Trang Chủ

Bài giảng Thuốc hoạt huyết

Chia sẻ: Than Kha Tu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

342
lượt xem 61
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thuốc hoạt huyết hóa ứ cũng gọi là thuốc hoạt huyết theo Y học cổ truyền là những loại thuốc có tác dụng thông lợi huyết mạch, làm tiêu tán huyết ứ trệ trong kinh mạch. Tùy theo mức độ tác dụng của thuốc mà có thể chia ra loại hoạt huyết hóa ứ và loại phá huyết trục ứ. Thuốc hoạt huyết hóa ứ thường tính ôn, vị cay đắng, cho nên thuốc có tác dụng hành huyết tán ứ thông kinh lạc, lợi tý định thống....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Thuốc hoạt huyết

Thuèc ho¹t huyÕt I-§¹i c−¬ng 1- §Þnh nghÜa: - VÞ thuèc t©n, khæ; «n (l−¬ng) - Thóc ®Èy vμ ®iÒu hoμ sù l−u th«ng huyÕt (th«ng lîi huyÕt m¹ch) - Lμm tiªu tan huyÕt ø, th«ng kinh m¹ch vμ chØ thèng 2- C¬ së t¸c dông cña thuèc ho¹t huyÕt: - Nguyªn nh©n g©y huyÕt ø do: Sang chÊn, viªm nhiÔm, co gi·n m¹ch, ®μm thÊp, khÝ trÖ, khÝ h−, kÕt hîp hμn, nhiÖt - L−u th«ng cña huyÕt phô thuéc : - Tim, m¹ch, c¶ tim vμ m¹ch, m¸u - Mét sè t¹ng cã l−u l−îng m¸u qua nhiÒu: gan, thËn, phæi. - Thuèc ho¹t huyÕt t¸c dông vμo mét trong c¸c kh©u trªn 1
* Trªn tim: - Lμm t¨ng hoÆc gi¶m tr−¬ng lùc c¬ tim ( biªn ®é) - Lμm t¨ng hoÆc gi¶m nhÞp tim ( tÇn sè) * Trªn m¹ch: - lμm co hoÆc gi·n m¹ch - lμm bÒn thμnh m¹ch chèng x¬ v÷a * Trªn m¸u: - Lμm gi¶m qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - Lμm gi¶m ®é nhít cña m¸u - T¨ng søc bÒn cña mμng hång cÇu - Cã kh¶ n¨ng øc chÕ miÔn dÞch trong ph¶n øng qu¸ mÉn( viªm khíp) - Cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch c¬ thÓ s¶n xuÊt kh¸ng thÓ - Lμm gi¶m l¾ng ®äng cholesterol trong m¸u - ChØ thèng - Chèng viªm - ChØ huyÕt 2 - Lîi tiÓu
- H¹ huyÕt ¸p do thËn: - Lμm gi·n m¹ch m¸u ngo¹i biªn - Gi·n m¹ch m¸u thËn: Khi thiÕu m¸u tÕ bμo s¸t cÇu thËn tiÕt ra chÊt Renin, chÊt nμy ®æ vμo m¸u t¸c ®éng vμo Angiotensinaza t¹o thμnh Angiotensin II, chÊt nμy g©y co m¹ch t¨ng huyÕt ¸p. B×nh th−êng cã sù c©n b»ng gi÷a yÕu tè sinh vμ huû chÊt g©y t¨ng huyÕt ¸p Angiotesin II Angiotensin II Angiotensinaza - øc chÕ sù ph¸t triÓn cña khèi u Ngoμi ra cßn mét sè t¸c dông chung nh−: - §iÒu hoμ chøc n¨ng tuÇn hoμn cña hÖ thèng tuÇn hoμn( Tim, m¹ch ( ®éng m¹ch, tÜnh m¹ch, mao m¹ch) - C¶i thiÖn chuyÓn ho¸ c¬ b¶n( Glucid, protid, lipid, n−íc, muèi kh¸ng) gióp cho sù l−u th«ng m¸u ®−îc tèt 3
- §iÒu hoμ ho¹t ®éng cña c¬ tr¬n néi t¹ng - §iÒu hoμ qu¸ tr×nh ®«ng m¸u vμ chèng ®«ng m¸u - ChØ thèng, tiªu ®êm, øc chÕ ung th− 3- C«ng dông chung: + ChØ thèng do huyÕt ø: - D¹ dμy - Viªm nhiÔm - Thèng kinh, bÕ kinh - Sang chÊn c¬ häc - §au tøc ngùc + Chèng viªm ®Ó ch÷a: -Môn nhät -Viªm tuyÕn vó - Viªm khíp - Viªm c¬..v..v + ChØ huyÕt do sang chÊn g©y tho¸t qu¶n nh−: - Rong kinh - TrÜ -TiÓu ra m¸u..v..v 4
+ C¸c tr−êng hîp l−u th«ng m¸u kÐm nh−: -Viªm t¾c m¹ch - Phôc håi sau nhåi m¸u c¬ tim - ThiÓu n¨ng tuÇn hoμn m¸u n·o - ThiÓu n¨ng m¹ch vμnh + Rèi läan kinh nguyÖt, thèng kinh, bÕ kinh do huyÕt ø + C¸c tr−êng hîp phï: do huyÕt ø g©y tho¸t qu¶n huyÕt t−¬ng g©y phï + Ch÷a cao huyÕt ¸p: Do gi·n m¹ch m¸u thËn vμ m¹ch m¸u ngo¹i vi g©y h¹ huyÕt ¸p + §iÒu trÞ khèi u: Lμnh tÝnh hoÆc ¸c tÝnh ë giai ®o¹n ®Çu 4- Phèi hîp thuèc: - Thuèc hμnh khÝ - Thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n: VÝ dô: - Viªm nhiÔm + TNG§ + TNTT 5
-ThÊp khíp + Trõ phong thÊp - Ch¶y m¸u + ChØ huyÕt - Cao huyÕt ¸p + B×nh can t¾t phong - DÞ øng + Khu phong ( hμn hoÆc nhiÖt) - NÕu hμn + ¤n lÝ trõ hμn - NÕu nhiÖt + TNLH - Khèi u + Ho¸ ®μm nhuyÔn kiªn - H− chøng + Thuèc bæ (KhÝ, huyÕt, ©m, d−¬ng) 5- CÊm kÞ: - Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ®ang hμnh kinh, ng−êi ®ang cã ch¶y m¸u nhiÒu. 6- Ph©n lo¹i: Dùa vμo møc ®é t¸c dông chia lμm 2 lo¹i: - Ho¹t huyÕt: T¸c dông võa vμ yÕu - Ph¸ huyÕt: T¸c dông m¹nh 6
II- C¸c vÞ thuèc 1- Thuèc ho¹t huyÕt 1.1 - §an s©m Radix Salviae multii (HuyÕt s©m, xÝch s©m, huyÕt c¨n, tö ®an s©m) Lμ rÔ ph¬i kh« cña c©y ®an s©m: Salvia miltiorrhiza. Hä hoa m«i: Lamiatae 1- TVQK: Khæ, h¬i l¹nh, can, t©m, t©m bμo 2- CN: Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, chØ thèng, thanh t©m trõ phiÒn, bæ huyÕt, an thÇn 3- Thμnh phÇn hãa häc - C¸c hîp chÊt phenol vμ acid phenolic: Danshensu, Acid Rosmarinic, a.salvianolic A,B,C, a. lithospermic - C¸c hîp chÊt diterpen: Miltiron, miltionon, tanshinon I, IIA,IIB, dihydrotanshinon I, miltionon II 7
- C¸c thμnh phÇn kh¸c:β- sitosterol,tanin, vitamin E - 3 chÊt xeton lμ: Tanshinon I, II, III, c«ng thøc cÊu t¹o c¸c chÊt nμy gièng vitamin K - DÉn chÊt cña acid Lithospermic(dÉn chÊt III) cã t¸c dông gi·n m¹ch trªn chuét cèng 4- T¸c dông d−îc lÝ: - Nghiªn cøu d−îc ®«ng häc víi chÊt phãng x¹ (3H), Tanshinon II Natrisulfonat sau 72h th¶i trõ 75% qua ph©n vμ n−íc tiÓu - ChÊt 3,4dihdroxyphenyllactic (danshensu) g©y gi·n ®éng m¹ch vμnh. - N−íc s¾c lμm gi¶m ALT , lμm gi¶m nh÷ng biÕn ®æi bªnh lý vμ phôc håi chøc n¨ng khi gan bÞ tæn th−¬ng bëi carbontetra clorid. - Cã t¸c dông t¨ng tÝnh kÐo gi·n hång cÇu 10-20% vμ phôc håi h×nh d¹ng hång cÇu nhanh h¬n 7- 25% (t¨ng søc bÒn cña hång cÇu, t¨ng l−u th«ng) 8
- B¶o vÖ c¬ tim chèng l¹i nh÷ng rèi lo¹n vÒ chøc n¨ng vμ chuyÓn hãa g©y bëi sù thiÕu hôt oxy. - Miltiron vμ salvinon cã t¸c dông øc chÕ vãn kÕt tiÓu cÇu -TanshinonII Natrisulfonat cã t¸c dông æn ®Þnh mμng hång cÇu, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña hång cÇu ®èi víi sù tan huyÕt g©y bëi dung dÞch nh−îc tr−¬ng, nhiÖt l−îng, PH thÊp hoÆc Saponin - Cao §an s©m ë d¹ng uèng hoÆc tiªm trªn chuét cèng vμ chuét nh¾t kh«ng thÓ hiÖn ®éc tÝnh, cã t¸c dông h¹ sèt vμ chèng viªm - Acid salvianolicA, B vμ acid rosmarinic cã t¸c dông øc chÕ sù peroxy hãa lipid g©y bëi NADPH, vitamin c vμ Fe2+- cystein ë n·o, gan vμ thËn chuét cèng tr¾ng invitro, øc chÕ sù peroxy hãa lipid g©y bëi NADPH- vitamin c m¹nh h¬n sù peroxy hãa lipid g©y bëi Fe2+- cystein. Chóng cßn lμm gi¶m sù s¶n sinh gèc anion superoxid trong hÖ xanthin- xanthin oxydase 9
- Acid salvianolic A cã t¸c dông øc chÕ H+, K+ ATPase vμ P-Nitrophenyl phosphat ø chÕ sù tiÕt acid ë d¹ dμy - §an s©m lμm t¨ng tèc ®é cö ®éng cña r¨ng chØnh h×nh lªn 1,6 lÇn do sù tiªu x−¬ng ë phÝa chÞu ¸p lùc râ h¬n so víi nhãm chøng - ChÊt salviolon cã biÓu hiÖn ®éc h¹i tÕ bμo - ChÊt Tanshinon II Natrisulfonat: Gi·n m¹ch vμnh, t¨ng l−u l−îng m¸u nu«i tim lμm h¹n chÕ nhåi m¸u c¬ tim - Gi·n m¹ch ngo¹i vi, chèng ®«ng m¸u, h¹ ¸p - Lμm gi¶m Triglycerid trong gan, trong m¸u - An thÇn - øc chÕ sù ph¸t triÓn cña tÕ bμo ung th− - Lμm mÒm, lμm gi¶m thÓ tÝch gan 10
5- C«ng dông: - Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu do huyÕt ø, nhiÖt - ChØ thèng: X−¬ng khíp, vïng ngùc,bông, tim m¹ch - MÊt ngñ ®au ®Çu suy nh−îc thÇn kinh, do thiÕu m¸u, t©m huyÕt kÐm - Ch÷a môn nhät: Chñ yÕu môn nhät ë vïng ngùc vó - T©m phiÒn nhiÖt: Sèt cao vËt v· tr»n träc, bøt døt khã chÞu, phiÒn muén - BÖnh tim, m¹ch vμnh - Viªm gan - Suy thËn - Nhòn n·o, huyÕt khèi - X¬ cøng b× 11
6- CÊm kÞ: - Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ng−êi thÓ hμn, ®ang ch¶y m¸u. Sî Lª l« BT Ho¹t l¹c hiÖu linh ®an Thiªn v−¬ng bæ t©m ®an Phóc ph−¬ng ®an s©m phiÕn 1.2- Xuyªn khung Rhizoma Ligustici wallichii Lμ th©n rÔ ph¬i kh« cña c©y xuyªn khung: Ligusticum wallichii Franch. Hä hoa t¸n Apiaceae 1- TVQK: T©n khæ, «n; can ®ëm, t©m bμo 2- CN: Ho¹t huyÕt, hμnh khÝ, khu phong chØ thèng (Th−îng hμnh ®Çu môc, h¹ ®iÒu kinh thuû, trung khai uÊt kÕt, huyÕt chung khÝ d−îc) 12
3-Thμnh phÇn ho¸ häc: - Cã alcaloid dÔ bay h¬i - Tinh dÇu Ligustilid gi¶m ®au, gi·n m¹ch - Acid ferulic - Mét chÊt cã tÝnh chÊt phenol 4- T¸c dông d−îc lý: Tinh dÇu: - LiÒu nhá: øc chÕ ho¹t ®éng cña ®¹i n·o, h−ng phÊn trung khu h« hÊp, trung khu vËn m¹ch, trung khu ph¶n x¹ dÉn ®Õn t¨ng h« hÊp t¨ng huyÕt ¸p nhÑ, t¨ng ph¶n x¹ - LiÒu cao: liÖt ®¹i n·o, c¸c trung khu trªn bÞ øc chÕ dÉn ®Õn h¹ huyÕt ¸p, h¹ th©n nhiÖt - Trªn tim: liÒu thÊp t¨ng co bãp, gi¶m nhÞp, liÒu cao øc chÕ - Trªm m¹ch lμm gi·n m¹ch: - §éng m¹ch vμnh - M¹ch m¸u n·o - §éng m¹ch thËn - C¸c mao m¹ch 13
C¬ chÕ: - T¸c dông trùc tiÕp trªn m¹ch - KÝch thÝch acetylcholin hoÆc thô thÓ histamin ( g©y h¹ ¸p, h¹n chÕ nhåi m¸u c¬ tim, gi¶m ®au ®Çu) - øc chÕ sù kÕt vãn tiÓu cÇu - An thÇn - Trªn c¬ tr¬n tö cung, ruét: liÒu cao øc chÕ, liÒu thÊp t¨ng co bãp - Chèng phãng x¹, trÞ thiÕu VTM E - Kh¸ng khuÈn, chèng nÊm: Th−¬ng hμn, phã th−¬ng hμn, thæ t¶, lÞ - Lμm gi¶m cholesterol trong m¸u - øc chÕ co m¹ch vμ øc chÕ gi·n c¬ tr¬n khÝ qu¶n ( Ferulinolol dÉn chÊt cña acid ferulic) - Alcaloid tetramethylpyrazine g©y t¨ng ¸p lùc tÜnh m¹ch cöa 5- C«ng dông: - Rèi läan kinh nguyÖt, thèng kinh, bÕ kinh do huyÕt ø. - C¶m phong hμn ®au nhøc x−¬ng Khíp, h¾t h¬i sæ mòi - Ngùc m¹ng s−ên ®au tøc can khÝ uÊt kÕt 14
- §au thÇn kinh tam thoa - §éng m¹ch vμnh, ®au th¾t ngùc - Viªm t¾c m¹ch m¸u n·o, phôc håi tai biÕn m¹ch m¸u n·o - Phong thÊp hμn 6- CÊm kÞ: Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ng−êi thÓ nhiÖt, ©m h− ho¶ v−îng, ®ang ch¶y m¸u nhiÒu 1.3- Ých mÉu Herba Leonuri japonici (Chãi ®Ìn, sung uý) Toμn c©y trªn mÆt ®Êt c¾t ®o¹n ph¬i kh« cña c©y Ých mÉu: Leonurus japonicus Houtt. Hä hoa m«i Lamiatae 1- TVQK: H¬i t©n h¬i khæ tÝnh l¹nh quy kinh can, t©m bμo 2- CN: Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, chØ thèng, lîi niÖu tiªu phï, thanh nhiÖt gi¶i ®éc. 3- Thμnh phÇn ho¸ häc : - Flavonoid trong ®ã cã rutin. 15
- Alcaloid:leonurin - Glycoside nh©n sterol - Tinh dÇu; Saponin; Tamin 4- T¸c dông d−îc lý - N−íc s¾c cã t¸c dông t¨ng co bãp tö cung vμ ruét c« lËp - Phôc håi co bãp tim Õch khi bÞ g©y rèi lo¹n nhÞp - an thÇn - H¹ huyÕt ¸p (Chèng l¹i t¸c dông t¨ng huyÕt ¸p cña adrenalin) - T¸c dông lîi tiÓu - Lμm tan huyÕt víi hång cÇu thá - KÝch thÝch h« hÊp (t¸c dông trùc tiÕp trªn trung khu h« hÊp, kh«ng gi¸n tiÕp qua ph¶n x¹ thÇn kinh phÕ vÞ) - Cã t¸c dông kiÓu ostrgen - øc chÕ ng−ng kÕt tiÓu cÇu, t¨ng ho¹t tÝnh cña Fibrinogenase - T¨ng l−u l−îng m¸u m¹ch vμnh - øc chÕ nÊm ngoμi da 16
5- C«ng dông: - Rèi lo¹n kinh nguyÖt, ®au bông kinh, v« sinh, sau khi sinh ®Î m¸u xÊu ra nhiÒu hoÆc n¹o thai m¸u ra kÐo dμi, khÝ h− ra nhiÒu. - Gi¶m ®au do ø huyÕt: nh− ng· sang chÊn, ®au bông sau khi ®Ó do co d¹ con - Môn nhät viªm tuyÕn vó, t¾c tia s÷a - Phï thòng tiÓu tiÖn khã do nhiÖt hoÆc viªm cÇu thËn cÊp hoÆc m¹n. - Cao huyÕt ¸p hoÆc c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch . 6- CÊm kÞ: Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ®ang hμnh kinh, ®ang cã ch¶y m¸u nhiÒu Chó ý: H¹t Ých mÉu lμ sung uý tö vÞ t©n cam, tÝnh h¬i hμn C«ng n¨ng ho¹t huyÕt nh− Ých mÉu th¶o, ngoμi ra cßn cã c«ng n¨ng bæ thËn Ých tinh, d−ìng can minh môc. 17
1-4 Ng−u tÊt (Radix Achyranthis bidentatae) Lμ rÔ ®· chÕ biÕn kh« cña c©y ng−u tÊt: Achyranthes bidentata Blume. Hä rau giÒn Amaranthaceae 1- TVQK: VÞ h¬i khæ, h¬i toan, tÝnh b×nh quy kinh can thËn 2- CN: Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, lîi thuû th«ng l©m, gi¶i ®éc, bæ can thËn c−êng g©n cèt, gi¸ng ¸p. ( Th«ng, bæ, giái ®i xuèng, dÉn thuèc, huyÕt xuèng) 3- Thμnh phÇn ho¸ häc: - Saponin thuû ph©n cho acid oleanolic vμ glucose, ngoμi ra cßn cã ecdysteron vμ inokosteron 4- D−îc lý: - Thóc ®Èy qu¸ tr×nh tæng hîp protein - Cao láng cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p, gi·n m¹ch, øc chÕ tim Õch c« lËp - Gi¶m cholesterol - H¹ ®−¬ng huyÕt - Lîi tiÓu 18
- C¶i thiÖn chøc n¨ng gan - Lμm gi·n c¬ tr¬n tö cung ë liÒu thÊp, liÒu cao g©y co - Polysaccarid øc chÕ sù ph¸t triÓn khèi u 31-40% - Polysaccarid d¹ng sulfate øc chÕ sù ph¸t triÓn HBsAg, HBeAg, herpes nhãm I - Chèng viªm, kh¸ng nÊm 5- C«ng dông: - BÕ kinh, thèng kinh, ®au bông sau khi ®Î do huyÕt ø. Hay phèi hîp víi ®μo nh©n, hång hoa, ®−¬ng quy. - Phong thÊp: §au nhøc c¸c khíp x−¬ng, ï tai, g©n c¬ mÒm yÕu, ®Æc biÖt lμ hai chi d−íi gèi, ch©n tay co qu¾p do can thËn h− - Häng s−ng ®au, loÐt miÖng, b¹ch hÇu do ho¶ ®é nhiÖt ®éc g©y ra (DÉn ho¶ ®i xuèng gi¸ng thùc ho¶) - §¸i buèt, ®¸i d¾t ®¸i ra m¸u, phï thòng - Cao huyÕt ¸p do can thËn h− hoÆc ®μm thÊp - C¸c bÖnh vÒ tim m¹ch - Theo s¸ch cæ ng−u tÊt lμm gi¶m tãc b¹c 19
3-5 Diªn hå s¸ch Rhizoma corydalis (HuyÒn hå s¸ch, diªn hå, nguyªn hå) Lμ th©n rÔ ph¬i kh« cña c©y huyÒn hå s¸ch Corydalis bulbosa DC. Hä c¶i cÇn Fumariaceae 1- TVQK: H¬i khæ, t©n, tÝnh «n, quy kinh can, phÕ, tú 2- CN: Ho¹t huyÕt t¸n ø, hμnh khÝ chØ thèng (Võa ho¹t huyÕt võa hμnh khÝ) 3- Tãm t¾t thμnh phÇn ho¸ häc RÔ cã chøa c¸c alcaloid: d-corydalin, dl- tetrahydropalmatin, dehydrocorydalin, columbamin, protopin, d-yanhumin, d- glaucin, leonticin, hihydrosanguinarin, L-ambinin, d- corybunbin 4- T¸c dông sinh häc - T¸c dông gi¶m ®au an thÇn - Tetrahydropalmatin tiªm tÜnh m¹ch chuét nh¾t liÒu 5mg/ kg kÐo dμi thêi gian ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn, liÒu 10mg/kg ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn mÊt hßan tßan. Tiªm liÒu 60mg/kg cho chuét cèng tr¾ng lμm gi¶m l−îng dopamin, noradrenalin vμ serotonin trong n·o 70-50-30% 20