Bài giảng môn học Kế toán tài chính doanh nghiệp (Phần 2) - Hoàng Thị Nguyên, Bùi Thị Mai Anh

Chia sẻ: Năm Tháng Tĩnh Lặng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:198

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Bài giảng Kế toán tài chính doanh nghiệp (Phần 2) gồm có các nội dung sau: Kế toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong doanh nghiệp, kế toán bán hàng - xác định kết quả và phân phối kết quả hoạt động, kế toán các khoản nợ phải trả và nguồn vốn chủ sở hữu, báo cáo tài chính,... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng môn học Kế toán tài chính doanh nghiệp (Phần 2) - Hoàng Thị Nguyên, Bùi Thị Mai Anh

BỘ CÔNG THƯƠNG TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHIỆP & XÂY DỰNG  BÀI GIẢNG MÔN HỌC KẾ TOÁN TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP (Phần 2) Dùng cho hệ: Cao đẳng chuyên nghiệp Chuyên ngành: (Lưu hành nội bộ) Người biên soạn: Hoàng Thị Nguyên Bùi Thị Mai Anh Người phản biện: Nguyễn Thị Minh Ngọc Uông Bí, năm 2010
Ch¬ng 6: kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp 6.1. CHI PHÝ s¶n xuÊt, GI¸ THµNH S¶N PHÈM Vµ NHIÖM Vô KÕ TO¸N CHI PHÝ s¶n xuÊt Vµ TÝNH GI¸ THµNH S¶N PHÈM 6.1.1. Kh¸i niÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp cã thÓ kh¸i qu¸t víi 3 giai ®o¹n c¬ b¶n, cã míi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau: - Qu¸ tr×nh mua s¾m,chuÈn bÞ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. - Qu¸ tr×nh tiªu dïng, biÕn ®æi c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch cã môc ®Ých thµnh kÕt qu¶ cuèi cïng. - Qu¸ tr×nh tiªu thô kÕt qu¶ cuèi cïng cña qui tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp thùc chÊt lµ sù vËn ®éng, kÕt hîp, tiªu dïng, chuyÓn ®æi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kinh doanh ®· bá ra ®Ó t¹o thµnh c¸c s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh. Trªn ph¬ng diÖn nµy, chi phÝ cña doanh nghiÖp cã thÓ ®îc hiÓu lµ: Toµn bé c¸c hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, lao ®éng vËt hãa vµ c¸c chi phÝ cÇn thiÕt kh¸c mµ doanh nghiÖp ph¶i chi ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, biÓu hiÖn b»ng tiÒn vµ tÝnh cho mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Nh vËy b¶n chÊt cña chi phÝ trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp lu«n ®îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng phÝ tæn (hao phÝ) vÒ tµi nguyªn, vËt chÊt, vÒ lao ®éng vµ ph¶i g¾n liÒn víi môc ®Ých kinh doanh. MÆt kh¸c khi xem xÐt b¶n chÊt cña chi phÝ trong doanh nghiÖp, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ c¸c mÆt sau: - Chi phÝ cña doanh nghiÖp ph¶i ®îc ®o lêng vµ tÝnh to¸n b»ng tiÒn trong mét kho¶n thêi gian x¸c ®Þnh. - §é lín cña chi phÝ phô thuéc vµo 2 nh©n tè chñ yÕu: khèi lîng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· tiªu hao trong kú vµ gi¸ c¶ cña mét ®¬n vÞ yÕu tè s¶n xuÊt ®· hao phÝ. Nghiªn cøu b¶n chÊt chi phÝ, gióp cho doanh nghiÖp ph©n biÖt ®îc chi phÝ víi chi tiªu; chi phÝ víi vèn. Chi tiªu cña doanh nghiÖp lµ sù chi ra, sù gi¶m ®i thuÇn tóy cña tµi s¶n , kh«ng kÓ c¸c kho¶n ®ã dïng vµo viÖc g× vµ dïng nh thÕ nµo. Chi tiªu trong kú cña doanh nghiÖp bao gåm chi tiªu cho c¸c qu¸ tr×nh mua hµng, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh. Chi tiªu cho qu¸ tr×nh mua hµng lµm t¨ng tµi s¶n cña doanh nghiÖp, cßn chi tiªu cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh lµm cho c¸c kho¶n tiªu dïng cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng lªn. Chi phÝ trong kú cña doanh nghiÖp, bao gåm toµn bé phÇn tµi s¶n tiªu dïng hÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh trong kú vµ sè chi tiªu dïng cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh trong kú vµ sè chi tiªu dïng cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tÝnh nhËp hoÆc ph©n bè vµo chi phÝ trong kú. Ngoµi ra kho¶n chi phÝ ph¶i tr¶ (chi phÝ trÝch tríc) kh«ng ph¶i lµ chi tiªu trong kú nhng ®îc tÝnh vµo chi phÝ trong kú. Nh vËy, gi÷a chi tiªu vµ chi phÝ cña doanh nghiÖp cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, ®ång thêi cã sù kh¸c nhau vÒ lîng vµ vÒ thêi ®iÓm ph¸t sinh. MÆt kh¸c chi phÝ phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, v× vËy nã ®îc tµi trî tõ vèn kinh doanh vµ ®îc bï ®¾p tõ thu nhËp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh; chi tiªu kh«ng g¾n liÒn víi môc ®Ých s¶n xuÊt kinh doanh, v× vËy nã cã thÓ ®îc tµi trî tõ nh÷ng nguån kh¸c nhau, 1
cã thÓ lÊy tõ qòl phóc lîi, tõ trî cÊp cña nhµ níc vµ kh«ng ®îc bï ®¾p tõ thu nhËp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc nghiªn cøu vµ nhËn thøc chi phÝ cßn phô thuéc vµo gãc ®é nh×n nhËn trong tõng lo¹i kÕ to¸n kh¸c nhau: + Trªn gãc ®é cña kÕ to¸n tµi chÝnh, chi phÝ ®îc nh×n nhËn nh nh÷ng kho¶n phÝ tæn ph¸t sinh g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó ®¹t ®îc mét s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô nhÊt ®Þnh. Chi phÝ ®îc x¸c ®Þnh b»ng tiÒn cña nh÷ng hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, lao ®éng vËt hãa ... trªn c¬ së chøng tõ, tµi liÖu b»ng chøng ch¾c ch¾n. VÝ dô khi xuÊt kho vËt t dïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ra chi phÝ: g©y ra sù gi¶m ®i cña gi¸ trÞ hµng tån kho, g¾n liÒn víi s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®îc chøng minh b»ng chøng tõ ch¾c ch¾n. + Trªn gãc ®é cña kÕ to¸n qu¶n trÞ: Môc ®Ých cña kÕ to¸n qu¶n trÞ chi phÝ lµ cung cÊp th«ng tin chi phÝ thÝch hîp, h÷u Ých, kÞp thêi cho viÖc ra quyÕt ®Þnh cña c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. V× vËy, ®èi víi kÕ to¸n qu¶n trÞ chi phÝ kh«ng chi ®¬n thuÇn nhËn thøc chi phÝ nh kÕ to¸n tµi chÝnh, chi phÝ cßn ®îc nhËn thøc theo ph¬ng thøc nhËn diÖn th«ng tin ra quyÕt ®Þnh: Chi phÝ cã thÓ lµ phÝ tæn thùc tÕ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng ngµy khi tæ chøc thùc hiÖn, kiÓm tra, ra quyÕt ®Þnh; chi phÝ còng cã thÓ lµ phÝ tæn íc tÝnh ®Ó thùc hiÖn dù ¸n, nh÷ng phÝ tæn mÊt ®i khi lùa chän ph¬ng ¸n, bá qua c¬ héi kinh doanh. Khi ®ã trong kÕ to¸n qu¶n trÞ l¹i cÇn chó ý ®Õn sù lùa chän, so s¸nh theo môc ®Ých sö dông, m«i trêng kinh doanh h¬n lµ chó träng vµo chøng minh b»ng c¸c chøng cø, chøng tõ. XÐt vÒ thùc chÊt th× chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh lµ sù chuyÓn dÞch vèn cña doanh nghiÖp vµo ®èi tîng tÝnh gi¸ nhÊt ®Þnh, nã lµ vèn cña doanh nghiÖp bá vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶ vµ kÞp thêi ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp lu«n cÇn biÕt sè chi phÝ chi ra cho tõng lo¹i ho¹t ®éng, tõng lo¹i s¶n phÈm, dÞch vô trong kú lµ bao nhiªu, sè chi phÝ ®· chi ra ®ã cÊu thµnh trong sè s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô ®· hoµn thµnh lµ bao nhiªu ? Gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô dÞch vô sÏ gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp tr¶ lêi ®îc c©u hái nµy. Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn toµn bé nh÷ng hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt hãa ®îc tÝnh trªn mét khèi lîng kÕt qu¶ s¶n phÈm lao vô, dÞch vô hoµn thµnh nhÊt ®Þnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét chØ tiªu mang tÝnh giíi h¹n vµ x¸c ®Þnh, võa mang tÝnh chÊt kh¸ch quan võa mang tÝnh chÊt chñ quan. Trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu qu¶n lý cña doanh nghiÖp, gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ sö dông c¸c lo¹i tµi s¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, còng nh tÝnh ®óng ®¾n cña nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý mµ doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn ®Ó nh»m môc ®Ých h¹ thÊp chi phÝ, t¨ng cao lîi nhuËn. VÒ mÆt b¶n chÊt chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn hai mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Còng gièng nhau vÒ chÊt v× ®Òu cïng biÓu hiÖn b»ng tiÒn nh÷ng hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt hãa bá ra, nhng kh¸c nhau vÒ mÆt lîng. Khi nãi ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n cho chóng mét thêi kú nhÊt ®Þnh, kh«ng ph©n biÖt lµ cho lo¹i s¶n phÈm nµo, ®· hoµn thµnh hay cha, cßn khi nãi ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ x¸c ®Þnh mét lîng chi phÝ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, tÝnh cho mét ®¹i .lîng kÕt qu¶ hoµn thµnh nhÊt ®Þnh. 2
§øng trªn gãc dé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®Ó xem xÐt th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng liªn tôc cßn viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm thùc hiÖn t¹i mét ®iÓm c¾t cã tÝnh chÊt chu kú ®Ó so s¸nh chi phÝ víi khèi lîng s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô hoµn thµnh. T¹i thêi ®iÓm tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ cã mét khèi lîng s¶n phÈm cha hoµn thµnh, chøa ®ùng mét lîng chi phÝ cho nã - ®ã lµ chi phÝ s¶n xuÊt dë dang cuèi kú. T¬ng tù nh vËy, ®Çu kú cã thÓ cã mét sè khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt cha hoµn thµnh ë kú tríc chuyÓn sang ®Ó tiÕp tôc s¶n xuÊt, chøa ®ùng mét lîng chi phÝ cho nã - ®ã lµ chi phÝ s¶n xuÊt dë dang ®Çu kú.Nh vËy gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú bao gåm chi phÝ s¶n xuÊt cña kú tríc chuyÓn sang vµ mét phÇn cña chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú. Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n Gi¸ thµnh xuÊt s¶n phÈm = dë dang + ph¸t sinh - dë dang ®Çu kú trong kú cuèi kú H¬n n÷a, gi¸ thµnh s¶n phÈm mang tÝnh chÊt chñ quan, viÖc giíi h¹n chi phÝ tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm gåm nh÷ng chi phÝ nµo cßn tïy thuéc vµo quan ®iÓm tÝnh to¸n x¸c ®Þnh chi phÝ, doanh thu vµ kÕt qu¶, còng nh quy ®Þnh cña chÕ ®é qu¶n lý kinh tÕ - tµi chÝnh, chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh. Nh÷ng quan ®iÓm vµ quy ®Þnh ®ã ®«i khi kh«ng hoµn toµn phï hîp víi b¶n chÊt cña chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i nhËn thøc râ rµng ®Çy ®ñ dÓ sö dông th«ng tin cho thÝch hîp. Trong c«ng thøc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm nªu trªn, gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc hiÓu lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt, chi phÝ bao gåm c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm; kh«ng bao gåm chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc tiªu thô s¶n phÈm vµ c¸c kho¶n chi phÝ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý chung toµn doanh nghiÖp. Chi phÝ b¸n hµng, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp sÏ ®îc tÝnh trõ vµo thu nhËp cña sè s¶n phÈm, lao vô dÞch vô ®· tiªu thô trong kú ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶. 6.1.2. Vai trß, nhiÖm vô cña kÕ to¸n doanh nghiÖp trong viÖc tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm Chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ c¸c chØ tiªu quan träng trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý doanh nghiÖp vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi doanh thu, kÕt qu¶ ( l·i lç ) ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, do vËy ®îc chñ doanh nghiÖp rÊt quan t©m. Tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ, tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch khoa häc , hîp lý vµ ®óng ®¾n. Cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng t¸c qu¶n lý chi phÝ, gi¸ thµnh s¶n phÈm. ViÖc tæ chøc kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p, hîp lý cña chi phÝ ph¸t sinh ë doanh nghiÖp, ë tõng bé phËn, tõng ®èi tîng , gãp phÇn t¨ng cêng qu¶n lý tµi s¶n , vËt t lao ®éng, tiÒn vèn mét c¸ch tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶. MÆt kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn phÊn ®Êu tiÕt kiÖm chi phÝ h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm. §ã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng t¹o cho doanh nghiÖp mét u thÕ trong c¹nh tranh. MÆt kh¸c gi¸ thµnh s¶n phÈm cßn lµ c¬ së ®Ó ®Þnh gi¸ b¸n s¶n phÈm, lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ h¹ch to¸n kinh tÕ néi bé, ph©n tÝch chi phÝ, ®ång thêi cßn lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm víi néi dung chñ yÕu thuéc vÒ kÕ to¸n qu¶n trÞ, cung cÊp th«ng tin phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý doanh nghiÖp. Song nã l¹i lµ kh©u trung t©m cña toµn bé c«ng t¸c kÕ to¸n ë doanh nghiÖp, chi 3
phèi ®Õn chÊt lîng cña c¸c phÇn hµnh kÕ to¸n kh¸c còng nh chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.' KÕ to¸n doanh nghiÖp cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ vai trß vµ nhiÖm vô cña m×nh trong viÖc tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm nh sau: - Tríc hÕt cÇn nhËn thøc ®óng ®¾n vÞ trÝ vai trß cña kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong toµn bé hÖ thèng kÕ to¸n doanh nghiÖp, mèi quan hÖ víi c¸c bé phËn kÕ to¸n cã liªn quan, trong ®ã kÕ to¸n c¸c yÕu tè chi phÝ lµ tiÒn ®Ò cho kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh. - C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm, kh¶ n¨ng h¹ch to¸n, yªu cÇu qu¶n lý cô thÓ cña doanh nghiÖp ®Ó lùa chän, x¸c ®Þnh dóng ®¾n ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, lùa chän ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo c¸c ph¬ng ¸n phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña doanh nghiÖp. - C¨n cø ®Æc ®iÓm tæ chøc SXKD, ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm, kh¶ n¨ng vµ yªu cÇu qu¶n lý cô thÓ cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh cho phï hîp. - Trªn c¬ së mèi quan hÖ gi÷a dèi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh ®· x¸c ®Þnh ®Ó tæ chøc ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cho phï hîp vµ khoa häc. - Tæ chøc bé m¸y kÕ to¸n lét c¸ch khoa häc, hîp lý trªn c¬ së ph©n c«ng râ rµng tr¸ch nhiÖm cña tõng nh©n viªn, tõng bé phËn kÕ to¸n cã liªn quan ®Æc biÖt bé phËn kÕ to¸n c¸c yÕu tè chi phÝ. - Thùc hiÖn tæ chøc chøng tõ, h¹ch to¸n ban ®Çu, hÖ thèng tµi kho¶n, sæ kÕ to¸n phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c chuÈn mùc, chÕ ®é kÕ to¸n ®¶m b¶o ®¸p øng ®îc yªu cÇu thu nhËn - xö lý - hÖ thèng hãa th«ng tin vÒ chi phÝ, gi¸ thµnh cña doanh nghiÖp. - Thêng xuyªn kiÓm tra th«ng tin vÒ kÕ to¸n chi phÝ, gi¸ thµnh s¶n phÈm cña c¸c bé phËn kÕ to¸n liªn quan vµ bé phËn kÕ to¸n chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. - Tæ chøc lËp vµ ph©n tÝch c¸c b¸o c¸o vÒ chi phÝ, gi¸ thµnh s¶n phÈm, cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ chi phÝ, gi¸ thµnh s¶n phÈm gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp ra ®îc c¸c quyÕt ®Þnh mét c¸ch nhanh chãng, phï hîp víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - tiªu thô s¶n phÈm. 6.2. PH¢N LO¹I CHI PHÝ S¶N XUÊT KINH DOANH Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp bao gåm nhiÒu lo¹i, nhiÒu thø kh¸c nhau. §Ó thuËn tiÖn cho c«ng t¸c qu¶n lý, h¹ch to¸n, kiÓm tra chi phÝ còng nh phôc vô cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh, chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i theo nh÷ng tiªu thøc phï hîp. 6.2.l. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo ho¹t ®éng vµ c«ng dông kinh tÕ C¨n cø vµo môc ®Ých cña tõng lo¹i ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp, c¨n cø vµo c«ng dông kinh tÕ cña chi phÝ th× chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc chia thµnh: 6.2.1.1. Chi phÝ ho¹t ®éng chÝnh vµ phô Bao gåm chi phÝ t¹o ra doanh thu b¸n hµng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¨n cø vµo chøc n¨ng - c«ng dông cña chi phÝ, c¸c kho¶n chi phÝ nµy ®îc chia thµnh chi phÝ s¶n xuÊt vµ chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt. 6.2.1.1. l. Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt lµ toµn bé hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, lao ®éng vËt hãa vµ c¸c chi phÝ cÇn thiÕt kh¸c mµ doanh nghiÖp bá ra cã liªn quan ®Õn viÖc chÕ t¹o s¶n phÈm, lao vô dÞch vô trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh ®îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn. 4
Chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp bao gåm: a. Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ toµn bé chi phÝ nguyªn vËt liÖu ®îc sö dông trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm, lao vô dÞch vô. b. Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp bao gåm tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n ph¶i tr¶ trùc tiÕp cho c«ng nh©n s¶n xuÊt, c¸c kho¶n trÝch theo tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n s¶n xuÊt nh kinh phÝ c«ng ®oµn, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ. . c. Chi phÝ s¶n xuÊt chung: Chi phÝ s¶n xuÊt chung lµ c¸c kho¶n chi phÝ s¶n xuÊt liªn quan ®Õn viÖc phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt trong ph¹m vi c¸c ph©n xëng, ®éi s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt chung bao gåm c¸c yÕu tè chÝ phÝ s¶n xuÊt sau: - Chi phÝ nh©n viªn ph©n xêng: bao gåm chÝ phÝ tiÒn l¬ng, c¸c kho¶n ph¶i tr¶, c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng cña nh©n viªn ph©n xëng, ®éi s¶n xuÊt. - Chi phÝ vËt liÖu: bao gåm chi phÝ vËt liÖu dïng chung cho ph©n xëng s¶n xuÊt víi môc ®Ých lµ phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt. - Chi phÝ ®ông cô: bao gåm chi phÝ vÒ c«ng cô, dông cô dïng ë ph©n xëng ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt. - Chi phÝ khÊu hao TSC§: bao gåm toµn bé chi phÝ khÊu hao cña TSC§ thuéc c¸c ph©n xëng s¶n xuÊt qu¶n lý vµ sö dông. - Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi: bao gåm c¸c chi phÝ dÞch vô mua ngoµi dïng cho ho¹t ®éng phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cña ph©n xëng, ®éi s¶n xuÊt. - Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: lµ c¸c kho¶n chi trùc tiÕp b»ng tiÒn dïng cho viÖc phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt ë ph©n xëng s¶n xuÊt. 6.2.1.1.2. Chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt Chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh bao gåm: a. Chi phÝ b¸n hµng: lµ chi phÝ lu th«ng vµ chi phÝ tiÕp thÞ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm hµng hãa, lao vô, dÞch vô. Lo¹i chi phÝ nµy cã: chi phÝ qu¶ng c¸o, giao hµng, giao dÞch, hoa hång b¸n hµng, chi phÝ nh©n viªn b¸n hµng vµ chi phÝ kh¸c g¾n liÒn ®Õn b¶o qu¶n vµ tiªu thô s¶n phÈm, hµng hãa. b. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp: lµ c¸c kho¶n chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cã tÝnh chÊt chung toµn doanh ngh.iÖp. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp bao gåm: chi phÝ nh©n viªn qu¶n lý, chi phÝ vËt liÖu qu¶n lý, chi phÝ ®å dïng v¨n phßng - khÊu hao TSC§ dïng chung toµn doanh nghiÖp, c¸c lo¹i thuÕ, phÝ cã tÝnh chÊt chi phÝ, chi phÝ kh¸nh tiÕt, héi nghÞ ... 6.2.1.2. Chi phÝ kh¸c Chi phÝ kh¸c lµ c¸c kho¶n chi phÝ liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng ngoµi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chøc n¨ng cña doanh nghiÖp; chi phÝ kh¸c bao gåm: a. Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh: Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng chi phÝ vµ c¸c kho¶n ×ç liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng vÒ vèn nh: chi phÝ liªn doanh, chi phÝ ®Çu t tµi chÝnh, chi phÝ liªn quan cho vay vèn, lç liªn doanh.... l b. Chi phÝ bÊt thêng: Chi phÝ bÊt thêng lµ c¸c chi phÝ vµ c¸c kho¶n lç do c¸c sù kiÖn hay c¸c nghiÖp vô bÊt thêng mµ doanh nghiÖp kh«ng thÓ dù kiÕn tríc ®îc, nh: chi phÝ thanh lý, nhîng b¸n TSC§, tiÒn ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång, c¸c kho¶n ph¹t, truy thu thuÕ ... 5
- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi: Lµ sè tiÒn ph¶i tr¶ cho c¸c dÞch vô mua ngoµi phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. ViÖc hiÓu râ yÕu tè chi phÝ nµy gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ hiÓu râ h¬n tæng møc dÞch vô cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó thiÕt lËp quan hÖ trao ®æi, cung øng víi c¸c ®¬n vÞ cung cÊp tèt h¬n. - Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: Lµ c¸c chi phÝ b»ng tiÒn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ngoµi c¸c yÕu tè chi phÝ nãi trªn. ViÖc nhËn biÕt tèt yÕu tè nµy gãp phÇn gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ ho¹ch ®Þnh ®îc lîng tiÒn mÆt chi tiªu, h¹n chÕ tån ®äng tiÔn mÆt ... 6.2.2. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ë doanh nghiÖp. 6.2.2.1 Chi phÝ ban ®Çu Chi phÝ ban ®Çu lµ c¸c chi phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i lo liÖu, mua s¾m , chuÈn bÞ tõ tríc ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¨n cø vµo tÝnh chÊt kinh tÕ vµ h×nh th¸i nguyªn thuû cña chi phÝ, chi phÝ ban ®Çu ®îc xÕp thµnh c¸c yÕu tè chi phÝ kh¸c nhau, kh«ng kÓ chi phÝ ®ã ph¸t sinh ë ®Þa ®iÓm nµo, dïng vµo viÖc g×? - Chi phÝ nguyªn vËt liÖu: YÕu tè chi phÝ nguyªn vËt liÖu bao gåm gi¸ mua, chi phÝ mua cña nguyªn vËt liÖu dïng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong kú. YÕu tè nµy bao gåm: chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh, chi phÝ nguyªn vËt liÖu phô, chi phÝ nhiªn liÖu, chi phÝ phô tïng thay thÕ vµ chi phÝ nguyªn vËt liÖu kh¸c. Sù nhËn biÕt yÕu tè chi phÝ nguyªn vËt liÖu gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®îc tæng gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu cÇn thiÕt cho nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong kú. Trªn c¬ së ®ã c¸c nhµ qu¶n trÞ sÏ ho¹ch ®Þnh tæng møc lu©n chuyÓn, dù tr÷ cÇn thiÕt cña nguyªn vËt liÖu mét c¸ch hîp lý, cã hiÖu qu¶. MÆt kh¸c ®©y còng lµ c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu ®Ó chñ ®éng trong c«ng t¸c cung øng vËt t. - Chi phÝ nh©n c«ng: YÕu tè chi phÝ nh©n c«ng lµ c¸c kho¶n chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng, c¸c kho¶n trÝch B¶o hiÓm x· héi, B¶o hiÓm y tÕ, Kinh phÝ c«ng ®oµn theo tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng. Sù nhËn biÕt yÕu tè chi phÝ nh©n c«ng gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®îc tæng quÜ l¬ng cña doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh ®îc tæng quÜ l¬ng cña doanh nghiÖp, tõ ®ã ho¹ch ®Þnh møc tiÒn l¬ng b×nh qu©n cho ngêi lao ®éng.... - Chi phÝ khÊu hao Tµi s¶n cè ®Þnh: YÕu tè chi phÝ nµy bao gåm khÊu hao cña tÊt c¶ TSC§ dïng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong kú cña doanh nghiÖp. ViÖc nhËn biÕt ®îc yÕu tè chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ nhËn biÕt ®îc møc chuyÓn dÞch, hao mßn tµi s¶n, tõ ®©y ho¹ch ®Þnh tèt h¬n chiÕn lîc ®Çu t, ®Çu t më réng ®Ó ®¶m b¶o c¬ së vËt chÊt thÝch hîp cho tiÕn tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. - Chi phÝ dich vô mua ngoµi: Chi phÝ dich vô mua ngoµi lµ sè tiÒn ph¶i tr¶ cho c¸c dÞch vô mua ngoµi phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. ViÖc hiÓu râ yÕu tè chi phÝ 6
nµy gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ hiÓu râ h¬n tæng møc dÞch vô cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó thiÕt lËp quan hÖ trao ®æi, cung øng víi c¸c ®¬n vÞ cung c¸p tèt h¬n. - Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: Lµ c¸c kho¶n chi phÝ b»ng tiÒn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ngoµi c¸c yÕu tè chi phÝ nãi trªn. ViÖc nhËn biÕt tèt yÕu tè chi phÝ nµy gãp phÇn gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ ho¹ch ®Þnh ®îc lîng tiÒn mÆt chi tiªu, h¹n chÕ tån ®äng tiÒn mÆt.... 6.2.2.2. Chi phÝ lu©n chuyÓn néi bé Chi phÝ lu©n chuyÓn néi bé lµ c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ hîp t¸c lao ®éng trong doanh nghiÖp. VÝ dô: gi¸ trÞ lao vô s¶n xuÊt phô cung cÊp lÉn nhau trong c¸c ph©n xëng; gi¸ trÞ b¸n thµnh phÈm tù chÕ ®îc sö dông lµm nguyªn vËt liÖu trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn kh¸c trong doanh nghiÖp Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi qu¶n lý vÜ m« còng nh ®èi víi qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo yÕu tè chi phÝ ®Çu vµo lµ c¬ së ®Ó lËp vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo yÕu tè, lµ c¬ së ®Ó lËp kÕ ho¹ch c©n ®èi trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, còng nh ë tõng doanh nghiÖp; lµ c¬ së x¸c ®Þnh møc tiªu hao vËt chÊt, tÝnh thu nhËp quèc d©n cho ngµnh, toµn bé nÒn kinh tÕ. 6.2.3. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo mèi quan hÖ cña chi phÝ víi c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. (Theo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ víi thêi kú tÝnh kÕt qu¶ kinh doanh). 6.2.3.1. Chi phÝ s¶n phÈm Chi phÝ s¶n phÈm lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm hay qu¸ tr×nh mua hµng hãa ®Ó b¸n. §èi víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt chi phÝ s¶n phÈm bao gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. Khi s¶n phÈm hµng hãa cha ®îc b¸n ra th× chi phÝ s¶n phÇm n»m ë chi tiªu gi¸ vèn hµng tån kho trong ®îc b¸n ra th× chi phÝ s¶n phÈm sÏ trë thµnh chi phÝ ''Gi¸ vèn hµng b¸n'' trong b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh vµ ®îc bï ®¾p b»ng doanh thu (thu nhËp) cña sè s¶n phÈm hµng hãa ®· b¸n. Nh vËy sù ph¸t sinh vµ kh¶ n¨ng bï ®¾p cña chi phÝ s¶n phÈm tr¶i qua nhiÒu kú s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau. 7
S¬ ®å lu©n chuyÓn chi phÝ s¶n phÈm, chi phÝ thêi kú trong doanh nghiÖp Chi phÝ s¶n phÈm Chi phÝ Chi phÝ Chi phÝ nguyªn vËt nh©n s¶n xuÊt liÖu trùc c«ng chung tiÕp trùc tiÕp Doanh thu b¸n hµng Gi¸ trÞ Chi phÝ thµnh Gi¸ vèn hµng b¸n s¶n xuÊt phÈm hoµn dë dang thµnh Lîi nhuËn gép Chi phÝ b¸n hµng Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp Lîi nhuËn thuÇn tríc thuÕ thu nhËp DN 6.2.3.2. Chi phÝ thêi kú Chi phÝ thêi kú lµ c¸c chi phÝ ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh, kh«ng t¹o nªn gi¸ trÞ hµng tån kho mµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn trong kú mµ chóng ph¸t sinh. Chi phÝ thêi kú bao gåm chi phÝ b¸n hµ'×lg vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp. Chi phÝ thêi kú ph¸t sinh ë thêi kú nµo ®îc tÝnh ngµy vµo kú ®ã vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn cña kú mµ chóng ph¸t sinh vµ ®îc ghi nhËn trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. Ngîc l¹i chi phÝ s¶n phÈm chØ ph¶i tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ 8
ë kú sau mµ s¶n phÈm ®îc tiªu thô, kh«ng ph¶i tÝnh ë kú mµ chóng ph¸t sinh. Chi phÝ s¶n phÈm ph¸t sinh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt díi h×nh thøc chi phÝ s¶n xuÊt, sau ®ã chóng chuyÓn hãa thµnh gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang, gi¸ trÞ thµnh phÈm tån kho. Khi tiªu thô chóng chuyÓn hãa thµnh gi¸ vèn hµng b¸n ®îc ghi nhËn trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. 6.2.4. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo kh¶ n¨ng quy n¹p chi phÝ vµo c¸c ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ. (theo ph¬ng ph¸p quy n¹p) Theo tiªu thøc nµy chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc chia thµnh 2 lo¹i: Chi phÝ trùc tiÕp vµ chi phÝ gi¸n tiÕp. - Chi phÝ trùc tiÕp: Lµ nh÷ng chi phÝ liªn quan trùc tiÕp ®Õn tõng ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ (nh tõng lo¹i s¶n phÈm, c«ng viÖc, ho¹t ®éng, ®¬n ®Æt hµng ...); chóng ta cã thÓ quy n¹p trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng chÞu chi phÝ. §èi víi lo¹i chi phÝ nµy thêng chiÕm tû träng lín trong tæng chi phÝ, chóng dÔ nhËn biÕt vµ h¹ch to¸n chÝnh x¸c, vÝ dô nh Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp. - Chi phÝ gi¸n tiÕp: Lµ c¸c lo¹i chi phÝ cã liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ kh¸c nhau nªn kh«ng thÓ quy n¹p trùc tiÕp ®îc, mµ ph¶i tËp hîp, quy n¹p cho tõng ®èi tîng theo ph¬ng ph¸p ph©n bæ gi¸n tiÕp. Khi thùc hiÖn ph©n bæ chi phÝ cho tõng ®èi tîng, doanh nghiÖp cÇn ph¶i lùa chän tiªu chuÈn ph©n bè phï hîp. Møc ®é chÝnh x¸c cña chi phÝ ph©n bæ cho tõng ®èi tîng phô thuéc vµo tÝnh hîp lý vµ khoa häc cña tiªu chuÈn ph©n bæ lùa chän. V× vËy c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp còng ph¶i quan t©m ®Õn viÖc lùa chän tiªu chuÈn ph©n bæ chi phÝ nÕu muèn cã nh÷ng th«ng tin ®óng ®¾n ch©n thùc vÒ chi phÝ, kÕt qu¶ lîi nhuËn cña tõng s¶n phÈm, dÞch vô, tõng lo¹i ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 6.2.5. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo mèi quan hÖ víi quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh kinh doanh - Chi phÝ c¬ b¶n lµ c¸c chi phÝ cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm nh chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh dïng trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt s¶n phÈm. - Chi phÝ chung: lµ c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn phôc vô vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt chung nh chi phÝ qu¶n lý ë c¸c ph©n xëng s¶n xuÊt, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp. Víi c¸c ph©n lo¹i chi phÝ nµy cã thÓ gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®îc ph¬ng híng tiÕt kiÖm chi phÝ, h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm. §èi víi chi phÝ c¬ b¶n lµ chi phÝ liªn quan trùc tiÕp ®Õn quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm, v× vËy kh«ng thÓ c¾t bá mét lo¹i chi phÝ c¬ b¶n nµo mµ ph¶i phÊn ®Êu gi¶m thÊp c¸c ®Þnh møc tiªu hao, hoÆc c¶i tiÕn quy tr×nh c«ng nghÖ, hîp lý hãa s¶n xuÊt ...vv. Ngîc l¹i, ®èi víi chi phÝ chung cÇn ph¶i tiÕt kiÖm triÖt ®Ó, h¹n chÕ, thËm chÝ lo¹i trõ c¸c kho¶n chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt, t¨ng cêng qu¶n lý chi phÝ chung theo dù to¸n, chÕ ®é chi tiªu. 6.2.6. Ph©n lo¹i chi phÝ theo mèi quan hÖ víi møc ®é ho¹t ®éng Theo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ víi møc ®é ho¹t ®éng, chi phÝ ®îc chia thµnh: - Chi phÝ kh¶ biÕn - gäi t¾t lµ BiÕn phÝ 9
- Chi phÝ bÊt biÕn - gäi t¾t lµ §Þnh phÝ - Chi phÝ hèn hîp. 6.2.6.1 Chi phÝ kh¶ biÕn BiÕn phÝ lµ nh÷ng chi phÝ thay ®æi tØ lÖ víi møc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Møc ®é ho¹t ®éng cã thÓ lµ sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt, tiªu thô ; sè giê m¸y ho¹t ®éng, doanh thu b¸n hµng thùc hiÖn..., tû lÖ cã thÓ lµ tû lÖ thuËn trong mét ph¹m vi ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh. Chóng ta lu ý nÕu xÐt vÒ tæng sè, biÕn phÝ thay ®æi tû lÖ; Ngîc l¹i , nÕu xÐt trªn mét ®¬n vÞ møc ®é ho¹t ®éng, biÕn phÝ lµ mét ®¬n vÞ cã thÓ h»ng sè. Trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt biÕn phÝ tån t¹i kh¸ phæ biÕn nh chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ n¨ng lîng ... Nh÷ng chi phÝ nµy, khi møc ®é cña ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp gia t¨ng th× chóng còng gia t¨ng tû lÖ thuËn theo vµ ngîc l¹i. Tuy vËy nÕu kh¶o s¸t tû mû h¬n vÒ biÕn phÝ, chóng ta nhËn thÊy chóng kh«ng thuÇn nhÊt mét h×nh thøc tån t¹i mµ tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau: BiÕn phÝ Tæng ®¬n vÞ biÕn phÝ y=a y = ax Møc ®é ho¹t ®éng Møc ®é ho¹t ®éng - BiÕn phÝ tû lÖ: lµ lo¹i biÕn phÝ mµ tæng chi phÝ quan hÖ tû lÖ thuËn trùc tiÕp víi møc ®é ho¹t ®éng, cßn chi phÝ cña mét ®¬n vÞ ho¹t ®éng th× kh«ng thay ®æi. Thuéc lo¹i chi phÝ kh¶ biÕn nµy thêng cã chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ hoa hång tr¶ cho ®¹i lý ...vv. - BiÕn phÝ thay ®æi kh«ng tû lÖ thuËn. §ã lµ c¸c lo¹i biÕn phÝ mµ xÐt vÒ tæng sè th× cã tèc ®é t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng cña khèi lîng ho¹t ®éng, v× vËy chi phÝ cho mét ®¬n vÞ ho¹t ®éng còng t¨ng lªn. Ngîc l¹i cã mét sè lo¹i chi phÝ kh¶ biÕn vÒ tæng sè l¹i cã tèc ®ä t¨ng chËm h¬n tèc ®é t¨ng cña khèi lîng ho¹t ®éng, khi ®ã chi phÝ cho mét ®¬n vÞ ho¹t ®éng l¹i gi¶m ®i. 6.2.6.2. Chi phÝ bÊt biÕn (§Þnh phÝ - chi phÝ cè ®Þnh) §Þnh phÝ lµ nh÷ng chi phÝ mµ vÒ tæng sè kh«ng thay ®æi khi cã sù thay ®æi vÒ møc ®é ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. NÕu xÐt tæng chi phÝ th× §Þnh phÝ kh«ng thay ®æi, ngîc l¹i nÕt xÐt chi phÝ nµy trªn mét dîn vÞ khèi lîng ho¹t ®éng th× nã tû lÖ nghÞch víi møc ®é ho¹t ®éng. Nh vËy, dï doanh nghiÖp cã ho¹t ®éng hay kh«ng th× vÉn tån t¹i ®Þnh phÝ; Ngîc l¹i khi doanh nghiÖp gia gia t¨ng møc ®é ho¹t ®éng th× ®Þnh phÝ trªn mét ®¬n vÞ ho¹t ®éng sÏ gi¶m dÇn. 10
Tuy vËy nÕu kh¶o s¸t tû mØ h¬n vÒ ®Þnh phÝ. Chóng ta nhËn thÊy ®Þnh phÝ còng tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc §Þnh Tæng phÝ ®Þnh ®¬n vÞ phÝ tuyÖt y=B y = B/x ®èi Møc ®é ho¹t ®éng Møc ®é ho¹t ®éng - §Þnh phÝ tuyÖt ®èi: lµ nh÷ng chi phÝ mµ xÐt tæng sè th× kh«ng thay ®æi khi cã sù thay ®æi cña khèi lîng ho¹t ®éng, khi ®ã chi phÝ cho mét ®¬n vÞ ho¹t ®éng gi¶m ®i. - §Þnh phÝ cÊp bËc lµ nh÷ng lo¹i chi phÝ chØ cã tÝnh chÊt cè ®Þnh t¬ng ®èi, nã chØ cè ®Þnh trong mét giíi h¹n møc ®é ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh, sau ®ã nÕu khèi lîng ho¹t ®éng t¨ng lªn th× kho¶n chi phÝ nµy sÏ t¨ng lªn mét møc míi t¬ng øng. B §Þnh phÝ cÊp bËc Bi Møc ®é ho¹t ®éng - §Þnh phÝ b¾t buéc: lµ nh÷ng ®Þnh phÝ kh«ng thÓ thay ®æi mét c¸ch nhanh chãng, chóng thêng liªn quan ®Õn tµi s¶n cè ®Þnh vµ cÊu tróc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña Doanh nghiÖp. Nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy tån t¹i l©u dµi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ kh«ng thÓ c¾t gi¶m hÕt trong mét thêi gian ng¾n. V× vËy khi quyÕt ®Þnh ®Çu t vµo tµi s¶n cè ®Þnh c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i c©n nh¾c kü lìng, mét khi ®· quyÕt ®Þnh th× doanh nghiÖp sÏ buéc ph¶i g¾n chÆt víi quyÕt ®Þnh ®ã trong mét thêi gian dµi.MÆt kh¸c ®Þnh phÝ b¾t buéc kh«ng thÓ tïy tiÖn c¾t gi¶m trong mét thêi ng¾n, do vËy c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i x¸c ®Þnh: VÉn ph¶i gi÷ nguyªn ®Þnh phÝ b¾t buéc, kh«ng ®îc thay ®æi nÕu vÉn muèn thay ®æi vµ muèn ®¹t ®îc môc ®Ých l©u dµi cña doanh nghiÖp cã thÓ bÞ suy gi¶m trong mét thõi kú 11
nµo ®ã. - §Þnh phÝ kh«ng b¾t buéc lµ c¸c ®Þnh phÝ cã thÓ cã thÓ ®îc thay ®æi nhanh chãng b»ng c¸c quyÕt ®inh cña c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. §Þnh phÝ kh«ng b¾t buéc thêng liªn quan tíi kÕ ho¹ch ng¾n h¹n vµ ¶nh hëng ®Õn chi phÝ cña doanh nghiÖp hµng n¨m, cã thÓ c¾t bá khi cÇn thiÕt. ViÖc ph©n chia ®Þnh phÝ b¾t buéc vµ kh«ng b¾t buéc chØ cã tÝnh chÊt t¬ng ®èi, tuú thuéc vµo nhËn thøc chñ quan cña c¸c nhsf qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Cã nh÷ng nhµ qu¶n trÞ nh×n nhËn mét kho¶n ®Þnh phÝ nµo ®ã lµ b¾t buéc nªn rÊt ngÇn ng¹i khi ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh. Ngîc l¹i , cã nhµ qu¶n trÞ l¹i cho r»ng ®Þnh phÝ ®ã lµ kh«ng b¾t buéc vµ cã thÓ thêng xuyªn xem xÐt vµ ®iÒu chØnh khi cã ®iÒu kiÖn. 6.2.6.3. Chi phÝ hçn hîp Chi phÝ hçn hîp lµ lo¹i chi phÝ mµ b¶n th©n nã gåm c¶ c¸c yÕu tè cña ®Þnh phÝ vµ biÕn phÝ. VÝ dô ë mét c«ng ty thuª mét xe « t« ®Ó ho¹t ®éng víi gi¸ thuª cè ®Þnh lµ 20.000.000 ®ång/n¨m. Ngoµi ra hîp ®ång cßn quy ®Þnh mçi km ho¹t ®éng ph¶i tr¶ thªm 1000®/ 1 km. NÕu trong n¨m mµ c«ng ty sö dông 10.000 km th× tæng chi phÝ thuª sÏ lµ: Y = aX + b hay Y = 1.000X + 20.000.000 = 1000 x 10.000 + 20.000.000 = 30.000.000® Chi phÝ hçn hîp nh thÕ cßn tån t¹i rÊt nhiÒu trong thùc tÕ cña doanh nghiÖp nh chi phÝ thuª ph¬ng tiÖn vËn t¶i hµng hãa, chÝ phÝ ®iÖn tho¹i, ®iÖn n¨ng v.v... Tæng chi phÝ YÕu tè biÕn ®æi Møc ®é ho¹t ®éng YÕu tè cè ®Þnh Quan s¸t ®å thÞ còng nh ph©n tÝch thùc tÕ, chóng ta thÊy chi phÝ hçn hîp tån t¹i theo hai vïng: vïng §Þnh phÝ vµ vïng BiÕn phÝ. C¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp ph¶i nhËn ®Þnh vµ lùa chän thÝch hîp nh÷ng vïng chi phÝ trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch, dù to¸n chi phÝ cña doanh nghiÖp. ViÖc qu¶n lý thÝch hîp ®èi víi phÇn biÕn phÝ lµ ph¶i x©y dùng vµ kiÓm so¸t tèt ®Þnh møc. ViÖc qu¶n lý thÝch hîp víi ®Þnh phÝ b¾t buéc ph¶i b¾t ®Çu tõ giai ®o¹n kh¶o s¸t, tËn dông tèi ®a c«ng suÊt vµ linh ho¹t trong c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ®Þnh phÝ kh«ng b¾t buéc. CÇn ph¶i c©n nh¾c, kh¶o s¸t chi tiÕt, tØ mØ tÝnh h÷u dông cña chi phÝ hçn hîp trong t¬ng lai ®Ó tr¸nh l·ng phÝ, khi tiÕn hµnh cÇn ph¶i t¨ng cêng c«ng suÊt ho¹t ®éng ®Ó ®¬n gi¸ b×nh qu©n thÊp ®i, ®ång thêi ph¶i thiÕt lËp ®îc møc biÕn phÝ trong thµnh phÇn hçn hîp chi phÝ. Nh vËy ®Ó phôc vô cho viÖc lËp kÕ ho¹ch, kiÓm so¸t vµ chñ ®éng ®iÒu tiÕt 12
chi phÝ hçn hîp, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i ph©n tÝch chi phÝ hçn hîp thµnh c¸c yÕu tè ®Þnh phÝ vµ biÕn phÝ. Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó ph©n tÝch nh: ph¬ng ph¸p ®å thÞ, ph¬ng ph¸p b×nh ph¬ng bÐ nhÊt, ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu. Sau ®©y chóng t«i xin giíi thiÖu ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu lµ ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn. . Ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu cßn ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p chªnh lÖch, ph¬ng ph¸p nµy ph©n tÝch chi phÝ hçn hîp dùa trªn c¬ së ®Æc tÝnh cña chi phÝ hçn hîp, th«ng qu¹ kh¶o s¸t chi phÝ hçn hîp ë møc cao nhÊt vµ ë møc thÊp nhÊt. Chªnh lÖch chi phÝ cña hai cùc ®îc chia cho møc ®é gia t¨ng cña khèi lîng ho¹t ®éng ®Ó x¸c ®Þnh møc biÕn phÝ. Sau ®ã lo¹i trõ biÕn phÝ cßn l¹i lµ ®Þnh phÝ trong chi phÝ hçn hîp. VÝ dô: Chóng ta quan s¸t chi phÝ ®iÖn n¨ng cña mét ®¬n vÞ trong 6 th¸ng ®Çu n¨m N. Th¸ng Sè giê m¸y ho¹t ®éng(giê) Tæng chi phÝ ®iÖn n¨ng(®ång) Th¸ng 1 500 2.250.000 Th¸ng 2 750 2.330.000 Th¸ng 3 1.000 2.500.000 Th¸ng 4 1.100 2.550.000 Th¸ng 5 950 2.470.000 Th¸ng 6 700 2.300.000 Céng 5.000 14.400.000 - Chän hai ®iÓm: Sè giê m¸y ho¹t ®éng Chi phÝ ®iÖn n¨ng + Møc ho¹t ®éng cao nhÊt 1.100 2.550.000 + Møc ho¹t ®éng thÊp nhÊt 500 2.250.000 + Sè chªnh lÖch 600 300.000 Chi phÝ kh¶ biÕn cho 1 giê Chªnh lÖch chi phÝ M¸y ho¹t ®éng = Chªnh lÖch møc ho¹t ®éng 300.000 = 600 = 500 ®/h - X¸c ®Þnh ®Þnh phÝ ho¹t ®éng trong th¸ng: §Þnh phÝ = Tæng chi phÝ - BiÕn phÝ + Møc ho¹t ®éng cao nhÊt: §Þnh phÝ = 2.550.000 - (1.100 x 500 ) =2.000.000 ® + Møc ho¹t ®éng thÊp nhÊt: §Þnh phÝ 2.250.000 - (500 x 500) = 2.000.000 ® Ta cã ph¬ng tr×nh biÓu diÔn cña chi phÝ ®iÖn n¨ng nh sau: y = 500x + 2.000.000 Ph¬ng ph¸p cùc ®¹i cùc tiÓu ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông nhng,cã nhîc ®iÓm lµ chØ sö dông hai ®iÓm ®Ó x¸c ®Þnh c«ng thøc chi phÝ hçn hîp. Do ®ã nÕu quan s¸t vµ lùa chän hai ®iÓm cùc ®¹i vµ cùc tiÓu kh«ng phï hîp, kh«ng thÓ hiÖn ®îc tÝnh chÊt ®Æc trng cña tõng thµnh phÇn chi phÝ hçn hîp th× .kha n¨ng kh«ng chÝnh x¸c khi ph©n tÝch chi phÝ hçn hîp sÏ gia t¨ng. §iÒu nµy dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh 13
vÒ chi phÝ hçn hîp cã ®é chÝnh x¸c thÊp, ®é thÝch hîp kÐm h¬n. . ViÖc ph©n biÖt ®Þnh phÝ, biÕn phÝ, chi phÝ hçn hîp, cã ý nghÜa .quan träng trong viÖc thiÕt kÕ, x©y dùng m« h×nh chi phÝ trong mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ, khèi lîng vµ lîi nhuËn, x¸c ®Þnh ®iÓm hßa vèn còng nh ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh quan träng. MÆt kh¸c cßn gióp c¸c nhµ qu¶n tr× doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®óng ®Õn ph¬ng híng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña chi phÝ. 6.2.7. C¸c nhËn diÖn kh¸c vÒ chi phÝ 6.2.7.1. Chi phÝ hiÓm so¸t ®îc vµ chi phÝ kh«ng kiÓm so¸t ®îc * Chi phÝ kiÓm so¸t ®îc lµ nh÷ng chi phÝ mµ c¸c nhµ qu¶n trÞ x¸c ®Þnh ®îc chÝnh x¸c sù ph¸t sinh cña nã, cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ sù ph¸t sinh chi phÝ ®ã. Ngîc l¹i chi phÝ kh«ng kiÓm so¸t ®îc lµ nh÷ng chi phÝ mµ nhµ qu¶n trÞ kh«ng thÓ dù ®o¸n chÝnh x¸c sù ph¸t sinh cña nã, vµ kh«ng cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh ®èi víi kho¶n chi phÝ ®ã: Sù nhËn diÖn ®©u lµ chi phÝ kiÓm so¸t ®îc, ®©u lµ chi phÝ kh«ng kiÓm so¸t ®îc tïy thuéc vµo hai nh©n tè c¬ b¶n. - §Æc ®iÓm ph¸t sinh cña chi phÝ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. - Sù ph©n cÊp qu¶n lý trong c¬ c¸u tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. ViÖc x¸c ®Þnh ®©u lµ chi phÝ kiÓm so¸t ®îc, ®©u lµ chi phÝ kh«ng kiÓm so¸t ®îc lµ mét vÊn. ®Ò quan träng ®èi víi c¸c nhµ qu¶n trÞ, gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ ho¹ch ®Þnh ®îc dù to¸n chi phÝ chÝnh x¸c h¬n, tr¸nh bÞ ®éng vÒ vèn vµ tµi s¶n ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c kho¶n chi phÝ. MÆt kh¸c cßn gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ ®a ra ph¬ng híng ®Ó t¨ng cêng chi phÝ kiÓm so¸t dîc nh më réng, ph¸t triÓn c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã tû lÖ ®Þnh phÝ cao h¬n, ph©n cÊp qu¶n lý chi tiÕt râ rµng h¬n vÒ nh÷ng chi phÝ gi¸n tiÕp, phôc vô, qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh. 6.2.7.2. C¸c lo¹i chi phÝ ®îc sö dông trong lùa chän c¸c ph¬ng ¸n - Chi phÝ chªnh lÖch: lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ cã ë ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh nµy nhng kh«ng cã hoÆc chØ cã mét phÇn ë ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c. §©y lµ mét kh¸i niÖm réng vÒ chi phÝ ®îc dïng ®Ó so s¸nh chi phÝ khi lùa chän ph¬ng ¸n kinh doanh. - Chi phÝ ch×m: lµ nh÷ng chi phÝ lu«n lu«n xuÊt hiÖn trong tÊt c¶ c¸c ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh. §©y lµ nh÷ng chi phÝ mµ c¸c nhµ qu¶n trÞ ph¶i chÊp nhËn kh«ng cã sù lùa chän. VÝ dô chi phÝ khÊu hao cña tµi s¶n cè ®Þnh hay chi phÝ thuª nhµ xëng ... lµ chi phÝ ch×m mµ nhµ qu¶n trÞ ph¶i chÊp nhËn khi ký hîp ®ång thuª , dï lùa chän ph¬ng ¸n kinh doanh nµo liªn quan ®Õn TSC§ ®ã. - Chi phÝ c¬ héi Trong kinh doanh, mét kho¶n chi phÝ ph¸t sinh ®Òu ®îc ph¶n ¸nh vµ theo dâi trong sæ kÕ to¸n, còng nh b¸o c¸o kÕ to¸n, tuy nhiªn cã mét lo¹i chi phÝ hoµn toµn kh«ng ®îc ph¶n ¸nh trªn sæ kÕ to¸n, nhng l¹i rÊt quan träng, ph¶i ®îc xem xÐt, c©n nh¾c mçi khi doanh nghiÖp cÇn lùa chän ph¬ng ¸n kinh doanh. §ã lµ chi phÝ c¬ héi Chi phÝ c¬ héi tõ lîi Ých bÞ mÊt ®i do chän ph¬ng ¸n vµ hµnh ®éng nµy thay v× chän ph¬ng ¸n vµ hµnh ®éng kh¸c (Hµnh ®éng kh¸c lµ ph¬ng ¸n -Hµnh ®éng tèi u nhÊt cã s½n so víi ph¬ng ¸n ®îc chän). Nh vËy, ngoµi nh÷ng chi phÝ kinh doanh ®· ®îc tËp hîp, ph¶n ¸nh trong sæ kÕ to¸n, tríc khi quyÕt ®Þnh, nhµ qu¶n trÞ cßn ph¶i xem xÐt chi phÝ c¬ héi 14
ph¸t sinh do nh÷ng yÕu tè kinh doanh dã cã thÓ sö dông theo c¸ch kh¸c, mµ nh÷ng c¸ch nµy còng mang l¹i lîi nhuËn. VÝ dô: Gi¶ sö doanh nghiÖp A cã mét vÞ trÝ kinh doanh tèt, hµng n¨m thu l·i 100 triÖu ®ång. Gi¶ sö mét doanh nghiÖp kh¸c ®Ò nghÞ thuª l¹i vÞ trÝ ®ã 40 triÖu ®ång mét n¨m. Nh vËy nÕu xem xÐt c¶ chi phÝ c¬ héi th× râ rµng doanh nghiÖp A hµng n¨m chØ cßn l·i 60 triÖu ®ång( 100 triÖu - 40 triÖu ). NÕu doanh nghiÖp cã vÞ trÝ kh¸c hiÖn t¹i th× ®· ®¬ng nhiªn t¹o ra kho¶n thu 40 triÖu . Do cha cho thuª ®îc mµ vÉn tiÕp tôc kinh doanh t¹i ®ã, doanh nghiÖp A ®¬ng nhiªn chÊp nhËn mÊt kho¶n tiÒn thu ®îc do cho thuª nµy. VÝ dô kh¸c: Víi 100 triÖu ®ång, nÕu ®Çu t vµo s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn 15% hµng n¨m, nÕu göi vµo Ng©n hµng th× mçi n¨m còng thu l·i 12%. Møc lîi nhuËn nµy lµ chi phÝ c¬ héi mµ chóng ta ph¶i tÝnh ®Õn khi quyÕt ®Þnh ph¬ng ¸n sö dông vèn ®ã. Nh vËy, ta thÊy r»ng khi ®· lùa chän mét ph¬ng ¸n th× còng cã nghÜa lµ bá c¬ héi ®Ó thùc hiÖn ph¬ng ¸n kh¸c, mµ ph¬ng ¸n bÞ lo¹i bá còng mang l¹i mét kho¶n lîi nhuËn nhÊt ®Þnh. Cã bao nhiªu ph¬ng ¸n kh¸c ®Ó lùa chän th× còng cã bÊy nhiªu ph¬ng ¸n cã kh¶ n¨ng thu ®îc lîi nhuËn ë møc ®é kh¸c nhau. Khi ®· lùa chän mét ph¬ng ¸n th× ®µnh ph¶i bá c¬ héi thùc hiÖn c¸c ph¬ng ¸n kh¸c. V× vËy doanh nghiÖp ph¶i coi møc lîi nhuËn cao nhÊt trong sè c¸c ph¬ng ¸n cã thÓ lùa chän lµ chi phÝ c¬ héi cho ph¬ng ¸n ®îc chän. 6.3. Tæ CHøC KÕ TO¸N CHI PHÝ S¶N XUÊt 6.3.l. §èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cã thÓ ph¸t sinh ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt chÕ t¹o c¸c lo¹i s¶n phÈm, lao vô kh¸c nhau. C¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn biÕt ®îc c¸c chi phÝ ph¸t sinh ®ã ë ®©u, dïng vµo viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo ... ChÝnh v× vËy chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t sinh trong kú ph¶i ®îc kÕ to¸n tËp hîp theo mét ph¹m vi, giíi h¹n nhÊt ®Þnh. §ã chÝnh lµ ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. §èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ ph¹m vi vµ giíi h¹n ®Ó tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo c¸c ph¹m vi vµ giíi h¹n ®ã. X¸c ®Þnh ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ kh©u ®Çu tiªn trong viÖc tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. Thùc chÊt cña viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ x¸c ®Þnh n¬i g©y ra chi phÝ (ph©n xêng, bé phËn s¶n xuÊt, giai ®o¹n c«ng nghÖ...) hoÆc ®èi tîng chÞu chi phÝ (s¶n phÈm, ®¬n ®Æt hµng...). Khi x¸c ®Þnh ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt tríc hÕt c¸c nhµ qu¶n trÞ ph¶i c¨n cø vµo môc ®Ých sö dông cña chi phÝ sau ®ã ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, lo¹i h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, kh¶ n¨ng, tr×nh ®é vµ yªu cÇu qu¶n lý cña doanh nghiÖp. Tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm t×nh h×nh cô thÓ mµ ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lµ: - Tõng s¶n phÈm, chi tiÕt s¶n phÈm, nhãm s¶n phÈm, ®¬n ®Æt hµng. - Tõng ph©n xêng, giai ®o¹n c«ng nghÖ s¶n xuÊt. - Toµn bé quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, toµn doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh ®èi tîng chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch khoa häc hîp lý lµ c¬ së ®Ó tæ 15
chøc kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, tõ viÖc tæ chøc h¹ch to¸n ban ®Çu ®Õn tæ chøc tæng hîp sè liÖu, ghi chÐp trªn tµi kho¶n, sæ chi tiÕt... C¸c chi phÝ ph¸t sinh, sau khi ®· ®îc tËp hîp x¸c ®Þnh theo c¸c ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt sÏ lµ c¬ së ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô theo ®èi tîng ®· x¸c ®Þnh. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ c¸c lo¹i s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô mµ doanh nghiÖp ®· s¶n xuÊt hoµn thµnh ®ßi hái ph¶i tÝnh tæng gi¸ thµnh vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ. Còng nh khi x¸c ®Þnh ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh còng cÇn ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt, qu¶n lý s¶n xuÊt, quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm, kh¶ n¨ng, yªu cÇu qu¶n lý còng nh tÝnh chÊt cña tõng lo¹i s¶n phÈm cô thÓ. NÕu doanh nghiÖp tæ chøc s¶n xuÊt ®¬n chiÕc th× tõng s¶n phÈm ®îc x¸c ®Þnh lµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. NÕu doanh nghiÖp tæ chøc s¶n xuÊt hµng lo¹t th× tõng lo¹i s¶n phÈm lµ mét ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. §èi víi quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n th× ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh sÏ lµ s¶n phÈm hoµn thµnh cuèi cïng cña quy tr×nh c«ng nghÖ, cßn c¸c doanh nghiÖp cã quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt & chÕ biÕn phøc t¹p th× ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ lµ nöa thµnh phÈm ë tõng giai ®o¹n vµ thµnh phÈm hoµn thµnh ë giai ®o¹n, c«ng nghÖ cuèi cïng vµ còng cã thÓ lµ tõng bé phËn, tõng chi tiÕt s¶n phÈm vµ s¶n phÈm ®· l¾p r¸p hoµn thµnh. Qua ph©n tÝch hai kh¸i niÖm trªn cho thÊy: §èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh gièng nhau ë b¶n chÊt, ®Òu lµ nh÷ng ph¹m vi, giíi h¹n nhÊt ®Þnh dÓ tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo ®ã vµ cïng phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý, ph©n tÝch vµ kiÓm tra chi phÝ, gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tuy vËy gi÷a hai kh¸i niÖm nµy vÉn cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh. - X¸c ®Þnh ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ x¸c ®Þnh ph¹m vi, giíi h¹n tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú. - X¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ x¸c ®Þnh ph¹m vi, giíi h¹n cña chi phÝ liªn quan ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®· hoµn thµnh cña quy tr×nh s¶n xuÊt. - Trong thùc tÕ cã nh÷ng trêng hîp mét ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt l¹i bao gåm nhiÒu ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh vµ ngîc l¹i. §Ó thùc hiÖn ®îc ®Çy ®ñ chøc n¨ng kiÓm tra vµ cung cÊp th«ng tin vÒ chi phÝ, gi¸ thµnh mét c¸ch ®Çy ®ñ, nhanh chãng, kÞp thêi phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. KÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh s¶n phÈm ph¶i thêng xuyªn xem xÐt tÝnh hîp lý, khoa häc cña ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh ®· x¸c ®Þnh. Khi cã sù thay ®æi c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt, quy tr×nh c«ng nghÖ, yªu cÇu qu¶n lý, tr×nh ®é h¹nh to¸n... KÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh l¹i ph¹m vi vµ giíi h¹n mµ c¸c chi phÝ cÇn tËp hîp cho phï hîp. 6.3.2. Ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt Ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt ®îc sö dông trong kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó tËp hîp vµ ph©n bæ chi phÝ cho tõng ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ ®· x¸c ®Þnh . Tuú theo tõng lo¹i chi phÝ vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ, kÕ to¸n cã thÓ vËn dông ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt cho thÝch hîp. 6.3.2.1. Ph¬ng ph¸p tËp hîp trùc tiÕp Ph¬ng ph¸p nµy ¸p dông trong trêng hîp chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn tõng ®èi tîng kÕ to¸n chØ phÝ s¶n xuÊt riªng biÖt. Do ®ã cã 16
thÓ c¨n cø vµo chøng tõ ban ®Çu ®Ó h¹ch to¸n trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng riªng biÖt. Theo ph¬ng ph¸p nµy chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ®îc tÝnh trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng chÞu chi phÝ nªn ®¶m b¶o møc ®é chÝnh x¸c cao. V× vËy, cÇn sö dông tèi ®a ph¬ng ph¸p nµy trong ®iÒu kiÖn cã thÓ cho phÐp. 6.3.2.2. Ph¬ng ph¸p ph©n bè gi¸n tiÕp Ph¬ng ph¸p nµy ¸p dông trong trêng hîp 'chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ, kh«ng tæ chøc ghi chÐp ban ®Çu riªng cho tõng ®èi tîng ®îc. Trong trêng hîp ®ã ph¶i tËp hîp chung cho nhiÒu ®èi tîng. Sau ®ã lùa chän tiªu chuÈn ph©n bè thÝch hîp ®Ó ph©n bæ kho¶n chi phÝ nµy cho tõng ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ. ViÖc ph©n bæ ®îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù: - X¸c ®Þnh hÖ sè ph©n bæ . Tæng chi phÝ cÇn ph©n bæ HÖ sè ph©n bæ(H) = Tæng tiªu chuÈn dïng ®Ó ph©n bæ - X¸c ®Þnh møc chi phÝ ph©n bæ cho tõng ®èi tîng Ci lµ chi phÝ ph©n bæ cho tõng ®èi tîng i Ci = Ti xH Ti lµ tiªu chuÈn ph©n bæ cña ®èi tîng i H lµ hÖ sè ph©n bæ Khi nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt, mét vÊn ®Ò n÷a cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ, ®ã lµ: kh«ng cã nghÜa chi phÝ trùc tiÕp th× ®îc tËp hîp trùc tiÕp, chi phÝ gi¸n tiÕp th× ph¶i ph©n bæ gi¸n tiÕp mµ ngay c¶ chi .phÝ trùc tiÕp nhiÒu khi còng ph©n ph©n bæ gi¸n tiÕp cho c¸c ®èi tîng chÞu chi phÝ, mµ kh«ng thÓ tËp hîp trùc tiÕp ®îc. §iÒu quan träng quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò tËp hîp trùc tiÕp hay ph©n bæ gi¸n tiÕp lµ do mèi quan hÖ cña c¸c kho¶n chi phÝ ph¸t sinh víi ®èi tîng chÞu chi phÝ vµ viÖc tæ chøc h¹ch to¸n chøng tõ ban ®Çu quyÕt ®Þnh. VÝ dô ph©n bæ chi phÝ: - Sè liÖu vÒ chi phÝ vËt liÖu phô dõng cho viÖc s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm A, s¶n phÈm B trong kú lµ: 18.900.000 ®. - Trong kú s¶n xuÊt hoµn thµnh 200 s¶n phÈm A vµ 300 s¶n phÈm B. - §Þnh møc chi phÝ vËt liÖu phô cho s¶n phÈm A lµ 30.000 ®; s¶n ph©n B.lµ 40.000®. Qu¸ tr×nh ph©n bæ chi phÝ vËt liÖu phô cho tõng s¶n phÈm nh sau: 18.900.000 HÖ sè ph©n bæ = 200x30.000+ = l, 05 300x40.000 - Chi phÝ vËt liÖu ph©n bæ cho: + S¶n phÈm A = 200 x 30.000 x l,05 = 6.300.000 + S¶n phÈm B = 300 x 40.000 x 1,05 = 12.600.000 6.3.3. KÕ to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ toµn bé chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu chÝnh, nöa thµnh phÈm mua ngoµi, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu sö dông trùc tiÕp cho viÖc s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm hoÆc thùc hiÖn lao vô dÞch vô. Khi ph¸t sinh c¸c kho¶n chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, kÕ to¸n c¨n cø vµo c¸c phiÕu xuÊt kho, c¸c chøng tõ kh¸c cã liªn quan ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ vèn cña sè nguyªn vËt liÖu dïng cho s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm ( Theo ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ vèn nguyªn 17
vËt liÖu mµ doanh nghiÖp ®· lùa chän ). Trªn c¬ së ®ã kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt còng nh tõng ®èi tîng sö dông trong doanh nghiÖp, c«ng viÖc nµy thêng ®îc thùc hiÖn trong “ B¶ng ph©n bæ nguyªn vËt liÖu” §Ó kÕ to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, kÕ to¸n sö dông TK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. KÕt cÊu TK621: Bªn nî: TrÞ gi¸ vèn nguyªn liÖu, vËt liÖu sö dông trùc tiÕp cho s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm hoÆc thùc hiÖn lao vô dÞch vô trong kú. Bªn cã:- TrÞ gi¸ vèn nguyªn liÖu, vËt liÖu sö dông kh«ng hÕt, nhËp l¹i kho - TrÞ gi¸ cña phÕ liÖu thu håi ( nÕu cã ) - KÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tµi kho¶n 621 kh«ng cã sè d cuèi kú. Tr×nh tù kÕ to¸n: (1) XuÊt kho nguyªn vËt liÖu dïng trùc tiÕp cho s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm, c¨n cø b¶ng ph©n bæ nguyªn vËt liÖu kÕ to¸n ghi sæ theo ®Þnh kho¶n: NîTK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. CãTK152: Nguyªn liÖu, vËt liÖu CãTK611: Mua hµng ( ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ) (2) Trêng hîp mua nguyªn vËt liÖu sö dông ngay cho s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm, kh«ng qua kho: KÕ to¸n c¨n cø c¸c chøng tõ liªn quan ( Chøng tõ thanh to¸n, hãa ®¬n cña ngêi b¸n, b¶ng kª thanh to¸n t¹m øng... ), kÕ to¸n ghi sæ theo ®Þnh kho¸n: NîTK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. NîTK133: ThuÕ GTGT ®îc khÊu trõ CãTK111,112,141,331...: Tæng gi¸ thanh to¸n Trêng hîp kh«ng cã hãa ®¬n thuÕ GTGT, hoÆc thuÕ GTGT kh«ng ®îc khÊu trõ, hoÆc nép thuÕ GTGT theo ph¬ng ph¸p trùc tiÕp, sè tiÒn tÝnh vµo chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ tæng gi¸ thanh to¸n ( bao gåm c¶ thuÕ GTGT ) (3) Trêng hîp cuèi kú cã nguyªn vËt liÖu sö dông cha hÕt, kh«ng nhËp l¹i kho. - C¨n cø vµo phiÕu b¸o vËt t cßn l¹i cuèi kú, kÕ to¸n ghi gi¶m chi phÝ nguyªn vËt liÖu b»ng bót to¸n:( Ghi ®á ) NîTK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. CãTK152: Nguyªn liÖu, vËt liÖu CãTK611: Mua hµng ( ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú - Sang ®Çu kú sau kÕ to¸n ghi t¨ng chi phÝ nguyªn vËt liÖu b»ng bót to¸n thêng NîTK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. CãTK152: Nguyªn liÖu, vËt liÖu CãTK611: Mua hµng ( ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ) (4) Trêng hîp cuèi kú cã nguyªn vËt liÖu sö dông kh«ng hÕt, nhËp l¹i kho, KÕ to¸n c¨n cø phiÕu nhËp kho ghi sæ theo ®Þnh kho¶n: NîTK152: Nguyªn liÖu,vËt liÖu NîTK611: Mua hµng ( ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ) CãTK621: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. (5) Cuèi kú kÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm , kÕ to¸n ghi sæ theo ®Þnh kho¶n: NîTK154: Chi phÝ s¶n xuÊt dë dang. 18
NîTK 631: Gi¸ thµnh s¶n xuÊt ( ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ) CãTK621: : Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp. S¬ ®å kÕ to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp TK 152(TK611) TK 152.(TK 611) TK 621 (1) vµ (3) (4) TK 111,112,141 TK 154(TK631) (5) (6) TK 331 6.3.4. KÕ to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp lµ nh÷ng kho¶n tiÒn ph¶i tr¶ cho c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c lo¹i lao vô, dÞch vô gåm: tiÒn l¬ng chÝnh, tiÒn l¬ng phô, c¸c kho¶n phô cÊp, tiÒn trÝch b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn theo sè tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n s¶n xuÊt. Chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng( tiÒn c«ng ) ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ tuú thuéc h×nh thøc tiÒn l¬ng s¶n phÈm hay l¬ng thêi gian mµ doanh nghiÖp ¸p dông. Sè tiÒn l¬ng ph¶i tr¶ cho c«ng nh©n s¶n xuÊt còng nh c¸c ®èi tîng lao ®éng kh¸c thÓ hiÖn trªn b¶ng tÝnh vµ thanh to¸n l¬ng, ®îc tæng hîp, ph©n bæ cho c¸c ®èi tîng kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trªn b¶ng ph©n bæ tiÒn l¬ng. Trªn c¬ së ®ã c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ( B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn) tÝnh vµo chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp ®îc tÝnh to¸n c¨n cø vµo sè tiÒn l¬ng c«ng nh©n s¶n xuÊt cña tõng ®èi tîng vµ tû lÖ trÝch quy ®Þnh theo quy chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh cña tõng thêi kú. §Ó kÕ to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, kÕ to¸n sö dông TK622:Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp. KÕt cÊu TK622: Bªn nî: Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp trong kú. Bªn cã: KÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. 19