Bách khoa văn minh nhân loại: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:234

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn Bách khoa văn minh nhân loại: Phần 2 gồm có 3 nội dung chính như sau: Kỳ tích trong văn học nghệ thuật, kỳ tích trong văn hoá tư tưởng, Kỳ tích về các nền văn minh. Mời các bạn cùng tham khảo để biết thêm những nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bách khoa văn minh nhân loại: Phần 2

nhu den treo pha le kiku Y. Khach san c6 khoang 8.000 ml tuong, cot dugc dat vang la 22 carat va 24.000 m2 da marble, g6m 30 loai khac nhau. Burj al-Arab la mpt trong nhung khach san dat do nhk thS giai, vai chi phi cho moi dem tir 1.000 den 15.000 USD, rieng phong hoang gj^ (Royal) la 28.000 USD. Phan Ion cac phong deu c6 nha bep va phong khach. Mot so phong con c6 bar, thu vien, phong chieu phim va b6 bai. Can phong nho nhat c6 dien tich 169 m2, con phong rong nhat la phong Hoang gia (Royal Suite) c6 dien tich 780 m2. Khach c6 the thue dau b i p rieng d | nau an trong phong. Buoi toi, nhan vien khach san se den tung phong, mang theo danh sach len den 13 loai goi ma khach c6 the lira chon. Nha hang 6 Burj al-Arab ciing hk sue doc dao. Nha hang Skybar I KV TICH VAN HOC NGHE THUAT giong nhu mpt ong th^p vuon ra tir tang 27 cua khach san. 6 do cao 200 met so vai mirc nuac bien, thirc khach dugc chiem nguong ve dep la lung ciia r vinh A rap. Nha hang A l Mahara giiip cho thirc khach c6 mot goc nhin khac ([^dn kpc ngh? thuqt la bg phgn quan trgng cHa tfdi song tinft than, Id stf doi vai bien. C) giua nha hang la mot be ca c6 the tich 999 met khoi. %g tgo ra nhSng sdn phdm vat the hodc phi vat the chufa dtfng nhOng gia Dubai khien cho Cac tieu vuong quoc A rap noi tieng ve nhung toa n vi ti/ tudng tham mf, mang dam net vdn hoa dem Igi nhOng cdm xuc md nha cao tang. Nhieu du an gan day tap trung vao xay dung nhijng toa nha i, Idm rung dgng tU tudng tinh cdm da ngUdi thiidng thvfc. Id cdi ha^ cd chgc trai. Burj Dubai dugc hoan thanh vao nam 2010. Dinh cua no cao 818 dep du^c con ngudi chiem nghi?m, thiidng thUc qua cac gidc quan. of at cd di/g met. Tiep do la toa nha Dubai's Princess cao 414 met, dugc hoan thanh vao the hifn nhd trinh dg, tdi ndng, k2 xdo vd stf sang tgo bgc tha^ cua nhOng ngKdi nam 2011. Nhung toa nha nay deu c6 do cao Ion han dp cao cua khach san Burj al-Arab, nhimg du sao Burj al-Arab van la mot bieu tugng cua thanh ngh? s2 pho dong thai cCing la mgt ky tich trong lich sir kien true. 'Vdn hgc nghf thugt ciJa nhOng cgng dong vdn hoa khac nhau thiidng cd phong each vd hinh thai khac nhau. dong vai tro Id phi/dng thdc tru^en tdi hoa quan trgng vd cd bdn nhat. &'rong [fch sif nhdn fogi, nhffng nhd nghf thugt vt dgi dd sang tgo nin ^i^t bao nhieu tdc phdm ngh? thugt quf bdu. Qiung di/(^c vi nhit nhOng tich cofl ngudi den gan hdn nhOng gia trf tham m^ cao d?p. 358 35»
pigt trpng nhung de tai ma nguai ta cam thay hung thii nhat. Co n h i l u each giai thlch khac nhau, nhung moi each giai thich dk\x c6 lien quan dSn than thoai Hy Lap. Cich giai thich thu nhat c6 lien quan d i n n i l t h i n Athena. TruySn thuylt k l rang, c6 mgt Ian nu than tri tue Athena va than b i l n Poseidon dSn ingt ngoi thanh trong khu niii rimg tinh lang. Athena va Poseidon dSu mu6n diing ten cua minh d l dat ten cho ngoi thanh nay va deu mu6n tra thanh t h i n bao ve cho no. Hai nguai tranh cai quyet liet, khong ai chiu nhuang nhin ai. Cu6i Cling, hg phai nha t h i n Zeus phan x i i . Sau khi h\k d i u duoi cau M Y R O N la mot trong nhiJiig nha dieu chuyen, t h i n Zeus de xuat: " A i c6 the tao cho nhan loai mgt thu gi do huu khac n6i t i l n g cua thai Hy Lap c6 dai. Ong sinh ich nhit, thi dung ten nguofi do dat ten cho ngoi thanh nay". Athena va vao khoang nam 490 T C N trong do thai ky hoat Poseidon dong y lam theo de xuat ciia than Zeus. dong nghe thuat cua ong khoang t u nam 472 Poseidon dung phep than thong mang d i n cho ngoi thanh nay mgt dan nam 440 T C N . con t u i n ma. Con than Athena mang den cho ngoi thanh mgt cay 6 l i u . V a i vat lieu dieu khac la ddng thau, Than Zeus cho rang, cay 6 l i u mang thuc an cho con nguai, trong khi do Myron th8 hien kheo leo va chinh xac t u the tuin ma chi gay ra chien tranh. V i t h i , t h i n Zeus dung ten nu t h i n cua nhan vat trong luc van dong. Tuong truyen, Athena dat ten cho ngoi thanh. Chinh v i the m o i c6 thanh Athens a dual trong mot l i n th6 van hoi Olympic c6 dai, mot chan nui Olympus. van dong vien sau khi doat vuomg mien da b i Sau nay, de tuong nha nu than Athena, vao miia thu hoach 6 l i u nguai chit v i kiet sue. Nguai me van dong vien nay Athens da tu tap cung nhau an mimg. Hg khong chi bieu dien cac tiet muc Tdc phdm dieu khac v6 cung dau kh6. Chung kiSn canh tugng Luc sy nem dia van nghe, ma con t6 chuc cac cugc thi d i u t h i thao. thuong tam nay, Myron da quyet djnh dieu khac buc tugng cua van done Nguai tham gia thi d i u deu 16a t h i , khong mac gi. Liic b i y gia, chi c6 vien nay trong luc thi ddu. Sau khi nhin thdy biic tugng, nguai me anh ta cu nam giai dugc phep vao san van dong, phu rm khong dugc dat chan vao nghi rang con trai minh da s6ng lai. Ba noi: "Con trai, ta cho con mang song
Zeus rat doi vui mimg v i c6 mpt cau con trai. Vao mot dem np/th^i xu6ng Iran hi chii be Heracles len thien dinh, len dSt vao long nu t h 4 i Hera dk bu trom sua. K h i Hera phat hien ra Heracles da ddy p h i t ra thi cau be da bii ghn no. Luc Hera dSy cau ra, sua cua n u thSn vang khip trai, tao thanh song Ngan Ha. N h o dugc uong sua cua Hera ma sau nav cau be m a i tra nen hit tu. V i vay, than Zeus dat ten mai cho cau be la "Heracles", c6 nghia "Vinh quang cua Hera". M o t horn, Heracles din thanh bang Elis a Olympus. Vua Elis la mot ke tham lam. De nguai khac P O L Y K L E I T O S (khong ro nam sinh nam mat) la mot trong nhiJng lam viec khong cong cho minh, ong ta dua ra l a i hua, ai c6 the quet dpn nha dieu khac n6i t i l n g nhit Hy Lap c6 dai vao cu6i t h i ky thu V T C N . Ong sach chu6ng bo cua ong ta trong vong mot ngay thi se dugc ong ta chia dugc coi la nguai duy nhat c6 the sanh vai nha dieu khac bac thdy Phidias. cho mot phan m u a i so bo. Polykleitos thugc truang phai nghe thuat Peloponnesia - mot truang phai Chuong bo cua ong ta c6 han 3 nghin con bo, nhung khong ai c6 tha ihinh hanh thai bay gia. Thai ky sang tac cua hoan thanh dugc cong viec mang tinh thach do nay trong vong mot ngay. ong khoang t u nam 460 den nam 420 T C N . Heracles nhin thdy ban tinh tham lam cua v i vua nay, nen quyet djnh day Polykleitos chu yeu dung dong thau lam vat cho ong ta mot bai hoc. Heracles d i n gap nha vua Elis, noi rhng se don sach lieu dieu khac, chuyen due tugng nguai va chuSng bo cho ong ta. Dung liic, nha vua dang khoai chi v i c6 them mot tugng thin. Phan Ian cac buc tugng ong dieu nguai nila mSc lira, thi Heracles dimg phep than thong, dan nuac song, chi khac deu la tugng van dgng vien. trong vong nua ngay da rua sach chudng bo. Nha vua thay the, vgi vang phu nhan lai hua, ra lenh du6i Heracles di. Heracles noi gian giet chk ten vua Polykleitos khong chi sang tac thanh cong tham lam doc ac, dua v i hoang t u dugc moi nguai ung ho len lam vua. De rat nhieu buc tugng, ma con tong ket ly luan ve chiic mung chiSn thSng, Heracles de nghi to churc cugc thi tai a Olympus. nghe thuat dieu khac. Ong nghien cuu ve dep Sau nay, cugc thi dku ay tra thanh the van hgi. cua biic tugng dua tren moi quan he v l kich thuac. V i t h i , Polykleitos dugc menh danh la "Luc sy nem dia" khSc hga thai dikm luc sy thk hien sue manh ciia "nha dieu khac sang tao ty le con s6" trong Ijch minh trong qua trinh nem dia. Sir can b4ng cua buc tugng va cam giac su dieu khac. Tac p h i m ly luan dieu khac c h u y i n dgng ket hgp v a i nhau het sue hoan my. Trong tam cua buc "Nhung quy t i c " da trinh bay quan d i l m cua tugng dat vao chan phai cua van dgng vien. Chan phai dong vai tro la ong ve ty le ve dep hinh t h i cua con nguai. true can bSng. ^ong thai, ong sang tac ra tac pham "Nguai Wk mat nghe thuat, tac pham pha va giai han thai gian va khong ^^^'•yPhoros) d l minh hga cho ly Tac ph&m dieu khac gian. Tuy dung i m , nhung no van cho nguai ta thay dugc sir van dgng' ^huyet cua minh. "Nguai ^dc gido" Buc tugng t h i hien dugc sir thong nhat giua sue manh va ve dep. "Luc s> nem dTa" dugc cho la "Sir vTnh hang ngung dgng trong khong gian , Thong thuang nguai ta ggi tac p h i m nay la "Nguai vac giao", cung c6 tac phkm dep nhSt thS hien sir van dgng, ciing la mot ky tich v i dai trong ^gj^oi goi la " C h i l n binh vac giao". Thuc ra, hai each ggi nay d i u khong lich su dieu khac. binh^ ^' '^^"^ "^^^ . ., la mot van dong vien. Van dgng vien vac tren vai khong phai la giao ma la chile lao. 362 ^ 363
it dep hinh thk. Chinh vi the, c&c tac pham the hien mon thi nem lao kha Hoan canh dia ly dSc biet cua Hy Lap c6 dai (ba mat giap hikn) l i l u . Tac pham "Doryphoros" cua Polykleitos chinh la mot trong nhiing khien cho nguai Hy Lap v6 cung yeu thi'ch thi dSu thk thao. Theo sir sach 'c ph^m tieu biku nhat. Nhung didu dang tiec la tac p h i m nay khong dugc ghi chep, thai Hy Lap c6 bon cuoc thi dau the thao, do la Olympic, Nemean luu giO" "say hom nay. Bay giof chiing ta chi dugc chiem nguong ban Isthmia, Pythian. Cac cuoc thi dau nay cu bon nam hoSc hai nam lai dugc t6 sao cua tac phdm nay. Theo nghien cuu cua cac nha khao c6 hgc va cac nha chuc mot Ian, v i the moi nam Hy Lap c6 dai deu c6 mot cuoc thi dau Ion. jny hoc, tac phSm sao chep dugc khai quat a Pompeii la tac phim gkn gi6ng Luc dau, hang muc thi dSu con kha it, chi c6 chay cu ly ngan, nhay xa, nhat so vai nguyen ban. nem dia. Vao th8 van hoi ISn thii 18 nam 708 T C N , nguofi ta dua nem lao trd "Doryphoros" khSc hga hinh tugng mot van dgng vien khoe manh, ca thanh mot trong nam mon thi dau toan nang. T u do, nem lao tra thanh mot b^p cuon cugn, vac mot chiec lao tren vai, dang sai buac chan kien dinh trong nhung hang muc thi dau ciia the van hoi. Nam mon thi dau toan nang buac vao san van dgng. la chay cu ly ngSn, nhay xa, nem dia, nem lao va vat. Trgng lugng ciia van dgng vien nay don vao chan phai. Chan trai co Lao la mot trong nhirng binh khi xuat hien som nhat trong lich sir nhan duoi tu do, hai cong ve phia sau, chi c6 ngon chan cham dk. Co sir ph6i hgp loai. Trong xa hoi nguyen thuy, no la cong cu di san chu yeu nhat ciia con nhip nhang giira tay trai cam lao va chan phai lam gia da cho ca the. , nguai. Vao thai ky via khi lanh, no tra thanh mot trong nhijug via khi quan trong nhat. Tren chien truong, lao thuang dugc su dung phoi hop vod khien. Nhan vat dugc the hien trong tac pham nay khong phai la mgt van dong vien cu the nao do, ma la mgt nhan vat ly tuong c6 ve dep hinh t h i Nam mon thi dau toan nang c6 nguon goc tir thanh bang Sparta. hoan my. Khi sang tac biic tugng nay, Polykleitos hoan toan dua tren ly Nguai Sparta sir dung hinh thuc van dong nay de ren luyen the lire cho binh thuyet cua cuon sach "Nhiing quy tSc", su dung ty le giiia dau va than la sy, giup ho CO dugc su phat trien hai hoa toan dien tren cac phuang dien nhir 1:7. Ong cho rang, ty le nay la ty le dien hinh ciia nhimg chang trai khoe the lire, toe do, sir deo dai, kheo leo va chinh xac. K h i mai tra thanh npi manh, voc dang can doi. Tac phdm "Doryphoros" c6 anh huong sau she doi dung thi dau cua t h i van hoi, nam mon thi dau toan nang da tra thanh noi vai nghe thuat dieu khic nam giai 16a the, de lai ky tich mang tinh huyen dung thi dau khien nguai ta chu y nhat tren san van dgng. Nha triet hoc noi thoai trong lich su dieu khSc. tieng Hy Lap Aristotle da binh luan nhu sau: "Van dgng vien thi dau nam mon toan nang la nhirng van dgng vien xuat sic nhk, v i ho vua c6 sue khoe lai vua c6 toe do". V i nhimg cuoc thi tai a ngi dung nam mon toan nang luon dien ra het sue qxxyk liet, nen nguai ta phai b6 tri ba trgng tai. Khi thi dau, nam mon dugc lie" hanh theo trinh tu sau: chay cu ly ngan, nhay xa, nem dia, nem lao, vat. Viec cham ket qua thi dau cua nam mon toan nang cung c6 quy djnh ro rang. Van dgng v6 dich ngi dung thi nay chi khi nao c6 ba mon thi (trong do CO mon vat) xep thu nhat. V i CO v i tri dac biet trong t h i van hgi, nen cac cuoc thi dau nam mo"^ toan nang thuang tra thanh de tai the hien cua cac nha nghe thuat. Trofg nam mon thi nay, mon nem lao the hien tot nhat sir ket hgp giua the 365 364
Jo thSn Zeus lanh dao, mang den thang Igi cho hg. Tir do, Nike dugc ton yinh la nii ^hiSn thSng. Thong thuang, nguai ta klidc hpa nu than chiln thing la mot phu nu 3. 7
Nam 2004, dien ra thd van hoi dSu tien cua thien nien ky moi. Uy ban thd van hoi Athen tiln hanh thiet kk lai hinh ve tren mat chinh cua huy chuong. Hinh anh cua dau truong La Ma dugc thay bang toan canh cua san van dong Panathinaiko cua Hy Lap. Nhung van gift lai hinh tugng nu thSn chi6n thing. Song tu thi cua nu than chiSn thing dugc doi tu tu thS ngc)i thanh tu thi. dung giau tinh chuy^n dong hon, ngoai ra nu than con dugc gin them doi canh. Uy ban Olympic qu6c te quy dinh, mat chinh cua buy chuong cac ky thk van hoi sau nay deu su dung hinh anh nay. Tl/QOVG thin Ve nu dugc nha dieu khic Alexandros sang tac vao Trong tac phim "Nu thin chiln thing Samothrace", chiec vay lua khoang nam 150 TCN, la kiet tac dieu mong cua nu than chien thing bay trong gio. Nil than duong nhu dang bay khic n6i tieng the gioi cua Hy Lap c6 len khong trung. Co thk day dan, ciing vai doi canh to khoe dang dang rgng dai thoi ky sau. Buc tugng cao 203 cm, thk hien tu the cua nguai chiln thing va niem vui thing Igi. Tac phim thS hien dang dugc trung bay trong bao hien nghe thuat dieu khic tai tinh cua tac gia. Duong nhu ong da mang lai tang Lourve, Paris, nuac Phap. Bit diu sue s6ng cho tang da v6 tri v6 giac. » tu khi dugc phat hien, Tugng than Ve Be da duai chan nu thin chiln thing dugc dieu khic thanh hinh dang nO dugc cong nhan la buc tugng dieu ciia miji thuyen, ngu y ky niem chien thing tren biln. Truac day, buc tugng khic dep nhat ve phu nU Hy Lap. dugc dat tren vach da canh hikn. Chile vay duong nhu bi gio bien thoi bay Than V$ nir (ngirai La Ma gQi la TicQTig than nit phip phai. Chiec vay do dinh sat vao nguai nil than, lam toat len ve dep ggi Venus) la nu thin tinh yeu va sic d^p cam ciia nguai phy nu. trong than thoai La Ma, cung la bieu tugng cho s^r day da va gioi sinh no. Trong than thoai Hy Lap, than Venus dugc goi la Aphrodite. Theo truyen thuyet, nu than nay dirge sinh ra tir bpt h\kr\, sau do dugc ba vj niJ than thai gian va ba vj nu than sac dep dua den nui Olympus. Cac vj thin a day bj cuon hut truac sic d?p ciia Venus, thi nhau den cau hon. Sau khi bj Venus tir choi, than Zeus da ga Venus cho than Ilia Hephaestus xau xi lai bj que chan. Nhung Venus lai yeu thin chien tranh Ares, d6ng thai sinh ra Eros. Sau nay, Venus giiip hoang tu Paris ciia thanh Troy cirap Helen - mot phu nu d?p nhat Hy Lap thai biy gia, vg ciia nha vua Sparta ^enelaus - gay nen cuoc chien tranh 10 nam giua Hy Lap va thanh Troy. Tugng than Ve nu la buc tugng vi n\x thin tinh yeu va sic dep nay ^^'c dieu khac bang da cim thach. Buc tugng dugc ghep tu hai phien da thach. Viec lira chgn cho ghep cQng hit sue kheo leo. No nim a vi tri giap giija tam vai va phin ca thI 16 ra ben ngoai. Nam 1820, mot nguai ta ^^^^^^ la Yorgos Kentrotas da phat hien buc tugng a dao Milos. Ong hien tugng di, nhung sau do, bi mgt sy quan Th6 NhT Ky phat t i j ^ ' ^'^'J dai su Phap dong a Tho Nhi Ky luc biy gia da mua lai biic §• Hi^n tai, buc tuong duac trung bay a bao tang Lourve Paris. 368 ^ 369
Tai sao burc tirong hi gay tay? C6 hai each giai thfch khac nhau. Cach giai thich thu nhat cho r i n g , khi dugc khai quat, buc tugng van con nguyen hai tay. Tay phai buong thong, so vao chiec vay. Tay trai cam mot qua tao dua qua dau. Sau nay, trong qua trinh hai nuoc Phap va A n h tranh gianh buc tugng, hai tay c h ^ g may bi gay. Tir do, Venus tra thanh mi than cut tay. Cach giai thich thu hai la, sau khi buc tugng Venus dugc hoan thanli, r§t nhieu nguoi deu khen no rat dep, trong do d?p nhat la canh tay trai. V i t h l , t4t ca mgi anh mat deu do don vao canh tay trai ciia buc tugng. Nha dieu kh4c ngay lap tuc dap gay canh tay trai, dong thai noi rang, khong de cho cai dep ciia mot phan nao do, lam ton hai den ve d?p tong the ciia buc tugng. N G V ' A go thanh Troy la mot trong nhirng cau chuyen trong t h i n Biic tugng the hien Than Ve nu vai da thit day dan, guong mat trai l|hoai Hy Lap dugc moi nguai yeu thich. Tuomg t r u y i n , hai hoang t u xoan xinh dep, chiec mQi doc dua cao kieu Hy Lap, chiec tran bang va chile thanh Troy la Hector va Paris vang lenh vua cha, dSn tham v i l n g Sparta. cam day dan tron tria, guang mat diem dam, doan trang. T u the dung hai Paris va hoang hau ciia Sparta la Helen vira gap nhau da phai long nhau. xoay nghieng khiSn cho phan ca the phia tren c6 hinh dang xoay 6c hai ii6a Mac dii Hector nhieu Ian nhac nha Paris phai lam chii cam xiic cua minh. va dep. Chan ciia Venus bi tam vai che, chi 16 ra ngon chan. Phan duai buc Nhung hoang t u Paris tre tuoi van giau Helen trong khoang t h u y i n , lang tugng ch4c chSn, vilng chai, t6n len ve d?p thanh tu ciia phan than phia tren. le mang vh thanh Troy. Buc tugng toat len ve dep nu tinh kieu diem va mem mai. Nguai xem duang nhu cam nhan dugc rang, tam trang cua Venus het sue binh than, SI Tinh yeu giiia Paris va Helen gay nen mot cugc chien tranh keo dai 10 kh6ng mot chut e then hoac kieu sa, chi c6 sir trong trang va thuan khict. nam. Nha vua Sparta kh6ng the chiu dung n6i nhuc nay, da cau cmi anh Tren m6i Venus duong nhu na mot nu cuai k i n dao. | minh la nha vua H y Lap, giup sue tra moi thu nay cho minh. Nguai Hy Lap Dieu khien cho nguai ta dac biet kinh ngac la hai canh tay ciia Venu.s. to chiic mot lien quan hung manh, ram rg tien c6ng thanh Troy. Lien quan Tuy hai tay da b i cut, nhung buc tugng van s6ng dgng nhu that, van toat len Hy Lap danh thanh Troy rong ra 10 nam trai, nhung kh6ng thanh cong. ve dep hoan my, khifin cho cac nha dieu khSc hau thk sau khi dua nhau phuc Den nam thu 10, vien tuong Hy Lap Odysseus nghT ra mot dieu ke. dung lai d6i tay bj cut, deu tha dai nu6i tiec v i cam thay lam nhu the chang Nguoi Hy Lap dong mot con ngua go kh6ng 16, bi mat giau quan linh vao khac nao ve ran them chan. Chinh hai canh tay cut da ggi ma tri tuong trong bung ngua go. Sau do, quan Hy Lap gia va nit lui. Nguai dan thanh tugng phong phii cua con nguai, tang them hung thu cho nguai xem. T^i^ T^roy cho rang, quan Hy Lap danh mai kh6ng thing, nen da nit quan. Hg coi gia kh6ng sir dung ducmg net dieu khSc cau ky tinh xao, ma sir dung thu '^on ngua go do la c h i l n Igi pham, keo vao trong thanh. Vao liic nira dem, phap nghe thuat dan gian de the hifn net dep hinh the va net dep ngi tarn- j^'nh hnh Hy Lap t u trong bung ngua go chui ra, quan linh H y Lap gia v a rut Dung a bat cu goc do nao chiem nguang buc tugng, deu cam nhan dugc v e ' cung quay tra lai. Trong ngoai tikp irng nhau, nguai Hy Lap da tieu diet dep doc dao va nhat quan. Net dep nay khong con la "net d?p cam qua" ^ Troy. Day chinh la ke "ngua go c h i l m thanh" n6i t i l n g . dugc the hien trong phkn Ian cac tac p h i m dieu khSc phu n u cua Hy ma la ve dep ly tuong cua chii nghia c6 dikn, tran day y tha. K h i dat tru*^"- ^T^^^'^ "^^^ ^^"^ ^^^y Apollo. Nhin thiy con tac pham nay, duang nhu tk ca cac tac p h i m dieu khSc khac v6 hinh the co" Ath Laocoon thay ngay dikm bao than bao ve Hy Lap la nguai deu tra nen ma nhat. I ^^
Lod noi cua Laocoon khien cho nCr than Athena noi gian. Ba lap tuc Trong tac pham nay, Laocoon dung
Hai anh em hp khong mu6n phan chia quyen lire cua ong ngoai. Vua ]s[umitor cijng khong mu6n ep buoc chau minh a lai canh minh, ma phong cho bo bay ngpn doi a canh song Tiber, de ho tu xay dung thanh ph6 thugc ve cua 6. tuCfui)^ SdC hg. Nao nga, chua khoi cong, giOra hai anh em da nay sinh mau thuan. Romulus djnh xay dimg thanh ph6 mod nim a vi tri cua quang truang Rome ngay nay, trong khi do nguai em trai Remus l?ii lira chgn khu ddt tren nui Aventine. Hai nguai tranh cSi khong ai chiu nhuang ai. Cuoi cung, danh phai BlTC tuong soi me ke cho nguai ta nghe v8 truyen thuygt xay dung diing phuang phap nhin chim bay xem dilm bao, dl quylt dinh xay dung thanh Rome. Truyen thuySt Vk. ring, ngay xua ngay xua, lien quan Hy Lap thanh pho mai a dau. Remus nhin thay sau con chim ung bay qua niii va nguai dan thanh Troy da c6 mot cuoc chien tranh keo dai trong suot 10 Aventine, nen tuyen bo thin linh dung ve phfa minh. Romulus nhin thdy nSm. Vao thai dilm then ch6t cua cuoc chiln, nguai Hy Lap dung ke ngua muai hai con chim ung bay qua manh dSt minh lira chgn. ThI la, hai nguai go de chilm va thieu hiiy thanh Troy. lai tilp tuc tranh cai, sau do au da vai nhau. Hoang tir thanh Troy la Aeneas, con trai cua nu thin tinh yeu. Dugc Cu6i Cling, Romulus giet chit em trai minh, dong thai xay dung mot su giup da ciia me, chang chay qua Carthage sang Italia lanh nan, dinh cu a thanh ph6 mai va dung ten minh dat cho no - thanh Rome. Sau khi xay dung ben ba song Tiber. Khong lau sau, Aeneas dugc cong chiia cua nuac Alba xong thanh pho mai, Romulus trinh trgng tuyen b6: "Thanh Rome cua ta se Longa dS y dSn. Hai nguai nhanh chong ket hon vai nhau. tro thanh kinh do cua the giai". Day chinh la truyen thuylt vl qua trinh xay Sau do, Aeneas ke thua ngoi vua, d6ng thai tra thanh mot vi vua tai dung thanh Rome. gioi. Ngoi vua dugc truyen den dai thu 15, nha vua Numitor c6 mot ngudi em trai ten ggi Amulius tinh tinh tan bao va dSy tham vong. Y cim tu nha Buc tugng "Soi m?" la mot vua, cuap ngoi. Vi sg con chau cua anh trai bao thu, y khong nhOng giet bet tac pham ngh? thuat vai muc do ta cac chau trai, ma con ep c6 chau gai duy nhit Silvia hanh nghe chu te - mot thuc cao. Trong tac phim nay, nghS ma su6t dai khong dugc ket hon. hinh tugng soi me thi hien dugc chu de ngi tam thanh thien dugc an Nao nga, Silvia va thSn chiSn tranh Mars lai yeu nhau. Khong lau sau ho chua trong mot ngoai hinh hung sinh ra mot cap song sinh. Sau khi bilt tin, Amulius v6 cung sg hai. Y khong du. Phan long xoan a c6, phan nhOng giSt chit Silvia, ma con ra lenh vut hai dua tre xu6ng song Tiber. byng gay go, va nhung chile vu xe Dong song Tiber hign hoa, nhe nhang dua hai dua tre den canh moi xuong cua soi me dugc dieu khac cay sung canh ba song. Tilng khoc ciia hai dua be gay sir chii y cua mot con net sue Chan thuc. Bon chan cua Buc twpig Soi soi me dang u6ng nuac ben ba song. Con soi au yem liem vao nguai hai khoe khoSn, ve mat hung diJ, tran day sue s6ng hoang dS. No quay ddu dua be, roi tha chiing vS hang, dung sira cua minh de nuoi. ^ 8 mot ben, venh tai len canh giac nghe ngong, mit cua no nhin thing ve Mot nguai chSn de phat hien hai dua tre sinh doi nay, va mang chu^r 4g ^ "^^ ' ' ^ 8 sic nhgn, duang nhu dang canh bao ke thu cha c6 vS nha nuoi. Hai dua tre nay chinh la Romulus va Remus. Xi^^' ^ soi me tugng trung cho tinh each kien nghi, lanh limg cua Sau khi truang thanh, Romulus va Remus bilt dugc than the cua minh. Hg ciing nhau gilt chit ten bao chua Amulius, giiip ong ngoai cir^'P ac hai dua tre ngam vu soi me, dl dien dat mot each hoan chinh han lai ngoi vua. thuylt xay dvmg thanh Rome. 374 «^--' 375
; du6i ta ma. Chinh v i thg, David dugrc nha vua Saul ciing vai cac hoang tu cong chiia yeu quy. 7- Liic bky gia, Israel va nguai Philistine giao chien vai nhau. Phia Philistine c6 mot nguoi khong l6 ten la Goliath, dung manh phi thuong, quan doi Israel khong ai dich noi. K h i di tham ba nguai anh trai dang c h i l n d^u d tikn tuyen, David nhin thay Goliath giuang oai dieu vo, nen da chu M I C H E L A N G E L O BUONARROTI (1475 - 1564) la hoa sy, nha dieu dpng nghi vua Saul cho minh ra tran. Trong t u thi hien ngang, David di ra chiln truong, dung Sling ban da danh bai nguai khSng l6 Goliath. khic, k i l n tnic su va la nha tha vT dai nguoi Y thai ky vSn nghe Phuc Hung. 6ng la nguoi dua nghe thuat dieu khdc thoi van nghe Phuc Hung len dinh cao. Sau tran danh nay, danh t i l n g cua David n6i len nhu con, tra thanh anh hung Michelangelo c6 mot tu6i tha v6 ciing dugc nguai dan Israel nguong mo. Sau do, hk hanh. Nam len 6 tuoi, Michelangelo m6 Saul va ba nguai con trai ong t u tran khi coi me. Cha ong - mot v i quan toa c6 tinh chiln dau vai nguai Philistine. David dugc tinh v6 cung nong nay, tho bao. Bat dau tir moi nguai suy ton lam vua. Ong dan dan nam 13 tu6i, Michelangelo lam viec trong th6ng nhat Israel, dinh do d Jerusalem, tra phong tranh cua Ghirlandaio, hoc hpi hpa va thanh v i vua noi tieng trong lich su Israel. dieu khSc a Hoc vi?n Medici. Hpc vien Trong lich su, David khong chi la mot Medici, ong tiSp xuc v a i cac tac pham noi anh hung doi trai dap dat, ma con la mot tiSng, dong thai nay sinh t u tuong sung bai nha tha kiet xuSt. Nguai Israel lay David ngh? thuat c6 dien. lam niem t u hao. Tuong truySn, David la Tac phdm tieu bieu cua ong g6m c6 mot nguai da tai da nghe. Ong khong chi "Khoc Christ" (The Mouming of Clirist) (hay Michelangelo danh dan rat gioi, ma con \ik dugc rk con gpi la "Pieta"), "David", "Moses", "Binh minh", "Hoang hon", "Ban nhieu bai tha hay. ngay", "Ban dem", "No le bi troi" va "No le s^p chet". Phong each nghe thuat cua ong lay chu nghia hien thuc lam ca sa, doing thai cung mang phong each Sau khi David qua doi, con trai ong la ^
ngu6d dan ong. Tir mai t6c xodn va guang m$t dugc khSc hga het sue hoan my, CO the nhin thay sir anh huong cua nghe thuat dieu khic Hy L^p c6 dai d6i vai Michelangelo. Michelangelo dieu khSc David la mot chang trai khoe manh cuong trang, net mat cuong nghi, doi mSt c6 than sic, dau hoi cui, mix nhin thSnp ve phia truac, tay trai cam chiec sung cao su, duong nhu san sang danh cho ke thii nhiing cii danh chi mang. Buc tugng toat len dung khi va sue manh cua mot chien sy chinh nghia. Tir tac pham dieu khac, chiing ta c6 th6 cam TREN dao Liberty gan cang nhan dugc sue manh vT dai dugc an chua ben trong David c6 th^ bung phat jview York nuac My dung sung sung bat cu liic nao. Khac vai ve ung dung, khoan thai sau khi chien thang tro v | mot buc tugng n6i tiSng. Tay buc trong tac pham David cua Donatello, David cua Michelangelo the hien tam tugng gio cao nggn duoc, dung canh trang cang thang, tap trung cao dp, san sang chien dau, dong thai cung toat gac ngay dem cho thanh pho. Ca len mot y chi kien cuong. thanh ph6 New York duong nhu bo Mac du, ve mat hinh the, mot so chi tiet dugc the hien hai cuong dieu duoi chan buc tugng. Buc tugng nay mot chut (nhu cac khop tay hoi to, chan hai dai), de lam tang cam giac ciia chinh la Tugng N i l Thkn Tu Do, la nguoi khong 16, nhung sir chinh xac ve mat giai phau cua moi chi tiet deu bilu tugng cua cua ngo bo bien phia dat den muc khong the che vao dau dugc. dong nude My. Michelangelo phai bo ra gan ba nam troi de hoan thanh tac pham nay. Du khach di thang may tir dudi Buc tugng gan nhu dat den muc do hoan my, khong mgt chut khiem khuyei mat dit len din dinh cua be tugng, sau nao. Tac pham nay lam cho Michelangelo tro thanh nha dieu khac vT dai do di theo 171 bac thang xoan 6c de nhk thai bay gid. Buc tugng "David" dugc cho la biic tugng dieu khac ca len den vuong mien tren dinh buc Tuang Nit Than Tu Do the dan ong dang dugc khen nggi nhat trong lich su my thuat phuang Tay, tugng. Vuong mien nay c6 sue chua cung la mgt trong nhung ky tich xung dang dugc ca nggi nhat trong lich su 40 ngudi, xung quanh md 25 cua s6 sit nhd. Moi cua so cao khoang 1 met. dieu khac. Buc tugng nay dugc chinh quyen thai bay gid dat o quang truang Tir cira s6, du khach c6 the phdng tdm mSt nhin xa, phia dong c6 the nhin ngay truoc toa thi chinh thanh pho Florence. Bay gid, ban van c6 the thudng thay dao Mahattan vdi nhiing tda nha chgc trdi dugc menh danh la "Thanh thuc kiet tac nay o do. pho Babylon xay bing sk thep", phia nam la cang New York menh mdng, voi nhung tau thuy^n tap nap vao ra, phia bSc la song Hudson u6n khuc nhu '"Otdailuamlm. Tugng Nu Than Tu Do la hiku tugng cua sir tu do, nd la mdn qua ma ^^^c Phap tang cho nude My vao nam 1886. Birc tugng nay cao 46 met, chieu cao kk ca phdn be tugng la 100 met, la mgt cong trinh kiln true ^ ^ 8 tinh tudng niem cao nhat thdi hiy gid, ten dhy du la "C6ng trinh ^ ^ n i e m qu6c gia, tugng dong Nil T h k Tu Do", ten chinh thirc la "Nir 378 379
T h a n T i r D o soi sang thS g i o i " . NQ- thhn dau d p i vucmg m i $ n g bay que nhon B a r t h o l d i la m o t nha nghe thuat tai ba, h o n nUa rat dam m e d i e u k h i c . mac chigc ao choang xip nip k i e u L a M a , tay phai g i a cao n g p n du6c 12 17 t u 6 i , o n g tan mat c h u n g k i e n m o t canh t u g n g k h i e n o n g xiic dong met la biSu t u g n g cua t u do, tay trai ckm m o t c u 6 n sach t u o n g t r u n g cho ban ^gn tan bay g i a . N a m 1 8 5 1 , L o u i s N a p o l e o n phat dong cupc c h i n h bien lat " T u y e n n g o n doc l a p " cua n u a c M y , tren do c6 k h i c d o n g c h u " N g a y 4 ^5 nha nuac C o n g hoa t h u hai cua Phap. M o t h o m , m o t n h o m dang vien thang 7 n a m 1 7 7 6 " tuc la ngay ban t u y e n n g o n nay d u g c doc t r u a c toan t h i cong hoa k i e n t r u n g da d i p cong su p h o n g n g u ngay t r e n d u a n g p h 6 , tien n g u a i dan M y . D u a l chan buc t u g n g la g o n g c u m da b i be gay, t h i hien y hanh m o t cupc chien d i u gay c i n v a i n h i j n g ke dao c h i n h . V a o luc t r a i nha t u o n g che dp c h i n h t r i t h 6 i nat tan bao da b i lat do. B i i c t u g n g toat len k h i nhem t 6 i , m o t c6 gai tre, t r u n g thanh v a i c h l dp cong hoa, tay cam ngpn the hien ngang, ve c u o n g n g h i , k h i e n cho n g u a i ta c6 cam giac hk kha xam du6c chay rue, nhay qua c h u a n g ngai vat, ho to " x u n g p h o n g " , r 6 i x o n g p h a m . B u c t u g n g the hien m o t m y n u t h a i H y L a p c6 d a i , v a i net mat doan thing phia quan d i c h . Chang may, c6 b i t r i i n g dan, guc nga x u 6 n g v u n g trang, h i n h the day dan. D u a l chan buc t u g n g la m o t sanh I a n . N a m 1972 mau, anh d u n g h y sinh. L u c bay g i a , B a r t h o l d i c i i n g c6 mat a do. Canh C h i n h p h u L i e n bang M y da b i l n dai sanh nay thanh bao tang d i dan. tugng bi trang nay l u o n am anh nha dieu khac tre t u o i , k h i e n o n g k h o quen. Tir do, d 6 i v a i nha dieu khac tre t u o i B a r t h o l d i , h i n h anh c6 gai d u n g cam tay gio cao ngpn duoc t r a thanh b i e u t u g n g ciia su theo d u o i t u do. That la trung hgp, d u n g vao luc B a r t h o l d i dang ap u d u d i n h thiet kk ban ve cho m o t sang tac nghe thuat I a n , t h i o n g t i n h c a quen m o t c6 gai ten la Jeanne. Jeanne la c6 gai q u y phai, khue cac, g u a n g mat doan trang k h a ai. B a r t h o l d i xao dong truac ve dep cua Jeanne. B a r t h o l d i n g h i b u n g , neu thuyet phuc dugc Jeanne l a m nguofi m a u cho buc t u g n g n u than t u do t h i hay biet m a y ! Dieu khien nha dieu khac tre t u o i nay v 6 c u n g v u i s u a n g la, Jeanne da v u i m i m g nhan l a i . Sau nay, t r o n g qua t r i n h B a r t h o l d i dieu khac buc t u g n g , giua hai n g u a i da nay sinh t i n h cam, va sau do hp t r a thanh n g u a i ban d a i cua nhau. H i n h t h i buc t u g n g n u than t u do h i e n nay d u g c sang tac dua theo Tu(/ng Nu Than TirDo du(rc bgc bai khoang 300 lam cfSng, tan vao khung voc dang cua Jeanne. C o n g u o n g mat buc t u g n g , d u g c B a r t h o l d i dieu k h i c S u ra dcri cua buc t u g n g N u T h a n T u D o bat n g u 6 n t u su nguoTig mo dua theo g u a n g mat n g u a i me yen q u y cua m i n h . va k y v o n g ciia nhan dan Phap d 6 i v a i nhan dan M y . L u c bay gi6\ Ban thiSt k g nhap ciia buc t u g n g N u T h i n T u D o d u g c hoan thanh vao L a b o u l a y e - v i e n sy, nha su hpc, nha c h u n g h i a t u do n o i t i e n g cua Phap dc nam 1869, n h u n g cong viec tao buc t u g n g m a i d i n n a m 1874 m a i d u g c bat n g h i tang n u a c M y m o t m o n qua dac b i ^ t nhan d i p 100 n a m ngay doc lap •lau, d i n n a m 1884 t h i hoan thanh, t 6 n g cong m i t 10 n a m . V a o n a m 1876 cua n u a c M y , de k y ni§m quan h | d o n g m i n h M y - P h a p t r o n g cugc chien la vao dip qu6c k h a n h l i n t h u 100 cua n u o c M I , v i b u c t u g n g v a n chua tranh g i a n h dpc lap ciia M y . H p i v i e n H p i M y thuat Phap, nha d i e u khac noi 1 ^ xong, nen B a r t h o l d i da cho van c h u y i n canh tay cam n g g n du6c ciia tieng B a r t h o l d i rat tan t h u a n g de xuat nay. N h u n g tang m o n qua gi day ^'uc tugng sang M y t r u a c . Canh tay nay c6 n g o n tay dai d i n 2.5 met, r g n g 1 M o t dieu de thdy, su t h i n g I g i ciia n u a c M y la t h i n g I g i cua s\ t\ do, v i tli*-' ^ J ^ ' "^°ng tay dai 25 c m . B a i v i canh tay c6 k i c h t h u d c k h 6 n g 16, nen da t h u m o n qua nay phai la m o t m o n qua t u g n g t r u n g cho su tyr do. D o do- ^ t rat^nhilu n g u a i dan M y d i n c h i e m n g u a n g . Sau do, qu6c h o i M y t h o n g B a r t h o l d i quyet d i n h dieu khac m g t buc t u g n g t u g n g t r u n g cho su t u do dan bleu q u y l t , quy|t d i n h chon dao Bedloe l a m n o i x a y d i m g buc t u g n g nG c h i i , d o n g t h a i o n g bat tay ngay vao thiet ke ban ve. tir H TT ^ • ^ o - H o n dao nay c h i n h la dao L i b e r t y ngay nay. 380 ^^^^ ^ 381
9. ^Q&ffiti^ €&icat,fieA6(A£ R I O D E J A N E I R O cua vuomg qu6c bong da Brazil la mot thanh ph6 vai canh sic tuyet vai. C5 day c6 bien vai mau nuac xanh tham, CO nhung bai t i m cat tring, c6 nhiing Cdu thang cuon ben trong biec tuxmg canh rung eg xanh ran. V i the, nguai dan Rio de Janeiro noi: "Thugng de mat sdu Ngay 6 thang 7 nam 1884, tuong NO: Than Tir Do dugc chinh thiic ngay d l sang tao ra the giai, nguai danh dua sang M y . Ngay 5 thang 8, cong trinh xay dung mong dugc khai cong. ngay thii 7 de tao ra Rio de Janeiro". Qua la Mong cao 27 met, dugc xay bang da hoa cuong. Phia dual mong nay la nhu V ay, Rio de Janeiro c6 canh sac dep nhu nhung cot be tong Ion dugc chon sau xuong dat 6 met. Thang 6 nam 1885, chon thien duong . Song diem dac sac nhat toan bg buc tugng dugc thao da va dong thanh hon 200 thung, van chuyen thanh pho nay van la buc tugng Chiia Jesus bang duong hikn t u cang Lion nuac Phap sang cang New York nuac My. Tuang chiia Jesus Ian nhat the giai, dung sung sung tren dinh a Rio de Janeiro Trung tuan thang 10 nam 1886, 75 cong nhan treo len gian giao cao vut nui Corcovado. Buc tugng nay dugc bau chon la mot trong bay ky quan cua the dung hon 300 nghin dinh vit de lap ghep hang tram phan dai cua buc tugng giai mai vao nSm 2007. lai vai nhau. Ngay 28, tong thong M y Cleveland da c i t bang khanh thanh buc tugng, dong thai c6 bai phat biSu. Hang van nguai dan M y chen nhau T u nam 1850, nguai ta d3 c6 y tuong xay dimg mot buc tugng tren dung xung quanh buc tugng, hao hue cha dgi giay phut dugc chiem nguang nui Corcovado. Luc do, mot giao chu Thien chiia giao ten la Pedro Maria hinh t h l va t h i n thai cua buc tugng N u T h i n T u Do. Nam 1916, t6ng thong Boss de nghi cong chiia Brazil Isabel trich ngan sach de xay dung mot Wilson quyet djnh l i p dat he thong chieu sang cho buc tugng, dong thoi tugng dai ton giao. Cong chiia Lsabel khong he luu tam den de xuat nay. tham gia buoi le khai cong. Nam 1942, chinh phu M y quyet dinh, dua tugng ^am 1889, sau khi Brazil tra thanh nha nuac cong hoa, y tuang nay bi Nir Than T u Do vao danh sach cac di tich cap quoc gia. Nam 1956, dao '^hinh phu Brazil phii quyet hoan toan, bai le phap luat thai b i y gia quy dinh Bedloe dugc d6i ten la dao Liberty (dao T u do). Nha dieu khic Bartholdi vi Phai tach biet ton giao va chinh quySn. CO cong lao to Ian trong viec tao nen buc tugng nen da dugc phong '^"^ cua "^'^^ "^^^ dai tren n i i i " dugc linh muc cong dan danh d\ cua thanh ph6 New York. Rio de Janeiro dua ra vao nam 1921. Linh muc t6 chuc mot boat dong Trong suot hom mot t h i ky, buc tugng N u T h i n T u Do tren
Nhung nguoi to chuc liic biy gia dua ra nhung yeu chu sau d6i voi viec tucmg khong bi ton hai trong qua trinh van chuyen, nguai ta da ngam dSu thiSt ki buc tugng Chua Jesus: c6 cay thanh gia tugng trung cho dao Kito, m6t biirc tugng vao trong da xa phong. buc tugng Chua Jesus tay cam qua dia cau va mot be do tugng trung cho thi Y)o cao cua dinh niii Corcovado so vai mat nuac biln la 732 met. Van gioi. Sau khi tiln hanh trung cau y kien cong khai ve phuong an thilt kg, cu6i chuyin burc tugng nay len dinh niii qua la mot cong vi?c hit sue kho khan. cung nguoi ta lira chgn thilt ke "Chua Jesus curu the dang rong hai tay". Buc t)g van chuyin nhiJng tang da lan phuc vu cho vi?c dung buc tugng, thanh tugng nay mu6n truySn tai thong diep, Chua cuu the Jesus dang rong doi tay d6 fch6 Rio de Janeiro da xay dung hin mot tuyin duang sSt len dinh niii. 6m \iy thanh pho, trai rong tinh yeu thuong bac ai doi vod nhan loai. Be cua buc tugng cao 8 met, rieng buc tugng cao 30 met, trong do phAn Buc tugng do nha tjliu dai gan 4 met, hai canh tay cua buc tugng c6 chieu dai t6ng cong la 28 met. dieu khac nguoi Phap goc r j biic tugng nay, Chiia Jesus mSc ao khoac dai, hai tay dang ngang, anh mk. Ba Lan Paul Landowski tiu min nhin toan canh thanh pho Rio de Janeiro xinh dep. Dung tir chan nui thilt kg, va cong trinh su Lhin len, tugng Chua Jesus nhu hoa lam mot vai nhung day niii phia sau, nhu Heitor da Silva Costa nguoi an, nhu hien trong lan may mu, duang nhu dugc phu len sdc mau bi Sn. dja phuong giam sat thi Ngay 12 thang 10 nSm 1931, a niii Corcovado nguai ta da long trong t6 cong. Costa va Landowski chuc bu6i le khanh thanh buc tugng, dich than t6ng th6ng Brazil la Vargas c4t quylt dinh dung da steatite bang khanh thanh. Theo truyen thuyet ciia dao Thien chiia giao dia phuong, (mot loai da mem so c6 ngay 12 thang 10 la ngay Due Me Brazil hien linh. Diem dac biet trong bu6i le cam giac nhu xa phong) khanh thanh la khai dong he thong chilu sang. Theo k l hoach, nha phat minh lam vat lieu ben ngoai cua Bik tirang dwc xdy dung tren dinh nui, nguoi Y Guglielmo Marconi ngoi tren chiec du thuyen a Naples, thong qua buc tugng, vi no c6 dac quay mat ra bien thiet bi v6 tuyen dien do ong phat minh de bat nut khai dgng. Nhung do thai tinh mem deo, c6 the chiu dugc thai tilt khic nghiet. Cho du nhiet do moi tilt xau, tin hieu bi suy giam manh, cu6i cung cong viec nay danh phai d l cho truang thay d6i lan, thi loai da nay cung khong xuat hien nhung vet nut. nhung cong nhan tren dinh niii Corcovado lam thu cong. Ben trong tugng Chua Jesus dugc d6 day vat lieu xay dung lam bang hon Ngay 12 thang 10 nam 2006, vao dip ky niem 75 nSm tu6i cua buc hgp cua cat, duang va ma ca voi. Day la vat lieu dugc su dung pho bien tirgng, linh muc giao xu Rio de Janeiro la Eusebio Oscar Scheid da xay not trong nhimg cong trinh k i l n true thai hky gia. Nhung trong loai vat lieu nay nha tha nho a ngay dual chan buc tugng, khiln cho tugng Chiia Jesus tra CO chua mu6i. V i the, truac khi hoan cong, nguai ta da ap dung nhOng thanh thanh dia. Tir do tra di, cac tin d6 Thien chua giao c6 t h i lam le rua nguyen ly dien d l pha huy c^u true hoa hgc cua muoi, nham dam bao su an tOi hoac l l cuai ngay truac tugng Chiia. toan va dp ben cho buc tugng. Brazil la mot qu6c gia Thien chiia. Ca nuac c6 han 90% nguai dan Liic bay gia, a Brazil nguoi ta chua biet xu ly nhijng van de ky thuat
jfOiig ^^ng khong chi c6 bo nJmg, ma con c6 ca Igm rung, ngira, de va s6i. Hai cha con Sautuola tiep tuc di vao sau hon de kham pha. Ho phat hien them nhieu buc tranh ve dong vat, trong do eo rat nhieu dong vat da bi diet vong hoac bien mat khoi Tay A u vai the ky truae. Phat hien nay ciia Sautuola da ven len bi j^^t mot thai dai ma chua dugc con nguai V A O mQt bu6i chi^u mua he nam 1879, mot nha khao c6 hoc nghiep biet den trong Hch sir du ten goi Marcelino de Sautuola dang tien hanh khai quat a vung Altamira nhan loai. Nhimg con vat nam a phia bSc Tay Ban Nha. Cach do khong xa c6 mot hang dong, c6 con ve trong hang dong deu gai Maria 9 tu6i cua ong to mo buac vao trong hang. Mot lat sau, a sau la nhung con vat thai cd trong hang dong vong ra tieng keu h6t hoang: "Bo dire, bo dire! Bo ai, mau dai. Truae day, ong timg vao day! Co rdt nhiSu bo dire!". Nghi rang con minh gap nguy hilm, nhi^u \m khai quat dugc Sautuola voi vang vut chile bua chim, chay vao ben trong hang. c6 vat thai tien sir a cua vao hang dong, phan Ian Tranh ve trong hang dong Altamira do dung tir thai ky do da cu. Thai ky do truae cong nguyen khoang 10 nghin nam. Nam 1880, cae nha khao c6 hoe t6 chuc mgt hoi thao a Lisbon. Trong hoi thao nay, Sautuola da bao cao \l phat hi?n cua minh, con cho mpi nguai xem ban sao cua nhirng buc tranh trong hang dong. Ngay lap tuc CO nguai cho rang, nhung buc tranh trong hang dong dugc ve mai gSn day. Nhijng nha khao e6 hge v a i kien thue uyen bac ay cho r i n g , loai nguai nguyen thuy khong khon han loai vugn la miy. Hg khong the tao ra nhung tac pham nghe thuat song dong nhu the. Tham chi c6 nguai con cho Marcelino de Sautuola ••^g, chinh Sautuola da ve nhung buc tranh do, vai y d6 nham lat d6 mot '^ganh khoa hoc mai - nghien cuu lich su thai tien su. Nam 1888, Sautuola Hoa ra, eon gai ong khong gap nguy hiem gi. Maria chi tay len noc qua dai vi bu6n rau va c6 chut oan uc. hang dong, noi cho bo hik a do c6 r i t nhieu hinh ve ky la. Sautuola giof cao chiSc den mot chut, nhin theo huomg tay chi cua con gai va kinh ngac phat Nhung khong lau sau, nguai ta da tim dugc bang ehung ling hg hi?n, tren noc hang dpng voi chiku dai khoang 60 inch chiSu rpng khoang ^autuola. Nam 1895, khi dgn dep lap trSm tieh thuge thai dai d6 da cu a 30 inch, eo mpt so hinh nhiing eon bo rimg dugre ve bang cae mau sac khac ^ ng hang dong Ramut thuge tinh Dordogne nuac Phap, nguai ta da dao nhau nhu nau, vang, den va do. Ong dim ky, thky c6 t6ng cong 17 con bo- ' ^ ^ g tac phdm dieu khac tren vach hang dgng c6 nien dai vk e6. M o i eon bo dSu eo sac thai khac nhau, sinh dpng nhu that. Co con dun| si'm nigt s6 hang dgng khac, nguai ta cung eo nhirng phat hien gay chan truoe cao dit, eo eon l i m dim doi mat nam ngu, c6 con dang ri^
nhiing hang dong nay deu c6 tu cuoi thai Dai Thuy, tuc la trong khoang tCr nam 16000 ddn nam 10000 truoc cong nguyen. Nam 1902, tuc la sau khi Sautuola qua dai 14 nam, nha khao c6 hoc Henry Breuer da dSn nhung hang dong ma Sautuola phat hien truoc day, Dong thai, a day ong da khai quat dugc xuang dong vat. Xem ra, buc tranh ve tren noc hang dong khong phai do Sautuola ve, ma la tac pham cua nguoj vien c6. Buc bich hga a hang dong nay dugc goi la "Giao duong Sistine cua nghe thuat tien su". Trong vong 10 nam sau do, a phia bac Tay Ban Nha, niii Pyrenees cua S A N D R O B O T T I C E L L I (1445 - 1510) ten that la Alessandro di Phap, khu vuc song Dordogne thugc mi^n nam nuac Phap, nguofi ta phat Filipepi. "Botticelli" la biet hieu ciia ong, c6 nghia la "chiec thung nho". hien han 100 hang dong c6 ve hoac khic nhiing buc tranh t u thai dai d6 da Ong la hga sy tieu b i l u cua truang phai hgi hga Florence thai ky dAu cua cu. 6 phia nam Italia va day niii Ural nam giira chau A va chau A , nguai ta phong trao van nghe Phuc Hung. cung phat hien mot vai hang dgng nhu ihk. Song tranh ve a nhOng hang dong khac khong the sanh dugc buc tranh ve a hang dong Altamira ve mat quy mo cQng nhu mau sac. Nam 1940, mot thanh nien tre tu6i da phat hien ra tranh ve trong hang dgng Raskaus dugc cho la ciing thai vol bich hga cua hang dgng Altamira. Trong buc tranh, nhung con ngua, bo rung, huau dugc xep ngay hang thang loi. Theo cac nha nghien cuu, nhung buc bich hga nay dugc sang tac each day khoang 15000 nam, tham chi c6 buc bich hga sang tac each day hai, ba van nam. Cac nha khao c6 hoc cho r ^ g , nguai Cro-Magnon sinh song vao thai ky do da a chau Au (truac cong nguyen khoang 32000 nam dSn 10000 nam) da sang tac ra nhung buc bich hga nay. Trong vong 15 nam hang dgng nay ma cua cho khach tham quan, vi nhung t6n hai do vi sinh vat, mo hoi, nhiet do ca the ciia khach gay ra cho buc bich hga, nen nguai ta da dong cira hang dgng tu nam 1963. Chan dung tu hoa ciia Sandro Botticelli Botticelli sinh ra trong mot gia dinh lam nghe thu cong nghiep a orence. Tir nho, ong da yeu thich hgi hga. Tac p h i m cvia ong dugc dai ' ^ ' i g tuac Florence la Medici khen nggi, nho vay ong c6 ca hgi buac chan ^^^^ 'op thugng luu. Su nghiep sang tac hgi hga cua ong c6 t h l chia lam g.^ S'^i doan. Thai ky dau chu y l u lay ton giao lam d6 tai, cac tac pham ton "Sir t^"^ '^^ khuynh huang chu nghia nhan van ro net, chang han nhu ^h&n"" Magi". Cac tac phSm thai ky sau c6 khuynh huong the hien 8 nhan vat trong t h i n thoai nhu " M u a xuan", "Su ra dai cua thSn Ve 389
N u " . Botticelli c6 vai tro quan trpng trong lich su hoi hpa chau A u , va anh huong rat ion doi vai hoi hoa sau nay. "Sir ra dai cua than Ve N i r " la mot hue danh hoa dugc nhi^u nguoi hik. Than ve n i l Venus chinh la Aphrodite trong than thoai Hy Lap "Venus" la ten La Ma cua nu than nay. Theo truyen thuyet, thdn V e N u dugc sinh ra t u bong bong mau trang a bien. K h i vua moi chao dai Venus da la mot thieu nu dep tuyet tran. Nang khong phai trai qua thai nien thieu tha dai, cQng khong phai doi mat vai su gia nua va cai chiii. Ten ciia nang trong tiSng Hy Lap la "Aphrodite", c6 nghia la bong bong. Tac pham "Su ra dai cua thhn Ve N u " dien ta lai thai khac than V e N u Tac pham "Sura dai cua than nu' dugc sinh ra t u bien ca. Dung luc do, mot nguai anh em xa cua Medici mua mot can biet thu. Trong thai Trung c6 man truang, dao Kito nghiem cam cac nha Botticelli da dua tren tac pham ciia nha tha Poliziano dk sang tac "Sir ra dai nghe thuat \iy thSn thoai Hy Lap lam chu de sang tac. Cho du de tai t h i n cua th^n Ve nu:". Sau do, ong tang buc tranh nay cho nguai anh em cua thoai Hy Lap xuk hien trong cac tac pham hoi hoa, nhung sac mau than Medici, de ong ta trang tri can biet thu. thoai v6n c6 da bi phai nhat, d8 lam tang them ham y ca tung dao Kito. Khi Botticelli sang tac buc tranh nay, cue dien chinh tri a Florence da V i cac tin do dao Kito cho r i n g than thoai Hy Lap la " d i giao". Khong hit dau xuat hien mam mong bat on. Gia tgc Medici - ke thong tri Florence - can phai noi, nhung tac pham v a i nhan vat 16a the nhu "Su ra dai cua CO the bi lat do bat cu luc nao. Botticelli cam thSy v6 ciing lo l i n g bat an d6i t h i n Ve N u " cang bi nghiem ckm tuyet doi. Vao thai ky van nghe Phuc vai canh ngg ciia minh. V i the, khi sang tac hinh tugng Venus, ong khSc hga Hung, nhirng "khuon phep" thai Trung c6 da b i cac hoa sy pha va. Cac nhan vat nay vai net mat uu t u buon rau. nha nghe thuat bat dSu dao sau va the hien nhUng de tai t u van hoa Hy Lap c6 dai va La Ma c6 dai. Nhung tac pham \ky than thoai Hy Lap lam Tren mSt bien lan tan ggn song, Venus yeu kiku diing tren chiec v6 so. d^ tai bit dau xuat hien rat nhieu. Gio bien thoi nhe mai toe ciia nang. Nhirng canh hoa tir tren trai rod xuong, nhu Vao thai dai cua Botticelli, Florence nkm dual su thong tri cua gia tgc man tran lan da nggc nga ciia nang. Buc tranh nay dau dau ciing the hien siic xuan tuai tre ciia Venus. Doi tay dai va chiec c6 cao ba ngan cang ton them ve Medici. Gia tgc nay rk yeu thich nghe thuat. Hg tap hop dugc rat nhieu nha
Khi IS Vugt Qua sSp den, Chiia Jesus sal hai mon de la Peter va John ngoai chuSn bi bua an t6i cho le Vugt Qua. Trong bua toi do, 12 mon de cua Jesus dSu ngoi theo thu tu. Chiia Jesus Ian lugt rua chan cho ho. Roi t2. cCe^ tie cede CHtt^ 6ng noi vai cac mon de: "Kinh sach c6 viet: Ke cung an cam vai ta, se diing chan data'. Noi xong, trong long Jesus bong tra nen bu6n phien. Sau do, ong lai noi vai cac mon de: "Ta phai noi thang cho cac con biet, trong s6 cac con c6 niot nguai mu6n ban dung ta". LEONARDO DA VINCI (1452 - 1519) la Nghe Chiia Jesus noi the, cac mon de deu nhin nhau, khong doan dugc nha nghe thuat vT dai nhat, mot thien tai cua thod ai la nguai ban dung Chiia Jesus. Mot mon de dugc Jesus yeu quy voi din ky van nghe Phuc Hung. Tat ca nhiing danh hieu gan, sa vao long Jesus, doi mat 16 ve thuang cam. cao quy nhat ma chiing ta su dung ngay hom nay Jesus chca chi6c banh truac mat, be va chia cho cac mon de. Judas nhan deu CO the trao tang cho ong. Ong la nha nghe l^y chile banh, an mot mieng, liic do ma quy nhap ngay vao Judas. Chua Jesus thuat vT dai, nha triet hoc, nha tha, nha toan hoc, noi voi ong ta: "Hay mau chong lam nhung gi nguai can phai lam". nha vat ly hoc, nha kien tnic hoc, nha cong trinh quan sir hoc va nha khoa hoc. Duong nhu trong Cac mon de khong hilu y tu cau noi cua Jesus. Vi Judas quan ly tien bac, moi ITnh vuc, Leonardo deu c6 nhiJng cong hien nen c6 nguai cho rSng Chiia Jesus bao ong ay ra ngoai mua nhung thu can thiet xuat sac, vi the, nguoi dai sau ton vinh ong la "dai cho ngay le, hoac la mu6n ong ky mang thiic an ciiu te cho nguai ngheo. Sau dien hoan my nhat cua thai ky van nghe Phuc khi an hit banh, Judas liln dung day di ra ngoai. Judas di tim nhiing nguai cam Hung", "Hoc gia hang dSu", "Ky tai hiem c6". Leonardo da Vinci ghet Chiia Jesus, ban diing Jesus vai gia la 30 dong tien bac. Leonardo sinh ra a thi tran vung biin c6 ten Vinci nam a gan Florence. Tir nho, ong da the hien nang khieu hoi hoa sieu pham, va dugc goi la "than dong hoi hoa". Leonardo tung theo hoc Verocchio. Sau khi trucmg thanh, ong tung lam viec a Florence, Milan va Rome, dong thai rat noi tieng. Nhung nam cuoi dai, ong song a Phap, tra thanh thuong khach ciia nha vua Phap. Tac phim hoi hoa cua Leonardo khong phai la nhieu, nhung moi hue tranh cua ong d^u la kiet tac bat hii, chSng han nhu "Bua an toi cuoi cung", "Mona Lisa". "Bua an toi cuoi cung" \ky d l tai tu cau chuyen trong Kinh Thanh- Judas ban dung Chiia Jesus. Vao bu6i t6i truac le Vugt Qua (passover)- Tacphdm "Bua an toi cuoi cung" Chua Jesus ngoi trong Dien Thanh a Jerusalem, chi trich gay gat nhung va luang thien. Ong noi bon hp la con chau cua r i n doc. V i the, nhC'^t , ^'•^"g buc tranh Bua an toi cu6i cung, Leonardo dien ta lai tam trang Va cam nguai nay cam ghet Jesus, quyet tam don ong vao con duang chet. '^uc cua cac mon de khi nghe thdy Chiia Jesus noi c6 nguai muon 392 Q^^ 393
ban dung ong. K h i ve biic tranh nay, Leonardo ky cong chpn lira nguai mKxi mat ban, guong mat 16 ve uu tu. Peter von la nguoi nong tinh. Ong ta cho moi nhan vat trong buc tranh. GiiJa hang ngan thanh nien, ong chon ixing ^^y^ duang nhu muon hoi John, ai la ke phan boi. Trong tay ong ta dugc mot chang trai 19 tudi c6 guomg mat trong trSng, thanh thien, mot chiec dao vua cat banh my. Leonardo dung thu phap dac biet dS thg hien nhan each tinh khiet tuyet doi de lam mau ve Chiia Jesus. Da Vinci lam viec Judas: sau khi nghe cau noi cua Chua Jesus, Judas v6 cung cang thang, nguoi khong met moi su6t sau thang dk hoan thanh hinh anh Chiia Jesus. hoi ngua v£ phia sau, canh tay phai chong tren ban, ban tay phai nSm chat tui Sau nam tiep theo, ong Ian luot ve xong 12 v i tong do. Chi con lai ti^n, 1Q ve sg hai. Trong 13 nhan vat, chi c6 Judas c6 guong mat mau den. Judas Iscariot, tong do da phan boi Chua. Nhumg hinh tugng cua ke phan Nhom tiep theo gom c6 Thomas, James (son o f Zebedee) va Philip. boi rk kho dien ta. V i the klii ve den nhan vat Judas, ong danh phai tam gac Thomas gio mot ngon tay, duang nhu mu6n hoi Jesus : "Co mot nguoi lai cong viec. mu6n ban dung chiia sao?". James gio hai tay, to diku ho kinh ngac: "That Luc bay gia, tu vien truong Tu vien Grazie thue Leonardo ve buc dang sg hik nhuong nao!". Philip tre tuoi 6m lay nguc, duong nhu noi: "Le tranh nay va tra ti^n cong cho ong theo ngay. Trong suot nhieu ngay khong nao hoai nghi ta c6 hanh v i phan bgi thay sao?" t h i y Leonardo lam viec, tu vien trucmg v6 cung sot ruot, dong thai dir dinh Nhom ngoai cung ben phai gom c6 Matthew, Thaddeus va Simon. Sau tru tien cong ciia Leonardo. Theo lenh tu vien truong, tong quan tu vien dtni khi nghe dugc tin du nay, hg da ban luan voi nhau. Tay cua hg d^u chi vk thiic giuc Leonardo. Leonardo noi ra nguyen nhan khien ong ngung ve. Vien phia trung tam buc tranh. tong quan the hien sir cam thong, nhung ong ta noi rang tien cong van phai trir, v i day la menh lenh cua tu vien trucmg. Chiia Jesus ngoi 6 giiia, hai tay dang ra, dau hoi nghieng v l mot ben, nec mat binh than. 12 m6n do cua Chiia Jesus, v i tuoi tac, tinh each, than Khi nghT dSn v i tu vien trucmg thuong ngay hay trir tien luang cua cac phan khac nhau, nen sir ngac nhien, ngo vuc ciia hg cGng dugc the hien khac tu sy, Leonardo lap tuc c6 cam hung. Ong lay v i tu vien truong tham lani, nhau. Giira cac nhan vat c6 su lien he, ph6i hgp voi nhau, cam xiic ciia hg bun xin lam hinh mau de sang tac hinh tugng nhan vat Judas. Dai cong tunc Sn khop voi nhau. Day chinh la thii phap mieu ta tam ly quan trgng nhat, Milan cQng biet tu vien trucmg la ke tham lam. K h i xem ban nhap cua hue dong thai thanh cong nhat ciia Leonardo. Nguyen tac my hgc "thong nhat tranh nay, ong da m i m cuai noi voi Leonardo: "Hay de cho tu vien truang trong su da dang", dugc Leonardo the hien mot each tai tinh trong biic tranh mai mai ngoi a day". nay. Thanh tuu vk mat nghe thuat cua buc tranh cung chinh la 6 diem nay. Trong buc tranh nay, Leonardo da thiet kS hinh thk va dong tac cua cac Ve phuong dien x u ly khong gian va boi canh, trong kh6ng gian hiru mon de ng6i hai phia cua Jesus doi xung voi nhau. 12 mon de dugc chia lam han ciia phong an, Leonardo da dung phep chieu ph6i canh de tao nen cam bon nhom, moi nhom c6 ba nguoi. Nhom ben trai buc tranh gom c6 ba nguoi giac ve chigu sau. Ong tinh toan chinh xac vj tri duong chan troi ciia phep la Bartholomew, Andrew va James (con trai cua Alphaeus). Bartholomew chieu phoi canh, tao nen sir d6ng nhk voi cac nhan vat va chiec ban an, t u duang nhu nghi nga tai minh nghe nham, dung day, chong tay xuong ban, tao nen ao giac ve mat tam ly, k h i l n cho nguoi xem c6 cam giac tan mat nhin thang vao Chua Jesus. Andrew dang hai tay, ngon tay chi len trai. Jam^s Chung kien canh tugng nay. Canh nkn cua biic ve g6m c6 cira s6, tran nha, bj kep giira Bartholomew va Andrew. Ong ta to ve cang thang, tir phia sau tho Ba ^^t trang tri tren nhumg biic tuong. Cam giac sang t6i dugc the hien bang tay voi vao lung cua nguai thu tu, tao nen sir lien he giiia hai nhom nguof'- each Igi dung anh sang c h i l u qua nhung cua s6 phia ben tay trai. Tk ca cac nguai cua nhom thu nhat deu nhin ve phia Chua Jesus. nhan r3 vat deu dugc chieu sang, nen kha ro rang, rieng chi c6 mat va mot Nhom t i l p theo g6m c6 Peter, John va Judas. Hg the hien cam ^ ^ ^ ^ Ph4n thg Judas 6 trong bong t6i. Trong hgi hga, thu phap am thi mang net nhat, dong thai la diem nhan ciia buc tranh. John ngoi ngay ben c.^^ tinh ^^9Tig trung nay dugc bat dau tir Leonardo da Vinci. Chua Jesus, nghieng nguoi, mat nhin xuong, hai ban tay dan vao nhau,
Sau do, Piero nghi ra mot each. Ong t u bo tidn t i i i , nha Giocondo thue Leonardo ve mot buc chan dung cho Lisa. V i dang trong canh tiing thi^u, cung quan, nen Leonardo vui ve nhan l o i , sang tac nen buc tranh "Mona Lisa". Tai sao nhan vat trong buc tranh lai c6 nu cudi bi i n nhu the? Trong vong may tram nam nay, c6 biet bao nhieu nguofi dua ra v6 s6 suy doan khac nhau. Co nguoi cho r i n g , liic Leonardo ve chan dung cho Lisa, c6 4y dang mang thai. N u cudi cvia c6 the hien niem vui khi mgt sinh linh sip TAC pham nay vira ra dai da lam day len con 16c "Mona Lisa" tren chaoddi. toan the gioi. Duong nhu nguoi dan cua moi quoc gia deu v6 cung nguang Song nhung nguoi phan ddi quan d i l m nay, cho r i n g , nhan vat trong mo buc tranh nay, nhung buc ve luon la de tai gay tranh cai. Hang loat cau buc tranh khong phai la Lisa, cQng khong phai la tinh nhan hay me ciia ong, hoi dugc dat ra. Nhan vat trong buc tranh la ai? Tai sao c6 ay lai mim c u d i lai cang khong phai la ban than ong. Co ay chi la mgt phu nu binh thudng mot each bi dn nhu the? Tai sao Leonardo lai sang tac buc tranh nay? thuoc t i n g Idp t u san. Co ay hoan toan khong m i m cudi. Chi v i mgt ly do Co mot s6 nguoi cho r i n g nhan vat trong buc ve la mot ky n u d dom gian, c6 ay khong c6 rang cua nen khien ngudi ta l i m tudng r i n g c6 Florence thoi bay gio. Leonardo me muoi nguoi phu nu nay, nen da ve m o t dang mim cudi. buc chan dung cua c6 dy. Mot s6 nguoi khac lai cho rang, nhan vat trong buc tranh la me ciia Leonardo. Tham chi c6 nguoi con cho rang, nhan v a i Rot cugc ai dung ai sai? E rang cau hoi nay vTnh vien khong c6 Idi trong buc tranh chinh la Leonardo. Day la buc chan dung t u hoa cua o n g giai dap. Nhung cho du the nao, ke t u khi ra ddi, buc tranh da thu hiit dugc dugc cai bien voi khuon mat phu nu. v6 so nhung nhan vat noi tieng, trong so do, khong chi c6 cac nha nghe thuat ma con c6 ca nhung chinh tri gia. Nhung c h i l m s6 dong van la nhiing nguoi cho rang, nhan vat trong buc tranh la Lisa Gherardini, vg cua Francesco del Giocondo - mot nguai Tong thong De Gaulle moi khi phiSn mugn, thudng lai xe den bao ban ciia cha Leonardo. tang Louvre. C) day, trong kho bau cac tac pham nghe thuat, ong khong xem Nam 1495, khi 16 tu6i, Lisa k i t hon voi Francesco del Giocondo - gi khac ngoai buc tranh "Mona Lisa". K h i ong budc chan ra khoi bao tang mot thuong nhan buon ban to lua 6 thanh pho Florence. Giocondo va cha Louvre, thi nhung phi6n mugn dudng nhu tan b i l n het, tren guong mat chi cua Leonardo la ong Piero khong chi la hang xom, ma con la ban than. Lisa con lai nu cudi. la nguoi v g thu hai ciia Giocondo, nhung tinh cam giira hai nguoi v6 ciing Churchill - mgt trong nhilng thu tudng noi t i i n g nhit trong lich sir ndng thdm. Hg sinh dugc nam nguoi con. Trong di chiic, Giocondo viet nu •^^o^c Anh - la ngudi hieu rgng b i l t n h i l u . D i n nhixng nam cuoi ddi, ong r i n g Lisa la nguoi v g "trung thanh nhSt" va "yeu quy nhat" cua ong. Tu do mi may m i n dugc chiem nguong buc danh hga "Mona Lisa". Luc do, ong CO the th4y, tinh cam v g chong giua hai nguoi bSn chat nhu the nao. kh ^'^g the lam chu dugc cam xuc cua minh, ngon tay trd nen m n ray. Vao nam 24 tuoi, Leonardo vuong vao mot vu tranh chap tien baC' Mot v i thu tudng khac trong lich su nude Anh - nu thu tudng thep Cugc s6ng tro nen tiing thiSu. Piero rat mu6n giup do con rieng cua tninh- M '^^gc "Etcher ciing v6 ciing yeu quy buc danh hga nay. V i khong co Nhung Leonardo c6 long tu trgng rdt cao. NSu Piero true tiep giup do'' ^^^'^ du c tranh goc, nen ba danh phai suu tap bdn buc tranh chep. c h i n Leonardo se tir choi. 396 . ^ 397