Bài giảng Hóa dược 1: Phần 1 - Trường ĐH Võ Trường Toản

Chia sẻ: Lôi Vô Kiệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của tập bài giảng Hóa dược 1 gồm 9 chương, cung cấp cho sinh viên những nội dung tổng quan về: thuốc gây mê và thuốc gây tê; thuốc an thần, gây ngủ; thuốc điều trị rối loạn tâm thần; thuốc chống động kinh; thuốc điều trị Parkinson; thuốc giảm đau (TW và NSAID); thuốc gây nôn và chống nôn; thuốc trị ho và long đờm; thuốc kích thích thần kinh trung ương;... Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài giảng!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Hóa dược 1: Phần 1 - Trường ĐH Võ Trường Toản

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN KHOA DƯỢC ------------ BÀI GIẢNG MÔN HỌC HÓA DƯỢC 1 MÃ HP: TCDD072 Đơn vị biên soạn: KHOA DƯỢC Hậu Giang – Năm 2015
MỤC LỤC Chương 1: Thuốc gây mê và thuốc gây tê…………………………………….. 1 Chương 2: Thuốc an thần, gây ngủ……………………………………………. 15 Chương 3: Thuốc điều trị rối loạn tâm thần…………………………………... 27 Chương 4: Thuốc chống động kinh…………………………………………… 47 Chương 5: Thuốc điều trị Parkinson…………………………………………... 57 Chương 6: Thuốc giảm đau (TW và NSAID) ………………………………... 64 Chương 7: Thuốc gây nôn và chống nôn……………………………………… 87 Chương 8: Thuốc trị ho và long đờm…………………………………………. 93 Chương 9: Thuốc kích thích thần kinh trung ương…………………………… 100 Chương 10: Thuốc tác dụng lên thần kinh thực vật…………………………… 107 Chương 11: Thuốc tim mạch………………………………………………….. 150 Chương 12: Thuốc lợi tiểu…………………………………………………….. 177 Chương 13: Vitamin và chất bổ dưỡng……………………………………….. 193 Chương 14: Thuốc chống dị ứng……………………………………………… 229 Bài Bx 1: Thuốc giãn cơ………………………………………………………. 244 Bài Bx 2: Thuốc về máu và dịch truyền………………………………………. 253
nhËp m«n Ho¸ d-îc Môc tiªu: Nghiªn cøu thuèc phôc vô ®iÒu trÞ bÖnh. Néi dung: Ph©n ra nhiÒu ch-¬ng theo t¸c dông d-îc lý * Néi dung 1 ch-¬ng: - §¹i c-¬ng - Mét sè ho¹t chÊt (chÕ phÈm) ®iÓn h×nh. * Néi dung 1 ho¹t chÊt: - Nguån gèc thuèc - C«ng thøc cÊu t¹o vµ tªn khoa häc. - §iÒu chÕ - TÝnh chÊt lý häc (nãi t¾t lµ “ TÝnh chÊt” ) - §Þnh tÝnh, ®Þnh l-îng - Thö tinh khiÕt: X¸c ®Þnh møc ®é t¹p chÊt. - T¸c dông d-îc lý (nãi t¾t lµ “ T¸c dông” ) Phæ t¸c dông (víi thuèc kh¸ng VSV: Vi khuÈn, virus, nÊm… ). - D-îc ®éng häc - ChØ ®Þnh, c¸ch dïng vµ liÒu dïng - T¸c dông kh«ng mong muèn (T¸c dông phô) - Chèng chØ ®Þnh vµ thËn träng - B¶o qu¶n. - ChÕ ®é qu¶n lý: Víi thuèc ®éc, thuèc h-íng thÇn, g©y nghiÖn. C¸c ph-¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh, ®Þnh l-îng A. §Þnh tÝnh: 1. S¾c ký: SKLM, HPLC vµ s¾c ký kh¸c. 2. Quang phæ hÊp thô IR, UV 3. C¸c ®Æc tÝnh riªng: - Ph¶n øng t¹o mµu, mïi, t¹o kÕt tña… tr-ng. ®Æc - C¸c th«ng sè vËt lý: NhiÖt ®é nãng ch¶y,… - Víi chÊt láng: Tû träng, chØ sè khóc x¹,…. B. §Þnh l-îng 1. Acid base trong m«i tr-êng kh«ng n-íc Gäi t¾t “ M«i tr-êng khan” a. §Þnh l-îng c¸c chÊt base h÷u c¬. B vµ B. HA: - Dung m«i: CH3 COOH khan + anhydrid acetic +…. - Dung dÞch chuÈn: HClO4 0,1 M. - ChØ thÞ: Mµu hoÆc ®o ®iÖn thÕ. Ký hiÖu: Acid-base/ CH3 COOH khan; HClO4 0,1 M; ®o ®iÖn thÕ. b. §Þnh l-îng c¸c acid yÕu:
- Dung m«i: Dimethylformamid (DMF). - Dung dÞch chuÈn: NaOH 0,1 M hoÆc kh¸c. - ChØ thÞ: §o ®iÖn thÕ. Ký hiÖu: Acid-base/DMF; NaOH 0,1 M; ®o ®iÖn thÕ. 2. §Þnh l-îng c¸c base h÷u c¬ d¹ng muèi B. HX (HX = HCl, HBr) - Dung m«i: Ethanol 96%. - Dung dÞch chuÈn: NaOH 0,1 M/n-íc hoÆc ethanol 96%. - ChØ thÞ: §o ®iÖn thÕ. Ký hiÖu: Acid-base /ethanol 96%; NaOH 0,1 M; ®o ®iÖn thÕ. 3. Quang phæ hÊp thô UV. Dùa vµo ®Þnh luËt Lamber – Beer: E = E (1%, 1 cm) . C . l 4. HPLC (High performen liquid chromatography) 5. C¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c: §o ester, oxy-khö, ®o gãc quay cùc, v.v… Nghiªn cøu ph¸t hiÖn, ®iÒu chÕ thuèc hãa d-îc A. XuÊt ph¸t tõ ho¹t chÊt thiªn nhiªn 1. ChiÕt suÊt lÊy ho¹t chÊt tõ nguyªn liÖu lµ c©y cá, ®éng vËt,… - Sö dông trùc tiÕp, vÝ dô atropin sulfat tõ cµ §éc d-îc,… - BTH: C¶i tiÕn cÊu tróc t¹o chÕ phÈm míi, hoµn thiÖn h¬n. 2. Nu«i c¸y vi sinh vËt (vi nÊm, vi khuÈn… ) - Sö dông trùc tiÕp, vÝ dô: Erythromycin, penicillin G,… - BTH: Dibecacin tõ kanamycin,… . B. Tæng hîp hãa häc toµn phÇn VÝ dô: Metronidazol, isoniazid, nitroglycerin,… .. Chän läc vµ sö dông trùc tiÕp. C. C¸c ph-¬ng ph¸p ®iÒu chÕ kh¸c Kü thuËt t¸i tæ hîp AND: Th-êng ¸p dông ®iÒu chÕ ho¹t chÊt lµ peptid vµ protein. - CÊy gen chÕ t¹o protein h÷u Ých vµo vi khuÈn E. coli. - Nu«i cÊy E. coli ®· cÊy gen trong m«i tr-êng thÝch hîp. - ChiÕt suÊt lÊy ho¹t chÊt. C¸c m«n häc liªn quan - Hãa häc v« c¬ vµ h÷u c¬ - VËt lý vµ Hãa lý - Ph©n tÝch ®Þnh l-îng - BÖnh häc; Vi sinh häc; Ký sinh trïng häc - C¸c m«n häc kh¸c: Thùc vËt häc; Bµo chÕ;…
Tµi liÖu tham kh¶o 1. TraitÐ de Chimie ThÐrapeutiqe – AFECT (Ph¸p) (Association Française Enseignants de Chimie ThÐrapeutique) 2. The complete drug reference – Martindale (Mü) 3. D-îc ®iÓn ViÖt nam, BP vµ d-îc ®iÓn c¸c n-íc kh¸c 4. C¸c tµi liÖu liªn quan kh¸c: C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu,…
Ch-¬ng 1 Thuèc mª vµ thuèc tª A. thuèc mª vµ thuèc tiÒn mª I. G©y mª phÉu thuËt Môc ®Ých: - Lµm mÊt ý thøc, c¶m gi¸c. - Gi·n c¬ v©n ®éng. - Phôc håi sau phÉu thuËt. Ph-¬ng tiÖn g©y mª: - Dông cô: Phï hîp víi ®-êng g©y mª vµ tÝnh chÊt thuèc mª. - Thuèc mª: §-êng h« hÊp vµ ®-êng tiªm. §-êng g©y mª §-êng tiªm §-êng h« hÊp Tiªm IV, IM HÝt thuèc mª: - DÞch tiªm thuèc mª - Thuèc mª láng + kh«ng khÝ (Lä bét pha tiªm, thuèc tiªm) - Hçn hîp thuèc mª + oxy * Dông cô: - B¬m tiªm - M¸y g©y mª * Ph-¬ng ph¸p g©y mª: + G©y mª hë: G¹c tÈm thuèc mª bÞt kÝn mòi-miÖng + G©y mª kÝn: M¸y g©y mª + G©y mª kÝn-hë: Më th«ng mÆt n¹ víi KK. Ghi chó: M¸y g©y mª gåm: - MÆt n¹ chïm kÝn mòi-miÖng - Bé phËn trén khÝ vµ b¬m - B×nh soda thu CO2 S¬ ®å 1.1. §-êng ®-a thuèc mª vµ ph-¬ng tiÖn g©y mª T¸c dông thuèc mª: øc chÕ TKTW. NÕu øc chÕ hµnh n·o s©u g©y suy tuÇn hoµn, liÖt h« hÊp, tö vong. 1
§-êng vËn ®éng cña thuèc mª: HÝt qua phæi Thuèc mª M¸u TKTW Tiªm IV (IM) H¬i thë Phæi Gan N-íc tiÓu DiÔn biÕn g©y mª (C¸c thêi kú) TiÒn mª: - Thuèc an thÇn - Thuèc chèng n«n, gi·n c¬, gi¶m ®au... Thêi kú gi¶m ®au (Khëi mª): B¾t ®Çu ngÊm thuèc mª. - Gi¶m kh¶ n¨ng ®¸p øng kÝch thÝch. - MÊt dÇn ý thøc, c¶m gi¸c. - NhÞp thë kh«ng ®Òu, m¹ch nhanh. Thêi kú kÝch thÝch. - KÝch thÝch t¹m thêi (1-2 phót): la hÐt, gi·y dôa, nhÞp tim, HA t¨ng...DÔ tai biÕn Thêi kú phÉu thuËt: Vµo c¬n mª hoµn toµn. - Thë ®Òu, n«ng (kh«ng liÖt c¬ hoµnh) - MÊt hoµn toµn c¶m nhËn, ph¶n x¹ - Gi·n c¬ vËn ®éng, HA h¹ Håi phôc: (TØnh l¹i sau phÉu thuËt) Qóa tr×nh tØnh l¹i ®i ng-îc qóa tr×nh vµo c¬n mª. Nhanh / chËm phô thuéc vµo thêi gian th¶i trõ thuèc mª. II. thuèc mª 1. thuèc mª ®-êng h« hÊp Láng KhÝ - Ether - Nitrogen monoxid - Cloroform (Nit¬ protoxid) - Halothane N2O - Enflurane G¾n F - Izoflurane - Methoxyflurane - Desflurane T¸c dông phô cña thuèc mª: - Suy tuÇn hoµn, h« hÊp. 2
- T¸c dông phô riªng tõng thuèc mª. C¸c tiªu chÝ "Thuèc mª lý t-ëng": 1. Khëi mª nhanh, nhÑ nhµng; phôc håi nhanh 2. DÔ ®iÒu chØnh liÒu l-îng 3. Gi·n c¬ v©n 4. Kh«ng ¶nh h-ëng tuÇn hoµn, h« hÊp 5. T¸c dông phô thÊp 6. Kh«ng g©y ch¸y næ 7. Gi¸ thµnh thÊp HiÖn nay ch-a cã thuèc mª ®¹t ®ñ c¸c tiªu chÝ lý t-ëng. Gi¶i ph¸p kh¾c phôc: - Phèi hîp nhiÒu lo¹i thuèc mª ®Ó gi¶m ®éc tÝnh. - KÕt hîp víi dïng thuèc tiÒn mª. - S½n sµng cÊp cøu: Thuèc trî h« hÊp, tuÇn hoµn; thë oxy... Th«ng sè ®¸nh gÝa thuèc mª: 1. Kh¶ n¨ng bay h¬i: ¸p suÊt h¬i (Vp = vapor pressure) §¬n vÞ tÝnh: Torr (1 torr = 1/760 mmHg) 2. HÖ sè ph©n bè m¸u/khÝ (b/g = blood/gas): Kh¶ n¨ng thuèc mª hßa tan vµo m¸u. Tan Ýt ®ñ g©y mª sÏ nhanh håi phôc. 3. MAC (%) (minimal alveolar concentration): Nång ®é tèi thiÓu cña thuèc mª ë phÕ nang lµm mÊt ®¸p øng kÝch thÝch ®au ë 50% c¸ thÓ. Ghi chó: Thuèc mª khÝ hãa láng kh«ng cã th«ng sè 1. B¶ng 1.1. §¸nh gÝa thuèc mª theo tiªu chÝ lý t-ëng Thuèc mª - Khëi mª Gi·n T¸c dông phô Ch¸y - Phôc håi c¬ riªng næ Ether - ChËm + - TiÕt dÞch, kÝch øng ++ - KÐo dµi ®-êng h« hÊp. Cloroform Nh- ether - §éc víi gan - Halothan - Nhanh, nhÑ - ¶nh h-ëng tim nhµng - - XuÊt huyÕt tö cung - Enfluran - Nhanh, nhÑ + Ýt ®éc - nhµng Isofluran - Nhanh §éc víi thËn (F-) - Nitrogen < 100%, yÕu C-êi ngÆt nghÏo -/+ monoxid nhÑ nhµng "hysteri" Ghi chó: (+): Cã t¸c dông (-): Kh«ng t¸c dông (-/+): Kh«ng ch¾c ch¾n 2. Thuèc mª tiªm §-êng dïng: Chñ yÕu tiªm IV, mét sè thuèc tiªm IM. 3
Ph©n lo¹i: Theo cÊu tróc chia ra hai nhãm: 1. Barbiturat: Muèi natri: Thiopental, thiamylal, methohexital. 2. Kh«ng barbiturat: Ketamin, etomidat, propofol... ¦u ®iÓm: - DÔ chÕ t¹o; dÔ ph©n liÒu; thuËn lîi vËn chuyÓn. - Kh«ng g©y « nhiÔm phßng g©y mª. H¹n chÕ: Thêi h¹n mª ng¾n. §ang nghiªn cøu kh¾c phôc. III. Thuèc tiÒn mª Môc ®Ých sö dông cïng thuèc mª: - T¹o c¬ së thuËn lîi ph¸t huy sím t¸c dông thuèc mª chÝnh víi liÒu thuèc mª thÊp h¬n, gi¶m ®éc tÝnh. - Hç trî gi¶m ®au, gi·n c¬ khi thuèc mª kh«ng ®¸p øng. C¸c lo¹i thuèc tiÒn mª: 1. Thuèc øc chÕ TKTW, hiÖp ®ång t¸c dông víi thuèc mª: - An thÇn, ngñ: Phenobarbital natri, diazepam, bromazepam, - Kh¸ng histamin: Promethazin hydroclorid… . 2. Thuèc gi¶m ®au: Morphin, pethidin, fentanyl v.v… 3. Thuèc chèng n«n: - D/c buterophenon: Droperidol. - Antimuscarinic: Atropin sulfat, scopolamin… 4. Thuèc gi·n c¬ vËn ®éng: B¶ng 1.2. T¸c dông: Lµm mÒm c¬ t¹o thuËn lîi cho phÉu thuËt. Th-êng dïng c¸c thuèc phong bÕ c¹nh tranh thÇn kinh-c¬ v©n. Chän thuèc gi·n c¬ phÉu thuËt dùa vµo thêi ®iÓm ph¸t huy vµ thêi h¹n t¸c dông: + PhÉu thuËt kÐo dµi: Dïng thuèc ph¸t huy t¸c dông chËm, kÐo dµi: Doxacurium clorid, pancuronium bromid... + PhÉu thuËt ng¾n, thñ thuËt cÇn gi·n c¬ (luån èng néi soi...): Dïng thuèc ph¸t huy t¸c dông nhanh, thêi gian gi·n c¬ ng¾n. B¶ng 1.2. Thuèc phong bÕ thÇn kinh-c¬ lµm gi·n c¬ v©n Tªn thuèc Ph¸t huy t/ dông Thêi h¹n t/ dông Atracurium besilate Trung b×nh (Tb) Ng¾n/Tb Doxacurium clorid ChËm KÐo dµi Gallamine triethiodide Nhanh Tb Mivacurium clorid Tb Ng¾n Pancuronium bromid Nhanh KÐo dµi Rocuronium bromid Nhanh Tb Succinylcholine clorid RÊt nhanh RÊt ng¾n 4
Tubocurarin clorid Tb/chËm Tb Vecuronium bromid Nhanh Tb * Nhãm thuèc mª láng Gåm c¸c chÊt láng bay h¬i m¹nh ë nhiÖt ®é th-êng. CÊu tróc: B¶ng 1.3 B¶ng 1.3. CÊu tróc thuèc mª láng Ether th-êng Ether phøc g¾n F Hydrocarbon g¾n X Ethyl ether - Enflurane - Cloroform Et-O-Et CHF2-O-CF2CHFCl CHCl3 - Isoflurane - Halothan CHF2-O-CHCl-CF3 CHBrCl-CF3 - Methoxyflurane CHCl2-CF2-O-CH3 - Desflurane CHF2-O-CHF-CF3 HiÖu lùc: - Thuèc mª 100%: C¸c thuèc dïng ®¬n ®éc ®ñ hiÖu lùc t¹o mª. - Thuèc mª < 100%: N2O, dïng ®¬n ®éc kh«ng t¹o mª. * Mét sè thuèc mª Halothane C«ng thøc: CHBrCl-CF3 ptl: 197,38 Tªn KH: 2-Bromo 2-cloro 1,1,1-trifluoroethan §iÒu chÕ: Xem HD I. TÝnh chÊt: ChÊt láng nÆng, linh ®éng, kh«ng mµu, mïi gÇn víi cloroform, vÞ ngät nãng; h¬i halothan kh«ng ch¸y. - Kh«ng trén lÉn víi n-íc; trén lÉn víi dung m«i h÷u c¬. - Tû träng ë 20oC = 1,872- 1,877; cÊt ®-îc ë 50oC. §Þnh tÝnh: - NhËn thøc c¶m quan; x¸c ®Þnh tû träng, nhiÖt ®é s«i. - Phæ IR chÊt thö phï hîp víi halothan chuÈn. Thö tinh khiÕt: Chó ý ®Æc biÖt c¸c t¹p Cl2, Br2 vµ c¸c t¹p bay h¬i kh¸c. HiÖu lùc g©y mª vµ sö dông: Vp 235 torr; b/g 2,3; MAC 0,77% G©y mª ®-êng h« hÊp, khëi mª nhanh vµ nhÑ nhµng. Mét sè h¹n chÕ: Kh«ng lµm gi·n c¬ v©n, ph¶i dïng kÌm thuèc gi·n c¬. 5
H¹ huyÕt ¸p, t¨ng nhÞp tim. LiÒu cao g©y gi·n tö cung, cã thÓ ®Õn ch¶y m¸u (khuyªn h¹n chÕ dïng halothan/s¶n khoa). Hçn hîp g©y mª: N2O + oxy + halothan (1-4%). D¹ng bµo chÕ: Lä thuû tinh ®ùng 125 vµ 250 ml; nót rÊt kÝn. B¶o qu¶n: §Ó ë nhiÖt ®é  25oC, tr¸nh ¸nh s¸ng. Kh«ng dïng b×nh kim lo¹i ®ùng halothan v× bÞ ¨n mßn. Enflurane C«ng thøc: CHF2-O-CF2-CHFCl ptl : 184,49 Tªn khoa häc: 2-Cloro -1,1,2-trifluoroethyl difluoromethyl ether TÝnh chÊt: ChÊt láng trong, kh«ng mµu, dÔ bay h¬i mïi dÔ chÞu. H¬i kh«ng ch¸y. Kh«ng trén lÉn víi n-íc; trén lÉn víi dung m«i h÷u c¬. Tû träng ë 25oC = 1,516-1,519; nhiÖt ®é s«i 56,6oC. HiÖu lùc g©y mª vµ sö dông: Vp 175 torr; b/g 1,90; MAC 1,68% Khëi mª nhanh, nhÑ nhµng víi mïi dÔ chÞu. T¸c dông gi·n c¬ trung b×nh, Ýt g©y tiÕt dÞch ®-êng h« hÊp. H¬i enfluran kh«ng ch¸y, gi¶i phãng F – /c¬ thÓ møc ®é thÊp.  lµ thuèc mª an toµn, ®-îc lùa chän sö dông hiÖn nay. Hçn hîp g©y mª: N2O + enfluran (2-4,5%) vµ oxy. D¹ng bµo chÕ: Lä 125 vµ 250 ml, nót rÊt kÝn. ThËn träng: BÖnh nh©n thiÓu n¨ng thËn. §¶m b¶o tho¸ng khÝ khi g©y mª. B¶o qu¶n: §Ó n¬i m¸t, tr¸nh ¸nh s¸ng. * Thuèc mª khÝ hãa láng Nitrogen monoxid Tªn kh¸c: Nitrogen oxid; KhÝ c-êi C«ng thøc: N2O ptl : 44,01 Tªn KH: Dinitrogen monoxid LÞch sö: Ph¸t hiÖn nit¬ protoxyd tõ n¨m 1776, dïng g©y mª tõ 1840. §iÒu chÕ: §un ë nhiÖt ®é 170oC, amoni nitrat bÞ ph©n huû cho N2O: NH4NO3 170 o c N2O + H2O NhiÖt ®é cao, s¶n phÈm ph©n hñy cßn lµ NH3, NO2, N2. TÝnh chÊt: KhÝ kh«ng mµu, kh«ng mïi. 1,97 g/l (0oC; P = 760 mmHg). 1 V khÝ tan trong 1,4 V n-íc ë 20oC, ¸p suÊt th-êng. H¬i nitrogen monoxid kh«ng ch¸y Ðp d-íi ¸p suÊt cao hãa láng vµ ®ùng trong b×nh chÞu ¸p lùc. §Þnh tÝnh: 6
- MÈu than hång/ luång khÝ N2O: mÈu than bïng ch¸y. - L¾c khÝ N2O víi d.d. kiÒm pyrogalon: kh«ng cã mµu n©u. Thö tinh khiÕt: Chó ý c¸c t¹p khÝ ®éc: khÝ X, NO, NO2. ChÕ phÈm d-îc dông:  98,0% N2O (v/v). Thuèc mª hiÖu lùc < 100%. b/g 0,47; MAC 1,01% ChØ ®Þnh vµ c¸ch dïng: Dïng lµm khÝ mang/hçn hîp g©y mª. Tû lÖ N2O/ hçn hîp: > 75%: thiÕu oxy; < 60%: an toµn vÒ oxy. VÝ dô mét sè hçn hîp g©y mª: 1. N2O 60% + Halothan 1% + Oxy 39%. 2. N2O 60% + Oxy 40%, xen kÏ tiªm thiopental natri 1,25%. 3. N2O 50% + Isofluran 1,5-3% + Oxy. - Khi phèi hîp sÏ t¨ng t¸c dông gi·n c¬ v©n, gi¶m ®au. T¸c dông phô: Héi chøng gièng hysteri (cßn cã tªn “ khÝ c-êi” ). B¶o qu¶n: §Ó ë nhiÖt ®é thÊp, thËn träng khi vËn chuyÓn. * Thuèc mª tiªm Thiopental natri BiÖt d-îc: Pentotal O C«ng thøc: HN C11H17N2NaO2S ptl: 264,32 C2H5 Tªn KH: Muèi natri cña Na S N CH C3H7 5-Ethyl 5-(1-methylbutyl)-2-thioxo- -2,3-dihydropirimidin-4,6 (1H,5H)-dione O CH3 §iÒu chÕ: Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ thuèc ngñ dÉn chÊt acid barbituric, trong ®ã thay urª b»ng thiourª. TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, hót Èm, mïi nhÑ. DÔ tan trong n-íc; dung dÞch dÔ bÞ kÕt tña l¹i d¹ng acid. §Þnh tÝnh: - Ph¶n øng ®Æc tr-ng barbiturat: Thªm vµi giät cobalt nitrat vµo d.d. thö: XuÊt hiÖn mµu tÝm (muèi natri kh«ng cÇn thªm NaOH). - Ion Na+: ®èt trªn d©y Pt, ngän löa mµu vµng. - KÕt tña d¹ng acid b»ng acid HCl, läc thu cÆn, röa s¹ch, sÊy kh«; ®o nhiÖt ®é nãng ch¶y: F = 163-165oC. §Þnh l-îng: 1. Hµm l-îng Na+: 10,2-11,2% ChuÈn ®é b»ng HCl 0,1 M; chØ thÞ ®á methyl. 2. Acid 5-ethyl 5-methylbutyl thio-2 barbituric: 84,0-87,0%. P.p. acid-base: KÕt tña d¹ng acid trong dung dÞch H2SO4 > > chiÕt b»ng cloroform, bay h¬i thu cÆn (d¹ng acid). Hßa cÆn/ DMF; chuÈn ®é b»ng lithi methoxid 0,1M; ®o thÕ. 7
T¸c dông: Thuèc g©y mª b»ng tiªm tÜnh m¹ch; hiÖu lùc 100%. Ph¸t huy t¸c dông nhanh, duy tr× mª ng¾n (15 phót). ChØ ®Þmh: G©y mª b»ng tiªm IV. - Tiªm ®¬n ®éc g©y mª cho cuéc phÉu thuËt ng¾n (15 phót). - Phèi hîp víi c¸c thuèc mª kh¸c khi phÉu thuËt kÐo dµi. LiÒu dïng: Theo b¸c sü g©y mª, tuú thuéc ®èi t-îng bÖnh nh©n. D¹ng bµo chÕ: Lä bét 0,5 vµ 1,0 g; kÌm èng n-íc pha tiªm, pha khi dïng. T¸c dông phô: Suy tuÇn hoµn, h« hÊp; co th¾t phÕ qu¶n. LiÖt h« hÊp tö vong. Chèng chØ ®Þnh: Suy h« hÊp, hen phÕ qu¶n. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. §äc thªm: Methohexital natri pha tiªm C«ng thøc: O N C14H17N2NaO3 ptl: 284,3 CH2 CH CH2 NaO CH C C Et Tªn KH: () 5-Allyl-1-methyl-5- N Me Me O -(1-methylpent-2-ynyl) barbiturat natri Lµ bét ®«ng kh« hçn hîp methohexital natri vµ natri carbonat khan (®Öm). TÝnh chÊt: Bét mµu tr¾ng ®ôc, hót Èm m¹nh. Pha khi dïng. Dung dÞch tiªm 5% cã pH 10,6-11,6. T¸c dông: G©y mª tiªm. HiÖu lùc cao h¬n thiopental natri. D§H: Sau tiªm IV 30 gi©y ®· th©m nhËp vµo n·o, g©y mª. KÐo dµi mª 5-7 phót. §Æt trùc trµng còng hÊp thu, nh-ng ph¸t huy t¸c dông sau 5-11 phót. Phôc håi nhanh do mathohexital nhanh bÞ gan chuyÓn hãa. Thuèc vµo ®-îc bµo thai vµ ph©n bè vµo s÷a mÑ. ChØ ®Þnh: G©y mª cho phÉu thuËt ng¾n. Tiªm IV dung dÞch 1%. LiÒu dïng theo t×nh tr¹ng bÖnh nh©n. VÝ dô: Tiªm IV 50-120 mg, tèc ®é 10 mg/5 gi©y (1 ml d.d. 1%). CÇn kÐo dµi mª: Tiªm kÕ tiÕp, cø 4-7 phót tiªm 20-40 mg. D¹ng bµo chÕ: Lä bét pha tiªm 0,5; 2,5 vµ 5 g methohexital natri + Na2CO3. T¸c dông phô: T-¬ng tù thiopental natri. B¶o qu¶n: Tr¸nh Èm. Ketamin hydroclorid C«ng thøc: Cl C13H16ClNO .HCl O . HCl ptl: 274,19 Tªn KH: 2-(o-Clorophenyl) 2-(methylamino) NHCH3 cyclohexanon hydroclorid TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, mïi ®Æc tr-ng; F = 262-263o C. DÔ tan trong n-íc; tan trong ethanol, cloroform. Hãa tÝnh: TÝnh khö (amin II). §Þnh tÝnh: Phæ IR hoÆc SKLM, so víi ketamin .HCl chuÈn. 8
§Þnh l-îng: Dïng dung dÞch NaOH 0,1M chuÈn ®é phÇn HCl; dung m«i methanol-n-íc; ®o ®iÖn thÕ: R=NH .HCl + NaOH  R=NH + NaCl + H2O T¸c dông: G©y mª b»ng tiªm; t¸c dông nhanh, gi¶m ®au. T¹o tr¹ng th¸i mª ph©n ly: bÖnh nh©n thøc nh-ng phÉu thuËt kh«ng ®au. ChØ ®Þnh: G©y mª phÉu thuËt ng¾n. LiÒu dïng (tham kh¶o): Tiªm b¾p kÐo dµi t¸c dông h¬n: Tiªm IV: 2 mg/kg cho phÉu thuËt/ 5-10 phót; Tiªm IM: 10 mg/kg cho phÉu thuËt kÐo dµi 12-25 phót. D¹ng bµo chÕ: èng tiªm 10 mg/ml. T¸c dông KMM: KÝch thÝch ho¹t ®éng tim lóc ®Çu, sau Ýt phót sÏ hÕt. G©y t¨ng ¸p dÞch n·o tuû vµ t¨ng nh·n ¸p. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng vµ Èm. Propofol Tªn kh¸c: Disoprofol BiÖt d-îc: Diprivan; Klimofol OH C«ng thøc: C12H18O (CH3)2HC CH(CH3)2 ptl : 178,27 Tªn KH: 2,6-Di-isopropylphenol TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh ë nhiÖt ®é < 19o C; chÊt láng dÇu ë > 20o C. DÔ tan trong ethanol vµ dÇu thùc vËt; khã tan trong n-íc. T¸c dông: Thuèc mª ®-êng tiªm t¸c dông nhanh; kh«ng gi¶m ®au. Bµo chÕ thuèc tiªm b»ng c¸ch pha trong dÇu ®ç t-¬ng cïng phosphatid trøng, nång ®é 10 mg/ml; èng tiªm 20 ml. ChØ ®Þnh: Tiªm tÜnh m¹ch g©y mª cho phÉu thuËt < 1 giê. LiÒu dïng (tham kh¶o): Ng-êi lín 2,0-2,5 mg/kg; truyÒn duy tr× mª 25-50 mg, tèc ®é truyÒn 100-200 g/phót. T¸c dông KMM: Gi·n m¹ch, h¹ huyÕt ¸p, ®au ®Çu, buån n«n. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. * Thuèc gi·n c¬ v©n phÉu thuËt: §äc "Thuèc gi·n c¬". b. Thuèc tª Môc ®Ých vµ c¸ch g©y tª: Phong bÕ dÉn truyÒn TK ngo¹i vi, lµm gi¶m ®au ë khu vùc hÑp. - G©y tª bÒ mÆt: B«i, phun, ®Æt…thuèc tª. - G©y tª s©u: Tiªm IM, tiªm hßa thuèc tª vµo dÞch n·o tñy... 9
I. Thuèc tª tiªm CÊu tróc: Muèi tan trong n-íc cña c¸c chÊt thuéc c¸c cÊu tróc: 1. Ester cña acid aminobenzoic : CO OR H 2N CO OR H 2N D/c acid p-aminobenzoic: D/c acid m-aminobenzoic: VÝ dô: Procain, tetracain... Proxymetacaine... 2. Amid: Ar-NHCO-R Ar-CONH-R VÝ dô: Lidocain, mepivacain... Dibucain B¶ng 1.4. Mét sè thuèc tª th«ng dông Thuèc tª t1/2 G©y tª LiÒu dïng, (h) bÒ mÆt tiªm tñy sèng d¹ng dïng * Amid Bupivacain .HCl 1,5-5,5 + + d.d. 0,25-0,5% Dibucaine .HCl + + 2,5-12 mg/lÇn Lidocain .HCl 1-2 + + d.d. 0,5-4% Mepivacain .HCl 2-3 + d.d. 0,5-2% Oxetacaine d¹ dµy Uèng 20 mg Prilocain .HCl + + 0,5-4% Ropivacaine.HCl 1 + + - d.d. 0,5% Tetracain base + - Kem 0,5-1% * Thuèc cÊu tróc kh¸c Dyclomine .HCl + d.d. 0,5-1% Ethyl clorid + B×nh xÞt Pramoxin .HCl + Kem 1% Parethoxycain .HCl + 10
ChØ ®Þnh: G©y tª phÉu thuËt hoÆc gi¶m ®au. C¸c kü thuËt tiªm g©y tª: - Ngoµi tñy sèng: G©y tª thÊm (ngÊm), phong bÕ tr-êng, phong bÕ thÇn kinh ngoµi mµng cøng... Khi cÇn kÐo dµi thêi gian tª, tiªm thuèc tª cïng 1 liÒu adrenalin co m¹ch m¸u vïng g©y tª. Chó ý: G©y tª ngoµi tñy sèng ph¶i dïng dung dÞch thuèc tª ®¼ng tr-¬ng. - G©y tª tñy sèng: Tiªm thuèc tª hßa vµo dÞch n·o tñy. T¸c dông phô: - TuÇn hoµn, h« hÊp: H¹ HA, chËm nhÞp tim, suy h« hÊp. - ThÇn kinh: Hoa m¾t, suy gi¶m nhËn thøc. - Kh¶ n¨ng dÞ øng: Thuèc ester > Thuèc amid. II. thuèc tª bÒ mÆt C¸c lo¹i thuèc: (Xem b¶ng 1. 4) - Thuèc tª ®éc tÝnh cao: Parethoxycain .HCl, dyclomin .HCl... - Thuèc tª tiªm vµ g©y tª bÒ mÆt ®Òu hiÖu qña: Lidocain .HCl... - ChÊt bay h¬i thu nhiÖt, g©y tª: Ethyl clorid. Kü thuËt g©y tª: B«i, phun, ®Æt thuèc vµo vÞ trÝ cÇn g©y tª. * Mét sè thuèc: Lidocain hydroclorid Tªn kh¸c: Lignocain hydroclorid CH3 C«ng thøc: C2H5 C14H22N2O .HCl ptl: 234,20 NHCO CH2 N . HCl . H2O Tªn KH: 2-Diethylamino-2’ ,6’ - C2H5 -dimethylacetanilid hydroclorid CH3 monohydrat TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, vÞ ®¾ng; F  76o C. DÔ tan trong n-íc; tan trong ethanol, cloroform. Ho¸ tÝnh: TÝnh base vµ tÝnh khö (amin III) §Þnh tÝnh: Ph¶n øng cña ion Cl-. Phæ IR hoÆc SKLM so víi lidocain hydroclorid chuÈn. §Þnh l-îng: Acid-base/ ethanol 96%; NaOH 0,1M; ®o thÕ. T¸c dông: G©y tª vµ lµm chËm nhÞp tim. ChØ ®Þnh: 1. G©y tª: Tiªm hoÆc g©y tª bÒ mÆt ®Òu hiÖu qña. - Tiªm: t¸c dông nhanh, kÐo dµi 60-75 phót. LiÒu g©y tª: Tuú vïng réng/hÑp. Tiªm qua da 5-300 mg/lÇn (1-60 ml dung dÞch 0,5% hoÆc 0,5-30 ml dung dÞch 1%). - G©y tª bÒ mÆt: B«i kem, gel 2-5%; phun khÝ dung 4%. 11
2. Lo¹n nhÞp tim: Lo¹n nhÞp thÊt (phÉu thuËt hoÆc nguyªn nh©n kh¸c). Ng-êi lín, lóc ®Çu truyÒn 50-100 mg, tèc ®é 25-50 mg/phót; TiÕp sau truyÒn mét nöa liÒu ban ®Çu. Kh«ng qu¸ 250 mg/1 h. T¸c dông phô: Hoa m¾t, lo¹n thÞ gi¸c, run c¬; lo¹n t©m thÇn t¹m thêi. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Procain hydroclorid Tªn kh¸c: Novocain hydroclorid C«ng thøc: C2H5 H2N C OO CH2 CH2 N . HCl C13H20N2O2 .HCl C2H5 ptl: 272,77 Tªn KH: 2-Diethylaminoethyl-4-aminobenzoat hydroclorid TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; biÕn mµu chËm do KK, ¸nh s¸ng. DÔ tan trong n-íc (1g/1ml), ethanol; khã tan trong dung m«i h÷u c¬. Ho¸ tÝnh: TÝnh base vµ tÝnh khö (do c¸c nhãm amin). §Þnh tÝnh: 1. Ph¶n øng ®Æc tr-ng nhãm amin th¬m I: Ar-NH2 + NaNO2 + 2 HCl  [Ar-N+N] Cl - + NaCl + 2 H2O (1) Muèi diazoni [Ar-N+N] Cl- + -naphtol/NaOH  Ar N N HO 2. Dung dÞch procain lµm mÊt mµu thuèc tÝm (KMnO4). 3. D. d. procain + thuèc thö chung alcaloid: kÕt tña 4. Phæ IR hoÆc s¾c ký, so víi procain hydroclorid chuÈn. §Þnh l-îng: Ph-¬ng ph¸p ®o nitrit - Ph¶n øng (1) ë trªn. T¸c dông: Tiªm g©y tª. (B«i, phun da kh«ng tª). Thêi h¹n t¸c dông 1 h. CÇn tiªm cïng adrenalin. ChØ ®Þnh: G©y tª ngoµi tñy sèng: Tiªm d-íi da d.d. 1-2%; tèi ®a 3 mg/kg. T¸c dông KMM: Kh¶ n¨ng g©y dÞ øng thuèc (cÊu tróc ester). C¸c t¸c dông phô trªn thÇn kinh: T-¬ng tù lidocain. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Tetracain hydroclorid Tªn kh¸c: Amethocain C«ng thøc: CH3 H9C4 NH COO CH2 CH2 N . HCl C15H24N2O2 .HCl CH3 ptl: 300,83 Tªn KH: 2-Dimethylaminoethyl 4-butylaminobenzoat hydroclorid 12
TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, vÞ h¬i ®¾ng vµ tª l-ìi. DÔ tan trong n-íc; tan trong ethanol; khã tan trong nhiÒu d.m h÷u c¬. T¸c dông: Thuèc tª cÊu tróc ester; g©y tª tiªm vµ bÒ mÆt ®Òu hiÖu qña. Ph¸t huy t¸c dông chËm, kÐo dµi (2-3 h). ChØ ®Þnh, liÒu dïng: - G©y tª nh·n khoa: Nhá m¾t dung dÞch 0,5-1%. - Gi¶m ®au bÒ mÆt: Phun khÝ dung g©y tª. T¸c dông KMM: Nh- thuèc tª ester kh¸c. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Tetracain base TÝnh chÊt: ChÊt r¾n d¹ng s¸p mµu tr¾ng h¬i vµng. Kh«ng tan trong n-íc; tan trong dung m«i h÷u c¬. T¸c dông: ChØ dïng g©y tª bÒ mÆt; ®éc tÝnh cao. ChØ ®Þnh: Gi¶m ®au bÒ mÆt: B«i kem 0,5-1%; ®Æt thuèc ®¹n… Bupivacaine hydrocloride C«ng thøc: C4H9 Me C18H28N2O .HCl .H2O ptl: 342,91 N CONH . HCl . H2O Tªn KH: 1-Butyl-N-(2,6-dimethylphenyl)- -2-piperidinecarboxamide hydrocloride Me TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng. DÔ tan trong n-íc, ethanol. T¸c dông: Thuèc tª tiªm (IM, SC). Ph¸t huy t/d chËm, kÐo dµi (t1/2 1,5-5,5 h). G©y tª bÒ mÆt kh«ng hiÖu qña. ChØ ®Þnh: Dïng cho nhiÒu kü thuËt g©y tª, ®Æc biÖt g©y tª tñy sèng. - G©y tª ngoµi tñy sèng: Tiªm dung dÞch 0,25 – 0,5%. - G©y tª tñy sèng: Tiªm dung dÞch 0,75%; cã 8,25% glucose. T¸c dông KMM: ChËm nhÞp tim; qóa liÒu dÔ ngõng tim. Chèng chØ ®Þnh: G©y tª s¶n khoa; trÎ em d-íi 12 tuæi. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. §äc thªm: Oxetacaine OH Tªn kh¸c: Oxethazaine O Me O Me C«ng thøc: N C28H41N3O3 ptl: 467,6 N N Tªn KH: 2,2’ -(2-Hydroxyethylimino) Me Me Me Me bis [N-(-dimethyl-phenethyl)-N-methylacetamid] TÝnh chÊt: Bét mµu tr¾ng. Khã tan trong n-íc; tan trong methanol, cloroform. T¸c dông: Thuèc tª t¸c dông kÐo dµi. ChØ ®Þnh: Uèng cïng antacid gi¶m ®au khi viªm loÐt d¹ dµy-t¸ trµng. VÝ dô: BiÖt d-îc Daewontrigel (Th¸i lan) 13
Thµnh phÇn 1 gãi hçn dÞch: Oxethazaine (oxetacaine) 20 mg Gel nh«m hydroxid 582 mg Magnesi hydroxid 196 mg ChØ ®Þnh: Phèi hîp ch÷a viªm loÐt d¹ dµy-t¸ trµng. §au bông khã tiªu. Ng-êi lín uèng 1/2-1 gãi/lÇn; 3-4 lÇn/ngµy. Ethyl clorid C«ng thøc: C2H5-Cl ptl: 64,51 Tªn KH: Monocloroethan TÝnh chÊt: ChÊt khÝ ë nhiÖt ®é > 12oC. Dïng d¹ng khÝ hãa láng. ChÊt láng kh«ng mµu, linh ®éng, mïi ether; rÊt bay h¬i. Khèi l-îng riªng ë -5oC = 0,921-0,926; H¬i ethylclorid dÔ b¾t ch¸y, t¹o hçn hîp næ víi kh«ng khÝ. Khã trén lÉn víi n-íc; hßa lÉn víi ethanol vµ ether. §Þnh tÝnh: Phæ IR, so víi phæ IR cña ethyl clorid chuÈn. T¸c dông: G©y tª do bay h¬i nhanh, thu nhiÖt lµm l¹nh n¬i tiÕp xóc. ChØ ®Þnh: §au khi chÊn th-¬ng, phÉu thuËt n«ng vµ ng¾n. Tr¸nh dïng qóa møc sÏ g©y ho¹i tö m« vïng g©y tª. D¹ng bµo chÕ: B×nh khãa phun rÊt kÝn, ®ùng 20 ml chÊt khÝ hãa láng. B¶o qu¶n: §Ó ë nhiÖt ®é thÊp; tr¸nh löa. 14
Ch-¬ng 2 Thuèc an thÇn, g©y ngñ ChØ ®Þnh: - MÊt ngñ kÐo dµi, khã ngñ lóc ®Çu. - C¨ng th¼ng lo ©u, bån chån, rèi lo¹n thÇn kinh nhÑ (an thÇn). Ph©n lo¹i: - DÉn chÊt acid barbituric (c¸c barbiturat) - DÉn chÊt benzodiazepin - Thuèc cÊu tróc kh¸c I. barbiturat 1. DÉn chÊt acid barbituric CÊu tróc: Ureid ®ãng vßng gi÷a urª vµ acid malonic: O O NH2 HO 2 H2O HN 3 4 O C + H H NH2 H O 2 5 1 H 6 HO HN §Æc ®iÓm: O O - H trong nhãm -NH- linh ®éng do ®øng gi÷a c¸c nhãm C=O  mang tÝnh acid (gäi lµ acid barbituric). - Acid barbituric chØ t¸c dông an thÇn nhÑ. - C¸c dÉn chÊt thÕ ë vÞ trÝ 5 (vµ ®«i khi ë 3) cã c¸c t¸c dông øc chÕ thÇn kinh TW, t¹o giÊc ngñ, an thÇn, gi·n c¬ hoÆc g©y mª: CÊu tróc chung: O HN R1 O R2 N O R3 ChÕ phÈm d-îc dông: D¹ng acid vµ muèi mononatri: O O HN HN R1 R1 Na O O R2 R2 N HN O O Acid muèi mononatri 2. DÉn chÊt acid thiobarbituric: O ChÕ t¹o: Thay urª b»ng thiourª  acid thiobarbituric HN ThÕ gèc R vµo vÞ trÝ 5  Thuèc mª tiªm. R1 S Thiopental, thiamylal R2 HN O 15