,92<br /> 6­7 20 11,05<br />  ≥ 8 6 3,31<br /> Các nông hộ ở miền Trung nói chung, Quảng Ngãi nói riêng thì đa số đều khó có đủ <br /> điều kiện về đất đai và vốn để  mở  rộng qui mô chăn nuôi gia súc nhai lại. Vì thế, sự  tồn <br /> tại của hình thức chăn nuôi qui mô nhỏ là tất yếu: vừa sử dụng nguồn thức ăn sẵn có, tận  <br /> dụng công lao động, tạo nguồn phân bón hữu cơ và tăng thu nhập cho gia đình. <br /> Bảng 2: Mục đích chăn nuôi gia súc nhai lại của các nông hộ điều tra<br /> <br /> Trâu Bò Dê<br /> Mục đích Số hộ Tỷ lệ Số hộ Tỷ lệ<br /> (hộ) (%) (hộ) (%)<br /> Tận dụng 112 60,87 0 0<br /> Kinh doanh 7 3,80 2 100<br /> Tận dụng và kinh doanh 65 35,33 0 0<br /> Chăn nuôi trâu bò mục đích tận dụng vẫn chiếm  ưu thế. Riêng các hộ  nuôi dê thì  <br /> hoàn toàn là với mục đích kinh doanh. Điều cần lưu ý là trong tổng số 181 hộ điều tra, chỉ <br /> có 2 hộ chăn nuôi dê. Do vậy, tỷ lệ 100% hộ nuôi dê với mục đích kinh doanh có thể chưa  <br /> phản ánh thực bản chất của quần thể. Phần đông nông hộ  chăn nuôi tận dụng sẽ  là một <br /> trở  ngại lớn cho các hoạt động nhằm mục tiêu tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả <br /> kinh tế. Vì thế, cần có phương pháp tiếp cận phù hợp để  lựa chọn những kỹ  thuật thích <br /> ứng với khả năng đầu tư, áp dụng và đáp ứng nhu cầu của nông hộ. <br /> Trong chăn nuôi gia súc nhai lại, cùng với sự phát triển nhanh về số lượng đầu con <br /> và dịch chuyển hướng sản xuất từ tận dụng sang kinh doanh, phương thức chăn nuôi cũng <br /> có thay đổi từ chăn thả tự do sang nuôi nhốt. Cụ thể về tỉ lệ hộ lựa chọn các phương thức  <br /> chăn nuôi khác nhau được trình bày  ở bảng 3. Kết quả bảng 3 cho thấy đã có hơn 1/3 số <br /> hộ nuôi bò theo phương thức nuôi nhốt là chủ yếu, nuôi chăn thả không bổ sung chỉ chiếm  <br /> tỉ lệ  rất thấp (6,63%). Đây chính là một sự  khác biệt cơ  bản trong chăn nuôi gia súc nhai  <br /> lại hiện nay so với truyền thống trước đây. Điều này, không những phản ánh tình trạng các  <br /> bãi chăn thả bị thu hẹp, sự khan hiếm dần nguồn thức ăn tự nhiên; mà còn cho thấy sự lựa <br /> chọn chăn nuôi gia súc nhai lại với qui mô nhỏ ở nông hộ là tất yếu. <br /> <br /> <br /> Bảng 3: Phương thức chăn nuôi đàn gia súc nhai lại của các hộ điều tra<br /> <br /> Phương thức chăn nuôi Số hộ (hộ) Tỷ lệ (%)<br /> Chăn thả không bổ sung 12 6,63<br /> Nuôi nhốt 61 33,70<br /> Kết hợp 108 59,67<br /> Trên một góc độ  khác, sự  giảm phương thức nuôi chăn thả  không bổ  sung đồng <br /> nghĩa với giảm công lao động phục vụ cho nuôi trâu bò. Điều đáng quan tâm là lực lượng <br /> lao động thực hiện chăn dắt trâu bò chủ yếu là lao động phụ, trong đó có nhiều em là học  <br /> sinh phổ thông. Vì thế, chiến lược thúc đẩy sự phát triển của phương thức nuôi nhốt còn  <br /> có ý nghĩa xã hội quan trọng, nhằm góp phần giảm lao động trẻ em và nâng cao chất lượng  <br /> học tập. Thực hiện chăn nuôi gia súc nhai lại theo phương thức nụôi nhốt sẽ  tiện lợi cho  <br /> việc lai tạo giống, kiểm soát dịch bệnh và chăm sóc; nhưng chắc rằng cần nhiều hơn về <br /> lượng thức ăn để cung cấp cho gia súc và khi không đảm bảo khẩu phần ăn thì tất yếu sẽ <br /> dẫn đến những kết quả ngoài mong muốn. Vì thế, một vấn đề lớn đặt ra là làm thế nào có  <br /> đủ số lượng và chất lượng thức ăn để thoả mãn nhu cầu của gia súc, đồng thời chi phí cho  <br /> một đơn vị sản phẩm là có thể chấp nhận được.<br /> Trong thực tế sản xuất, không phải tất cả các nông hộ đều giải quyết tốt việc cung <br /> cấp thức ăn cho đàn gia súc của mình. Kết quả điều tra cho thấy có 70,7% số hộ (128/181  <br /> hộ) thiếu thức ăn thô cung cấp cho vật nuôi (bảng 4).<br /> Bảng 4: Tình trạng thiếu thức ăn cho gia súc nhai lại ở các hộ điều tra<br /> <br /> Trong đó số hộ<br /> Số tháng <br /> Số hộ Thiếu vào  Thiếu vào  Thiếu cả  Tỉ lệ<br /> thiếu TA<br /> (hộ) mùa khô  mùa mưa  mùa mưa và  (%)<br /> (tháng)<br /> (tháng 2­8) (tháng 9­1) mùa khô<br /> 6 1 1 ­ ­ 0,78<br /> 5 5 1 2 2 3,91<br /> 4 11 1 7 3 8,59<br /> 3 60 4 53 3 46,88<br /> 2 38 4 32 2 29,69<br /> 1 13 1 12 ­ 10,16<br /> Tổng 128 12 106 10 100<br /> Phần đông các hộ  thiếu thức ăn cho chăn nuôi gia súc nhai lại trong khoảng thời  <br /> gian từ  2­3 tháng (chiếm  76,57%) và mùa thiếu thức  ăn chủ  yếu là mùa mưa (chiếm  <br /> 82,8%). Thời điểm thiếu thức ăn thô trong mùa khô tập trung vào tháng 5­6 và mùa mưa là  <br /> tháng 10­11 hàng năm. Những thời điểm này đối với sản xuất ngành trồng trọt là giai đoạn  <br /> đã thu hoạch xong và gieo trồng cho vụ tới, và không có các phụ phẩm (ngọn lá) hoặc sản  <br /> phẩm kết hợp (cỏ tự nhiên ngoài đồng bãi) có thể tận dụng để  chăn nuôi gia súc nhai lại.  <br /> Mặt khác, vào mùa mưa thì sản lượng cỏ trồng giảm đáng kể đối với giống cỏ trồng phổ <br /> biến là cỏ Voi. <br /> Đối với nông hộ, trong tình trạng thiếu thức ăn thô đã có những cách giải quyết <br /> khác nhau nhằm duy trì đàn gia súc, các biện pháp thực hiện của 128 nông hộ thiếu thức ăn <br /> thô được mô tả   ở bảng 5. Khi thiếu thức ăn thô bình quân mỗi nông hộ  thường có hơn 2  <br /> cách giải quyết, trong đó trồng cỏ  và cắt thêm cỏ  tự  nhiên là cách được nhiều nông hộ <br /> thực hiện, việc dự trữ và mua thêm thức ăn chưa được đa số hộ quan tâm, đặc biệt có một  <br /> số nông hộ (chiếm 27,34%) giải quyết theo hướng thiếu tích cực là cho ăn ít đi. <br /> Bảng 5: Cách giải quyết thiếu thức ăn thô cho đàn gia súc nhai lại của các hộ điều tra<br /> Số hộ Tỷ lệ<br /> Cách giải quyết<br /> (hộ) (%)<br /> Trồng cỏ 92 71,88<br /> Cắt thêm cỏ tự nhiên 107 83,59<br /> Mua thêm 53 41,41<br />  Chế biến dự trữ 42 32,81<br /> Cho ăn ít đi 35 27,34<br /> Khi tìm hiểu từng cách giải quyết của nông hộ, chúng tôi ghi nhận được: Cỏ trồng  <br /> được nông hộ chú trọng là cỏ Voi và cỏ Sả, bên cạnh tận dụng đất vườn, ven đê ... nhiều  <br /> hộ  đã mạnh dạn chuyển một phần diện tích đất canh tác cây trồng sang trồng cỏ. Cỏ  tự <br /> nhiên chủ yếu khai thác ở đồng bãi trong thời kỳ cây trồng đang sinh trưởng. Loại thức ăn <br /> thô các nông hộ mua thêm và dự trữ chủ yếu là rơm khô. <br /> Với đặc thù của vùng Quảng Ngãi, tuy bình quân diện tích canh tác/hộ  thấp nhưng <br /> canh tác cây trồng ở nông hộ là khá đa dạng. Trong đó, các cây chủ lực là lúa, bắp, mì, mía  <br /> và lạc. Phụ phẩm của các cây trồng này đã tạo nên nguồn thức ăn đáng kể cho gia súc nhai  <br /> lại. Tuy nhiên, số lượng sẵn có và sử dụng nó vào chăn nuôi có sự khác nhau, kết quả điều <br /> tra về  tỷ  lệ  sử dụng các nguồn phụ  phẩm nông nghiệp trong chăn nuôi được trình bày  ở <br /> bảng 6. <br /> Bảng 6: Tỷ lệ sử dụng nguồn phụ phẩm nông trong chăn nuôi của các hộ điều tra<br /> <br /> KL phụ <br /> Số hộ  KL phụ  Tỷ lệ <br /> Tỷ lệ hộ  phẩm có <br /> sử  phẩm sử  sử <br /> Loại phụ phẩm sử dụng sẵn<br /> dụng dụng dụng<br /> (%) (tấn/hộ/năm<br /> (hộ) (tấn/hộ/năm) (%)<br /> )<br /> Rơm lúa 175 96,69 2,72 1,97 72,43<br /> Thân lá cây ngô 70 38,67 0,48 0,45 93,75<br /> Ngọn lá mía 22 12,15 1,10 0,34 30,91<br /> Ngọn lá sắn 0 0 0,53 0 0,00<br /> Dây lá lạc 55 30,39 0,61 0,21 34,43<br /> Khối lượng sẵn có và việc sử  dụng các nguồn phụ  phẩm để  làm thức ăn cho gia <br /> súc nhai lại ở nông hộ có sự khác biệt lớn. Chỉ trừ ngọn lá sắn không được sử dụng vì sợ <br /> gia súc bị ngộ độc, các loại phụ phẩm cây trồng khác đều được nông hộ sử dụng làm thức  <br /> ăn cho gia súc. Rơm lúa là loại có khối lượng lớn nhất và được nhiều hộ  sử  dụng nhất  <br /> (96,69%). Ngọn lá mía tuy khối lượng xếp vị trí thứ 2, nhưng số hộ có sử dụng và tỉ  lệ sử <br /> dụng làm thức ăn là thấp nhất. Thân lá cây ngô sau thu hoạch thì khối lượng ít nhất và có tỉ <br /> lệ sử dụng cao nhất (93,75%). Ngọn lá lạc có khối lượng khá lớn (xếp thứ 3) nhưng tỉ lệ <br /> sử  dụng chưa nhiều (34,43%).  Rơm lúa tuy chưa được sử  dụng triệt để  như  thân lá ngô,  <br /> nhưng với tỉ lệ sử dụng là 72,43% thì cao hơn rất nhiều so với kết quả điều tra của Đào <br /> Lệ Hằng (2007) ở đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long ­ chỉ có khoảng 5% <br /> số lượng rơm sử dụng làm thức ăn cho gia súc.<br /> Các loại phụ phẩm cây trồng ngoài lúa (thân lá cây ngô sau thu hoạch, ngọn lá mía  <br /> và dây lá lạc) được các nông hộ sử dụng chủ yếu là cho gia súc ăn dạng tươi. Chỉ có riêng  <br /> cây ngô được thu hoạch dần nên tỉ lệ sử dụng cao, còn ngọn lá mía và cây lạc thì thu hoạch <br /> đồng loạt. <br /> Như vậy, một khối lượng lớn nguồn phế phụ phẩm nông nghiệp dùng làm thức ăn  <br /> cho gia súc nhai lại đã bị lãng phí, trong đó có những loại nguyên liệu có giá trị dinh dưỡng  <br /> cao (thân lá lạc và ngọn lá sắn). Tuy rằng, các loại phụ phẩm cây trồng có tính mùa vụ và  <br /> kích thước cồng kềnh, nhưng nếu nông hộ  thực hiện các biện pháp chế  biến, dự  trữ  thì  <br /> chắc rằng sẽ góp phần giải quyết tình trạng thiếu thức ăn thô cho  gia súc.  <br /> 3.2. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến việc sử dụng phụ phẩm nông cho gia <br /> súc nhai lại<br /> *Trình độ học vấn của chủ hộ<br /> Trình độ  học vấn liên quan đến khả  năng tiếp nhận thông tin và quyết định hành  <br /> động của mỗi con người. Các nông hộ chăn nuôi gia súc nhai lại trong diện điều tra thuộc  <br /> 3 nhóm học vấn khác nhau. Kết quả về ảnh hưởng của trình độ văn hóa đến sử dụng phụ <br /> phẩm nông nghiệp được trình bày ở bảng 7.<br /> Bảng 7: Ảnh hưởng của một số yếu tố đến việc sử dụng phụ phẩm nông công nghiệp <br /> làm thức ăn cho gia súc nhai lại của các hộ điều tra<br /> Số hộ Có sử dụng Có chế biến<br /> điều tra  Số hộ  Tỉ lệ  Tỉ lệ <br /> Số hộ (hộ)<br /> (hộ) (hộ) (%) (%)<br /> Trình độ văn hoá<br /> Tiểu học cơ sở 64 62 96,88 2 3,12<br /> Trung học cơ sở 79 77 97,47 7 8,86<br /> Trung   học   phổ <br /> 31 31 100 0 0<br /> thông<br /> Cao đẳng, đại học 0 0 0 0 0<br /> Quy mô chăn nuôi (con/hộ)<br /> ≤ 2 43 41 95,35 0 0<br /> 3 – 5 114 113 99,12 6 5,26<br /> ≥ 6 24 23 95,83 3 13,64<br /> Phương thức chăn nuôi<br /> Thả rông 0 ­ ­<br /> Chăn   thả   không   bổ <br /> 12 11 91,67 0 ­<br /> sung<br /> Chăn thả có bổ sung 108 105 97,22 9 8,33<br /> Nuôi nhốt 61 61 100 0 ­<br /> Mức kinh tế hộ<br /> Hộ nghèo 27 25 92,59 0 ­<br /> Trung bình trở lên 154 152 98,70 9 5,84<br /> <br /> Qua bảng 7 cho thấy không có sự khác biệt rõ về việc có hay không có sử dụng phụ <br /> phẩm vào chăn nuôi gia súc nhai lại ở các nhóm nông hộ khác nhau về trình độ học vấn (P  <br /> >0,05). Điều này dễ hiểu, bởi lẽ chăn nuôi trâu bò là nghề  truyền thống và hệ  thống chăn  <br /> nuôi kết hợp trồng trọt đã tồn tại lâu đời, các phụ  phẩm cây trồng dễ  dàng sử  dụng làm  <br /> thức ăn cho gia súc nhai lại. Mặc dù số hộ thực hiện chế biến phụ phẩm cây trồng (ủ rơm  <br /> với u rê) quá ít, nhưng qua đó cũng có thể nhận định việc áp dụng kỹ  thuật chế  biến này  <br /> không phụ thuộc nhiều vào trình độ học vấn của nông hộ. <br /> * Quy mô chăn nuôi gia súc nhai lại<br /> Việc dùng phụ  phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho trâu bò không có sự  khác nhau <br /> giữa các hộ  chăn nuôi qui mô khác nhau (bảng 7). Tuy nhiên, với cách sử  dụng thì sự  sai <br /> khác giữa các nhóm hộ là khá rõ, nhóm hộ  có qui mô nuôi từ  6 con trở  lên thực hiện chế <br /> biến phụ phẩm cao hơn so với nhóm hộ nuôi qui mô 3­ 5 con, riêng nhóm hộ nuôi 1­2 con <br /> thì hoàn toàn không chế  biến. Một hạn chế của kết luận này là số  lượng hộ  có chế  biến  <br /> phụ phế phẩm quá ít, điều này giảm mức độ tin cậy của kết luận đưa ra cho quần thể.<br /> *Phương thức chăn nuôi gia súc nhai lại<br /> Trong phạm vi số hộ điều tra, hiện đang tồn tại 3 phương thức chăn nuôi trâu bò: <br /> chăn thả không bổ sung, chăn thả có bổ sung thức ăn tại chuồng và nuôi nhốt. Tỉ lệ hộ sử <br /> dụng phụ  phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho gia súc thì phương thức nuôi nhốt là cao <br /> nhất, tiếp đến là phương thức nuôi chăn thả  có bổ  sung thức ăn và thấp nhất là phương  <br /> thức nuôi chăn thả  không có bổ  sung (100%, 97,22% và 91,67%), nhưng sự  sai khác này <br /> chưa có ý nghĩa thống kê (P >0,05).<br /> *  Mức  kinh   tế   hộ:  Trong   sản  xuất   nói  chung  và  ngành   nông  nghiệp  nói  riêng, <br /> thường gắn với mỗi điều kiện kinh tế thì nông hộ có sự lựa chọn một cách làm thích ứng. <br /> Nhưng  cũng có những trường hợp ngoại lệ, bởi có nhiều yếu tố  tác động đến cách thức  <br /> hành động của nông hộ. Tỉ lệ hộ sử dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho gia súc  <br /> nhai lại ở 2 nhóm không chênh lệch nhiều, nhưng về việc chế biến rơm thì chỉ có nhóm hộ <br /> có mức kinh tế từ trung bình trở lên thực hiện. <br /> Hầu hết các nông hộ  chăn nuôi gia súc nhai lại đều có canh tác cây trồng, nên <br /> nguồn phụ phẩm là sẵn có. Tuy nhiên, các nông hộ  có mức kinh tế  khá hơn thường chăm  <br /> sóc nuôi dưỡng gia súc chu đáo hơn để chăn nuôi đạt hiệu quả cao, nên họ  quan tâm hơn <br /> đến nguồn phụ phẩm nhằm có nhiều thức ăn cho gia súc và giảm chi phí sản xuất. Vì thế,  <br /> tỉ lệ hộ có mức kinh tế từ trung bình trở lên sử dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn  <br /> cho gia súc có cao hơn so với hộ nghèo.<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng chăn nuôi gia súc nhai lại ở Quảng Ngãi chủ yếu <br /> là chăn nuôi qui mô nhỏ  với hơn 70% số  hộ  có quy mô ≤ 4 con, mục đích chăn nuôi chủ <br /> yếu là tận dụng (60,87%), phương thức chăn nuôi kết hợp giữa chăn thả  và bổ  sung thức  <br /> ăn tại chuồng chiếm 59,67%. Khoảng 77% các hộ chăn nuôi thiếu thức ăn cho gia súc nhai  <br /> lại trong khoảng 2­3 tháng. Các nông hộ đã có những nỗ lực nhưng tình trạng thiếu thức ăn  <br /> thô vào mùa mưa vẫn còn khá phổ biến. Hiện có đến 97,79% số hộ (177/181 hộ) chăn nuôi <br /> có sử  dụng các phụ  phế  phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho gia súc nhai lại. Các yếu tố <br /> nghiên cứu: trình độ chủ hộ, quy mô nuôi, phương thức chăn nuôi  và điều kiện kinh tế xã  <br /> hội không ảnh hưởng đến tỷ lệ  hộ sử dụng và tỷ lệ hộ chế  biến  phụ phẩm nông nghiệp  <br /> cho gia súc nhai lại (P >0,05).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Ba NX, Ngoan LD, Gloag CM, Doyle PT.  Feed resources for cattle in Quang Ngai,  <br /> south   central   Vietnam.   Proceedings   of   AHAT/BSAS   International   conference: <br /> Integrating systems to meet the challenges of globalisation. Vol 2, (2005) 4<br /> 2. Nguyễn Xuân Bả.  Sử  dụng rơm xử  lý urê làm thức ăn gia súc. Kỷ  yếu kết quả <br /> nghiên cứu khoa học và kinh tế  nông nghiệp 1967 – 1997, Trường Đại học Nông  <br /> Lâm Huế. Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội (1997) 157 – 160<br /> 3. Đào Lệ  Hằng. Một số  giải pháp thức ăn hiệu quả  cho ngành chăn nuôi Việt Nam . <br /> Tạp chí Khoa học kỹ thuật Chăn nuôi, 4 (2007) 25­27.<br /> 4. Nguyễn Xuân Trạch. Sử  dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại . Nhà xuất bản Nông <br /> Nghiệp. Hà Nội (2004)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> EFFECTS OF SOME FACTORS ON THE USE OF AGRICULTURAL BY­<br /> PRODUCTS FOR RUMINANTS IN QUANGNGAI PROVINCE<br /> Nguyen Xuan Ba, Nguyen Huu Van<br /> Le Dinh Phung, Le Van Phuoc<br /> College of Agriculture and Forestry, Hue University<br /> Dinh Van Dung, College of Pedagogy, Hue University<br /> Nguyen Huu Nguyen <br /> Center for Agriculture and Forestry extension, Quang Ngai Province<br />  Bui Quang Tuan, Hanoi University of Agriculture               <br /> <br /> SUMMARY                                                                    <br /> The main objective of this study is to indentify effects of some potential factors on the use of  <br /> agricultural   by­products   for   ruminants   in   Quangngai   province.   In   total,   181   households   rearing  <br /> ruminants   from   different   agri­ecological   zones   of   Quangngai   province   were   surveyed   by   using  a  <br /> standardized questionnair. Information collected consisted of ruminant production situations, the use  <br /> of raw and processed agricultural by­products, and the  factors affecting the use of agricultural by­<br /> products for ruminants. Results show that more than 70% surveyed households kept ruminants with a  <br /> small   scale.   Ruminants   were   fed   based   on   exploiting   local   resources  (60.87%).   More   than   77%  <br /> households were short  of feed for ruminants from 2 to 3 months. About 97,79% surveyed households  <br /> used   agricultural   by­products   as   feed   for   ruminants.   Studied   factor   including:   education   of   the  <br /> householder,   ruminant   herd   scale,   production   system,   and   living   standard   did   not   affect   the  <br /> percentage of households using raw and processed agricultural by products as a feed resource for  <br /> ruminants (P >0,05).<br />