Bài giảng Thuế - ĐH Phạm Văn Đồng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG<br /> KHOA KINH TẾ<br /> <br /> BÀI GIẢNG<br /> MÔN: THUẾ<br /> (Dùng cho đào tạo tín chỉ)<br /> <br /> Người biên soạn: ThS. Cao Anh Thảo<br /> <br /> Lưu hành nội bộ - Năm 2015<br /> <br /> Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THUẾ<br /> 1.1.Thuế và vai trò của thuế trong nền kinh tế<br /> 1.1.1. Sự ra đời và tính tất yếu khách quan của thuế<br /> Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã chứng minh rằng thuế ra đời là đòi<br /> hỏi cần thiết khách quan gắn liền với sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước<br /> Thuế luôn gắn liền với sự tồn tại và phát triển của Nhà nước, song quan niệm<br /> về thuế ở mỗi hình thái xã hội có khác nhau. Như vậy, thuế là phạm trù có tính lịch<br /> sử và là một tất yếu khách quan xuất phát từ nhu cầu đáp ứng chức năng, nhiệm vụ<br /> của Nhà nước. Thuế phát sinh, tồn tại và phát triển cùng với sự ra đời, tồn tại và<br /> phát triển của Nhà nước. Cùng với việc mở rộng các chức năng của Nhà nước và sự<br /> phát triển các quan hệ hàng hoá - tiền tệ, các hình thức thuế ngày càng phong phú<br /> hơn, công tác quản lý thuế ngày càng hoàn thiện hơn và thuế đã trở thành công cụ<br /> quan trọng, có hiệu quả của Nhà nước để tác động đến đời sống kinh tế xã hội của<br /> đất nước.<br /> 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của thuế<br /> - Khái niệm<br /> Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc từ các thể nhân và pháp nhân cho Nhà<br /> nước theo mức độ và thời hạn được pháp luật quy định nhằm sử dụng cho mục đích<br /> chung toàn xã hội<br /> - Đặc điểm<br /> + Thuế là một khoản động viên bắt buộc gắn liền với quyền lực của Nhà nước.<br /> Tính chất bắt buộc của thuế là một tất yếu khách quan xuất phát từ tính chất cung<br /> cấp hàng hoá công cộng và đặc điểm sử dụng hàng hoá công cộng. Tuy nhiên, thuế<br /> là một khoản đóng góp bắt buộc không mang tính hình sự, nghĩa là hành động đóng<br /> thuế cho Nhà nước là hành động thực hiện nghĩa vụ của người công dân, không<br /> phải là hành động xuất hiện khi có biểu hiện vi phạm pháp luật.<br /> + Thuế không mang tính hoàn trả trực tiếp.<br /> + Thuế chịu sự ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội trong<br /> những thời kỳ nhất định.<br /> + Thuế được giới hạn trong phạm vi biên giới quốc gia bằng quyền lực pháp lý<br /> của Nhà nước đối với con người và tài sản.<br /> Tóm lại, những đặc điểm cơ bản trên đây của thuế đã phản ánh bản chất, nội<br /> dung bên trong của thuế. Từ những đặc điểm đó giúp ta phân biệt thuế với các hình<br /> thức động viên khác của Ngân sách Nhà nước như phí và lệ phí trên nhiều phương<br /> diện khác nhau.<br /> <br /> -1 -<br /> <br /> 1.1.3.Vai trò của thuế trong nền kinh tế<br /> - Thuế là khoản thu chủ yếu của Ngân sách Nhà nước<br /> Về bản chất, thu Ngân sách Nhà nước là hệ thống những quan hệ kinh tế giữa<br /> Nhà nước và các tầng lớp dân cư trong xã hội, phát sinh trong quá trình Nhà nước<br /> huy động các nguồn tài chính để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước<br /> nhằm thoả mãn nhu cầu chi tiêu của mình. Để huy động nguồn lực vật chất cho<br /> mình, Nhà nước có thể sử dụng các hình thức khác nhau như: phát hành thêm tiền<br /> để trang trải các nhu cầu chi tiêu cần thiết của Nhà nước, phát hành trái phiếu để<br /> vay trong nước và ngoài nước, bán một phần tài sản quốc gia và thu thuế. Tuy nhiên<br /> thuế được coi là nguồn thu chủ yếu của NSNN hệ thống thuế được trãi rộng cho nên<br /> nguồn thu từ thuế được thường xuyên.<br /> - Thuế là công cụ quản lý và điều tiết kinh tế vĩ mô nền kinh tế<br /> Nội dung quản lý và điều tiết vĩ mô của thuế đối với nền kinh tế quốc dân<br /> được thể hiện ở những khía cạnh sau:<br /> Thuế đã góp phần điều chỉnh cơ cấu kinh tế, cơ cấu ngành hợp lý theo yêu cầu<br /> phát triển kinh tế của Nhà nước trong từng giai đoạn. Bằng cách áp dụng các chế độ<br /> thuế phân biệt đối với từng ngành kinh tế, từng mặt hàng khác nhau, Nhà nước có<br /> thể thúc đẩy sự phát triển các ngành quan trọng nhất, giữ vị trí then chốt trong nền<br /> kinh tế.<br /> Thuế góp phần điều chỉnh nền kinh tế chu kỳ. Trong nền kinh tế thị trường sự<br /> phát triển theo chu kỳ là điều khó tránh khỏi. Để đảm bảo tốc độ tăng trưởng ổn<br /> định, Nhà nước sử dụng thuế để điều chỉnh quá trình đó. Trong những năm khủng<br /> hoảng và suy thoái kinh tế, Nhà nước có thể hạ thấp mức thuế, tạo ra những điều<br /> kiện thuận lợi nhằm kích thích nhu cầu tiêu dùng để tăng đầu tư và mở rộng sức sản<br /> xuất, đưa nền kinh tế thoát khỏi những khủng hoảng nhanh chóng. Ngược lại, trong<br /> thời kỳ phát triển quá mức, có nguy cơ dẫn đến mất cân đối, bằng cách tăng thuế,<br /> thu hẹp đầu tư, Nhà nước có thể giữ vững nhịp độ tăng trưởng theo mục tiêu đặt ra.<br /> Thuế có thể được sử dụng để điều tiết việc làm và thất nghiệp. Khi nền kinh tế<br /> có mức thất nghiệp cao thì cùng với việc mở rộng các khoản chi tiêu của Chính phủ,<br /> thuế cần phải được cắt giảm để tăng tổng cầu và việc làm. Trong thời kỳ nền kinh tế<br /> lạm phát thì cùng với việc cắt giảm các khoản chi tiêu của Chính phủ, thuế lại được<br /> gia tăng để giảm tổng cầu và hạn chế gia tăng lạm phát.<br /> Thuế được sử dụng như một công cụ có hiệu quả để góp phần thực hiện chính<br /> sách đối ngoại, bảo hộ nền sản xuất trong nước và thúc đẩy sự hội nhập kinh tế<br /> trong khu vực và thế giới. Thông qua điều chỉnh mức thuế nhập khẩu mà gây nên áp<br /> <br /> -2 -<br /> <br /> lực tăng giá hàng nhập khẩu, làm giảm khả năng cạnh tranh so với hàng hoá sản<br /> xuất trong nước, từ đó điều chỉnh khối lượng hàng hoá nhập khẩu để thực hiện bảo<br /> hộ nền sản xuất trong nước và bảo vệ lợi ích của thị trường nội địa.<br /> Tuy nhiên, trong xu thế hội nhập, mở cửa tự do hoá nền kinh tế, thuế quan dần<br /> dần giảm bớt vai trò bảo hộ của nó. Để phát triển hoạt động ngoại thương, tạo nên<br /> sức mạnh cạnh tranh mang tính tập thể, những thoả thuận về vấn đề thuế quan nhằm<br /> mở rộng tự do lưu thông hàng hoá giữa các nước với nhau được hình thành. Trên cơ<br /> sở đó liên minh thuế quan ra đời.<br /> Thuế còn góp phần khuyến khích, thu hút vốn đầu tư nước ngoài thông qua<br /> việc Chính phủ các nước ký kết Hiệp định tránh đánh thuế trùng và quy định những<br /> điều kiện ưu đãi đầu tư. Như vậy, việc thi hành chính sách thuế xuất - nhập khẩu,<br /> thực hiện liên minh thuế quan và Hiệp định tránh đánh thuế trùng đã góp phần thực<br /> hiện chính sách đối ngoại, thúc đẩy sự hội nhập giữa các nước trong khu vực và trên<br /> thế giới.<br /> - Thuế góp phần đảm bảo sự bình đẳng trong chính sách động viên đóng<br /> góp cho Nhà nước giữa các thành phần kinh tế và thực hiện công bằng xã hội<br /> Tính công bằng, bình đẳng của thuế được biểu hiện trên những khía cạnh sau:<br /> - Hệ thống thuế được áp dụng thống nhất giữa các thành phần kinh tế, các tầng<br /> lớp dân cư.<br /> - Công bằng xã hội không có nghĩa là bình quân chủ nghĩa. Người có thu nhập<br /> cao phải đóng thuế cao hơn người có thu nhập thấp.<br /> - Bình đẳng, công bằng xã hội phải được biểu hiện bằng những luật pháp, chế<br /> độ, quy định rõ ràng của Nhà nước. Phải có những biện pháp chống thất thu có hiệu<br /> quả về đối tượng nộp thuế, về căn cứ tính thuế, về tổ chức quản lý thu thuế, về chế<br /> độ miễn giảm, về kiểm tra, xử lý nghiêm minh đối với các vụ vi phạm, khắc phục<br /> trường hợp xử lý không đúng pháp luật, quá nặng hoặc quá nhẹ.<br /> 1.2. Các yếu tố cấu thành nên một sắc thuế<br /> 1.2.1.Tên gọi<br /> Trong hệ thống thuế có nhiều sắc thuế, mỗi một sắc thuế đều có biểu hiện<br /> riêng trong quá trình chuyển giao thu nhập cho Nhà nước. Để thuận lợi cho công tác<br /> quản lý, người ta phải đặt tên cho từng sắc thuế và do đó tên của mỗi sắc thuế phải<br /> biểu hiện được những đặc trưng riêng có của nó.<br /> Tên gọi của mỗi sắc thuế nói lên cơ sở tính thuế hoặc nội dung chủ yếu của<br /> sắc thuế đó như thuế giá trị gia tăng có cơ sở tính thuế là giá trị gia tăng của hàng<br /> <br /> -3 -<br /> <br /> hoá, dịch vụ chịu thuế, còn thuế thu nhập doanh nghiệp có cơ sở tính thuế là thu<br /> nhập chịu thuế của doanh nghiệp.<br /> 1.2.2. Đối tượng nộp thuế (người nộp thuế)<br /> Luật thuế chỉ rõ tổ chức, cá nhân phải thực hiện việc khai báo, hoặc không<br /> phải thực hiện khai báo, nộp thuế theo quy định của sắc thuế đó. Tức là khoản thuế<br /> đó do chủ thể nào phải nộp thì chủ thể đó chính là đối tượng nộp thuế. Đối tượng<br /> nộp thuế là thể nhân hoặc pháp nhân theo quy định của pháp luật.<br /> 1.2.3. Đối tượng tính thuế<br /> Đối tượng làm căn cứ để tính thuế chính là đối tượng tính thuế. Căn cứ tính<br /> thuế có thể là thu nhập, hàng hoá hay tài sản, do đó đối tượng tính thuế cũng có thể<br /> là thu nhập, hàng hoá hoặc tài sản.<br /> Ví dụ đối với thuế giá trị gia tăng thì đối tượng tính thuế là hàng hoá, dịch vụ<br /> dùng cho sản xuất kinh doanh và tiêu dùng ở Việt Nam trừ các đối tượng quy định<br /> tại Điều 4 của Luật thuế GTGT. Đối với thuế sử dụng đất nông nghiệp là đất chịu<br /> thuế sử dụng đất nông nghiệp.<br /> 1.2.4. Thuế suất, biểu thuế<br /> Thuế suất là linh hồn của một sắc thuế, thể hiện nhu cầu cần tập trung nguồn<br /> tài chính và biểu hiện chính sách điều chỉnh kinh tế xã hội của Nhà nước, đồng thời<br /> cũng là mối quan tâm hàng đầu của người nộp thuế.<br /> - Thuế suất: Thuế suất là tỷ lệ phần trăm hoặc một số tuyệt đối ấn định cho<br /> một đơn vị đối tượng đánh thuế nhất định nộp cho Nhà nước. Thuế suất bao gồm:<br /> Thuế suất ổn định là loại thuế suất cố định không thay đổi trong mọi trường<br /> hợp tăng, giảm của cơ sở tính thuế. Ví dụ thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với<br /> hoạt động kinh doanh vũ trường, massage, karaoke, kinh doanh casino là 30%.<br /> Thuế suất luỹ tiến là thuế suất tăng theo mức tăng của cơ sở tính thuế. Thuế<br /> suất luỹ tiến bao gồm thuế suất luỹ tiến toàn phần và thuế suất luỹ tiến từng phần.<br /> Thuế suất luỹ tiến toàn phần là thuế suất tăng trên toàn bộ phần tăng của cơ sở<br /> tính thuế<br /> Thuế suất luỹ tiến từng phần là thuế suất tăng trên từng phần tăng của cơ sở<br /> tính thuế.<br /> Ví dụ: Trích biểu thuế thu nhập cá nhân:<br /> Bậc Phần thu nhập tính thuế/năm<br /> thuế<br /> (triệu đồng)<br /> <br /> Phần thu nhập tính thuế/tháng<br /> (triệu đồng)<br /> <br /> Thuế suất<br /> (%)<br /> <br /> 1<br /> <br /> Đến 60<br /> <br /> Đến 5<br /> <br /> 5<br /> <br /> 2<br /> <br /> Trên 60 đến 120<br /> <br /> Trên 5 đến 10<br /> <br /> 10<br /> <br /> -4 -<br /> <br />