Ba vị thần Thành hoàng mới được suy tôn ở Việt Nam

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> ∗<br /> Vlj TRѬӠNG GIANG(∗)<br /> <br /> BA Vӎ THҪN THÀNH HOÀNG<br /> MӞI ĈѬӦC SUY TÔN Ӣ VIӊT NAM<br /> Tóm tҳt: Thͥ cúng th̯n Thành hoàng ͧ Vi͏t Nam vͳa là tín<br /> ng˱ͩng, vͳa là ÿ̩o lý s͙ng và s͹ tôn vinh cͯa h̵u th͇ ÿ͙i vͣi b̵c<br /> ti͉n nhân có công vͣi làng xóm, ÿ̭t n˱ͣc. Vͣi ng˱ͥi dân ͧ c͡ng<br /> ÿ͛ng làng xã, v͓ th̯n Thành hoàng ÿ˱ͫc coi nh˱ m͡t v͓ thánh. M͟i<br /> làng quê ÿ͉u có các v͓ thánh th̯n cͯa mình: “Tr͙ng làng nào làng<br /> ̭y ÿánh, Thánh làng nào làng ̭y thͥ”. Nhͷng v͓ thánh th̯n ÿó<br /> th˱ͥng có công vͣi dân, vͣi n˱ͣc nh˱ ÿánh gi̿c ngo̩i xâm, ÿánh<br /> gi̿c thiên nhiên, khai hoang l̵p ̭p, d̩y ngh͉ cho dân,v.v… Bài<br /> vi͇t này ÿ͉ c̵p ÿ͇n ba v͓ th̯n Thành hoàng mͣi ÿ˱ͫc suy tôn ͧ<br /> Vi͏t Nam.<br /> Tӯ khóa: th̯n Thành hoàng, tín ng˱ͩng Thành hoàng, Alexandre<br /> Émile Jean Yersin, Phan Th͇ Ph˱˯ng, Nguy͍n T̩o.<br /> 1. TiӇu sӱ và công tích ba vӏ thҫn Thành hoàng mӟi ÿѭӧc suy tôn<br /> ӣ ViӋt Nam<br /> 1.1. Bác sƭ Alexandre Émile Jean Yersin (1863 - 1943)<br /> Alexandre Émile Jean Yersin là ngѭӡi gӕc Pháp, sinh ra và lӟn lên tҥi<br /> Thөy Sƭ. Năm 1888, ông bҧo vӋ thành công luұn án tiӃn sƭ y khoa B͏nh<br /> lao th͹c nghi͏m, sau ÿó ÿѭӧc nhұn làm viӋc trong ViӋn Pasteur. Tháng<br /> 9/1890, ông sang ViӉn Ĉông vӟi tѭ cách mӝt bác sƭ hӧp ÿӗng cho hãng<br /> Vұn tҧi Hàng hҧi, làm viӋc trên chiӃc tàu thӫy chҥy dӑc bӡ biӇn ViӋt Nam<br /> nӕi liӅn Sài Gòn, Nha Trang, Hҧi Phòng.<br /> Ngày 29/7/1891, A. Yersin ÿһt chân lên bӡ biӇn Nha Trang. Bӏ chinh<br /> phөc bӣi cҧnh ÿҽp hӳu tình, khí hұu ôn hoà cӫa mӝt vùng ÿҩt nhiӋt ÿӟi,<br /> ông quyӃt ÿӏnh chӑn Nha Trang làm quê hѭѫng thӭ ba, làm viӋc và sӕng<br /> chӃt ӣ ÿây. Trong suӕt hѫn 50 năm gҳn bó vӟi ViӋt Nam, A. Yersin ÿã có<br /> nhӳng ÿóng góp ÿһc biӋt xuҩt sҳc. Di sҧn ông ÿӇ lҥi có ý nghƭa rҩt quan<br /> trӑng cho khoa hӑc, kinh tӃ và văn hóa ViӋt Nam.<br /> ∗<br /> <br /> TS., Hӑc viӋn Chính trӏ - Hành chính Quӕc gia Hӗ Chí Minh khu vӵc I.<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> - Tìm ra vùng ÿ̭t Ĉà L̩t:<br /> Vào nhӳng năm 1890 - 1894, miӅn rӯng núi dӑc dãy Trѭӡng Sѫn còn<br /> là nhӳng vùng hoang vu, bí hiӇm, chѭa ÿѭӧc khai khҭn, ngoҥi trӯ các tӝc<br /> ngѭӡi thiӇu sӕ bҧn ÿӏa. Vұy mà mӝt ngѭӡi ngoҥi quӕc nhѭ A. Yersin<br /> “ÿѫn thѭѫng ÿӝc mã” dám dҩn thân vào miӅn rӯng sâu nѭӟc ÿӝc, bҩt<br /> chҩp mӑi khó khăn nguy hiӇm ÿӃn tính mҥng thì thұt phi thѭӡng.<br /> Sau ba cuӝc thám hiӇm liên tiӃp, ngày 21/6/1893, A. Yersin là ngѭӡi<br /> ÿҫu tiên khám phá ra Cao nguyên Lâm Viên. Ông ÿӅ xuҩt chӑn vùng ÿҩt<br /> này làm nѫi nghӍ dѭӥng. ĈӅ xuҩt cӫa ông ÿѭӧc Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng<br /> Paul Doumer ghi nhұn. Ngày 01/11/1899, vӏ Toàn quyӅn này ÿã ký nghӏ<br /> ÿӏnh thành lұp tӍnh Ĉӗng Nai Thѭӧng, vӟi thӫ phӫ là Djiring và hai trҥm<br /> hành chính là Tánh Linh và Lâm Viên (Ĉà Lҥt bây giӡ). Ĉó là tiӅn ÿӅ<br /> pháp lý ÿҫu tiên cho viӋc ra ÿӡi thành phӕ Ĉà Lҥt.<br /> - Tr͛ng thành công cây cao su ͧ Vi͏t Nam:<br /> Năm 1897, Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng Paul Doumer thành lұp hai trung<br /> tâm nghiên cӭu thí nghiӋm ѭѫm giӕng cây cao su tӯ hҥt tѭѫi: mӝt ÿһt ӣ<br /> trҥm thӵc nghiӋm Ông YӋm (BӃn Cát - Thӫ Dҫu Mӝt) do E. Raoul, mӝt<br /> dѭӧc sƭ chuyên nghiên cӭu thӵc vұt ӣ vùng nhiӋt ÿӟi phө trách; và mӝt<br /> ÿһt ӣ Suӕi Dҫu, thuӝc ViӋn Pasteur Nha Trang, do A. Yersin quҧn lí. Ĉa<br /> sӕ hҥt giӕng cây cao su ÿѭӧc ѭѫm nҧy mҫm, tӕt nhanh. Chính A. Yersin<br /> là ngѭӡi có tiӃng nói quyӃt ÿӏnh trong viӋc tham mѭu cho Chính phӫ<br /> Pháp mӣ rӝng diӋn tích trӗng cao su ӣ ViӋt Nam.<br /> - Sáng l̵p h͏ th͙ng Vi͏n Pasteur:<br /> Năm 1895, A. Yersin thiӃt lұp ӣ Nha Trang mӝt phòng thí nghiӋm ÿӇ<br /> ÿiӅu chӃ huyӃt thanh trӏ bӋnh dӏch hҥch. Sau ÿó, ông vұn ÿӝng Chính phӫ<br /> Pháp và chính quyӅn thuӝc ÿӏa cho nâng các phòng thí nghiӋm vi trùng<br /> hӑc ӣ Sài Gòn và Nha Trang lên thành ViӋn Pasteur Ĉông Dѭѫng. A.<br /> Yersin ÿѭӧc cӱ làm ViӋn trѭӣng ÿҫu tiên, trông coi cҧ 2 cѫ sӣ Nha Trang<br /> và Sài Gòn, rӗi tiӃp tөc lұp thêm chi nhánh ӣ Hà Nӝi (năm 1920) và ӣ Ĉà<br /> Lҥt (năm 1936).<br /> - Hi͏u tr˱ͧng sáng l̵p Ĉ̩i h͕c Y khoa Hà N͡i:<br /> Năm 1902, Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng Paul Doumer ký nghӏ ÿӏnh thành<br /> lұp Trѭӡng Y khoa Ĉông Dѭѫng, có nhiӋm vө ÿào tҥo thҫy thuӕc cho<br /> toàn xӭ vӟi quyӃt tâm xây dӵng mӝt trѭӡng y khoa chính quy và hiӋn ÿҥi<br /> <br /> 9Ÿ 7Uɉ͝QJ *LDQJ %D Yʈ WKɤQ 7KjQK KRjQJ«<br /> <br /> <br /> <br /> ӣ Ĉông Dѭѫng có quy chӃ tѭѫng tӵ nhѭ Ĉҥi hӑc Y khoa Paris. A. Yersin<br /> là HiӋu trѭӣng sáng lұp trѭӡng. Năm 1904, ông trӣ vӅ Nha Trang tiӃp tөc<br /> sӵ nghiӋp nghiên cӭu khoa hӑc cӫa mình.<br /> - Ĉem khoa thú y vào Vi͏t Nam:<br /> Ĉông Dѭѫng là vùng ÿҩt lҩy nông nghiӋp làm cѫ bҧn. Trâu bò là sӭc<br /> kéo chӫ yӃu. NӃu trâu bò bӏ bӋnh thì ÿӡi sӕng kinh tӃ cӫa nông dân bӏ ÿe<br /> doҥ. A. Yersin thҩy viӋc phòng chӕng dӏch bӋnh cho trâu bò hӃt sӭc quan<br /> trӑng. Cho nên, ông là ngѭӡi ÿi ÿҫu trong viӋc nghiên cӭu, giҧi quyӃt vҩn<br /> ÿӅ vӅ dӏch tӉ cӫa trâu bò và ÿһt nӅn móng cho công tác thú y ӣ ViӋt Nam.<br /> - Nh̵p chͯng cây quinquina:<br /> Năm 1914, ChiӃn tranh ThӃ giӟi lҫn thӭ nhҩt bùng nә làm cho nhiӅu<br /> khu vӵc trên thӃ giӟi, trong ÿó có ViӋt Nam, thiӃu hөt thuӕc kí ninh<br /> (quinine), loҥi thuӕc duy nhҩt chӳa bӋnh sӕt rét lúc ÿó. A. Yersin nhұp<br /> chӫng cây quinquina và trӗng thành công loҥi cây này ӣ ViӋt Nam. Tӯ<br /> ÿó, ViӋn Pasteur Nha Trang chuyên bào chӃ thuӕc, nghiên cӭu bӋnh sӕt<br /> rét, các loҥi vi trùng, ký sinh trùng gây bӋnh cho con ngѭӡi và súc vұt.<br /> Ngày 01/3/1943, A. Yersin qua ÿӡi tҥi Nha Trang, hѭӣng thӑ 80 tuәi.<br /> Ghi nhӟ công lao cӫa A. Yersin, dân làng Tân Xѭѫng (nay thuӝc xã Suӕi<br /> Cát, huyӋn Cam Lâm, tӍnh Khánh Hòa) ÿã suy tôn ông làm thҫn Thành<br /> hoàng. Ngѭӡi giӳ ÿình làng Tân Xѭѫng giӟi thiӋu: “Hҵng năm, chúng tôi<br /> ÿӅu tә chӭc hӝi ÿình ÿӇ tѭӣng nhӟ công ѫn bác sƭ A. Yersin ÿã khai phá<br /> vùng ÿҩt này. Chúng tôi chӑn Ngài làm vӏ Thành hoàng làng, thӡ phѭӧng<br /> trong ÿình và cúng kӍnh Ngài theo phong tөc cúng ÿình ӣ ViӋt Nam”(1).<br /> Ngoài ÿình làng Tân Xѭѫng, ӣ Suӕi Dҫu còn có hai ngôi chùa cNJng<br /> thӡ A. Yersin là chùa Linh Sѫn Pháp Ҩn và chùa Long TuyӅn. Ngѭӡi dân<br /> ÿӏa phѭѫng coi A. Yersin nhѭ mӝt vӏ Bӗ tát, lұp bàn thӡ ông trong khuôn<br /> viên hai ngôi chùa này. Nhà sѭ Trҫn Bích, trө trì chùa Long TuyӅn cho<br /> biӃt: “Cө A. Yersin là ngѭӡi có công lӟn vӟi ViӋt Nam nói chung và tӍnh<br /> Khánh Hòa nói riêng. Tӯ ÿó, nhân dân Suӕi Dҫu có cҧm niӋm Ngài,<br /> nhѭng không biӃt lҩy gì ÿӇ tӓ lòng cung kính, nên mӟi thӍnh vô chùa ÿӇ<br /> thӡ phѭӧng Ngài”(2).<br /> 1.2. Ông Phan Th͇ Ph˱˯ng (1934 - 1991)<br /> Ông Phan ThӃ Phѭѫng quê ӣ xã Phú Dѭѫng, huyӋn Phú Vang, tӍnh<br /> Thӯa Thiên - HuӃ. Năm 1959, sau khi tӕt nghiӋp Ĉҥi hӑc Thӫy sҧn<br /> <br /> 105<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> Thѭӧng Hҧi (Trung Quӕc), ông làm giҧng viên tҥi Khoa Thuӹ sҧn,<br /> Trѭӡng Ĉҥi hӑc Nông nghiӋp Hà Nӝi. Sau khi Khoa Thӫy sҧn tách thành<br /> Trѭӡng Ĉҥi hӑc Thӫy sҧn, ông làm Trѭӣng phòng Giáo vө. Năm 1974,<br /> ông làm QuyӅn HiӋu trѭӣng Trѭӡng Trung cҩp Thuӹ sҧn Trung ѭѫng I,<br /> Hҧi Phòng. Năm 1979, ông ÿѭӧc ÿӅ bҥt làm Giám ÿӕc Sӣ Thuӹ sҧn tӍnh<br /> Bình Trӏ Thiên. Tӯ năm 1983 ÿӃn năm 1991, ông là Giám ÿӕc Sӣ Thuӹ<br /> sҧn tӍnh Thӯa Thiên - HuӃ.<br /> - V̵n ÿ͡ng ng˱ dân ÿ͓nh c˱:<br /> HӋ thӕng ÿҫm phá Tam Giang - Cҫu Hai là mӝt hӋ thӫy vӵc nѭӟc lӧ<br /> lӟn nhҩt Ĉông Nam Á, diӋn tích mһt nѭӟc gҫn 22.000 ha, kéo dài gҫn 70<br /> km dӑc ven biӇn qua 5 huyӋn cӫa tӍnh Thӯa Thiên - HuӃ gӗm Phong<br /> ĈiӅn, Quҧng ĈiӅn, Hѭѫng Trà, Phú Vang, Phú Lӝc. HӋ thӫy vӵc này<br /> ÿѭӧc chia cҳt thành nhiӅu tiӇu vùng theo hѭӟng tӯ Bҳc vào Nam gӗm:<br /> phá Tam Giang, ÿҫm Sam - Chuӗn, ÿҫm Hà Trung - Thuӹ Tú và ÿҫm Cҫu<br /> Hai. Trong vùng hiӋn có 41 xã vӟi khoҧng hѫn 300.000 ngѭӡi sinh sӕng<br /> phө thuӝc hoàn toàn hoһc mӝt phҫn vào nguӗn lӧi thӫy sҧn trên ÿҫm phá,<br /> chiӃm khoҧng hѫn 30% dân sӕ tӍnh Thӯa Thiên - HuӃ(3).<br /> Trong lӏch sӱ hình thành cѭ dân vùng ÿҫm phá này ÿã tӗn tҥi mӝt sӵ<br /> phân hóa xã hӝi mang tính chҩt cӕ hӳu giӳa hai cӝng ÿӗng: mӝt là, cӝng<br /> ÿӗng thuҫn nông, nông - ngѭ ÿӏnh cѭ trên ÿҩt liӅn; hai là, cӝng ÿӗng ngѭ<br /> nghiӋp nhӓ du cѭ trên mһt nѭӟc. Cӝng ÿӗng thӭ hai là nhӳng ngѭӡi sӕng<br /> ngoài biên chӃ cӫa làng xã. Hӑ luôn phҧi chҩp nhұn mӝt cuӝc sӕng thҫm<br /> lһng và chӏu nhiӅu thiӋt thòi.<br /> Ngày 16/10/1985, cѫn bão sӕ 8 có tên quӕc tӃ là Cecil ÿã tàn phá<br /> nhiӅu nhà cӱa, ruӝng vѭӡn, tài sҧn, ghe thuyӅn cӫa nhân dân MiӅn Trung,<br /> làm chӃt hѫn 800 ngѭӡi vùng phá Tam Giang. Trѭӟc tình hình ÿó, chính<br /> quyӅn tӍnh Bình Trӏ Thiên chӫ trѭѫng kiên quyӃt lұp các khu ÿӏnh cѭ dân<br /> vҥn chài trên ÿҩt liӅn. Vӟi cѭѫng vӏ Giám ÿӕc Sӣ Thӫy sҧn, ông Phan<br /> ThӃ Phѭѫng nhiӅu lҫn ÿӃn vùng Quҧng Ngҥn, Quҧng Công ӣ phá Tam<br /> Giang ÿӇ nghiên cӭu cách thӭc ÿӏnh cѭ cho bà con. Ông ÿã bàn vӟi lãnh<br /> ÿҥo xã Quҧng Công thành lұp mӝt khu ÿӏnh cѭ dân vҥn chài. ThӃ là Thôn<br /> 14 ra ÿӡi vӟi sӵ quy tө cӫa 36 hӝ dân chài phiêu dҥt vì bão.<br /> - T͝ ngh͉ nuôi tôm:<br /> Ĉӏnh cѭ thì dӉ, nhѭng duy trì cuӝc sӕng cho nhân dân mӟi khó. Làm<br /> sao vӯa ÿӏnh cѭ, vӯa tә chӭc cho nhân dân sӕng vӟi nghӅ cӫa mình? Ông<br /> <br /> 9Ÿ 7Uɉ͝QJ *LDQJ %D Yʈ WKɤQ 7KjQK KRjQJ«<br /> <br /> <br /> <br /> NguyӉn BӍnh, Chӫ tӏch xã Quҧng Công thӡi gian ÿó kӇ: "Bác Phѭѫng<br /> kiên trì gһp cán bӝ xã chúng tôi, gһp cҧ dân nӳa, dҥy chúng tôi cách nuôi<br /> tôm trên ÿҫm phá. Thay vì viӋc ÿánh bҳt ăn sҹn lâu nay, bác ÿӅ nghӏ và<br /> hѭӟng dүn cách nuôi tôm trong hӗ. Thӡi ÿó không nhӳng chúng tôi, mà<br /> còn cҧ tӍnh Bình Trӏ Thiên, cҧ MiӅn Trung có ai biӃt và nghƭ ÿӃn chuyӋn<br /> ÿem tôm ra nuôi, nhѭng vì bác Phѭѫng nói hay, nói có lý nên chúng tôi<br /> theo… Không nhӳng tuҫn nào cNJng vӅ ÿây, bác Phѭѫng còn vào Nam<br /> mang ra cho chúng tôi tôm giӕng. Lúc ÿҫu, chúng tôi nuôi không thành<br /> công, bác lҥi khuyӃn khích, lҥi cùng chúng tôi tìm kiӃm nguyên nhân thҩt<br /> bҥi, rӗi làm lҥi. Tôi còn nhӟ nhѭ in năm 1988, ngày vө tôm ÿҫu tiên<br /> thành công vӟi hѫn 2ha hӗ tôm, bác Phѭѫng ÿã ôm chҫm lҩy tӯng ngѭӡi<br /> chúng tôi mà khóc”(4).<br /> Tӯ hѫn 2ha hӗ tôm năm 1988, mӝt năm sau, sӕ diӋn tích hӗ tôm ӣ<br /> Thôn 14, xã Quҧng Công tăng lên 20ha. Năm 1989, sau thҳng lӧi bѭӟc<br /> ÿҫu ӣ Thôn 14, ông Phan ThӃ Phѭѫng tә chӭc mӝt hӝi nghӏ ÿҫu bӡ ӣ xã<br /> Quҧng Công vӟi sӵ tham gia cӫa hѫn 150 ÿҥi biӇu ÿӃn tӯ khҳp nѫi trong<br /> tӍnh. Ngѭӡi dân Quҧng Công gӑi ÿó là mӝt “Hӝi nghӏ Diên Hӗng” kinh tӃ<br /> ÿҫm phá! Sau hӝi nghӏ ÿó, ông ÿã triӇn khai viӋc nuôi trӗng thӫy sҧn trên<br /> quy mô lӟn toàn tӍnh: nuôi rau câu, nuôi cua ӣ Thuұn An, Tân Mӻ; nuôi<br /> tôm sú ӣ các xã Phú Lӝc, Phú Vang, Phong ĈiӅn, Quҧng ĈiӅn,v.v…<br /> Ngày 6/10/1991, trên ÿѭӡng vào Nam nghiên cӭu chuҭn bӏ con giӕng<br /> cho vө nuôi trӗng thӫy sҧn năm sau, ông Phan ThӃ Phѭѫng ÿã bӏ tai nҥn ô<br /> tô tҥi tӍnh Bình Thuұn và qua ÿӡi. Ĉѭӧc tin ông mҩt, hàng ngàn ngѭ dân tӯ<br /> khҳp các ÿҫm tôm trên toàn tӍnh Thӯa Thiên - HuӃ ÿã ÿӃn “chӏu tang”. Sau<br /> ÿám tang, 3 anh em ruӝt Phҥm Hóa, Phҥm ViӋt, Phҥm DNJng và ngѭӡi dân<br /> các xã Quҧng Công, Quҧng Ngҥn, nhӡ con tôm mà phát ÿҥt, thay mһt cho<br /> 20 vҥn ngѭӡi dân làm nghӅ nuôi trên trên phá Tam Giang, lұp miӃu thӡ<br /> ông Phan ThӃ Phѭѫng là “Tә nghӅ nuôi tôm” cӫa phá Tam Giang. MiӃu<br /> thӡ ông ÿѭӧc ngѭӡi dân trong vùng hѭѫng khói thѭӡng xuyên. Ĉây cNJng là<br /> ÿӏa chӍ linh thiêng ÿӇ ngѭӡi dân nuôi tôm trong tӍnh Thӯa Thiên - HuӃ ÿӃn<br /> bái tҥ mӛi khi làm ăn thành công. Còn vào các ngày rҵm hay mùng mӝt,<br /> ngày giӛ…, ngѭ dân Quҧng Công lҥi nhang ÿèn, áo giҩy, hoa quҧ ra miӃu<br /> cúng ông Tә nghӅ nuôi tôm. Gia ÿình ông Phan ThӃ Phѭѫng gӱi tһng mӝt<br /> di ҧnh cӫa ông ÿӇ dân làng thӡ trong miӃu. Tҩm ҧnh ÿó ÿѭӧc ngѭӡi dân<br /> Quҧng Công in sao thành nhiӅu bҧn ÿӇ lұp bàn thӡ tҥi các hӗ tôm, trҥi<br /> giӕng cӫa mình(5).<br /> <br /> 107<br /> <br />