Báo cáo chuyên đề Xã hội học môi trường

Chia sẻ: Huu Thang Khuong | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

370
lượt xem 109
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

KHÓA BỒI DƯỠNG SAU ĐẠI HỌC TIẾP CẬN SINH THÁI HỌC TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG: SỰ RA ĐỜI CẢNH SÁT MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM LÀ LỰC LƯỢNG HỔ TRỢ ĐẮC LỰC TRONG CÔNG TÁC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo chuyên đề Xã hội học môi trường

KHÓA BỒI DƯỠNG SAU ĐẠI HỌC TIẾP CẬN SINH THÁI HỌC TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG CHUYÊN ĐỀ XÃ HỘI HỌC MÔI TRƯỜNG Giảng viên: GS - TS. Vũ Cao Đàm Học viên: Khương Hữu Thắng Đơn vị: VQG Bù gia Mập – Bình Phước 1
SỰ RA ĐỜI CẢNH SÁT MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM LÀ LỰC LƯỢNG HỔ TRỢ ĐẮC LỰC TRONG CÔNG TÁC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG. I. Cảnh sát môi trường Việt Nam. 1. Tính cấp thiết Trong những thập niên gần đây, nước ta đang hòa mình cùng toàn thế giới trong công cuộc phát triển kinh tế và xây dựng bảo vệ đất nước. Việt Nam đã đạt được nhiều thành quả to lớn như; đã thực hiện thành công việc xóa đói giảm nghèo, phổ cập giáo dục cho nhân dân…Nhưng song song với những thành quả đạt được, thì chúng ta củng đang vấp phải nhiều vấn đề mà các hoạt động sản xuất kinh tế và các hoạt động xã hội khác gây nên. Trong đó những vấn đề về ô nhiểm môi trường đang nổi cộm nhất hiện nay. Tình hình vi phạm pháp luật về Bảo vệ môi trường (BVMT). Trong thời gian qua, tình trạng vi phạm pháp luật về BVMT đã và đang xảy ra tương đối phổ biến, việc thi hành pháp luật chưa nghiêm, hiệu lực của pháp luật còn thấp. Nhiều dự án đầu tư, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không tuân thủ các quy định về đánh giá tác động môi trường cũng như các yêu cầu của Quyết định phê duyệt Báo cáo đảm bảo môi trường dẫn đến tình trạng gây ô nhiễm, suy thoái môi trường trong quá trình hoạt động. Qua tổng kết 10 năm thực hiện công tác đánh giá tác động môi trường do Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) tổ chức năm 2004 cho thấy, trong số hàng chục nghìn dự án đã được phê duyệt Báo cáo đảm bảo môi trường phần lớn các dự án (kể cả các dự án liên doanh trong và ngoài nước) thực hiện không đầy đủ hoặc không thực hiện các yêu cầu về BVMT. Nhiều doanh nghiệp đã có hệ thống xử lý nước thải nhưng không vận hành hoặc chỉ vận hành đối phó khi các cơ quan chức năng tới kiểm tra. Năm 2003, Bộ TN&MT đã thống kê và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục hơn 4.000 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cần được tiến hành xử lý triệt để trong giai đoạn đến năm 2012. Những cơ sở này đã gây ô nhiễm, suy thoái tới môi trường đất, nước và không khí, tác động tiêu cực đến sự phát triển bền vững của đất nước. Bên cạnh đó, tình trạng nhập khẩu trái phép chất thải vào Việt Nam đang diễn ra ngày một bức xúc. Theo quy định của Luật BVMT 1993 cũng như Luật BVMT 2005 hiện nay, chất thải bị cấm nhập khẩu vào lãnh thổ nước ta. Tuy nhiên trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp đã cố tình nhập khẩu trái phép chất thải vào nước ta núp dưới các hình thức như nhập khẩu phế liệu để làm nguyên 2
liệu sản xuất trong nước, làm hàng hóa để gia công và tái xuất... dẫn đến nguy cơ biến nước ta trở thành một bãi rác thải công nghiệp lớn của thế giới. Tình trạng săn bắt, buôn bán trái phép động vật quý hiếm, chặt phá rừng bừa bãi đang đe dọa làm suy giảm tính đa dạng sinh học ở nước ta. Nhiều tổ chức quốc tế về môi trường, đặc biệt là Quỹ Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF) đã cảnh báo Việt Nam về nguy cơ “rừng rỗng” như đã từng xảy ra ở một số quốc gia. Mức độ và tính chất vi phạm ngày càng nghiêm trọng. Có những vụ chặt phá rừng huy động tới 200 - 300 người có tổ chức dùng gậy, đá chống đối và hành hung các lực lượng kiểm lâm, làm nhiều người bị thương. Ngoài ra, việc chấp hành các quy định của pháp luật về xả thải của các cơ sở sản xuất, kinh doanh cũng chưa nghiêm. Mặc dù trong thời gian gần đây, tỷ lệ vi phạm có giảm về lượng, nhưng tính chất phức tạp và phạm vi ảnh hưởng của vi phạm ở một số vụ việc có phần tăng. Các hành vi vi phạm pháp luật về BVMT đã được thực hiện dưới những hình thức tinh vi hơn nhằm che giấu sự phát hiện của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Quy mô và phạm vi ảnh hưởng của hành vi này ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn. Sự xuất hiện nhiều “làng ung thư” theo phản ánh của báo chí thời gian vừa qua minh chứng cho thấy mức độ và phạm vi ảnh hưởng của các hành vi vi phạm pháp luật về BVMT ngày càng lớn. Kết quả kiểm tra, thanh tra các cơ sở sản xuất hóa chất do Bộ TN&MT tiến hành trong năm 2006 cho thấy có đến 90% cơ sở được kiểm tra, thanh tra có vi phạm pháp luật về BVMT. Xử lý các hành vi vi phạm về xử lý hành chính Mặc dù các vi phạm pháp luật về BVMT đang diễn ra hết sức bức xúc song việc phát hiện, đấu tranh và xử lý lại chưa đáp ứng được yêu cầu do lực lượng thanh tra và quản lý môi trường các cấp còn quá mỏng. Mặt khác, theo quy định của pháp luật hiện hành, việc thanh tra phải tuân thủ các trình tự, thủ tục nhất định, do đó rất hạn chế trong việc chủ động đấu tranh phòng chống các hành vi vi phạm pháp luật về BVMT. Hành vi vi phạm hành chính chủ yếu là: không lập Báo cáo đảm bảo môi trường hoặc không thực hiện các biện pháp khắc phục ô nhiễm; gây ô nhiễm trong quá trình sản xuất kinh doanh, không xử lý chất thải; gây ô nhiễm tiếng ồn, độ rung. Ngoài ra, còn phải áp dụng các biện pháp bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường gây ra, suy thoái và sự cố môi trường. Năm 2005, Bộ TN&MT đã tổ chức 4 đoàn thanh tra môi trường tại các tỉnh: Đồng Nai, TP Hồ Chí Minh, Hà Nam và Nam Định. Qua thanh tra 65 cơ sở đã xử phạt hàng trăm triệu đồng; thanh tra về môi trường trong lĩnh vực khai thác, chế biến khoáng sản tại tỉnh Thái Nguyên và đã làm rõ, xử lý vi phạm hành chính một số doanh nghiệp vi phạm. 3
Nhìn chung, có nhiều hành vi vi phạm chưa được phát hiện và xử lý kịp thời, chẳng hạn như việc làm ô nhiễm nước tại các dòng sông của hàng trăm cơ sở sản xuất, nạn buôn bán trái phép động thực vật hoang dã quý hiếm, nạn khai thác tài nguyên bằng các phương tiện, công cụ có tính chất hủy diệt... Mặt khác, việc chứng minh cơ sở vi phạm tiêu chuẩn về môi trường còn hết sức tốn kém trong khi mức độ xử phạt chưa đủ sức răn đe. Nhiều cơ sở sẵn sàng chấp nhận nộp phạt để tiếp tục vi phạm. Về xử lý hình sự Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ của Tòa án nhân dân tối cao, từ năm 1985 - 1998 đã thụ lý trên 1.000 vụ, đưa ra xét xử 1.204 vụ với 2.390 bị cáo. Từ ngày 1/7/1999 - 2005, số vụ về môi trường mà Tòa án cấp sơ thẩm trong toàn quốc thụ lý còn khá khiêm tốn. Trong số đó, chỉ có 2 vụ án với 2 bị cáo bị kết án về tội gây ô nhiễm nguồn nước (một vụ bị phạt tù và cho hưởng án treo; một vụ bị phạt tù dưới 7 năm). Dự báo tình hình vi phạm pháp luật về môi trường Thời đại bấy giờ với nền khoa học và công nghệ trên thế giới có bước nhảy vọt, toàn cầu hóa là một xu thế khách quan ngày càng có nhiều nước tham gia. Trong quá trình hội nhập, việc tìm kiếm và tranh thủ công nghệ tiên tiến của các nước phát triển, các nước đang phát triển (trong đó có Việt Nam) sẽ không tránh khỏi việc du nhập các công nghệ lạc hậu và rác thải từ các nước phát triển. Mặt khác, để phát triển kinh tế - xã hội phải khai thác tài nguyên thiên nhiên; phải sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tìm kiếm lợi nhuận theo nền kinh tế thị trường, do đó đã tác động lớn đến các thành phần môi trường…Những yếu tố này dẫn tới khả năng môi trường ngày càng ô nhiễm nghiêm trọng; các nguồn tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt, chất lượng các thành phần môi trường sẽ bị suy giảm; nguy cơ vi phạm pháp luật về môi trường gia tăng và tính chất ngày càng nghiêm trọng, tinh vi, phức tạp. Nhóm tội phạm gây ô nhiễm môi trường (quy định từ Điều 181 đến Điều 185 Bộ luật Hình sự 1999) có thể ngày càng gia tăng do thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước đến 2020, tỷ trọng GDP các khu công nghiệp dự kiến sẽ tăng tới 34% vào năm 2010. Với dự kiến tăng trưởng như vậy, cường độ độc hại trên quy mô toàn quốc dự kiến sẽ tăng 3,8 lần sau 10 năm (2000 - 2010). Tội phạm về ô nhiễm đất, nguồn nước sẽ tăng cả về số lượng và mức độ vi phạm, do sự phát triển của nền kinh tế với độ tăng trưởng như hiện nay và do chưa có công nghệ xử lý đạt tiêu chuẩn đối với các loại rác thải sinh hoạt và công nghiệp; do các hóa chất dùng trong nông nghiệp và các nguồn nhiễm xạ, nhiễm 4
bẩn từ các nguyên liệu, vật liệu khác dùng trong sản xuất…Tội "hủy hoại các tài nguyên môi trường, vi phạm các chế độ bảo vệ đặc biệt đối với một số đối tượng môi trường" sẽ gia tăng đáng kể và mức độ ngày càng nguy hiểm, mang tính quyết liệt, nghiêm trọng. Việt Nam là một trong 10 quốc gia có đa dạng sinh học thuộc loại cao nhất trên thế giới với các hệ sinh thái đặc thù, nhiều giống loài đặc hữu có giá trị khoa học kinh tế cao và nhiều nguồn gen quý hiếm. Tuy nhiên, hiện nguồn tài nguyên này đang bị khai thác quá mức, thậm chí còn mang tính hủy diệt, nhiều loài, gen đã trở nên hiếm, có nguy cơ bị tuyệt chủng. Bên cạnh đó, các loại tội phạm về đốt phá rừng, săn bắt các loài động thực vật quý hiếm... ngày càng nhiều và mang tính chất nghiêm trọng hơn. Riêng tội "vận chuyển chất thải, chất phóng xạ trái phép qua biên giới", tội phạm thường lợi dụng vào trình độ kém phát triển về kinh tế, kỹ thuật, sự thiếu hiểu biết về môi trường và BVMT hoặc chạy theo lợi ích kinh tế trước mắt... Hiện nay, các nước phát triển đang tìm mọi cách để vận chuyển các chất thải, rác thải công nghiệp, chất phóng xạ... sang các nước kém phát triển, trong đó có Việt Nam. Do đó, tình hình tội phạm về lĩnh vực này cũng sẽ ngày càng gia tăng. Sự ra đời của lực lượng Cảnh sát môi trường (CSMT) là cấp thiết Với những yêu cầu, đòi hỏi bức xúc về tình hình vi phạm và xử lý vi phạm về lĩnh vực BVMT, việc thành lập lực lượng CSMT là hết sức cần thiết. Trước mắt, để thực hiện những nhiệm vụ cơ bản: Giúp Bộ trưởng Bộ Công an làm đầu mối, tổ chức và phối hợp thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về BVMT; Giám sát thực thi, xử lý hành chính các hành vi vi phạm pháp luật BVMT đối với tổ chức, cá nhân như: vứt rác bừa bãi, thải chất thải chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường, các chất độc, chất phóng xạ và các chất nguy hại khác vào đất, nguồn nước, gây tiếng ồn, độ rung vượt quá tiêu chuẩn cho phép... theo quy định của pháp luật; Chủ động kiểm tra, điều tra các vi phạm pháp luật về nhập khẩu phế liệu, xử lý chất thải đối với các doanh nghiệp, tổ chức gây ô nhiễm môi trường; Cưỡng chế thực thi pháp luật về BVMT. Lực lượng CSMT của Bộ Công an sẽ được triển khai ở 3 cấp: cấp Trung ương (Cục CSMT thuộc Tổng cục Cảnh sát); cấp tỉnh là phòng CSMT thuộc công an cấp tỉnh/TP (trước mắt, đề nghị thành lập 30 phòng CSMT ở một số địa bàn trọng điểm, nhạy cảm về tình hình vi phạm pháp luật BVMT như ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Hà Tây, Hà Nam, Nam Định, Đồng Nai, Bình Dương, Nghệ An...) và cấp huyện/thị có Đội CSMT (có thể kết hợp với Đội cảnh sát trật tự, biên chế thành Đội CSMT và trật tự). Cục CSMT đang tập trung vào công tác xây dựng lực lượng, ổn định tổ chức và trang thiết bị phục vụ công tác. Đây là năm đầu tiên triển khai nên Cục sẽ tiến hành các nghiên cứu cơ bản như: Rà soát có hệ thống thực trạng môi trường 5
và vấn đề BVMT; công tác quản lý, tình hình, hoạt động về BVMT; Rà soát hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản có liên quan đến hoạt động của CSMT và có hành lang pháp lý phục vụ công tác; Phân công, phân cấp, phối hợp giữa các lực lượng, các cấp trong ngành Công an và các cơ quan, ban, ngành liên quan...Bên cạnh đó, Cục sẽ phối hợp với Cục BVMT (Bộ Tài nguyên và Môi trường) tổ chức triển khai tập huấn cho cán bộ thuộc lực lượng CSMT về các văn bản, quy định của pháp luật liên quan đến BVMT như Luật Hình sự, Tố tụng hình sự và Luật BVMT... Đồng thời, ngoài việc xử phạt vi phạm hành chính, Cục sẽ triển khai thực hiện điều tra làm rõ một số vụ án điển hình về hành vi gây ô nhiễm, hủy hoại môi trường của một số đơn vị, doanh nghiệp và cá nhân. Với việc lực lượng CSMT đi vào hoạt động, tin tưởng rằng đây sẽ là lực lượng hỗ trợ đắc lực trong công tác BVMT đất nước, hạn chế, đẩy lùi tội phạm về môi trường, góp phần phát triển bền vững đất nước. 2. Lịch sử ra đời và cơ cấu tổ chức Đứng trước tình hình thực tế về sự ô nhiểm môi trường và sự bất cập, phức tạp, yếu kém trong công tác quản lý bảo vệ môi trường hiện nay. Nhằm nhằm đáp ứng những nhu cầu thực tế về bảo vệ môi trường và an ninh quốc gia. Chính phủ đã có chủ trương cho Bộ công an thành lập Cục cảnh sát môi trường, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh môi trường của quốc gia. Chính phủ có ý tưởng thành lập và xây dựng tổ chức Cảnh sát môi trường từ những năm 2001, nhưng do nhiều lý do khách quan và chủ quan khác nhau nên tới năm 2006 mới chính thức thành lập Cục cảnh sát môi trường theo Quyết định số 1899/2006/QĐ-BCA, ngày 29 tháng 11 năm 2006 của Bộ Công an. Cục cảnh sát có cơ cấu tổ chức là 01 Cục trưởng và 03 Cục phó, 03 phòng và 01 trung tâm; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của các phòng, trung tâm do Cục trưởng Tổng cục Cảnh sát quyết định. Cục cảnh sát môi trường có nhiệm vụ: Hướng dẫn chỉ đạo và tổ chức thực hiện một số hoạt động điều tra theo pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự và xử lý các vi phạm quy định về bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật. Cục Cảnh sát môi trường có trách nhiệm giúp Tổng Cục trưởng Tổng cục Cảnh sát thống nhất quản lý, tổ chức chỉ đạo, hướng dẫn lực lượng Cảnh sát môi trường trong cả nước thực hiện các chủ trương, kế hoạch, biện pháp bảo vệ môi trường; phòng ngừa, phát hiện, đấu tranh chống tội phạm và các vi phạm pháp luật khác về môi trường theo quy định của pháp luật và của Bộ trưởng. II. Thuận lợi và thách thức ra đời Cảnh sát môi trường. 6
1. Thuận lợi Được sự quan tâm của Chính phủ, Nhà nước ta trong vấn đề bảo vệ môi trường hiện nay là rất sâu sát và thiết thực, được cụ thể bằng nhiều văn bản luật pháp bảo vệ môi trường. Có chức năng, quyền hạn phù hợp để sử lý các hành động vi phạm môi trường của các tổ chức, cá nhân. Đội ngủ cán bộ Công an được đào tạo bài bản về nghiệp vụ chuyên môn đáp ứng nhu cầu công việc. Được sự đồng thuận, tham gia của nhân dân, các tổ chức ban nghành, thực hiện tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về vai trò môi trường trên nhiều hình thức và nhiều đối tượng. Được sự quan tâm của nhiều tổ chức môi trường trong nước và ngoài nước hướng dẫn, tư vấn cho các vấn đề môi trường hiện nay. Hiệu quả đã đạt Từ khi thành lập Cục cảnh sát môi trường thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh môi trường quốc gia đã đem lại nhiều thành quả đáng khích lệ. Phát hiện, ngăn chặn và sử phạt các hành vi, vi phạm luật bảo vệ môi trường của các tổ chức, cá nhân trong thời gian qua như: Năm 2008 phát hiện và sử phạt công ty Vedan thải nước chưa sử lý ra sông Thị vãi, Chặt phá rừng cấm ở khu BTTN Tà kou – Bình Thuận, Cà Mau và ngăn chặn kịp thời những hành vi chuyển đổi mục đích sử dụng đất không phù hợp ở nhiều địa phương…Cục Cảnh sát môi trường - Bộ Công an phát hiện một vụ bơm tạp chất vào tôm để bán kiếm lời; xả thẳng nước thải không qua xử lý ra sông Tiền – Tiền Giang; Tiêm hóa chất vào mực quá hạn sử dụng; hiện 6 công ty nuôi nhốt 280 con gấu….vv 2. Thách thức Tuy đã đạt nhiều hiệu quả trong công tác bảo vệ an ninh môi trường quốc gia. Song đơn vị Cảnh sát môi trường đang còn gặp nhiều thách thức và khó khăn. - Đơn vị Cảnh sát môi trường mới được thành lập, đang còn non trẻ, thiếu kinh nghiệm trong vấn đề gây ôi nhiểm môi trường của các hoạt động sản xuất kinh tế nên việc điều tra sử phạt còn gặp nhiều khó khăn. - Vì ham lợi riêng mà một số cá nhân và tổ chức đã bất chấp những nguy hại đối với môi trường, đã thực hiện những hành vi gây hại, gây tổn thất cho môi trường sinh thái và xã hội loài người. 7
- Các hành động phá hoại môi trường vì lợi ích cá nhân, ngày đang càng phức tạp, tinh vi và xẩy ra trên rất nhiều lĩnh vực khác nhau. Nên việc phát hiện và xử lý là vô cùng khó khăn III. Kết Luận Sự kiện ra đời nghành “Cảnh sát môi trường Việt Nam” là tất yếu trong thời điểm phát triển kinh tế - xây dựng bảo vệ đất nước hiện nay. Cảnh sát môi trường” ra đời đó hệ quả của sự lắng nghe của các nhà làm chính trị, lãnh đạo đất nước đối với những tuyên đoán, những hoạt động nghiên cứu, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học về môi trường. Từ đó cho ta thấy Chính phủ ta là một Chính phủ có tầm nhìn thấu đáo trong phát triển kinh tế xã hội theo hướng bền vững. Sự ra đời của Cảnh sát môi trường góp phần tích cực trong hoạt động phòng chống, phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm về quản lý, bảo vệ môi trường. đồng thời góp phần xây dựng phát triển đất nước bền vững theo còn đường xã hội chủ nghĩa mà Đảng, nhân dân ta đã lựa chọn và quyết tâm thực hiện. Nhưng để thực hiện việc bảo vệ môi trường trong sạch bền vững thì không chỉ có mình Cảnh sát môi trường thực hiện là đủ, mà nó là sự chung tay góp sức, cùng hành động của toàn thể các ban nghành, nhân dân và toàn xã hội, toàn đất nước và điều quan trọng nữa đó là ý thức bảo vệ môi trường phải được mọi người, mọi tập thể, tổ chức…cùng thực hiện thì xã hội loài người chúng ta mới được sống trong môi trường trong sạch, lành mạnh và bền vững. Tài liệu tham khảo: 1/ Phương pháp nghiên cứu “Xã Hội Học Môi Trường” – GSTS Vũ Cao Đàm năm 2009. 2/ Thu thập số liệu trên các Web side bảo vệ môi trường của Việt Nam. 8