Bài giảng Địa lý kinh tế xã hội đại cương - Chương 4: Địa lý dân cư

Chia sẻ: Nguyễn Thị Hiền Phúc | Ngày: | Loại File: PPT | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng cung cấp cho người học các kiến thức: Địa lý dân cư.Hi vọng đây sẽ là một tài liệu hữu ích dành cho các bạn sinh viên đang theo học môn dùng làm tài liệu học tập và nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Địa lý kinh tế xã hội đại cương - Chương 4: Địa lý dân cư

c h¬ng iv : ®Þa lý d©n c I. Kh¸i niÖm, vai trß vµ ®Æc ®iÓm c ña d©n c . II. C¸c hiÖn tîng nh©n khÈu häc c ña d©n c . III. Ph©n bè d©n c . IV. C¸c h×nh th¸i quÇn c . V. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho ¸. 
I. kh¸i niÖm, vai trß vµ ®Æc ®iÓm c ña d©n c . 1. D©n c . D©n c lµ nh÷ng tËp hîp ng ê i s inh s è ng trª n l∙nh thæ nhÊt ®Þnh c ã m è i q uan hÖ c hÆt c hÎ v íi nhau t¹o nª n c ¸c ®Æc trng riª ng v Ò d ©n s è , v ¨n ho ¸, h×nh thø c c tró v µ c ¸c ho ¹t ®é ng kinh tÕ – x∙ hé i. 2. Vai trß c ña d©n c . D©n c lµ lùc lîng s ¶n xuÊt c hñ yÕu c ña x∙ hé i. + Quan niÖm tro ng thê i kú s ¶n xuÊt thñ c «ng . + Quan niÖm tro ng thê i kú s ¶n xuÊt c ¬ khÝ. + Quan niÖm tro ng thê i kú nÒn kinh tÕ tri thø c . D©n c lµ ng ê i tiªu thô hÇu hÕt s ¶n phÈm c ña x∙ hé i. II. c ¸c hiÖn tîng nh©n khÈu häc c ña d©n c . 1. Gia t¨ng tù nhiªn. Lµ s ù b iÕn ®é ng d ©n c d o kÕt q u¶ c ña m è i t¬ng q uan g i÷a s è s inh v µ s è c hÕt.
-Tû s uÊt s inh: + C¸c lo ¹i tû s uÊt s inh : * Tû s uÊt s inh th« : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a tæ ng s è trÎ ®îc s inh ra c ña n¨m ®ang xÐt víi tæ ng s è d©n trung b×nh tro ng n¨m Êy. TS TES RTN TS S T= x 1000 ‰ TS DTBTN * Tû s uÊt s inh c hung : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a tæ ng s è trÎ ®îc s inh ra c ña n¨m ®ang xÐt víi tæ ng s è phô n÷ tro ng ®é tuæ i s inh ®Î. TS TES RTN TS S c = x 1000 ‰ TS PNT§TS § * Tû s uÊt s inh ®Æc trng the o tuæ i : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a s è trÎ ®îc s inh ra trªn s è phô n÷ tro ng tõ ng ®é tuæ i t¬ng ø ng . S TES R ( Y) TS S §TTT (Y) = x 1000 ‰ S PNT§TS § (Y)
 Tæ ng tû s uÊt s inh : Lµ tæ ng s è c o n trung b ×nh d o 1 p hô n÷ ( hay 1 nhãm p hô n÷ ) s inh ra tro ng s uè t c ué c ®ê i c ña hä. Tæ ng tû s uÊt s inh ®îc tÝnh b»ng tæ ng c ¸c tû s uÊt s inh ®Æc trng the o tuæ i. TTS S = ∑ TS S §TTT (nÕu tõ ng tuæ i) TTS S = X. ∑ TS S §TTT (nÕu tõ ng nhãm tuæ i = x n¨m ) + C¸c nh©n tè ¶nh hë ng ®Õn tû s uÊt s inh : * T×nh h×nh h«n nh©n. * Nh©n tè t©m lý – x∙ hé i, t«n g i¸o . * Tr×nh ®é vµ ®iÒu kiÖn s è ng c ña d©n c . * ChÝnh s ¸c h d©n s è .
Mø c s inh c ña c ¸c c h©u lô c n¨m 2005 40 6 35 5.2 5 30 4 25 Tû s uÊt s inh th« (‰) 20 38 3 Tæng tû s uÊt s inh (co n) 2.7 2.6 2.5 15 2.1 2 23 10 20 1.4 18 14 1 5 10 0 0 Ch ©u Ph i B¾c Mü Na m Mü Ch ©u ¸ Ch ©u ¢ u Ch ©u ó c Nguån : Niªn gi¸m thè ng kª ViÖt Nam 2005.
V× s ao khi t¸c ®é ng vµo nh©n tè t©m lý, x∙ hé i vµ t«n g i¸o ®Ó ®iÒu c hØnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d©n s è ë khu vùc ®ang ph¸t triÓn hiÖu qu¶ thê ng x¶y ra c hËm ?  V× nh÷ng quan niÖm pho ng kiÕn, t«n g i¸o ®∙ ¨n s ©u tõ bao ®ê i, tõ thÕ hÖ nÇy s ang thÕ hÖ kh¸c nªn khã thay ®æ i.  V× s ù thè ng nhÊt g i÷a nhËn thø c vµ hµnh ®é ng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng .  V× ¸p lùc c ña g ia ®×nh vµ b¹n bÌ, ng ê i th©n lµm tr× trÖ viÖc c huyÓn biÕn.
-Tû s uÊt tö : + C¸c lo ¹i tû s uÊt c hÕt : * Tû s uÊt c hÕt th« : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a tæ ng s è ng ê i c hÕt c ña n¨m ®ang xÐt víi tæ ng s è d©n trung b×nh tro ng n¨m Êy. TS NCTN TS CT = x 1000 ‰ TS DTBTN * Tû s uÊt c hÕt ®Æc trng the o tuæ i : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a s è ng ê i c hÕt trªn s è d©n tro ng tõ ng ®é tuæ i t¬ng ø ng . S NCTN ( Y) TS C§TTT = x 1000 ‰ S DTB (Y)  Tuæ i thä trung b×nh : Lµ s è n¨m trung b ×nh m µ 1 ng ê i s inh ra c ã thÓ s è ng ®îc .
Mø c c hÕt c ña c ¸c c h©u lô c n¨m 2005 16 90 14 78 80 75 75 72 70 12 68 60 10 52 50 8 Tû s uÊt chÕt 15 40 th« (‰) 6 11 30 Tuæi thä trung 4 8 b×nh(n¨ m) 7 7 20 6 2 10 0 0 Ch ©u Ph i B¾c Mü Na m Mü Ch ©u ¸ Ch ©u ¢ u Ch ©u ó c Nguån : Niªn gi¸m thè ng kª ViÖt Nam 2005.
+ C¸c nh©n tè ¶nh hë ng ®Õn tû s uÊt c hÕt : * Nhãm nh©n tè thué c vÒ ®Æc ®iÓm s inh vËt häc vµ di truyÒn häc . * Nhãm nh©n tè vÒ tËp tÝnh, tËp qu¸n. * Nhãm nh©n tè kinh tÕ – x∙ hé i. * Nhãm nh©n tè c hiÕn tranh, tai n¹n, thiªn tai. Tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn : ®îc tÝnh b»ng s ù c hªnh lÖc h g i÷a tû s uÊt s inh vµ tû s uÊt c hÕt. TS S – TS C TS GTTN = % 10
C¨n c ø vµo tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn c ña c ¸c níc trªn thÕ g iíi, c ã thÓ c hia lµm 4 nhãm : + Nhãm c ã d©n s è kh«ng thay ®æ i ho Æc g i¶m : Tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn b»ng 0 ho Æc c ã g i¸ trÞ ©m. + Nhãm c ã d©n s è ph¸t triÓn c hËm : Tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn 2 %. 2. Gia t¨ng c ¬ häc . Lµ s ù b iÕn ®é ng d ©n c d o v iÖc d i c huy Ón tõ ®¬n v Þ l∙nh thæ nÇy ®Õn ®¬n v Þ l∙nh thæ kh¸c , d iÔn ra tro ng kho ¶ng thê i g ian x¸c ®Þnh v µ ®îc ®Æc trng b ë i s ù thay ®æ i n¬i c tró thê ng xuy ª n.
Tû s uÊt nhËp c : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a tæ ng s è ng ê i ®Õn 1 n¬i ®Þnh c víi tæ ng s è d©n trung b×nh n¬i ®Þnh c tro ng n¨m Êy. S N §Õn TS NC = x 1000 ‰ TS DTBN §Õn Tû s uÊt xuÊt c : ®îc tÝnh b»ng tû s è g i÷a tæ ng s è ng ê i ®i víi tæ ng s è d©n trung b×nh n¬i hä ®i tro ng n¨m Êy. S N §i TS XC= x 1000 ‰ TS DTBN §i Tû s uÊt c huy Ón c thuÇn tuý : ®îc tÝnh b»ng s ù c hªnh lÖc h g i÷a tû s uÊt nhËp c vµ tû s uÊt xuÊt c . TS NC – TS XC TS CCTT = % 10
Ng uyªn nh©n c ña s ù di c : + Ng uyªn nh©n kinh tÕ – x∙ hé i. + Ng uyªn nh©n c hÝnh trÞ. + Ng uyªn nh©n c hiÕn tranh. + Ng uyªn nh©n tù nhiªn. ¶nh hë ng c ña di c : + VÊn ®Ò ph©n bè l¹i d©n c vµ lao ®é ng the o vïng . * NhËp c Gãp phÇn t¹o nªn c ¸c ®iÓm d©n c míi. * NhËp c Lµm t¨ng tû lÖ d©n tro ng ®é tuæ i lao ®é ng . + VÊn ®Ò ph¸t triÓn d©n s è : * Lµm thay ®æ i s è lîng d©n s è dÉn ®Õn s ù thay ®æ i vÒ s è s inh, s è c hÕt, vïng xuÊt c s Ï g i¶m, vïng nhËp c s Ï t¨ng . * Lµm thay ®æ i c ¬ c Êu g iíi vµ tuæ i v× nam g iíi bao g iê c ñng nhiÒu h¬n n÷ g iíi vµ ®é tuæ i tõ 15 – 30 bao g iê c ñng c hiÕm tû lÖ c ao tro ng di c .
3. Gia t¨ng thùc tÕ vµ dù b¸o d©n s è . Gia t¨ng thùc tÕ. Lµ s ù b iÕn ®é ng d ©n c trªn 1 l∙nh thæ nhÊt ®Þnh ( khu v ùc , v ïng , q uè c g ia, c h©u lô c , lô c ®Þa ) d o g ia t¨ng tù nhiª n v µ g ia t¨ng c ¬ häc . Tû s uÊt g ia t¨ng thùc tÕ : ®îc tÝnh b»ng mè i t¬ng quan g i÷a tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn vµ tû s uÊt c huyÓn c thuÇn tuý. ± CCTT TS GTTT = TS GTTN TS Dù b¸o d©n s è . Lµ v iÖc x¸c ®Þnh xu híng thay ®æ i c ¸c g i¸ trÞ c ña c ¸c y Õu tè d ©n s è nh s è d ©n, kÕt c Êu, p h©n b è nh»m p hô c v ô c ho lËp kÕ ho Æc h p h¸t triÓn kinh tÕ – x∙ hé i.
V× s ao tû s uÊt s inh,c hÕt, nhËp c , xuÊt c thê ng ®îc tÝnh b»ng phÇn ng µn tro ng ló c tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn, c huyÓn c thuÇn tuý vµ g ia t¨ng thùc tÕ thê ng ®îc tÝnh b»ng phÇn tr¨m ?  Tû s uÊt s inh, c hÕt, xuÊt c , nhËp c thê ng ®îc tÝnh b»ng phÇn ng µn v× : + §Ó t¨ng ®é c hÝnh x¸c h¬n khi tÝnh to ¸n. + Cha c Çn thiÕt ®Ó s o s ¸nh víi c ¸c c hØ tiªu kh¸c vÒ kinh tÕ – x∙ hé i.  Tû s uÊt g ia t¨ng tù nhiªn, c huyÓn c thuÇn tuý vµ g ia t¨ng thùc tÕ thê ng ® îc tÝnh b»ng phÇn tr¨m v× : + §Ó tiÖn s o s ¸nh víi c ¸c c hØ tiªu kh¸c . + §Ó dÓ ho ¹c h ®Þnh c hÝnh s ¸c h tro ng mè i t¬ng quan víi s ù ph¸t triÓn kinh tÕ – x∙ hé i.
T¹i s ao ph¶i s ö dô ng nhiÒu lo ¹i tû s uÊt s inh vµ c hÕt tro ng ng hiªn c ø u g ia t¨ng d©n s è ? Nªu ý ng hÜa s ö dô ng c ña mç i lo ¹i.  Ph¶i s ö dô ng v× : + §Ó nhËn thø c ®Çy ®ñ vÒ t×nh h×nh s inh c hÕt. + §Ó thÊy ®îc mè i t¬ng quan g iø a tõ ng lo ¹i tû s uÊt s inh vµ c hÕt.  ý ng hÜa s ö dô ng : + Tû s uÊt s inh vµ c hÕt th« lµ c hØ tiªu quan träng ®Ó lµm c ¬ s ë ®¸nh g i¸ tæ ng qu¸t s ù t¸c ®é ng c ña t×nh h×nh g ia t¨ng d©n s è ®Õn c ¸c vÊn ®Ò kinh tÕ – x∙ hé i. + Tû s uÊt s inh c hung nãi lªn hiÖn tîng s inh ®Î liªn quan trùc tiÕp ®Õn s è phô n÷ n»m tro ng ®é tuæ i c ã kh¶ n¨ng s inh ®Î. + Tû s uÊt s inh vµ c hÕt ®Æc trng the o tuæ i c ho biÕt mø c s inh c ña phô n÷ vµ mø c c hÕt the o c ¸c ®é tuæ i.
4. KÕt c Êu d©n s è . The o g iíi kÕt c Êu The o ®é tuæ i tù nhiªn The o thµnh phÇn d©n té c kÕt c Êu kÕt c Êu The o què c tÞc h d©n s è d©n té c The o lao ®é ng kÕt c Êu The o ng hÒ ng hiÖp x∙ hé i The o tr×nh ®é häc vÊn
- KÕt c Êu tù nhiªn. + KÕt c Êu the o g iíi.  TrÎ e m míi s inh ra, nam > n÷; khi lín lªn, nam 60 tuæ i ).
Dùa vµo tû lÖ c ña c ¸c nhãm tuæ i, c ã thÓ c hia d©n s è thÕ g iíi lµm 2 lo ¹i : * Níc c ã d©n s è trÎ : • Tû lÖ nhãm díi ®é tuæ i lao ®é ng > 35%. Khu vùc ®ang ph¸t triÓn. • Tû lÖ nhãm trªn ®é tuæ i lao ®é ng
Líp tuæ i >85>85 80-84 8084 75-79 7579 Nam 70-74 7074 N÷ 65-69 6569 60-64 6064 55-59 5559 50-54 5054 45-49 4549 Nam 40-44 4044 35-39 3539 30-34 3034 N÷ 2529 25-29 20-24 2024 15-19 1519 1014 10-14 595-9 S è ng ê i 040-4 S è ng ê i 5 4 3 2 1 0 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 5 6 7 8 5 TriÖu TriÖu th¸p d©n sè viÖt nam n¨m 1989
më ré ng thu hÑp æ n ®Þnh (Nig iªria) (Trung Què c ) (Thô y §iÓn) b a kiÓu th¸p d ©n s è c ¬ b ¶n