Bài kiểm tra: Sinh học phát triển cá thể nâng cao

   Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> BÀI KIỂM TRA<br /> SINH HỌC PHÁT TRIỂN CÁ THỂ NÂNG CAO<br /> <br /> <br /> Họ và tên: Nguyễn Xuân Hạnh<br /> Lớp: K12 – Sinh học thực nghiệm ­ Tỉnh Bắc Giang<br /> <br />  <br /> <br /> Chuyên đề: GHÉP TẾ BÀO GỐC TẠO MÁU<br /> <br /> <br /> Ghép tế  bào gốc tạo máu hay thường được gọi ngắn gọn là  ghép tủy  là <br /> một phương pháp điều trị  bệnh được ứng dụng nhiều trong ngành  huyết học và <br /> ung thư học. Phương pháp này thực hiện quá trình cấy ghép  tế bào gốc tạo máu <br /> lấy từ  tủy xương hoặc từ máu ghép vào cơ thể người bệnh để chữa các bệnh lý <br /> huyết học, bệnh lý miễn dịch, di truyền và một số bệnh lý ung thư khác.<br /> 1. Lịch sử ngành ghép tủy<br /> Ngành ghép tủy thực sự phát triển bắt đầu sau sự bùng nổ của năng lượng <br /> và vũ khí hạt nhân năm 1945. Mặc dù trước đó đã có một vài nỗ lực của các nhà  <br /> khoa học trong việc dùng tủy xương của người hiến đưa vào cơ thể người nhận  <br /> là những bệnh nhân bị  thiếu máu hay ung thư  máu bằng đường uống, tiêm bắp <br /> hay truyền tĩnh mạch.<br /> Vào thời điểm này, ngành ghép tủy bắt đầu được nghiên cứu nhiều vì <br /> xuất hiện những bệnh nhân bị  các bệnh lý máu ác tính do phơi nhiễm  phóng xạ <br /> iôn hóa.<br /> Chúng ta có thể lược lại một số mốc quan trọng của ngành ghép tủy: <br /> ­ Ca ghép tủy đầu tiên được ghi nhận năm 1939, thực hiện trên một bệnh <br /> nhân bị xơ tủy do kim loại nặng, tủy ghép lấy từ người anh ruột của bệnh nhân. <br /> Ca ghép này không thành công, bệnh nhân chết sau 5 ngày.<br /> ­ Ca ghép tủy được ghi nhận thành công đầu tiên là năm  1965, khi một <br /> bệnh nhân Bạch cầu lymphô cấp loại nguyên bào lynphô được điều trị bằng  hóa <br /> trị và xạ trị, sau đó được truyền tế bào tủy xương từ 6 người hiến tủy khác nhau  <br /> nhưng có liên hệ  huyết thống. Bệnh nhân này tử  vong sau 20 tháng vì bệnh tái <br /> phát.<br /> ­ Từ  năm  1977  đến  1980, thành công trong nghiên cứu ghép tủy dị  thân. <br /> Cũng từ  năm  1978, ghép tủy trong  bệnh lymphô  bắt đầu có những thành công <br /> nhất định.<br /> <br /> <br /> 1<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> ­ Năm 1990, BS E.D. Thomas đã được trao giải thưởng Nobel y học  cho <br /> những nghiên cứu về ghép tủy.<br /> ­ Đến năm 2000, thì đã có hơn 500 000 trường hợp ghép tủy thực hiện trên <br /> toàn thế  giới. Cho đến bây giờ  ghép tủy đã được thử  nghiệm nghiên cứu trong <br /> nhiều bệnh lý, cả  ác tính  lẫn không ác tính, đáng kể  là ghép tủy khá hiệu quả <br /> trong điều trị các bệnh lý thiếu máu bất sản, khi tủy hiến có HLA phù hợp người  <br /> nhận, đặc biệt giữa anh chị em ruột.<br /> 2. Phân loại ghép tủy<br /> 2.1. Tự ghép tủy<br /> ­ Tự ghép tủy từ sản phẩm tủy toàn phần<br /> ­ Tự ghép tủy từ sản phẩm tế bào gốc của tủy hay của máu ngoại vi<br /> 2.2. Dị ghép tủy<br /> ­ Dị ghép từ sản phẩm tủy toàn phần<br /> ­ Dị ghép từ sản phẩm tế bào gốc của tủy hay của máu ngoại vi.<br /> ­ Dị ghép từ sản phẩm tế bào gốc của máu cuống rốn.<br /> 3. Quy trình ghép tuỷ<br /> 3.1.  Chuẩn bị trước ghép tủy<br /> Lựa chọn người cho tủy – Phức hợp phù hợp mô chính MHC<br /> Phức hợp phù hợp mô chính hay còn gọi là  kháng nguyên bạch cầu người <br /> HLA.<br /> Phức hợp này bao gồm một nhóm gene nằm trên nhánh ngắn của nhiễm <br /> sắc thể  số  6, gồm 3 loại gene, tạo ra các  kháng nguyên  hệ  HLA, gồm 2 loại <br /> chính:<br /> ­ Kháng nguyên lớp I gồm các sản phẩm gene ở các locus A, B, C.<br /> ­ Kháng nguyên lớp II gồm các sản phẩm gene ở các locus D, DR, DQ và DP.<br /> Các kháng nguyên lớp I được xác định bằng phương pháp huyết thanh học  <br /> nên được gọi là kháng nguyên SD (Serum determined). Còn các kháng nguyên  <br /> HLA­D được xác định bằng phản ứng nuôi cấy bạch cầu hỗn hợp.<br /> Các bạch cầu lymphô thường mang cả  2 loại kháng nguyên trên. Một số <br /> lớn các tế  bào khác chỉ  mang kháng nguyên lớp I tức kháng nguyên SD. Kháng  <br /> thể HLA xuất hiện chủ yếu do truyền máu, mang thai, ghép tổ chức hay do tiêm <br /> truyền  bạch cầu  ở  những người tình nguyện. Sự  khác biệt kháng nguyên hệ <br /> HLA của cơ  thể  cho và nhận càng lớn thì hiện tượng thải ghép xảy ra càng  <br /> nhanh. Do đó muốn mảnh ghép sống lâu trong cơ thể thì cần có sự giống nhau về <br /> kháng nguyên HLA của cơ  thể  cho và nhận. Thực tế  khó xảy ra trừ  khi người <br /> cho và nhận là anh chị em sinh đôi một trứng.<br /> 3.2. Điều trị trước ghép tủy<br /> Trong ghép tạng phải có sự   ức chế  miễn dịch mạnh  ở  người nhận để <br /> ngăn ngừa thải ghép.  Ức chế  miễn dịch phải dùng suốt đời bởi sự  dung nạp <br /> <br /> 2<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> miễn dịch không bao giờ  đạt được. Trong ghép tủy xương, ngoài  ức chế  miễn <br /> dịch cần phải tạo lên các khoảng trống trong tủy để  các tế  bào ghép trú ngụ  và  <br /> sinh sản. Điều này có được bằng điều trị diệt tủy.<br /> Hóa   trị  liều   cao   trước   ghép   tủy,   các   nhóm   thuốc   thường   dùng   như <br /> alkylating, etoposide, cytarabine... và có thể  cả  xạ  trị toàn thân. Hiện chưa có sự <br /> thống nhất rằng phác đồ  nào hiệu quả  hơn và được dung nạp tốt hơn phác đồ <br /> nào.<br /> Xạ  trị  toàn thân vai trò cũng chưa rõ ràng và thường được  dùng trong  <br /> lymphôm nguyên bào miễn dịch và lymphôm grad thấp.<br /> <br /> <br /> 3.2.1 Điều trị diệt tủy trước ghép tủy<br /> Bước chuẩn bị tiêu chuẩn cho bệnh nhân trước khi ghép tủy dị thân là hóa <br /> trị liều cao kết hợp hay không kết hợp với xạ trị toàn thân. Đó là nỗ lực để điều  <br /> trị tận gốc bệnh ác tính nền đồng thời giảm tình trạng thải ghép, giảm các phản <br /> ứng bất lợi giữa mảnh ghép và chủ.<br /> 3.2.2. Điều trị không diệt tủy trước ghép tủy <br /> Việc điều trị  diệt tủy trước ghép tủy thường có độc tính cao vì thường <br /> dùng hóa chất liều cao kèm xạ  trị  toàn thân. Chính độc tính đó đã hạn chế  sự <br /> dung nạp điều trị, nhất là  ở  những bệnh nhân lớn tuổi, bệnh nhân có bệnh lý  <br /> nặng   khác   kèm   theo,   hoặc   ở   những   bệnh   nhân   có   bệnh   lý   diễn   tiến   chậm <br /> (indolent). Lúc này các phác đồ  điều trị  mà không diệt tủy phù hợp cho những <br /> bệnh nhân này mà giảm bớt độc tính. Những phác đồ  ít độc tính này cũng phù <br /> hợp với bệnh nhân ghép tủy để  điều trị  các bệnh lý do rối loạn di truyền hoặc  <br /> bệnh tự  miễn mà không phải bệnh lý ác tính. Mục đích của điều trị  không diệt <br /> tủy trước ghép tủy là ức chế một phần tủy đồng thời ức chế một phần  hệ miễn <br /> dịch của người nhận để chấp nhận mảnh ghép một cách lâu dài và bền vững.<br /> 3.2.3. Những phác đồ chuẩn bị trước ghép tủy mới<br /> Xu hướng hiện nay là dùng  xạ  trị  nhắm trúng đích, với  kháng thể  đơn <br /> dòng được gắn đồng vị phóng xạ, tăng liều xạ trị vào bướu và giảm liều đáng kể <br /> đến các mô lành. Ví dụ  gắn đồng vị  phóng xạ  I 131 vào kháng thể  đơn dòng <br /> kháng CD­33, để điều trị cho những bệnh nhân lympho  không Hodgkin tế bào B. <br /> Kháng thể đơn dòng kháng CD­20 (rituximab) cũng được sử  dụng kết hợp trong <br /> các phác đồ  điều trị  trước ghép tủy cho kết quả  khá khả  quan nhất là  ở  bệnh <br /> nhân lympho dạng nang. <br /> 3.3. Chọn lựa nguồn lấy tế bào gốc<br /> 3.3.1. Tế bào gốc từ tủy tự thân<br /> ­ Tế bào gốc được lấy từ tủy xương của chính người bệnh.<br /> ­ Phương pháp này có bất lợi là có thể  bị  nhiễm tế  bào bướu. Đa số  các  <br /> tác giả cho rằng tái phát ở những bệnh nhân ghép tủy tự thân là do sự  nhiễm tế <br /> <br /> 3<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> bào bướu trong tủy ghép và do các tế bào bướu còn sót lại trong tủy xương bệnh  <br /> nhân trước khi ghép tủy. Đã có nhiều cách nhằm loại bỏ tế bào bướu khỏi mẫu  <br /> tủy ghép. Chẳng hạn kháng thể đơn dòng chống tế  bào lymphô B đã được dùng <br /> để loại tế bào bướu trong ghép tủy tự thân ở bệnh nhân lymphôm không Hodgkin <br /> tế bào lymphô B.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lấy tủy xương<br /> ­   Phương   pháp   loại   tế   bào   bướu   thường   được   dùng  nhất  hiện   nay  là <br /> phương pháp dùng kỹ  thuật từ  miễn dịch (immunomagnetic) với kháng thể  đơn <br /> dòng để lựa chọn các tế bào gốc có CD 34(+). Ngoài ra, còn có thể kết hợp thêm  <br /> kháng thể đơn dòng khác để  lựa chọn tế bào có CD 34(+) và Thy­1 (+), phương  <br /> pháp này đã được ứng dụng trong ghép tủy ở bệnh nhân ung thư vú, đa u tủy và <br /> lymphôm.<br /> 3.3.2. Tế bào gốc từ máu ngoại vi<br /> ­ Tế  bào gốc cũng có thể  có trong máu ngoại vi. Bằng các phương pháp  <br /> huy động tế bào gốc sau đó chiết tách tế bào gốc bằng các máy tách tế bào. Đây <br /> cũng là một nguồn cung cấp tế bào gốc nhất là ở những bệnh nhân đã có tiền căn <br /> xạ  trị vùng chậu, bệnh nhân mà tế  bào tủy xương có nguy cơ  bị  nhiễm tế  bào  <br /> bướu hoặc khi quá trình nuôi tế bào gốc từ tủy xương thất bại.<br /> 3.3.3. Tế bào gốc từ tủy dị thân<br /> Tế bào gốc tạo máu được lấy từ tủy của người cho tủy khỏe mạnh. Ghép  <br /> tủy dị  thân được lợi là không bị  nhiễm tế  bào bướu, đồng thời tác dụng mảnh <br /> ghép chống bướu có thể mang lợi ích diệt trừ tế bào ung thư. Tuy nhiên bù lại sự <br /> không tương hợp miễn dịch giữa mảnh ghép và người nhận có thể  gây nhiều  <br /> biến chứng chết người. Những biện pháp để   ức chế  miễn dịch, hạn chế  hiện  <br /> tượng này như  hóa trị  liều cao, xạ  trị, dùng thuốc  ức chế  miễn dịch  ở  người  <br /> nhận và dùng tủy ghép đã được loại tế bào lymphô T, hoặc dùng kháng thể đơn <br /> dòng chống tế bào T.<br /> Hiện nay, với các bệnh lý lành tính như  hội chứng xơ tủy, thiếu máu bất <br /> sản, và nhiều loại bệnh lý rối loạn tăng sinh tủy, cũng như những rối loạn bẩm <br /> sinh thì chỉ  ghép tủy tự  thân được  ứng dụng. Tuy nhiên với các bệnh lý ác tính <br /> <br /> <br /> 4<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> của hệ tạo huyết, thì ghép tủy tự thân và dị thân đều được ứng dụng. Nhìn chung  <br /> ghép tủy dị thân cho kết quả tốt hơn trong việc kiểm soát bệnh với sự giảm đáng <br /> kể  tỉ  lệ  tái phát. Ngược lại, những biến chứng của việc ghép tủy dị  thân như <br /> bệnh lý mảnh ghép chống chủ, độc tính, nhiễm trùng đã ảnh hưởng đáng kể lên <br /> kết quả sống còn.<br /> 3.4. Các nguồn gốc tế bào tủy ghép <br /> 3.4.1. Từ tủy xương<br /> Đa phần lấy từ xương cánh chậu. Quá trình lấy tủy từ  tủy xương khá an <br /> toàn và hầu hết các biến chứng liên quan đến việc vô cảm. Một số  nghiên cứu <br /> cho thấy thời gian trung bình để tủy người hiến tặng hồi phục là 16 ngày.<br /> 3.4.2. Máu ngoại vi<br /> Tế  bào gốc tạo máu hiện diện rất ít ở  máu ngoại vi. Tuy nhiên, dưới tác  <br /> dụng của một số  tác nhân như  hóa trị, yếu tố  kích thích tăng trưởng tạo máu <br /> (hematopoietic growth factor), một số  thuốc  ức chế  thụ  thể  hóa  ứng động BC <br /> (chemokine receptor), có thể  gia tăng sự  huy động tế  bào gốc trong tủy ra  máu <br /> ngoại biên. Những tế  bào này có thể  lấy được bằng cách lọc máu (apheresis). <br /> Những tế bào được lấy bằng cách này được gọi là tế bào đầu dòng máu ngoại vi  <br /> (peripheral blood progenitor cells) để  phân biệt với  tế  bào gốc tạo máu  (blood <br /> stem cell). Có nhiều thuốc được dùng để  huy động tế  bào gốc ra máu ngoại vi  <br /> như  G­CSF, GM­CSF, interleukin­3, thrombopoietin, và gần đây hơn là những  <br /> chất đối vận (antagonist AMD 3100) với receptor của quá trình hóa  ứng động  <br /> (chemokine­related receptor CXCR4).<br /> 3.4.3. Tế bào máu cuống rốn<br /> Một bất lợi của nguồn cung cấp này là lượng tế  bào gốc tạo máu không <br /> nhiều do đó thường được dùng để  ghép cho bệnh nhi. Ngược lại đây là các tế <br /> bào non, do đó đây cũng chính là những tế  bào đi qua được hàng rào miễn dịch <br /> của người nhận dễ dàng nhất.<br /> 3.5. Các phương pháp huy động tế  bào gốc tạo máu (đối với tế  bào gốc lấy  <br /> từ máu ngoại biên) <br /> 3.5.1. Hóa trị ức chế tủy<br /> Là một trong những phương pháp được thực hiện đầu tiên.  Ở  giai đoạn  <br /> phục hồi sau hóa trị  ức chế tủy, lượng tế bào gốc ra máu ngoại biên có thể  tăng <br /> lên 14 – 100 lần.<br /> Phương pháp này có một số bất lợi: kéo dài thời gian điều trị, độc tính cao,  <br /> gây giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, … Và  ở  một số  bệnh nhân, sau khi hóa trị <br /> không ghi nhận thấy tình trạng tăng hoặc tăng rất ít tế  bào gốc ở  máu ngoại vi, <br /> nhất là ở bệnh nhân bị xâm nhập tủy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> Hiện nay, với việc sử dụng các yếu tố  kích thích tăng trưởng tế  bào gốc <br /> thì phương pháp này không còn được sử  dụng rộng cũng như  không được sử <br /> dụng đơn độc để huy động tế bào gốc nữa.<br /> 3.5.2. Dùng các yếu tố kích thích tăng trưởng tế bào gốc đơn thuần<br /> Một số thuốc đã được dùng để huy động tế bào gốc ra máu ngoại biên: G­<br /> CSF, GM­CSF, interleukin­3, SCF (stem cell factor)…<br /> Hiện G­CSM là thuốc thường được dùng nhất vì hiệu quả  và ít độc tính. <br /> Một số thuốc khác mới hơn đang được nghiên cứu như AMD3100. AMD 3100 là  <br /> chất đối vận lên thụ thể chemokine CXCR4 có ở tế bào bạch cầu. Một số nghiên  <br /> cứu gần đây cho thấy AMD3100 có tác dụng hiệp đồng với G­CSF.<br /> 4. Biến chứng sau ghép tủy <br /> 4.1. Sớm: trong vòng 100 ngày sau ghép tủy<br /> Với việc sử dụng nguồn tế bào gốc từ tế bào máu ngoại vi, thu ngắn thời  <br /> gian hồi phục tế  bào tủy, tế  bào máu, vì thế  làm giảm đáng kể  các biến chứng  <br /> sớm. Thời gian hồi phục thu ngắn làm giảm sử  dụng kháng sinh, giảm nuôi ăn <br /> bằng đường truyền tĩnh mạch, giảm truyền máu và giảm thời gian nằm viện. <br /> Các thuốc tăng trưởng tế  bào như  G­CSF thường được dùng trong ghép tủy tự <br /> thân có vẻ làm gia tăng quá trình hồi phục của dòng BC trung tính một cách vừa <br /> phải.<br /> Sau ghép tủy dị  thân gặp nhiều khó khăn hơn.  Ở  nhiều trung tâm, tế  bào <br /> gốc từ  máu ngoại vi thường được dùng khi người hiến tủy là chị  em ruột của  <br /> bệnh nhân.<br /> Viêm niêm mạc và dinh dưỡng: viêm niêm mạc đường tiêu hóa gặp ở hầu <br /> hết những bệnh nhân ghép tủy, đặc biệt  ở  những bệnh nhân được xạ  trị  toàn <br /> thân hoặc được điều trị methotrexate phòng ngừa bệnh lý mảnh ghép chống chủ.  <br /> Điều trị  chủ  yếu là súc miệng, kết hợp dùng  kháng sinh phòng ngừa. Giảm đau <br /> chủ yếu là tại chỗ, đôi khi phải dùng giảm đau đường tiêm truyền.<br /> Chảy máu: những bệnh nhân ghép tủy có nguy cơ  cao bị  chảy máu, tuy <br /> nhiên đa phần xuất huyết  ở những bệnh nhân ghép tủy không thường gặp và có  <br /> thể  kiểm soát được bằng các cách thông thường như  xuất huyết dạng chấm,  <br /> chảy máu mũi, nặng hơn có thể  xuất huyết dạ  dày, xuất huyết đường sinh dục  <br /> tiết niệu. Tuy nhiên những xuất huyết này có thể  kiểm soát được bằng truyền <br /> tiểu cầu.<br /> Nhiễm trùng: do tổn thương hàng rào bảo vệ  là da niêm mạc và giảm <br /> bạch cầu. Để  giảm biến chứng này, nhiều trung tâm đã thực hiện việc truyền  <br /> globulin miễn dịch cho bệnh nhân sau ghép tủy.<br /> Nhiễm  vi trùng  rất thường gặp trong thời gian đầu sau ghép tủy và tác  <br /> nhân chủ  yếu là gram (+), mặc dù gram (­) cũng có thể  gặp. Cụ  thể  là nhóm <br /> staphylococcus, streptococuss viridans, trực khuẩn gram (­). Cũng có thể  nhiễm  <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> Haemophilus Influenza, nhưng thường gặp muộn hơn, khoảng tháng thứ  2­3 sau <br /> ghép tủy, và gặp ở bệnh nhân bị bệnh mảnh ghép chống chủ cấp.<br /> Theo nhiều tác giả, nguy cơ gia tăng không phải do tình trạng giảm BC mà <br /> nguồn bệnh xuất phát từ các đường tiêm truyền mà chủ yếu là catheter tĩnh mạch <br /> và do tổn thương hang rào da niêm xảy ra trong quá trình chuẩn bị  trước ghép <br /> tủy.<br /> Nhiễm  nấm : thực sự  nguy hiểm cho bệnh nhân sau ghép tủy, đặc biệt  <br /> nhiễm Aspergilus xâm lấn. Candida và Aspergilus là hai tác nhân thường gặp, tuy  <br /> nhiên còn nhiều tác nhân khác.<br /> Nhiễm  virus: trong giai đoạn sớm sau ghép tủy thì virus thường gặp là <br /> Herpes Simplex Virus, virus á cúm. Nhóm Cytomegalo Virus cũng thường gặp,  <br /> thường khoảng tháng thứ 2­3 sau ghép tủy.<br /> Bệnh mảnh ghép chống chủ cấp: vẫn còn là biến chứng nghiêm trọng và <br /> là thách thức cho ghép tủy. Nguyên nhân là sự  xung đột  miễn dịch  giữa tế  bào <br /> lymphô T của tủy người hiến với mô của cơ thể người nhận, trong điều kiện hệ <br /> miễn dịch của người nhận tủy ghép bị   ức chế  đủ  mạnh để  không xảy ra phản  <br /> ứng ngược lại giữa tế bào miễn dịch người nhận với mảnh tủy được ghép. Theo <br /> định nghĩa phản ứng này xảy ra trong 100 ngày sau ghép tủy, biểu hiện đầu tiên <br /> ở  da, đường tiêu hóa và gan. Phòng ngừa bằng cách dùng thuốc  ức chế  miễn  <br /> dịch. Thuốc thường dùng là cyclosporine và methotrexate. Tacrolimus (FK506) <br /> cũng được sử dụng để phòng ngừa phản ứng này. Một cách khác để phòng ngừa <br /> phản  ứng này là loại bỏ  tế  bào lymphô T trong tủy người hiến trước khi ghép  <br /> cho người nhận. Tuy nhiên, ngược lại, việc loại bỏ tế bào lymphô T thì làm tăng <br /> nguy cơ thải ghép và nguy cơ tái phát cho bệnh nhân. Bệnh nhân nhận tủy ghép  <br /> đã loại bỏ tế bào T cũng gia tăng nguy cơ bị các nhiễm trùng cơ hội. Quan niệm  <br /> gần đây là chỉ loại bỏ lymphô T ở một mức độ nào đó thôi.<br /> Điều trị đầu tiên cho bệnh mảnh ghép chống chủ là corticoid thường dùng <br /> là glucocoticoid.<br /> Thuyên tắc tĩnh mạch: thuyên tắc tĩnh mạch gan là một biến chứng nguy <br /> hiểm dễ gây tử vong, thường xuất hiện trong 1 tháng sau ghép tủy, gặp cả trong  <br /> ghép tủy tự thân và ghép tủy dị thân. Triệu chứng điển hình là tăng cân không rõ  <br /> nguyên nhân, vàng da, gan to, đau bụng và báng bụng. Khi diễn tiến nặng, có thể <br /> ảnh hưởng lên não, suy thận, tổn thương phổi và suy đa cơ quan.<br /> Những bệnh nhân có tiền căn viêm gan siêu vi B hoặc C là những người có <br /> nguy cơ cao bị biến chứng này. Những bệnh nhân bị mức độ nhẹ và trung bình có  <br /> thể  hồi phục lại chức năng gan và hiến khi để  lại những di chứng mãn tính lên  <br /> gan.<br /> Điều trị biến chứng này còn chưa thống nhất. Một số nghiên cứu cho thấy  <br /> dùng heparin và rTPA (recombinant Tissue­plasminogen activator) cải thiện  ở một  <br /> số bệnh nhân nhưng ngược lại làm tăng nguy cơ xuất huyết.<br /> <br /> <br /> <br /> 7<br /> Nguyễn Xuân Hạnh                                        K12 – Sinh học thực nghiệm<br />    Sinh học phát triển cá thể nâng cao<br /> <br /> <br /> <br /> Biến chứng lên phổi: là một biến chứng thường gặp cả trong ghép tủy tự <br /> thân và ghép tủy dị  thân. Nguyên nhân có thể  do nhiễm trùng, do hóa trị, chảy  <br /> máu, hoặc đôi khi nguyên nhân không rõ. Viêm phổi mô kẽ  gặp  ở  khoảng 10­<br /> 15% bệnh nhân. Nguy cơ  cao  ở  bệnh nhân lớn tuổi và bệnh nhân có xạ  trị  vào  <br /> phổi trước đó. Viêm phổi kẽ vô căn có thể điều trị bằng corticoid và có đáp ứng <br /> khá tốt. Biến chứng này thường gặp ở ngày thứ 20­60 sau ghép tủy.<br /> 4.2. Muộn sau 100 ngày<br /> Bệnh mảnh ghép chống chủ mãn<br /> Trong khoảng giữa thập kỷ  70, những ca dị  ghép tủy xương từ  tủy của <br /> người hiến là anh chị em cùng huyết thống đã phù hợp kháng nguyên HLA, bệnh <br /> nhân có những biểu hiện bệnh lý  ở  da, miệng, nhãn cầu, ruột,  gan và mô phổi. <br /> Nhiều bệnh nhân biểu hiện với những tổn thương nặng nề   ở  da, xơ  cứng mô <br /> dưới da, dễ  nhiễm trùng. Bệnh lý này diễn ra với nhiều biểu hiện của hiện  <br /> tượng tự miễn.<br /> Mãn khi những biểu hiện của bệnh xảy ra sau từ ngày thứ 100 trở đi. Biểu  <br /> hiện của bệnh thường rộng, toàn thân gồm các biểu hiện  ở  da, đường tiêu hóa, <br /> gan, hô hấp.<br /> Biểu hiện da có thể tương tự như những rối loạn tự miễn như xơ cứng bì,  <br /> viêm da cơ, da xơ cứng, tróc vẩy, teo da, teo đét móng tay móng chân, rụng tóc. Ở <br /> đường tiêu hóa, loét niêm mạc miệng, thực quản, rối loạn hấp thu.   Ở  gan thì <br /> tăng men gan, nghẽn mật trong gan, xơ  gan. Khô các tuyến ngoại tiết, nhiễm <br /> trùng phổi từng đợt, viêm tắc phế quản...<br /> Bệnh nhân có thể có nguy cơ tử vong nếu bệnh biểu hiện nặng, nhất là ở <br /> những bệnh nhân giảm tiểu cầu