Bài giảng Sự mọc răng và thay răng

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

164
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Sự mọc răng và thay răng nhằm giúp học viên phát biểu được định nghĩa về sự mọc răng và liệt kê được các giai đoạn mọc răng, phân tích được những diễn biến về hình thái học của từng giai đoạn mọc răng, thảo luận được các cơ chế của sự mọc răng, trình bày được đặc điểm sự tiêu chân răng trong quá trình thay răng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Sự mọc răng và thay răng

SÖÏ MOÏC RAÊNG VAØ THAY RAÊNG MUÏC TIEÂU 1- Phaùt bieåu ñöôïc ñònh nghóa veà söï moïc raêng vaø lieät keâ ñöôïc caùc giai ñoaïn moïc raêng. 2- Phaân tích ñöôïc nhöõng dieãn bieán veà hình thaùi hoïc cuûa töøng giai ñoaïn moïc raêng. 3- Thaûo luaän ñöôïc caùc cô cheá cuûa söï moïc raêng. 4- Trình baøy ñöôïc ñaëc ñieåm söï tieâu chaân raêng trong quaù trình thay raêng. 5- Thaûo luaän ñöôïc caùc chuù yù veà laâm saøng cuûa söï moïc raêng vaø thay raêng. ÑÒNH NGHÓA VAØ THUAÄT NGÖÕ Söï moïc raêng coù theå ñònh nghóa laø moät quaù trình trong ñoù moät raêng ñang phaùt trieån di chuyeån töø vò trí ban ñaàu cuûa noù trong moûm xöông oå raêng ñeán vò trí chöùc naêng trong mieäng vaø söï thay ñoåi cuûa vò trí naøy trong ñôøi soáng. Söï moïc raêng quan saùt ñöôïc veà maët laâm saøng chæ laø moät phaàn nhoû trong quaù trình laâu daøi tröôùc vaø sau khi raêng ôû vaøo vò trí cuûa noù. Söï moïc raêng ñöôïc chia thaønh ba giai ñoaïn (ba pha): 1- Thay ñoåi vò trí trong thôøi kyø maàm raêng traûi qua suoát giai ñoaïn hình chuoâng, goïi laø giai ñoaïn dòch chuyeån tröôùc khi moïc. 2- Giai ñoaïn moïc veà phía maët phaúng nhai ñöôïc baét ñaàu töø vieäc hình thaønh chaân raêng vaø keát thuùc khi raêng ñaït ñeán möùc maët phaúng nhai, goïi laø giai ñoaïn moïc (dòch chuyeån) tieàn chöùc naêng. 3- Toaøn boä nhöõng thay ñoåi veà vò trí cuûa moät raêng (ñang) thöïc hieän chöùc naêng trong suoát quaù trình toàn taïi trong mieäng thuoäc veà giai ñoaïn dòch chuyeån chöùc naêng, hay laø giai ñoaïn dòch chuyeån sau khi moïc. I. GIAI ÑOAÏN DÒCH CHUYEÅN TRÖÔÙC KHI MOÏC Vaän ñoäng tröôùc moïc chuaån bò cho giai ñoaïn moïc tieàn chöùc naêng, bao goàm söï dòch chuyeån cuûa toaøn boä maàm raêng ñang taêng tröôûng vaø phaùt trieån. Trong giai ñoaïn naøy, moät raêng ñang taêng tröôûng dòch chuyeån theo nhieàu höôùng khaùc nhau ñeå duy trì vò trí cuûa noù trong xöông haøm cuõng ñang phaùt trieån. Nhöõng dòch chuyeån naøy lieân quan ñeán nhöõng ñieàu chænh maø moãi thaân raêng phaûi ñaït ñöôïc trong töông quan vôùi nhöõng vuøng laân caän vaø xöông haøm khi caùc xöông taêng leân veà kích thöôùc theo caû ba chieàu. Ñieàu naøy ñaït ñöôïc laø do söï phoái hôïp dòch chuyeån tònh tieán cuûa maàm raêng vaø taêng tröôûng leäch taâm cuûa xöông haøm. Maàm raêng thöïc hieän söï thay ñoåi vò trí beân trong hoác xöông. Caùc thaønh cuûa hoác xöông dieãn ra söï tieâu xöông vaø ñaép xöông theo höôùng maàm raêng dòch chuyeån. Trong quaù trình thöïc hieän söï taêng tröôûng leäch taâm, hình theå cuûa hoác xöông cuõng thay ñoåi ñeå phuø hôïp www.hoangtuhung.com 1
vôùi söï thay ñoåi cuûa maàm raêng, trong ñoù, moät phaàn maàm raêng phaùt trieån trong khi phaàn coøn laïi giöõ oån ñònh, laøm dòch chuyeån taâm cuûa maàm raêng. Caùc raêng thay theá: Vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa pha tröôùc moïc, maàm caùc raêng thay theá phaùt trieån ôû phía trong vaø veà phía nhai cuûa raêng söõa maø chuùng seõ thay theá. Ñeán cuoái pha naøy, raêng cöûa vónh vieãn naèm ôû phía löôõi vaø gaàn phaàn ba choùp cuûa raêng cöûa söõa; Raêng coái nhoû naèm ôû döôùi caùc chaân raêng coái söõa. Söï thay ñoåi vò trí caùc maàm raêng vónh vieãn chuû yeáu laø do söï moïc caùc raêng söõa vaø söï phaùt trieån theo chieàu cao cuûa caùc moâ naâng ñôõ chöù khoâng phaûi laø do söï dòch chuyeån veà phía choùp cuûa maàm raêng vónh vieãn (Hình 1.38). Caùc raêng keá tieáp: Caùc raêng coái lôùn vónh vieãn khoâng coù raêng söõa tröôùc noù neân khoâng coù moái lieân heä vôùi raêng söõa trong quaù trình phaùt trieån. Caùc raêng coái lôùn treân phaùt trieån ôû vuøng loài cuû xöông haøm vôùi maët nhai nghieâng veà phía xa. Caùc raêng coái lôùn döôùi phaùt trieån ôû vuøng neàn cuûa caønh ngang vôùi maët nhai nghieâng veà phía gaàn. Caùc raêng coái lôùn vónh vieãn naèm ôû vò trí gaàn vôùi nieâm maïc mieäng hôn so vôùi caùc raêng thay theá (Hình 1.39). Trong toaøn theå boä raêng, raêng nanh coù ñieåm xuaát phaùt saâu nhaát trong xöông haøm. Vaän ñoäng tröôùc moïc vaø vaän ñoäng moïc tieàn chöùc naêng coù söï choàng leân nhau veà thôøi gian, nhöng theo moät trình töï: vaän ñoäng tröôùc moïc - vaän ñoäng moïc tieàn chöùc naêng - vaän ñoäng moïc chöùc naêng. II. GIAI ÑOAÏN MOÏC TIEÀN CHÖÙC NAÊNG 2.1. Dieãn tieán caùc hieän töôïng Giai ñoaïn moïc tieàn chöùc naêng baét ñaàu khi chaân raêng baét ñaàu hình thaønh vaø keát thuùc khi caùc raêng ñaït ñeán söï tieáp xuùc maët nhai. Coù naêm hieän töôïng dieãn ra: 1- Pha cheá tieát men keát thuùc ngay tröôùc khi coù söï hình thaønh chaân raêng vaø söï moïc tieàn chöùc naêng. Coù moái töông quan giöõa söï ngöng khoaùng hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa teá baøo bieåu moâ ôû vuøng men raêng ñaõ hình thaønh. 2- Giai ñoaïn trong xöông baét ñaàu khi (caùc) chaân raêng khôûi söï hình thaønh, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ngaø vaø tuûy; ñoù laø keát quaû cuûa söï taêng sinh cuûa caû bao bieåu moâ chaân raêng laãn ngoaïi trung moâ cuûa nhuù raêng (Hình 1.38a). 3- Giai ñoaïn treân xöông baét ñaàu khi raêng ñang moïc dòch chuyeån veà phía nhai qua oå xöông vaø moâ lieân keát cuûa nieâm maïc mieäng. Bieåu moâ men thoaùi hoaù bao phuû thaân raêng tieáp xuùc vôùi bieåu moâ nieâm maïc mieäng. Do hieän töông naøy, bieåu moâ men thoaùi hoaù cuøng vôùi bieåu moâ mieäng hình thaønh moät baùm dính vöõng chaéc. Moät lôùp bieåu moâ dính keùp ñöôïc taïo thaønh treân thaân raêng ñang moïc. 2 www.hoangtuhung.com
a b c d Hình 1.38 Dòch chuyeån tröôùc moïc cuûa maàm raêng vónh vieãn (a-d) (Chuù yù söï thay ñoåi töông quan giöõa raêng söõa vaø raêng thay theá) a. Khi sinh b. 7 thaùng c. 2,5 tuoåi d. 7 tuoåi a b Hình 1.39 Söï moïc cuûa raêng coái söõa (a) vaø raêng keá tieáp (Raêng coái lôùn, b). Chuù yù khoâng coù söï hình thaønh caùc beø xöông ôû vuøng quanh choùp www.hoangtuhung.com 3
4- Ñænh muùi hoaëc rìa caén xuaát hieän trong mieäng baèng caùch choïc thuûng phaàn trung taâm cuûa bieåu moâ dính keùp. Söï choïc thuûng naøy coù keøm theo thoaùi hoaù cuûa bieåu moâ dính keùp ôû ngay treân ñaàu caùc ñænh muùi vaø baét ñaàu giai ñoaïn moïc laâm saøng. Thaân raêng moïc cao hôn nöõa, bôø nieâm maïc mieäng vaø bôø bieåu moâ men thoaùi hoaù luùc naøy voøng quanh thaân raêng nhö moät oáng tay aùo, goïi laø bieåu moâ baùm dính hay bieåu moâ keát noái. Khi ñænh muùi xuaát hieän trong mieäng, khoaûng moät nöûa ñeán ¾ chaân raêng ñaõ ñöôïc taïo thaønh (Hình 1.38b). 5- Raêng tieáp tuïc moïc veà phía nhai vôùi toác ñoä toái ña. Ñaây laø keát quaû cuûa söï moïc tích cöïc. Thaân raêng laâm saøng loä daàn, keát quaû laø coù söï dòch chuyeån veà phía nöôùu cuûa bieåu moâ baùm dính. 2.2. Nhöõng thay ñoåi veà moâ hoïc Pha moïc raêng tieàn chöùc naêng coù nhöõng ñaëc tröng veà söï thay ñoåi roõ reät cuûa moâ beân treân, xung quanh vaø beân döôùi raêng: 2.2.1. Nhöõng thay ñoåi ôû moâ beân treân raêng Nhöõng thay ñoåi ban ñaàu cuûa moâ beân treân raêng tröôùc khi raêng moïc laø nhöõng thay ñoåi cuûa moâ lieân keát bao raêng vaø thay ñoåi ôû xöông ñeå hình thaønh moät con ñöôøng cho raêng moïc; ñieàu naøy thöôøng roõ ôû caùc raêng vónh vieãn. Khoaûng moâ treân raêng bò thay ñoåi laø moät vuøng hình pheãu (Hình 1.40). ÔÛ xung quanh vuøng naøy, caùc sôïi cuûa bao raêng coù höôùng veà phía nieâm maïc mieäng vaø taïo thaønh daây keùo raêng hay thöøng daãn raêng (Hình 1.41). Moät soá taùc giaû cho raèng caáu truùc naøy höôùng daãn cho raêng moïc. Ñeå moät raêng coù theå moïc ñöôïc, caàn coù söï tieâu xöông caàn thieát ôû traàn (vaùch phía nhai) cuûa oå xöông. OÅ naøy coù traïng thaùi taùi caáu truùc oån ñònh trong suoát quaù trình taêng tröôûng cuûa maàm raêng. Quaù trình moïc coù theå coi nhö moät phaàn cuûa söï taùi caáu truùc naøy. Caùc huûy coát baøo bieät hoaù vaø laøm tieâu moät phaàn xöông cuûa oå xöông phuû treân raêng ñang moïc. Ñöôøng moïc ban ñaàu coøn nhoû, sau ñoù lôùn leân daàn theo söï vaän ñoäng moïc veà phía nieâm maïc mieäng cuûa raêng (Hình 1.42). Veà maët moâ hoïc, phaàn thaân raêng cuûa bao raêng trôû neân daøy do söï tuï taäp cuûa caùc baïch caàu ñôn nhaân xeáp song song vôùi huûy coát baøo ñeå goùp phaàn laøm tieâu xöông vaø taïo thaønh ñöôøng moïc raêng (oáng daây keùo raêng). Ñöôøng moïc raêng chöùa daây keùo raêng laø moät thöøng moâ lieân keát noái teá baøo sôïi cuûa bao raêng vôùi moâ lieân keát cuûa nieâm maïc mieäng, caùc teá baøo bieåu moâ coøn soùt laïi cuûa laù raêng; maïch maùu vaø ñaàu taän cuøng thaàn kinh ít vaø bò thoaùi hoaù. Nhöõng thay ñoåi naøy moät phaàn laø do söï caáp maùu ít hôn cuõng nhö söï phoùng thích cuûa caùc men giuùp quaù trình thoaùi hoaù caùc moâ naøy. Veà maët laâm saøng, moïc raêng coù theå keøm vôùi ñau, khoù chòu, kích thích, soát. Maëc duø söï moïc cuûa haàu heát caùc raêng vónh vieãn töông töï nhö caùc raêng söõa, caùc raêng söõa cuõng laø moät trôû löïc cho raêng vónh vieãn moïc. 4 www.hoangtuhung.com
2 1 2 1 Hình 1.40 Hình 1.41 Maàm raêng trong hoác Sô ñoà thöøng daãn raêng xöông (chuù yù loã môû veà 1. Tuùi raêng phía nieâm maïc mieäng) 2. Thöøng daãn raêng 1 Hình 1.42 Ñöôøng moïc raêng vaø daây keùo raêng 2 1. Nieâm maïc mieäng 2. Thöøng daãn raêng 3 www.hoangtuhung.com 5
Ñöôøng moïc cuûa caùc raêng cöûa vaø nanh vónh vieãn laø veà phía trong cuûa raêng söõa töông öùng, ñaây laø vuøng coù söï khaùc bieät lôùn veà kích thöôùc cuûa hai heä raêng. Quan saùt treân soï khoâ cuûa treû coù theå thaáy ñöôïc nhöõng loã daây chaèng raêng naøy. Söï tieâu chaân raêng söõa cuõng dieãn ra töông töï nhö söï tieâu xöông. Khi caùc chaân raêng tieâu hoaøn toaøn, heä thoáng baùm dính bò maát vaø thaân raêng söõa ruïng. Ñieàu naøy taïo ra moät ñöôøng moïc raêng cho raêng coái nhoû. Haàu heát caùc chaân raêng söõa bò tieâu hoaøn toaøn; tuûy raêng söõa cuõng bò thoaùi hoaù. Trong thôøi kyø boä raêng hoãn hôïp, hieän töôïng tieâu chaân raêng söõa vaø moïc raêng vónh vieãn dieãn ra maø khoâng aûnh höôûng ñeán chöùc naêng nhai cuûa boä raêng. Khi raêng ñeán gaàn nieâm maïc mieäng, bieåu moâ men thoaùi hoaù tieáp xuùc vôùi nieâm maïc mieäng beân treân, ñoàng thôøi, teá baøo bieåu moâ nieâm maïc mieäng vaø bieåu moâ men thoaùi hoaù taêng sinh vaø dính vaøo nhau thaønh moät maøng. Dòch chuyeån cuûa thaân raêng nhieàu hôn nöõa laøm cho maøng treân thaân raêng bò moûng. Vaøo luùc ñoù, nieâm maïc mieäng ôû vuøng naøy trôû neân traéng do thieáu söï caáp maùu. Tieáp sau, ñænh muùi raêng xuyeân thuûng nieâm maïc vaø xuaát hieän trong mieäng. Raêng moïc daàn daàn vaø xen keõ coù nhöõng kyø giaùn ñoaïn. Baèng caùch ñoù, caùc moâ naâng ñôõ coù ñieàu kieän ñeå ñieàu chænh theo söï moïc cuûa raêng. Moãi vaän ñoäng moïc laøm xuaát hieän nhieàu hôn phaàn thaân raêng trong mieäng vaø phaân caùch bieåu moâ baùm dính vôùi beà maët men. Nhöõng quan saùt gaàn ñaây treân ngöôøi cho thaáy vaän ñoäng moïc dieãn ra chuû yeáu veà ñeâm, ban ngaøy thì chaäm hoaëc döøng laïi. 2.2.2. Thay ñoåi ôû moâ xung quanh Moâ xung quanh cuûa raêng ñang moïc cuõng traûi qua nhöõng thay ñoåi. Ban ñaàu, bao raêng ñöôïc hôïp thaønh bôûi moâ lieân keát moûng maûnh; daàn daàn, khi vaäân ñoäng moïc baét ñaàu, caùc sôïi collagen trôû neân daøy hôn, keùo daøi töø chaân raêng ñang taïo thaønh ñeán beà maët xöông oå. Boù sôïi quanh raêng ñaàu tieân xuaát hieän ôû vuøng coå cuûa chaân raêng, noái vôùi goùc thaân raêng cuûa xöông oå. Ñoàng thôøi, xöông oå raêng cuûa hoác xöông cuõng taùi caáu truùc ñeå taïo ñieàu kieän cho söï hình thaønh chaân raêng. Thaân raêng caøng moïc leân, xöông oå caøng thích öùng vôùi vuøng chaân raêng thuoân nhoû hôn, caøng ngaøy cuõng tieáp tuïc xuaát hieän theâm caùc boù sôïi quanh raêng theo chieàu daøi cuûa chaân raêng (Hình 1.43). Vuøng naøy trôû neân coù maät ñoä cao do söï taäp trung cuûa nguyeân baøo sôïi. Nguyeân baøo cô sôïi laø moät loaïi nguyeân baøo sôïi ñaëc bieät, coù khaû naêng co ruùt. Söï coù maët cuûa nguyeân baøo cô sôïi, teá baøo daây chaèng vaø sôïi coù taùc duïng quan troïng ñoái vôùi söï moïc raêng. 6 www.hoangtuhung.com
a b c d Hình 1.43 Hình thaønh chaân raêng vaø caùc boù sôïi nha chu (xem chuù thích ôû hình 1.34) 2 1 3 1 2 a b Hình 1.44 Thay ñoåi ôû moâ beân döôùi a. Raêng nanh treân b. Raêng cöûa döôùi 1. Maøng ngaên bieåu moâ 2. Caùc beø xöông ôû ñaùy hoác 3. Caùc beø xöông ôû maøo xöông oå www.hoangtuhung.com 7
Trong quaù trình raêng moïc, chu kyø taïo sôïi vaø hình thaønh collagen dieãn ra raát nhanh, trong khoaûng 24 giôø. Raát sôùm sau khi quaù trình moïc raêng baét ñaàu, caùc sôïi ñaõ xaâm nhaäp ñeå baùm vaøo xeâ maêng vaø vaøo xöông oå. Moät soá sôïi rôøi khoûi raêng khi raêng dòch chuyeån roài baùm trôû laïi khi raêng ôû vò trí oån ñònh hôn. Nguyeân baøo sôïi laø nhöõng teá baøo hoaït ñoäng ñeå taïo neân hoaëc laøm thoaùi hoaù sôïi collagen. Söï taùi caáu truùc cuûa xöông oå dieãn ra lieân tuïc trong suoát quaù trình moïc raêng. Khi raêng dòch chuyeån veà phía nhai, xöông oå raêng taêng theâm veà chieàu cao vaø thay ñoåi hình daïng theo phaàn thaân raêng vöøa ñi qua. ÔÛ treân vaø xung quanh raêng ñang moïc, caùc hoaït ñoäng taïo coát vaø huûy coát dieãn ra ñoàng thôøi vaø phoái hôïp vôùi nhau, ñieàu naøy cuõng dieãn ra trong suoát ñôøi soáng. 2.2.3. Thay ñoåi ôû caùc moâ beân döôùi Nhöõng thay ñoåi dieãn ra ôû moâ bao raêng beân döôùi moät raêng ñang moïc goàm nhöõng thay ñoåi ôû moâ meàm vaø xöông xung quanh choùp chaân raêng ñang hình thaønh (xöông ñaùy). Khi raêng moïc, khoaûng caùch daønh cho chaân raêng daøi ra, tröôùc heát laø do höôùng moïc cuûa raêng vaø do phaùt trieån cuûa xöông oå. Nhöõng thay ñoåi ôû xöông ñaùy laø ñeå phuø hôïp vôùi chaân raêng ñang daøi ra. Trong pha dòch chuyeån tröôùc moïc vaø trong giai ñoaïn sôùm cuûa pha moïc tieàn chöùc naêng, caùc nguyeân baøo sôïi vaø caùc sôïi cuûa bao raêng naèm treân maët phaúng song song vôùi neàn chaân raêng. Toác ñoä dòch chuyeån cuûa raêng trong pha tieàn chöùc naêng laø nhanh nhaát. Caùc beø xöông moûng xuaát hieän ôû ñaùy cuûa oå xöông. Chuùng buø tröø cho söï moïc cuûa raêng vaø naâng ñôõ raêng. Caùc beø naøy cuõng ñöôïc moâ taû nhö nhöõng baäc thang, caùc baäc thang xöông naøy tuï ñaëc daàn, thay theá cho caùc taám moâ xöông vaø moâ lieân keát ôû vuøng naøy (Hình 1.44). Cuoái pha moïc tieàn chöùc naêng, khi caùc raêng coù söï tieáp khôùp, khoaûng 1/3 men raêng coøn bò che phuû bôûi nöôùu vaø chaân raêng chöa hoaøn thaønh. Luùc naøy, xöông baäc thang daàn tieâu bôùt, taïo moät khoaûng cho chaân raêng hoaøn thaønh. Söï hoaøn thaønh chaân raêng caàn moät thôøi gian khaù daøi sau khi raêng moïc vaø thöïc hieän chöùc naêng; khoaûng moät ñeán moät naêm röôõi cho raêng söõa vaø hai ñeán ba naêm cho raêng vónh vieãn. 2.3. Caùc thuyeát veà söï moïc raêng Söï moïc tieàn chöùc naêng duø ñaõ ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhöng ñeán nay vaãn chöa hoaøn toaøn roõ veà cô cheá. Haàu heát caùc quan nieäm hieän nay cho ñoù laø moät quaù trình ña yeáu toá, trong ñoù, nguyeân nhaân vaø haäu quaû khoù taùch bieät. Coù naêm yeáu toá thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán: 2.3.1. Söï hình thaønh chaân raêng: trong ñoù, chaân raêng phaùt trieån taïo ñieàu kieän cho söï dòch chuyeån veà phía nhai cuûa thaân raêng. Maëc duø ñieàu naøy coù veû hieån nhieân nhöng caùc quan saùt laâm saøng, nghieân cöùu thöïc nghieäm, phaân tích moâ hoïc ñaõ baùc boû maïnh meõ “yeáu toá” naøy. Thí duï, neáu moät raêng loaïi moïc lieân tuïc nhö raêng cöûa thoû, bò coá laøm ngöøng söï moïc baèng caùch ñoùng choát coá ñònh vaøo xöông, chaân raêng tieáp tuïc phaùt trieån vaø 8 www.hoangtuhung.com
ñieàu naøy ñöôïc buø tröø baèng caùch tieâu xöông ôû vuøng neàn cuûa hoác vaø baèng söï cong laïi cuûa phaàn chaân raêng môùi taïo. Coù theå ruùt ra töø thí nghieäm treân hai keát luaän: söï phaùt trieån cuûa chaân raêng coù theå taïo ra moät löïc ñuû ñeå laøm tieâu xöông (1) vaø maëc duø coù theå taïo ra moät löïc, löïc cuûa chaân raêng ñang phaùt trieån khoâng theå ñaåy cho raêng moïc leân ñöôïc tröø khi coù moät cô caáu chaën ôû phía choùp (2). Thí nghieäm treân ñoàng thôøi cuõng ñöa ñeán öùng duïng trong sinh hoïc xöông laø moät löïc ñaët leân xöông bình thöôøng seõ ñöa ñeán söï tieâu xöông. Keát luaän treân coøn ñöôïc cuûng coá bôûi thöïc teá laø coù nhöõng raêng moïc maø chaân raêng khoâng phaùt trieån ñaày ñuû, raêng coù ñöôøng moïc daøi hôn phaàn chaân raêng ñöôïc taïo ra, raêng tieáp tuïc moïc khi chaân raêng ñaõ hoaøn thaønh, hoaëc raêng vaãn moïc ngay caû khi caùc moâ taïo thaønh chaân raêng ( nhuù raêng ôû phaàn choùp, bao bieåu moâ Hertwig, moâ quanh choùp raêng) bò phaãu thuaät laáy boû 2.3.2. AÙp löïc thuûy tónh: Thuyeát naøy cho raèng moät heä thoáng taïo aùp löïc lôùn hôn cuûa dòch moâ taïi choã vaø vuøng moâ nha chu, gaây hieän töôïng taêng aùp löïc vaø ñaåy thaân raêng veà phía nhai. Trong hoác xöông, raêng dòch chuyeån ñoàng ñieäu vôùi maïch ñaäp; söï thay ñoåi theå tích taïi choã nhö vaäy coù theå taïo ra moät dòch chuyeån nhoû ñoái vôùi raêng. Chaát neàn coù theå caêng leân tôùi 30 – 50% theå tích ñeå chöùa löôïng dòch taêng theâm, nhöõng cöûa soå mao mach ôû vuøng daây chaèng cho thaáy khaû naêng ñieàu hoaø nhanh choùng dòch theå. Tuy vaäy, khoâng coù söï lieân heä giöõa caùc quan saùt neâu treân vôùi vaän ñoäng moïc cuûa raêng. Nhöõng coá gaéng xaây döïng moâ hình thí nghieäm treân caùc loaøi coù raêng moïc lieân tuïc ñeå chöùng minh vai troø cuûa tuaàn hoaøn dòch theå cho thaáy söï thay ñoåi caáp maùu vaø laøm taêng aùp löïc dòch theå baèng thuoác hoaëc baèng caùch caét thaàn kinh giao caûm ñöa ñeán moät loaït caùc keát quaû khaùc nhau. Thí nghieäm caét boû moâ lieân heä ôû vuøng choùp vôùi raêng ñang moïc, cho thaáy tuaàn hoaøn maùu vuøng choùp vaø aùp löïc cuûa noù khoâng coù taùc duïng gì ñeå taïo ra löïc moïc raêng. 2.3.3. Söï boài ñaép vaø tieâu xöông coù choïn loïc xung quanh raêng, (vai troø cuûa söï taùi caáu truùc xöông). Baèng chöùng cho vai troø cuûa söï taùi caáu truùc xöông laø moät loaït thí nghieäm treân choù: khi moät raêng tieàn coái ñang phaùt trieån bò laáy ñi maø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán bao raêng hoaëc neáu söï moïc bò laøm caûn trôû baèng caùch buoäc vaøo bôø döôùi xöông haøm, moät ñöôøng moïc raêng vaãn hình thaønh ôû phaàn xöông phía maët nhai. Traùi laïi, neáu bao raêng bò caét boû, moät ñöôøng moïc khoâng ñöôïc thaønh laäp. Hôn nöõa, neáu maàm raêng ñöôïc thay theá baèng moät moâ hình silicone hoaëc kim loaïi, neáu bao raêng vaãn ñöôïc giöõ laïi thì vaät thay theá (“raêng”) vaãn moïc cuøng vôùi söï taïo thaønh ñöôøng moïc raêng. Nhöõng keát quaû treân caàn ñöôïc xem xeùt caån thaän troïng: thöù nhaát, roõ raøng moät söï taùi caáu truùc xöông ñaõ ñöôïc laäp trình coù khaû naêng vaø ñaõ dieãn ra (ñöôøng moïc raêng vaãn hình thaønh maø khoâng caàn söï hieän dieän cuûa maàm raêng ñang phaùt trieån). Thöù hai, bao raêng coù aûnh höôûng nhöng chæ laø aûnh höôûng giaùn tieáp. Huûy coát baøo xuaát hieän töø baïch caàu ñôn nhaân, baèng caùch loät boû bao raêng, chuùng laáy ñi con ñöôøng löu thoâng maùu vaø tieáp xuùc vôùi thaønh hoác xöông. Khoâng theå keát luaän ñöôïc raèng söï thaønh laäp ñöôøng moïc raêng laø keát quaû cuûa rieâng baûn thaân moâ xöông, coù nghóa www.hoangtuhung.com 9
laø söï taùi taïo xöông coù vai troø tröø khi coù söï truøng hôïp cuûa hieän töôïngï boài ñaép xöông ôû neàn hoác xöông, maø vieäc ngaên caûn söï boài ñaép naøy gaây aûnh höôûng ñeán söï moïc raêng. Caùc nghieân cöùu söû duïng tetracycline nhö moät chaát ñaùnh daáu xöông ñaõ chæ ra raèng hoaït ñoäng noåi baät ôû vuøng ñaùy hoác treân nhieàu loaøi (trong ñoù coù loaøi ngöôøi) laø söï tieâu xöông. Thí duï, neàn cuûa hoác xöông raêng coái lôùn I vaø III lieân tuïc tieâu khi raêng moïc; trong khi ñoù, ôû raêng coái nhoû II vaø coái lôùn II coù söï boài ñaép nhaát ñònh ôû ñaùy hoác. Tröôøng hôïp moïc cuûa vaät thay theá, coù theå cho pheùp nghó raèng chính laø do hoaït ñoäng taùi caáu truùc xöông, nhöng nhö seõ baøn ñeán döôùi ñaây, coù nhöõng baèng chöùng cho thaáy moâ cuûa bao raêng ñaõ ñaùp öùng cho vieäc naøy; do ñoù caàn löu yù raèng söï boài ñaép xöông ôû ñaùy hoác khoâng chöùng minh ñöôïc laø nguyeân nhaân cuûa söï dòch chuyeån veà phía nhai cuûa raêng. 2.3.4. Vai troø cuûa bao raêng Baèng vieäc cung caáp caû con ñöôøng laãn taùc duïng hoùa öùng ñoäng cho teá baøo huûy xöông, bao raêng caàn thieát ñeå cho pheùp thöïc hieän taùi caáu truùc xöông dieãn ra ñoàng thôøi vôùi dòch chuyeån raêng. Treân caùc ñoäng vaät xöông ñaù (khoâng coù yeáu toá kích thích söï bieät hoaù ñeå taïo thaønh huûy coát baøo), söï moïc raêng khoâng thöïc hieän ñöôïc do khoâng coù cô cheá huûy xöông. Neáu tieâm yeáu toá kích thích, seõ xuaát hieän söï bieät hoùa huûy coát baøo vaø raêng moïc. Baèng chöùng hoaù hoïc teá baøo mieãn dòch cho thaáy moâ hình hoaït ñoäng teá baøo lieân quan ñeán söï thoaùi hoaù bieåu moâ cô quan men vaø bao raêng lieân quan ñeán söï moïc raêng. Söï thoaùi hoaù bieåu moâ cô quan men khôûi taïo moät ñôït nhöõng daáu hieäu lieân teá baøo, giöõa bieåu moâ men vôùi bieåu moâ mieäng vaø teá baøo bao raêng maø keát quaû laø coù söï thaâm nhaäp cuûa huûy coát baøo vaøo bao raêng. Söï thoaùi hoaù bieåu moâ men cuõng cheá tieát protease giuùp cho quaù trình tieâu giaûm cuûa bao raêng vaø taïo neân moät vuøng keùm ñeà khaùng (ñöôøng moïc raêng). Daáu hieäu ñöôïc taïo bôûi bieåu moâ cô quan men giuùp giaûi thích veà thôøi gian moïc raêng khaù haèng ñònh, nhö laø chu kyø soáng cuûa chuùng ñaõ ñöôïc laäp trình saün. Noù cuõng giaûi thích vì sao bao raêng ôû chaân raêng voán khoâng coøn lieân heä vôùi bieåu moâ men thoaùi hoaù laïi khoâng bò thoaùi trieån maø trôû thaønh daây chaèng nha chu. Nhö vaäy, taát caû nhöõng giaûi thích treân khoâng ñuû ñeå chöùng minh löïc laøm raêng moïc, ñaëc bieät laø söï boài ñaép xöông khoâng phaûi luoân luoân dieãn ra ôû ñaùy oå xöông. 2.3.4. Vai troø cuûa daây chaèng Nhieàu baèng chöùng cho thaáy löïc moïc raêng thuoäc veà daây chaèng nha chu. Caáu truùc bình thöôøng cuûa daây chaèng nha chu coù theå bò laøm ñaûo loän baèng caùch can thieäp thöïc nghieäm vaøo quaù trình toång hôïp collagen thoâng qua ngaên chaën vitamin C, (voán laø chaát toái caàn cho söï hình thaønh collagen) hoaëc tieâm chaát latharytic ñeå ngaên chaën söï hình thaønh caùc lieân keát giöõa caùc phaân töû collagen. Khi ñoù, söï moïc 10 www.hoangtuhung.com
raêng bò chaäm hoaëc ngöøng laïi. Hôn nöõa, treân ñoäng vaät coù raêng moïc lieân tuïc, neáu caét ñoâi raêng vaø ñöa vaøo moät taám chaën giöõa hai nöûa, phaàn chaân raêng phía nhai (bò taùch khoûi vuøng phaùt trieån cuûa chaân raêng vaø maïch maùu phía choùp) vaãn tieáp tuïc moïc; trong tröôøng hôïp naøy, chæ coøn vai troø cuûa daây chaèng nha chu. Nhö vaäy, daây chaèng nha chu (taïo thaønh töø bao raêng) vaø bao raêng coù quan heä vôùi söï moïc raêng. Ngöôøi ta nhaän thaáy löïc caàn thieát ñeå dòch chuyeån raêng coù lieân heä vôùi söï co ruùt cuûa nguyeân baøo sôïi. Nhöõng thöïc nghieäm nuoâi caáy vaø traûi nguyeân baøo sôïi treân cao su silicone cho thaáy caùc nguyeân baøo sôïi tröôøn treân beà maët vaø laøm nhaên nhuùm silicone, nhö vaäy, söï co ruùt cuûa nguyeân baøo sôïi coù keát hôïp vôùi löïc chuyeån ñoäng. So saùnh giöõa nguyeân baøo sôïi, teá baøo bieåu moâ vaø caùc baïch caàu cho thaáy nguyeân baøo sôïi taïo ra löïc co ruùt lôùn nhaát. Moâ hình thí nghieäm trong ñoù cao su silicone ñöôïc thay baèng collagen cuõng cho keát quaû töông töï. Khi nguyeân baøo sôïi cuûa daây chaèng nha chu ñöôïc vuøi trong gel nuoâi caáy laø collagen, chuùng laøm bieán ñoåi gel naøy thaønh moät daïng moâ ba chieàu baèng caùch dính vaøo nhöõng sôïi collagen ñaõ thaønh haøng moät caùch ngaãu nhieân vaø saép xeáp laïi caùc sôïi baèng caùc nhaùnh baøo töông cuûa chuùng, sau ñoù, chuùng dòch chuyeån doïc theo caùc sôïi ñaõ thaønh haøng, taïo neân caùc tieáp xuùc lieân teá baøo vaø keát noái nhöõng phöùc hôïp naøy vôùi teá baøo khaùc, sau ñoù laø quaù trình töï saép xeáp laïi thaønh moät daïng moâ coù caáu truùc ba chieàu loã roã. Thí nghieäm naøy cho thaáy neáu khoâng coù teá baøo, seõ khoâng coù söï vaän ñoäng dòch chuyeån. Noù cuõng giaûi thích vì sao moät vaät laï thay theá raêng ñaët trong bao raêng laïi coù theå dòch chuyeån “moïc” ñöôïc. Ñeå söï moïc raêng dieãn ra, caàn söï hoaït ñoäng cuûa nguyeân baøo sôïi vaø caàn coù hai ñieàu kieän: höôùng xieân cuûa daây chaèng thích hôïp(1) vaø höôùng naøy phaûi ñöôïc duy trì(2). Vieäc duy trì höôùng xieân cuûa daây chaèng laø do quaù trình taùi caáu truùc caùc boù dieãn ra vôùi toác ñoä cao, nhöng vì sao coù ñöôïc höôùng xieân thì ñeán nay chöa ñöôïc roõ. Moät gôïi yù laø do höôùng phaùt trieån cuûa chaân raêng. Löïc co ruùt cuûa nguyeân baøo sôïi ñöôïc truyeàn ñi qua trung gian collagen vì neáu collagen bò öùc cheá taïo thaønh caùc moái noái giöõa caùc phaân töû thì söï moïc döøng laïi (xem treân). Ñieàu caàn phaûi ñöôïc thieát laäp laø thôøi gian bieåu cho söï hình thaønh caùc nhoùm sôïi, söï keát noái vaøo raêng vaø baét ñaàu dòch chuyeån raêng. Toùm laïi, löïc dòch chuyeån laøm cho raêng moïc laø do tính co ruùt cuûa nguyeân baøo sôïi. Tuy vaäy, coù nhieàu ñieàu kieän khaùc caàn thieát cho quaù trình chuyeån löïc naøy ñeán raêng: söï phaùt trieån cuûa chaân raêng, hình thaønh daây chaèng nha chu, söï taùi caáu truùc xöông vaø collagen. Do doù, moïc raêng phaûi ñöôïc coi laø moät hieän töôïng ña yeáu toá. III. GIAI ÑOAÏN DÒCH CHUYEÅN CHÖÙC NAÊNG (PHA SAU MOÏC) Pha moïc raêng sau cuøng laø pha dòch chuyeån chöùc naêng, baét ñaàu töø khi maët nhai cuûa caùc raêng gaëp nhau vaø tieáp tuïc trong suoát quaù trình toàn taïi cuûa raêng. Trong giai ñoaïn ñaàu, maøo xöông oå tieáp tuïc cao leân vaø chaân raêng tieáp tuïc phaùt trieån. Raêng tieáp tuïc dòch chuyeån cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa xöông haøm vaø söï keùo daøi cuûa chaân raêng. www.hoangtuhung.com 11
Nhöõng thay ñoåi roõ reät nhaát dieãn ra khi khôùp caén ñöôïc thieát laäp. Xöông oå trôû neân chaéc hôn, nhöõng sôïi chính cuûa daây chaèng nha chu ñöôïc thaønh laäp vaø chia thaønh ba nhoùm chính: nhoùm nöôùu, nhoùm maøo xöông oå vaø nhoùm xöông oå-chaân raêng. Kích thöôùc cuûa caùc nhoùm daây chaèng taêng leân, töø nhoû, maûnh trôû thaønh nhöõng nhoùm lôùn, chaéc. Maïch maùu ñi vaøo vuøng daây chaèng töø xöông oå. Thaàn kinh nhaän caûm ñau, noùng laïnh, nhaän caûm thuï baûn theå vaø aùp löïc saép xeáp ôû vuøng daây chaèng vaø chaïy doïc theo caùc maïch maùu. Daây thaàn kinh coù vaø khoâng coù bao myelin ñi qua vuøng trung taâm cuûa daây chaèng, theo caùc maïch maùu töø vuøng choùp ñeán nöôùu. Do söï tröôûng thaønh cuûa raêng, oáng tuûy trôû neân heïp, caùc sôïi ôû vuøng choùp phaùt trieån ñeå giuùp haáp thuï löïc nhai. Caùc raêng bò moøn daàn trong ñôøi soáng, raêng coù söï dòch chuyeån chaäm ñeå buø tröø, traùnh giaûm kích thöôùc doïc vaø traùnh tình traïng caén saâu. Neáu söï moøn maët nhai quaù möùc, xeâ maêng boài ñaép theâm ôû phaàn ba choùp, söï boài ñaép cuõng dieãn ra ôû vuøng cheõ ñeå traùnh söï moïc quaù möùc. Ñoâi khi, coù söï boài xöông ôû maøo xöông oå. Ngoaøi söï moïc veà phía nhai, caùc raêng coøn coù söï dòch chuyeån veà phía gaàn, goïi laø söï di gaàn; trong quaù trình naøy, coù söï tieâu xöông ôû phía gaàn vaø söï ñaép xöông ôû phía xa. Söï dòch chuyeån raêng sau moïc (dòch chuyeån chöùc naêng) seõ ñöôïc baøn ñeán chi tieát hôn trong moät baøi sau vaø trong moân hoïc caén khôùp. Hình 1.45 Tieán trình tieâu chaân raêng söõa theo tuoåi (raêng thay theá khoâng theå hieän treân sô ñoà) laàn löôït töø traùi sang phaûi, töø treân xuoáng döôùi: 6 tuoåi ñeán 12 tuoåi 12 www.hoangtuhung.com
IV. SÖÏ RUÏNG RAÊNG SÖÕA Cuõng nhö nhieàu ñoäng vaät coù vuù khaùc, loaøi ngöôøi coù boä raêng hai loaït. Boä raêng söõa nhoû hôn veà kích thöôùc vaø ít hôn veà soá löôïng. Do caùc raêng moät khi ñaõ hình thaønh thì khoâng taêng leân veà kích thöôùc, caùc raêng söõa phaûi ruïng ñeå ñöôïc thay theá baèng caùc raêng vónh vieãn lôùn hôn vaø nhieàu hôn, phuø hôïp vôùi chöùc naêng vaø söï phaùt trieån cuûa xöông haøm. 4.1. Nguyeân nhaân cuûa söï ruïng raêng söõa Coù ba nguyeân nhaân: 1- Tieâu chaân raêng: do aùp löïc cuûa söï moïc raêng vónh vieãn, caùc huûy coát baøo bieät hoaù; söï tieâu chaân laøm chaân ngaén laïi vaø maát baùm dính cuûa daây chaèng nha chu. 2- Tieâu xöông: söï tieâu chaân vaø thay ñoåi cuûa xöông oå laøm caùc moâ quanh raêng yeáu ñi. Caùc moâ naâng ñôõ cuõng bò yeáu do söï phaùt trieån cuûa maët vaø cuûa xöông oå ñeå chuaån bò cho raêng vónh vieãn. 3- Taùc duïng cuûa löïc töø beân ngoaøi: löïc nhai taêng leân töông ñoái do caùc cô phaùt trieån treân caùc raêng ñaõ yeáu, laøm thuùc ñaåy söï tieâu chaân raêng vaø xöông oå. 4.2. Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình tieâu chaân raêng vaø caùc moâ lieân quan Quaù trình tieâu chaân raêng söõa vaø caùc moâ lieân quan ñaõ ñöôïc Charles S. Tomes moâ taû vaø ñöôïc boå sung theâm, coù caùc ñaëc ñieåm sau: 1- Maëc duø söï tieâu chaân raêng thöôøng baét ñaàu ôû phía gaàn nhaát vôùi raêng thay theá, chaân raêng cuõng ñoàng thôøi bò tieâu ôû phía ñoái dieän vaø ôû nhöõng vuøng khaùc. 2- Quaù trình tieâu chaân dieãn ra khoâng lieân tuïc. ÔÛ caùc giai ñoaïn tieâu ngoùt tích cöïc, coù nhieàu nguyeân baøo huûy ngaø ôû beà maët moøn ngoùt theo hình toå ong. Trong caùc giai ñoaïn khaùc, chaân raêng ñaõ loã choã trôû neân phaúng hôn do söï boài ñaép caùc teá baøo xeâ maêng sôïi deït. Westin cho raèng giai ñoaïn tieâu ngoùt ngaén hôn giai ñoaïn hoài phuïc (boài ñaép). Treân thöïc teá, trong giai ñoaïn hoài phuïc, khoâng phaûi chæ coù chaân raêng ñöôïc taùi bao phuû bôûi xeâ maêng, maø moät phaàn cuûa daây chaèng nha chu vaø xöông oå raêng cuõng ñöôïc boài ñaép laïi. 3- Söï tieâu ngoùt baét ñaàu ôû xeâ maêng cuûa chaân raêng, tieán trieån vaøo ngaø quanh oáng, nôi coù söùc ñeà khaùng vôùi söï tieâu ngoùt cao nhaát. Söï tieâu ngoùt thaäm chí cuõng taán coâng vaøo vuøng men coå raêng, baét ñaàu ôû tieáp noái men ngaø. 4- Tuûy raêng khoâng tham gia vaøo quaù trình tieâu ngoùt, chuùng duy trì caáu truùc vaø chöùc naêng bình thöôøng ôû nhöõng vuøng chöa bò aûnh höôûng cuûa tieâu ngoùt, ñieàu naøy coù nghóa laø tuûy ôû thaân raêng söõa tieáp tuïc giöõ chöùc naêng cuûa noù cho ñeán tröôùc khi raêng ruïng. Vaøo giai ñoaïn cuoái, tuûy thaân raêng thöôøng bò nhieãâm khuaån, vaø ñöôïc thay theá bôûi moâ haït do söï xaâm nhaäp caùc teá baøo baïch caàu ña nhaân. www.hoangtuhung.com 13
5- ÔÛ cuoái giai ñoaïn tieâu ngoùt, thaân raêng söõa coù theå bò lung lay vì nhöõng löïc nheï, bieåu moâ baùm dính xung quanh coå raêng phaùt trieån, xuaát hieän döôùi bôø töï do cuûa thaân raêng söõa, laùch vaøo giöõa thaân raêng söõa vaø moâ lieân keát beân döôùi. Trong quaù trình naøy, bieåu moâ baùm dính coù ñaëc ñieåm cuûa bieåu moâ nöôùu cho ñeán tröôùc khi raêng thay theá choïc thuûng nieâm maïc mieäng. Ñieàu naøy coù nghóa laø söï ruïng raêng söõa dieãn ra maø khoâng coù hieän töôïngï loeùt. 6- Tieán trình tieâu ngoùt chaân raêng veà cô baûn khoâng phuï thuoäc vaøo söï soáng cuûa tuûy raêng söõa, (maëc duø noù coù theå bò kích thích trong tröôøng hôïp tuûy vieâm hoaëc bò chaäm laïi trong tröôøng hôïp tuûy hoaïi thö) (Hình 1.45). Chaân cuûa raêng söõa coù theå bò tieâu ngoùt ngay caû khi khoâng coù raêng thay theá, ngöôïc laïi, moät phaàn cuûa chaân raêng söõa coù theå bò boû qua khoâng bò tieâu vaø naèm laïi trong vaùch xöông giöõa hai raêng, thöôøng laø giöõa caùc raêng coái nhoû vaø coái lôùn döôùi, chuùng coù theå bò xeâ maêng phuû leân hoaëc bò dính khôùp sau naøy. V. NHÖÕNG CHUÙ YÙ LAÂM SAØNG 1. Veà maët phoâi thai hoïc, caùc raêng keá tieáp (raêng coái lôùn) thuoäc veà boä raêng nguyeân phaùt (thöù nhaát) vì chuùng coù nguoàn goác töø cuøng moät laù raêng nhö caùc raêng söõa. Veà maët laâm saøng, 20 raêng söõa ñöôïc coi laø boä raêng thöù nhaát (boä raêng söõa), trong khi 20 raêng thay theá vaø 12 raêng keá tieáp ñöôïc coi laø boä raêng thöù hai (raêng vónh vieãn). 2. Moïc raêng vaø thay theá caùc raêng laø keát quaû cuûa moät loaït quaù trình phöùc taïp, coù tính töông ñoái ñoäc laäp veà thôøi gian vaø khoâng coù ngoaïi leä, laø nhöõng bieåu hieän cuûa hoaït ñoäng cuûa teá baøo. Nhöõng khieám khuyeát veà phaùt trieån lieân quan tôùi caùc quaù trình naøy dieãn ra khaù thöôøng xuyeân vaø cuõng coù nhieàu khi laø haäu quaû cuûa caùc can thieäp nha khoa. 3. Caùc raêng xuaát hieän trong mieäng khi môùi ñeû hoaëc trong thôøi kyø sô sinh (30 ngaøy tuoåi) thöôøng laø caùc raêng cöûa giöõa döôùi söõa vaø chuùng thöôøng coù men thieåu saûn vaø ngaø raêng khoâng coù oáng ngaø. Raêng söõa moïc thöôøng coù keøm theo soát vaø ñau. Nhöõng trieäu chöùng naøy khoâng coù lyù do laø töï chính nhöõng quaù trình sinh lyù, maø ñuùng hôn laø do chaán thöông. Aùp löïc treân vuøng ñænh muùi hoaëc rìa caén coøn bò che phuû döôùi moät maøng nieâm maïc meàm khôûi phaùt moät quaù trình vieâm, quaù trình naøy bò laøm traàm troïng theâm do nhieãm khuaån ngay khi nieâm maïc bò choïc thuûng. 4. Caùc raêng söõa, ñaëc bieät laø caùc raêng coái söõa, neáu söï tieâu ngoùt chaân raêng dieãn ra trong thôøi kyø bò nhieãm truøng, vieâm deã ñöa ñeán bò dính khôùp trong giai ñoaïn laønh thöông cuoái cuøng. Raêng (vónh vieãn) ñang moïc nöûa chöøng duy trì moät khoaûng caùch vôùi raêng beân caïnh, khoaûng caùch naøy thay ñoåi theo thôøi gian maø taïi ñoù, söï dính khôùp dieãn ra, thaäm chí noù coù theå bò caùc maøo xöông oå bao phuû. Söï dính khôùp taùc ñoäng chuû yeáu treân caùc raêng coái söõa. Fass ñaõ phaùt hieän söï dính khôùp raêng söõa ôû 4,3% raêng coái söõa I vaø 5,8% treân raêng 14 www.hoangtuhung.com
coái söõa II treân moät maãu 1100 treû em. Cho duø veà sau naøy, caùc chaân raêng vaø thaân raêng aáy coù bò tieâu ngoùt, chuùng gaây caûn trôû cho söï phaùt trieån vaø söï moïc cuûa caùc raêng thay theá. 5. Do söï khaùc nhau veà kích thöôùc vaø chieàu gaàn xa cuûa thaân raêng giöõa raêng söõa vaø raêng thay theá, söï thay raêng ôû caû vuøng tröôùc vaø vuøng sau gaén lieàn vôùi söï maát taïm thôøi caùc khoaûng caùch, voán bình thöôøng ñöôïc ñieàu chænh bôûi nhöõng thay ñoåi theo chieàu gaàn xa veà vò trí cuûa raêng treân cung raêng. Moái töông quan giöõa quaù trình taêng tröôûng vaø ñoøi hoûi veà khoaûng caùch caàn thieát ñöôïc baøn kyõ trong caùc saùch veà chænh hình vaø nha khoa treû em. Ñieåm quan troïng ñöôïc thoáng nhaát laø moái lieân heä then choát giöõa caùc raêng 6 tuoåi trong quaù trình xaùc laäp quan heä giöõa hai cung raêng. 6. Söï ruïng raêng söõa thöôøng dieãn ra chöøng 1 thaùng tröôùc khi raêng thay theá moïc. Neáu khoaûng caùch naøy keùo daøi treân 2 thaùng (hoaëc treân 4 thaùng ñoái vôùi caùc raêng cöûa beân haøm treân), coù theå noùi raèng quaù trình thay raêng bò roái loaïn. Caùc raêng söõa cuõng coù theå bò roái loaïn söï ruïng, thöôøng laø keùo daøi söï hieän dieän, coù theå do caùc nguyeân nhaân sau ñaây: Roái loaïn söï hình thaønh raêng thay theá, thöôøng gaëp nhaát laø raêng cöûa beân haøm treân vaø raêng coái nhoû 2 caû hai haøm. Raêng thay theá ñöôïc hình thaønh nhöng sai vò trí vaø bò ngaàm trong xöông haøm; thöôøng gaëp ôû caùc raêng nanh, raêng coái lôùn thöù 3 nhaát laø raêng haøm döôùi. Caùc raêng bò sai vò trí vaø ngaàm laø do söï keùm ñoàng boä giöõa söï phaùt trieån cuûa raêng vôùi caùc vaän ñoäng moïc tieàn chöùc naêng vaø söï phaùt trieån cuûa caùc xöông haøm, hoaëc coù theå do thaày thuoác gaây ra. 7. Söï moïc vaø ñònh vò caùc raêng vónh vieãn bò aûnh höôûng raát lôùn vì nhoå raêng söõa sôùm. Haäu quaû tröïc tieáp cuûa vieäc naøy laø laøm thay ñoåi toác ñoä moïc. -Neáu raêng coái söõa bò nhoå sôùm 2 naêm tröôùc khi ruïng, nghóa laø ôû khoaûng 8 ñeán 10 tuoåi thì söï moïc caùc raêng coái nhoû seõ bò kích thích. -Neáu nhoå sôùm hôn 3 naêm hoaëc nhieàu hôn, caùc raêng thay theá seõ bò moïc treã. -Neáu caùc raêng söõa bò nhoå tröôùc 8 tuoåi, caùc raêng thay theá seõ coù theåù coù chaân ngaén hôn bình thöôøng. Hôn nöõa, khoaûng maát raêng coù theå bò thu heïp theo nhieàu möùc ñoä do khuynh höôùng caùc raêng keá caän di gaàn; caùc raêng thay theá bò keït hoaëc ñöôøng moïc bò roái loaïn. Nhoå sôùm caùc raêng söõa coù theå daãn ñeán moät trình töï moïc raêng thay theá sai, ñieàu naøy coù aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån khôùp caén. Thoâng thöôøng, haäu quaû cuûa trình töï moïc sai chæ coù theå khaéc phuïc baèng nhöõng ñieàu trò chuyeân bieät. www.hoangtuhung.com 15
PHAÀN ÑOÏC THEÂM Toác ñoä moïc raêng Thôøi gian ñeå raêng di chuyeån töø möùc nieâm maïc mieäng ñeán maët phaúng caén laø töø 8 ñeán 9 thaùng cho caùc raêng cöûa, 4 thaùng cho caùc raêng coái nhoû thöù nhaát (Catell). Burke vaø Newll tính ra raèng trong thôøi gian moïc, raêng cöûa giöõa moïc leân vôùi toác ñoä 2,2 mm / thaùng; raêng cöûa beân 1,2 mm/ thaùng, trung bình 40 – 45 μm / ngaøy. Caùc taùc giaû khaùc cho con soá töø 10 – 50 μm / ngaøy. Toác ñoä moïc (mm/tuaàn) cuûa raêng nanh treân laø 0,06 ± 0,06; raêng nanh döôùi: 0,10 ± 0,08; raêng coái nhoû thöù nhaát: 0,11 ± 0,08; raêng coái nhoû thöù hai: 0,17 ± 0,08; raêng coái lôùn thöù 3 treân coù toác ñoä moïc thay ñoåi töø 0,2 – 0,5 mm /thaùng. Caùc raêng coù söï moïc tieàn chöùc naêng vaø moïc chöùc naêng trong thôøi kyø daäy thì theå hieän moät söï moïc taêng voït daäy thì, truøng vôùi thôøi kyø taêng tröôûng nhaûy voït cuûa caùc loài caàu. AÙp duïng laâm saøng: coâng thöùc saùu/boán: Moãi saùu thaùng moïc boán raêng cuûa boä raêng söõa; 6 thaùng = 4 raêng 12 thaùng = 8 raêng 18 thaùng = 12 raêng 24 thaùng = 16 raêng 30 thaùng = 20 raêng 16 www.hoangtuhung.com