Bài giảng cung cấp các kiến thức giúp sinh viên có thể biết được định nghĩa và sinh lý bệnh Thalassemia và bệnh Hb, biết được cách phân loại của bệnh Thalassemie và bệnh Hb, hiểu rõ tiêu chuẩn chẩn đoán xác định bệnh, nắm được các yếu tố tiên lượng và diễn tiến bệnh, nắm được các biện pháp điều trị bệnh. Mời các bạn cùng tham khảo.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Bài giảng Bệnh hemoglobin và thalassemia
- BEÄNH HEMOGLOBIN VAØ THALASSEMIA
MUÏC TIEÂU
1. Biết ñược ñịnh nghĩa vaø sinh lyù bệnh Thalassemia vaø bệnh Hb
2. Biết ñược caùch phaân loại của bệnh Thalassemie vaø bệnh Hb
3. Hiểu roõ tieâu chuẩn chẩn ñoùan xaùc ñịnh bệnh
4. Naémđñược caùc yếu tố tieân lượng vaø diễn tiến bệnh
5. Naém đñược caùc biện phaùp ñiều trị bệnh
1. LÒCH SÖÛ
- 1910: J.B.Herrick baùo caùo moät tröôøng hôïp thieáu maùu naëng
vôùi HC hình löỡi lieàm ôû ngöôøi SV da ñen Jamaica.
- 1917: Emmel baùo caùo gaëp hình daïng laï ñoù cuûa HC ôû ngöôøi
coù veû bình thöôøng, vaø sau naøy ñöôïc bieát thuoäc daïng dò
hôïp töû.
- 1927: Hahn vaø Gillespie ghi nhaän coù theå bieán daïng in vitro
HC beänh nhaân thaønh hình lieàm baèng caùch thay ñoåi pH moâi
tröôøng, thay ñoåi noàng ñoä oxy; ngöôøi laønh coù HC bình
thöôøng coù theå bị ñoåi daïng hình lieàm neáu giaûm oxy maùu;
tình traïng naøy ñöợc di truyeàn theo tính troäi.
- 1925: Cooley moâ taû beänh thieáu maùu gaëp ôû daân cö vuøng
Ñòa Trung Haûi, töû vong sôùm.
- 1940: Wintrobe moâ taû 1 beänh nheï hôn, laø daïng dò hôïp töû.
- 1949: Pauling vaø Itano ñieän di vaø taùch ra ñöôïc Hb vaø töø ñoù coù
khaùi nieäm beänh Hb.
- 1956: Ingram chöùng minh coù söï thay ñoåi 1 hoaëc moät ñoạn
acid amin treân chuỗi Hb.
Y hoïc khaûo cöùu ñöôïc beänh lyù gen ñaàu tieân ñöôïc goïi laø
beänh Hb.
2. HEMOGLOBIN BÌNH THÖÔØNG
1
- ÔÛ loaøi ngöôøi coù 6 loaïi Hb bình thöôøng thaáy ñöôïc trong
HC ôû thôøi kyø phoâi thai, thai nhi, treû em vaø ngöôøi lôùn.
Hb ôû thôøi kyø phoâi thai laø Hb Gower1(ζ2ε2), Hb
Gower2(α2ε2) vaø Hb Portland (ζ 2γ2). Hb ôû thôøi kyø thai nhi laø
chuû yeáu laø HbF(α2γ2). Khi sinh HbF chieám raát cao vaø giaûm
daàn töø 6 thaùng tuoåi. Thôøi kyø tröôûng thaønh laø HbA(α2β2),
HbA2(α2δ2).
Caùc gen ñieàu khieån toång hôïp Hb naèm treân NST 11 vaø
16. Nhoùm gen treân NST16 ñöôïc goïi laø loïai gioáng α vaø nhoùm
gen treân NST11 döôïc goïi laø loïai gioáng β.
Roái loaïn di truyeàn cuûa Hb ñöôïc chia laøm 3 nhoùm:
- Beänh Hb: ñoät bieán laøm thay ñoåi caáu truùc polypeptid
cuûa globin
- Thalassemia: giaûm hay khoâng toång hôïp ñöôïc 1 hoaëc vaøi
chuỗi globin
- Toàn löu di truyeàn Hb thai (HPFH: Hereditary Persistance of
Foetal Hb)
THALASSEMIA
1. ÑÒNH NGHÓA
Laø beänh Hb di truyeàn do thieáu 1 hay nhieàu chuỗi globin
cuûa Hb vaø gaây taêng töông ñoái caùc chuỗi coøn laïi. Neáu toång hôïp thieáu
hoaëckhoângtoånghôïp ñöôïc chuỗi α sẽ gaâyra beänhα thalassemia.Neáu toång
hôïp chuỗi β bò haïncheáhayngönghaúngoïi laø β thalassemia.
Sô sinh >6 thaùng– ngöôøi lôùn
HbA1(α2β2)
- 2.1. Veà sinh hoïc: β thalassemia,α thalassemia,δ thalassemia,δβ thalassemia,
HPFH vaøthalassemiaphoáihôïp vôùi moätbeänhHb: HbF-HbE, HbF-HbS...
2.2. Veà laâm saøng: thalassemia theå naëng (major), thalassemia theå vöøa
(intermedia),vaøthalassemietheånheï (minor).
3. β THALASSEMIA
Beänh β thalassemia thöôøng do toån thöông ñoät bieán ôû gen gaây
ñoåi tính hieäu giaûi
aõ m
1 hay caû 2 gen laøm giaûm hay khoâng toång
oãi hôïp chu
β. Beänh ñöôïc phaùt hieän ôû vuøng Ñòa Trung Haûi, vaø caû khoái
Ả Raäp, Aán Ñoä,vuøng Nam AÙ...
Danh phaùp
β0 thalassemia (khoâng toång hôïp ñöôïc chuỗi β)
β+ thalassemia ( toång hôïp ñöôïc 1 phaàn chuỗi β)
β thalassemia major ( beänh Cooley)
β thalassemia intermedia
β thalassemia minor (β thalassemia trait)
3.1. Sinh lyù beänh
Trong thôøi kyø phoâi thai, HbF (α2γ2) giöõ vai troø laáy oxy qua nhau
thai töø ngöôøi meï, neân thaiβbeänh
thalassemia vaãn phaùt trieån bình
thöôøng. Beänh chæ bieåu hieän sau sinh, HbF coù aùi löïc oxy quaù
cao, caàn phaûi ñöôïc thay theá bôûi HbA.
β thalassemie theå naëng: do khoâng toång hôïp ñöôïc chuoãi β
neân chuoãi γ ñöôïc saûn xuaát dö thöøa khoâng hoøa tan, keát tuûa
Di truyeàn
Boá/Meï A Boá/Meï B Con Con Con
BT(%) Dò hôïp töû Ñoàng hôïp
(%) töû (%)
Dò hôïp töû BT 50 50 0
Dò hôïp töû Dò hôïp töû 25 50 25
Ñoàng hôïp BT 0 100 0
3
- Ñoàng hôïp Dò hôïp töû 0 50 50
Ñoàng hôïp Ñoàng hôïp 0 0 100
3.2. β thalassemia theå naëng (theå ñoàng hôïp töû – beänh Cooley)
3.2.1. Laâm saøng
Sô sinh ñoàng hôïp töû : 2% HbA
Trieäu chöùng laâm saøng xuaát hieän # 6 thaùng tuoåi trôû ñi vaø
ñaày ñuû luùc 2 tuoåi:
- xanh xao, da thaâm, chaäm lôùn ,buïng chöôùng, xöông maët
vaø xöông soï bieán daïng, xöông deã gaõy.
- Tim: thieáu maùu maïn tính vaø öù Fe ôû cô tim gaây suy tim.
- Gan maät: gan to do taïo maùu ngoøai tuûy, gan cöùng daàn
do öù Fe vaø xô hoùa. Tuùi maät coù theå coù soûi saéc toá maät.
- Laùch: to do taïo maùu ngoøai tuûy vaø do huyeát taùn
cöôøng laùch.
- Heä noäi tieát: chaäm phaùt trieån theå chaát vaø trí tueä.
3.2.2. Xeùt nghieäm
- Maùu: HC nhoû, nhöôïc saéc, hình daïng khoâng ñeàu, coù HC
nhaân, HC hình bia, coù theå Heinz trong HC.
Söùc beàn HC taêng
MCV vaø MCH giaûm, RDW taêng
Soá löôïng tieåu caàu bình thöôøng, giaûm neáu coù cöôøng
laùch
Ñoâng maùu bình thöôøng, tröø khi coù suy gan
Ferritin taêng
Bilirubin taêng, haptoglobin giaûm
Ñieän di Hb: HbA hoaëc khoâng coù HbA
HbA2 , HbF (20% -80%)
- Tuûy ñoà: taêng sinh maïnh HC nhaân
4
- - X quang xöông: voû xöông moûng, tuûy xöông phì ñaïi, xöông
soï bieán daïng, daáu hieäu baøn chaûi ôû xöông soï
Tuoåi thoï bình quaân cuûa beänh Cooley laø 4 tuoåi
β thalassemia theå vöøa:
- LS nheï hôn, coù thieáu maùu muoän hôn, laùch to vöøa, nhu
caàu truyeàn maùu thaáp hôn, soáng ñeán tröôûng thaønh ñöôïc.
- XN: HC nhoû nhöôïc saéc, MCV thaáp, Ferritin bình thöôøng
hoaëc
HbA , HbA2 >5%, HbF (30 – 40%)
β thalassemia theå nheï: soáng gaàn nhö bình thöôøng
3.2.3. Chaån ñoùan
β thalassemia theå naëng (beänh Cooley): khoâng khoù
khaên
(+) vôùi daáu hieäu LS vaø kyõ thuaät ñieän di Hb, saéc kyù
loûng cao aùp (HPLC: High Pressure Liquid Chromatography),
ñònh löôïng Hb khaùng kieàm vaø kyõ thuaät sinh hoïc phaân
töû PCR.
β thalassemie theå nheï: khoù khaên vì ñieän di Hb, ñònh
löôïng Hb khaùng kieàm khoâng ñuû nhaïy vôùi BN 6 thaùng tuoåi.
Tröôøng hôïp treân coù theå döïa vaøo söï HbA2 (3,5% - 7%) vaø
khaûo saùt cha meï ñeå tìm ngöôøi thalassemia trait di truyeàn cho
BN.
3.2.4. Chaån ñoaùn phaân bieät
- Thieáu maùu thieáu saét
- Thieáu maùu do vieâm nhieãm maïn: Fe/HT thaáp, Ferritin bình
thöôøng hoaëc taêng
- Thieáu maùu nguyeân baøo saét: Tuûy ñoà nhuoäm Perl
- Nhieãm ñoäc chì: thöôøng thieáu saét keøm theo, ñònh löôïng
chì/maùu
5
- - Baïch huyeát maïn: Juvenile CML (thieáu maùu, laùch to, tieåu
caàu, HbF nheï)ï
3.2.5. Ñieàu trò β thalassemia theå naëng
3.2.5.1. Truyeàn maùu:
Muïc ñích ñeå duy trì Hb>10g/dl. Chæ truyeàn HC laéng. BN
truyeàn maùu nhieàu laàn seõ sinh KT mieãn ḍich, truyeàn maùu
seõ khoâng hieäu quaû. Ñeå phoøng bieán chöùng naøy neân duøng
maùu truøng phenotyp.
3.2.5.2. Thaûi saét: Löôïng Fe tích luõy laâu daøi seõ gaây nhieãm
ñoäc saét
- Deferoxamine (Desferal) laø thuoác coù taùc duïng thaûi Fe
ñöôïc öa choïn, TTM thaät chaäm hoaëc tieâm döôùi da thaät chaäm
vôùi maùy micropump.
- Deferiprone (Kelfer) daïng uoáng, lieàu75mg/kg chia laøm 3
laàn/ ngaøy.
- Hydroxyurea (Hydrea) coù khaû naêng laøm saûn xuaát
chuoãi γ, gæam tích tuï chuỗi α . Lieàu 10-30mg/kg laøm löôïng
HbF, giaûm tình traïng tan maùu.
3.2.5.3. Caét laùch: chæ ṇ̃inh khi coù daáu hieäu cöôøng laùch. Neân
trì hoaõn caøng treã caøng toát, toát nhaát >10 tuoåi. Caàn chuûng
ngöøa tröôùc khi caét laùch.
3.2.5.4. Gheùp tuûy: 1982 laàn ñaàu tieân thaønh coâng, tuy nhieân
tyû leä töû vong coøn cao xem xeùt laïi.
3.2.5.5. Gheùp gen: coøn trong giai ñoïan thöïc nghieäm
α thalassemia
Laø beänhñoät bieángen xaûy ra do maátñoïan haúnmoäthay
nhieàugen α trongquaùtrìnhgiaocheùoluùc phaânbaøo.
Moïi ngöôøi bìnhthöôøngmang4 genα (αα/αα).
* -α/α- : α thalassemietrait, beänhraátnheï, khoù
6
- * αα/-- : α thalassemietrait nheï
* α-/-- : beänhHbH (β4) bieåuhieäntan maùunheï. XN: HC nhoû, nhöôïc saéc,
coù theåvuøi Heinz khi nhuoämxanhCresyl
* --/-- : beänhHb Bart (γ4) cheátkhi coøn trong buïng meï hoaëcngay sau khi
sinh
BEÄNH HEMOGLOBIN (HEMOGLOBINOPATHY)
Laø nhoùm beänh coù roái loïan caáu truùc 1 hay 2 acid amin
treân chuoãi globin, bò ñoåi khaùc hoaëc bò maát hoaëc theâm voâ
baát thöôøng. Phoå bieán laø beänh HbS, HbC, HbE.
Ṿi trí thöù HbA HbS HbC HbE
Val Val Val Val
His His His His
Leu Leu Leu Leu
Thr Thr Thr Thr
Pro Pro Pro Pro
6 Glu Val Lys Glu
26 Glu Glu Glu Lys
1. HBS (BEÄNH HOÀNG CAÀU HÌNH LIEÀM: SICKLE HEMOGLOBIN )
Laø beänh di truyeàn
, acid amin ôû vò trí thöù 6 cuûa chuoãi β ḅò
thay theá baèng valin. Thöôøng gaëp ôû Chaâu Phi, moät phaàn ôû
AÛ Raäp, Aán Ñoä, Hy Laïp...
1.1. Laâm saøng
- Thieáu maùu tieâu huyeát
- Taéc ngheõn maïch ( do HC hinh lieàm laøm ñoä nhôùt maùu)
Beänh thöôøng xaûy ra töøng ñôït gaây aûnh höôûng nhieàu chöùc
naêng ( laùch, naõo, tim, phoåi, thaän,...)
- Theå ñoàng hôïp töû (HbSS) bieåu hieän sôùm trong 6 thaùng ñaàu
sau sinh, beänh thöôøng xaûy ra töøng ñôït, roái loïan chöùc naêng
nhieàu cô quan.
1.2. Xeùt nghieäm
7
- - Thieáu maùu ñaúng saéc ñaúng baøo, coù HC hình lieàm, HC hình
bia, HC chöùa theå Howell Jolly, VS , HC löôùi . BC bình thöôøng, TC
thöôøng
- Ñieän di Hb: Theå ñoàng hôïp töû (HbSS): HbS 80-96% - HbF 2-20%
Theå dò hôïp töû (HbAS) : HbS 35-45% - HbA 55-
60%
2. HbC: laø beänh Hb baát thöôøng, acid amin ôû vò trí thöù 6 bò
thay theá baèng lysin.
Thöôøng gaëp ôû Chaâu Phi.
LS - Theå ñoàng hôïp töû (HbCC) khoâng naëng baèng HbSS
- Theå ḍi hôïp töû (HbAC) khoâng coù bieåu hieän LS roõ
- Beänh HbSC laø theå phoái hôïp HbS vaø HbC. Beänh töông
töï nhö HbS nhöng nheï hôn.
3. HbE: laø beänh Hb baát thöôøng, acid glutamic ôû vị trí thöù 26 bò
thay theá baèng lysin. HbE löu haønh chuû yeáu ôû Ñoâng Nam AÙ.
LS - Theå ñoàng hôïp töû (HbEE) bieåu hieän raát nheï, thieáu maùu
kín ñaùo, laùch khoâng to, Hb ít khi
- - Khi coù ngöôøi caán thai XN DNA laáy töø maøng nhau hay nöôùc
oái, nhaân baûn nhôø kyõ thuaät PCR phaân tích. Caàn chaám döùt
thai kyø neáu ñoàng hôïp töû.
- Neáu laø dò hôïp töû thì khoâng neân choïn baïn traêm naêm laø
dò hôïp töû vì sinh con 25% laø ñoàng hôïp töû.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Traàn Vaên Beù (1998), Laâm saøng Huyeát hoïc, Nhaø xuaát
baûn y hoïc- thaønh phoá Hoà Chí Minh.
2. Tröôøng Ñaïi Hoïc Y Haø Noäi (2004), Baøi giaûng Huyeát Hoïc –
Truyeàn maùu, Nhaø xuaát baûn y hoïc Haø noäi.
3. Longo DL (2010), Harrison‘s Hematology and Oncology.
4. Segel GB (2010), Williams Hematology, Eighth edition, McGraw- Hill
Medical.
9
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
