Báo cáo khoa học: Nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong xử lý môi trường nuôi tôm công nghiệp năng suất cao

Chia sẻ: Lê Viết Quang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:298

Thêm vào BST

Báo xấu

316
lượt xem 70
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo khoa học: Nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong xử lý môi trường nuôi tôm công nghiệp năng suất cao. Trong báo cáo này thực hiện các nội dung về phân lập các chủng vi sinh vật hữu ích, tuyển chọn các chủng có đặc tính phù hợp, kiểm tra khả năng sống trong quần thể của các chủng lựa chọn, nghiên cứu định tên và nghiên cứu đặc tính sinh lý và sinh hóa, nghiên cứu điều kiện thích hợp lên men quy mô phòng thí nghiệm vi khuẩn hiếu khí và kỵ khí,... Mời các bạn cùng tham khảo bài báo cáo để nắm rõ hơn nội dung báo cáo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong xử lý môi trường nuôi tôm công nghiệp năng suất cao

VCNTP VCNTP BCN BCN bé c«ng nghiÖp ViÖn c«ng nghiÖp thùc phÈm 301 NguyÔn Tr·i, Thanh Xu©n, Hµ Néi -------------------- B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi: Nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong xö lý m«i tr−êng nu«i t«m c«ng nghiÖp n¨ng suÊt cao TS. NguyÔn La Anh 6210 24/11/2006 Hµ Néi 2006 B¶n quyÒn 2006 thuéc vÒ ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm §¬n xin sao chÐp toµn bé hoÆc tõng phÇn tµi liÖu nµy ph¶i göi ®Õn ViÖn tr−ëng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm, trõ tr−êng h¬p sö dông víi môc ®Ých nghiªn cøu
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t - ADN: Axit dezoxyribonucleic - BOD: Biological Oxygen Demand - CFU: Colony Forming Unit - CMC: Carboxyl Methyl Cellulose - COD: Chemical Oxygen Demand - DMSO: Dimethyl sulfoxide - ĐBSCL: ®ång B»ng S«ng Cöu Long - EDTA: Disodium Ethylenediaminetetraacetate - FAO: Food and Agriculture Organization - FPLC: Fast protein liquid chromatography - FCR: Feed Conversion Rate - HPLC: High pressure liquid chromatography - JCM: Japanese Collection of Microorganism, Japan - MSG: Monosodium Glutamate - NFRI: National Food Research Institute, Japan - NA: Nutrient Agar - NB: Nutrient Broth - NTTS: Nuôi trồng thủy sản - QC: Quảng canh - QCCT: Quảng canh cải tiến - RFLP: Restriction Fragment Length Polymophism - SDS-PAGE: Sodium Dodecyl Sulphate Polyacrylamide Gel Electrophoresis - SEMBV: Systemic Ectodermal and Mesodermal Baculovirus - STG: S−u tËp gièng vi sinh vËt c«ng nghiÖp, ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm - TC&BTC: Thâm canh và bán thâm canh - TCVN: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - WSSV: White - Spot Syndromevirus
Danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia thùc hiÖn ®Ò tµi TT Hä vµ tªn C¬ quan 1 TS. NguyÔn ThÞ Dù ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 2 TS. Phan Tè Nga ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 3 ThS. §Æng Thu H−¬ng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 4 ThS. Vò ThÞ ThuËn ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 5 ThS. NguyÔn Thóy H−êng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 6 KS. §ç Träng H−ng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 7 KS. Lª V¨n B¾c ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 8 ThS. §Æng ThÞ Hßa B×nh ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 9 ThS. NguyÔn ThÞ Léc ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 10 CN. §ç ThÞ Loan (A) ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 11 CN. §ç ThÞ Loan (B) ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 12 ThS. Vò Quúnh H−¬ng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 13 CN. Lª V¨n Th¾ng ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm 14 PGS. TS. Ph¹m Thu Thñy §¹i häc B¸ch khoa Hµ néi 15 Th.S. V−¬ng NguyÖt Minh §¹i häc B¸ch khoa Hµ néi 16 TS. Qu¶n Lª Hµ §¹i häc B¸ch khoa Hµ néi Tr¹m nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n n−íc lî, 17 TS. Vò Dòng Quý Kim, H¶i phßng, thuéc ViÖn NC NTTS1 Trung t©m d¹y nghÒ vµ chuyÓn giao C«ng nghÖ thuû s¶n phÝa B¾c, Quý Kim, H¶i phßng 18 KS. NguyÔn V¨n H÷u ViÖn Nghiªn cøu NTTS 1 19 KS..Bïi V¨n §iÒn ViÖn Nghiªn cøu NTTS 1 20 KS. TrÇn ThÞ Minh ViÖn Nghiªn cøu NTTS 1 21 KS. §µo V−¬ng Qu©n Trung t©m DN & CGCN Thuû s¶n phÝa B¾c 22 Hoµng V¨n ChÝnh HuyÖn TÜnh Gia Thanh Hãa PGS. TS. NguyÔn ThÞ HiÒn Trung t©m kü thuËt m«i tr−êng- §¹i häc x©y 23 Th¶o dùng Hµ néi Đia chỉ tại Sóc Trăng: Đinh Thiên Cần Ấp Đại Vân, Xã Liêu Tú, Huyện Long phú, Tỉnh Sóc Trăng Tel: 079-849-199/0913983-066
MỤC LỤC Mở đầu 1 1 Chương 1. Tổng quan tài liệu 3 1.1. T×nh h×nh nu«i t«m ë trªn thÕ giíi 3 1.2. T×nh tr¹ng nu«i trång vµ khai th¸c thuû s¶n ë ViÖt Nam 5 1.2.1. Diện tích tiềm năng nuôi tôm ở Việt Nam 5 1.2.2. Năng suất và sản lượng nuôi tôm nước lợ 10 1.2.3. Các mô hình và công nghệ nuôi tôm sú chủ yếu ở Việt Nam 14 1.2.4. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong nu«i trång thuû s¶n ë n−íc ta 16 1.2.5. Các vấn đề về môi trường trong nuôi tôm 17 1.2.5.1. Tàn phá rừng ngập mặn để nuôi tôm 17 1.2.5.2. Nuôi tôm trên cát làm cạn kiệt nguốn nước ngọt 18 1.2.5.3. Môi trường nguồn nước cung cấp cho vùng nuôi tôm 21 1.2.5.3.1. Miền Bắc 21 1.2.5.3.2. Miền Trung 22 1.2.5.3.3. Miền Nam 23 1.2.5.4. Môi trường nước trong ao nuôi tôm ( quá trình tự ô nhiễm) 30 1.2.5.5. T×nh tr¹ng dÞch bÖnh và « nhiÔm m«i tr−êng 43 1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu vµ øng dông chÕ phÈm vi sinh 46 1.3.1. Vai trß cña vi khuÈn trong nu«i trång thñy s¶n 48 1.3.1.1. Chuçi thøc ¨n thñy sinh 48 1.3.1.2. Nghiªn cøu vÒ øng dông vi sinh vËt trong nu«i thñy s¶n trªn thÕ giíi 50 1.3.2. Mét sè chÕ phÈm sinh häc trong nu«i t«m cã mÆt t¹i ViÖt nam 52 1.4. Mét sè ®Æc ®iÓm vi sinh vËt cã øng dông trong s¶n xuÊt chÕ 58 phÈm 1.4.1. Vi khuÈn chi Bacillus 58 1.4.1.1. Giíi thiÖu vÒ chi Bacillus 58 1.4.1.2. CÊu tróc cña bµo tö vi khuÈn 60 1.4.1.3. ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè ®Õn sù kh¸ng nhiÖt cña bµo tö vi 65 khuÈn 1.4.1.3.1. Sù kh¸ng nhiÖt cña bµo tö vi khuÈn 65 1.4.1.3.2. ¶nh h−ëng cña muèi kho¸ng ®Õn sù bÒn nhiÖt cña bµo tö 65
1.4.1.3.3. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é t¹o bµo tö ®Õn ®é bÒn cña bµo tö 66 1.4.1.3.4. ¶nh h−ëng cña muèi kho¸ng ®Õn sù kh¸ng ¸p suÊt thuû tÜnh cña 67 bµo tö vi khuÈn 1.4.2. Vi khuÈn nhãm lactic 68 1.4.2.1. §¹i c−¬ng vÒ vi khuÈn lactic 68 1.4.2.2. ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè ®Õn kÕt qu¶ sÊy vi khuÈn lactic 70 1.4.2.2.1. ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn nu«i cÊy 71 1.4.2.2.2. Sù tÝch tô chÊt hoµ tan t−¬ng thÝch 71 1.4.2.2.3. Sù thay ®æi tr¹ng th¸i mµng tÕ bµo 73 1.4.2.2.4. T¸c dông cña viÖc tiÒn xö lý tÕ bµo tr−íc khi sÊy 74 1.4.2.2.5. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng sÊy 75 1.4.2.2.6. Qu¸ tr×nh b¶o qu¶n vµ ho¹t hãa 79 1.5. Mét sè c«ng nghÖ liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt chÕ phÈm 81 1.5.1. Qu¸ tr×nh lªn men cña vi sinh vËt 81 1.5.1. 1. C¸c ph−¬ng ph¸p lªn men 82 1.5.1.2. ¶nh h−ëng cña c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng 84 1.5.1.3. ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè kh¸c 85 1.5.2. Thu hồi sinh khối, tạo sản phẩm và bảo quản 88 1.5.2.1. Thu nhận sinh khối 88 1.5.2.2. Chất độn 89 1.5.2.3. Quá trình sấy sinh khèi vi khuẩn 92 1.5.2.3.1. Một số phương pháp sấy 92 1.5.2.3.2 Một số yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến khả năng sống của vi 94 khuẩn trong quá trình sấy và bảo quản chế phẩm 2 Ch−¬ng 2. Nguyªn vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p 99 2.1. vi sinh vËt vµ ®iÒu kiÖn nu«i cÊy 99 2.1.1. Ph©n lËp vi sinh vËt 99 2.1.2. Chñng gièng vi sinh vËt 99 2.1.3. Ph−¬ng ph¸p gi÷ gièng 99 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 100 2.2.1. Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i vi sinh vËt 100 2.2.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tÝnh an toµn cña vi sinh vËt 101 2.2.3. Ph−¬ng ph¸p t¸ch chiÕt bacterioxin 101
2.2.4. Nghiªn cøu trªn model 102 2.2.5. Ph−¬ng ph¸p khö kho¸ng vµ t¸i kho¸ng bµo tö 103 2.2.6. Ph−¬ng ph¸p chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn xö lý n−íc nu«i t«m m« pháng 103 2.3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch 104 + 2.3.1. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng NH4 104 - 2.3.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng N02 104 - 2.3.3 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng N03 104 2.3.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng H2S 104 3- 2.3.5. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng PO4 104 2.3.6. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh COD 104 2.3.7. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh BOD5 104 2.3.8. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh proteaza 104 2.3.9. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh amylaza 104 2.3.10. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh xenlulaza 105 2.3.11. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®−êng tæng 105 2.3.12. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®¹m 105 2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p t¹o chÕ phÈm 105 2.4.1 Ph−¬ng ph¸p lªn men 105 2.4.2. Ph−¬ng ph¸p thu håi 105 2.5. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª sè liÖu 106 2.6. ThiÕt bÞ sö dông trong nghiªn cøu, s¶n xuÊt thùc nghiÖm 106 2.6.1. C¸c thiÕt bÞ c¬ b¶n phßng thÝ nghiÖm 106 2.6.2. M¸y ph©n tÝch 106 2.6.3. ThiÕt bÞ c«ng nghÖ 106 3. Ch−¬ng 3. KÕt qu¶ vµ bµn luËn 107 3.1. Ph©n lËp, tuyÓn chän chñng gièng vi sinh vËt thÝch hîp 107 3.1.1. Ph©n lËp c¸c chñng vi sinh vËt h÷u Ých 107 3.1.1.1. Ph©n lËp c¸c chñng nhãm hiÕu khÝ 107 3.1.1.2. Ph©n lËp vi khuÈn nhãm lactic 108 3.1.2 TuyÓn chän c¸c chñng cã ®Æc tÝnh phï hîp 110 3.1.2.1. TuyÓn chän c¸c chñng cã kh¶ n¨ng sinh enzym h÷u c¬ 110 3.1.2.1.1. TuyÓn chän c¸c chñng sinh proteaza 111 3.1.2.1.2. TuyÓn chän c¸c chñng sinh amylaza 114
3.1.2.1.3. TuyÓn chän c¸c chñng sinh xenlulaza 115 3.1.2.2. TuyÓn chän c¸c chñng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn tèt ë m«i tr−êng mÆn 117 3.1.2.3. TuyÓn chän c¸c chñng cã kh¶ n¨ng khö nitrat vµ nitrit 117 3.1.2.4. TuyÓn chän c¸c chñng cã lîi ®èi víi sù sinh tr−ëng cña t«m nu«i 119 3.1.2.5. TuyÓn chän c¸c chñng an toµn ®èi víi t«m 122 3.1.2.5.1. KiÓm tra sù an toµn cña c¸c chñng vi khuÈn 122 3.1.2.5.2. Nghiên cứu khả năng sống của vi sinh vật trong môi trường thuỷ 127 sản 3.1.2.6. TuyÓn chän c¸c chñng cã kh¶ n¨ng kho¸ng ho¸ 129 3.1.2.6.1. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng gi¶m amoni 129 3.1.2.6.2. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng khö nitrat 129 3.1.2.6.3. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng khö nitrit 130 3.1.2.6.4. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng gi¶m COD 132 3.1.2.7. TuyÓn chän tËp hîp c¸c chñng nghiªn cøu 134 3.1.3. KiÓm tra ho¹t tÝnh chÕ phÈm quy m« nhá 137 3.2. Nghiªn cøu vµ ®Þnh tªn c¸c chñng vi sinh vËt tuyÓn chän 139 3.2.1. Nghiên cứu đặc tính sinh lý và sinh hoá 139 3.2.2. Nghiên cứu định tên các chủng nghiên cứu 145 3.2.3. Nghiên cøu s¶n phÈm chuyÓn hãa cña vi sinh vËt 148 3.2.3.1. Nghiên cứu sự sinh ho¹t chÊt kh¸ng khuÈn cña vi khuÈn lactic 148 3.2.3.2. X¸c ®Þnh khả năng sinh enzym 151 3.2.3.3. X¸c ®Þnh khả năng sinh axit hữu cơ Nghiên 153 3.3 Nghiên cứu điều kiện lên men phòng thí nghiệm 154 3.3.1. Nghiên cứu điều kiện lên men phòng thí nghiệm các chủng hiếu khí 154 3.3.1.1. Nghiªn cøu thµnh phÇn m«i tr−êng thÝch hîp 164 3.3.1.2. X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn pH thÝch hîp 164 3.3.1.3. X¸c ®Þnh nhiÖt ®é thÝch hîp 167 3.3.1.4. X¸c ®Þnh thêi gian thÝch hîp 167 3.3.1.5. X¸c ®Þnh tèc ®é l¾c thÝch hîp 167 3.3.1.6. X¸c ®Þnh tû lÖ tiÕp gièng 168 3.3.1.7. Nghiªn cøu ®éng häc qu¸ tr×nh sinh tr−ëng c¸c chñng hiÕu khÝ 169 3.3.2. Nghiên cứu điều kiện lên men các chủng kþ khí (vi khuÈn lactic) 173 3.3.2.1. Nghiªn cøu thµnh phÇn m«i tr−êng thÝch hîp cho c¸c chñng vi 173
khuÈn lactic 3.3.2.2. X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn pH thÝch hîp cho vi khuÈn lactic 177 3.3.2.3. X¸c ®Þnh nhiÖt ®é thÝch hîp cho vi khuÈn lactic 177 3.3.2.4. X¸c ®Þnh thêi gian thÝch hîp cho vi khuÈn lactic 177 3.3.2.5. Nghiªn cøu ®éng häc qu¸ tr×nh sinh tr−ëng c¸c chñng vi khuÈn 180 lactic 3.4. Nghiªn cøu lªn men trªn thiÕt bÞ quy m« 14 lÝt 180 3.4.1. Nghiªn cøu lªn men trªn thiÕt bÞ lªn men c¸c chñng Bacillus 180 3.4.2. Nghiªn cøu lªn men trªn thiÕt bÞ lªn men c¸c chñng vi khuÈn lactic 185 3.5. Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thu håi 187 3.5.1 Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn t¨ng tû lÖ sèng sãt cña tÕ bµo vi sinh vËt 187 3.5.1.1 Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thu håi sinh khèi c¸c chñng vi khuÈn Bacillus 187 3.5.1.1.1. ¶nh h−ëng cña c¸c ion kim lo¹i ®Õn ®é bÒn cña bµo tö 187 3.5.1.1.2. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn sù h×nh thµnh vµ tÝnh bÒn nhiÖt cña bµo 191 tö 3.5.1.1.3. Nghiªn cøu trªn model sù dehydrat bµo tö Bacillus 196 3.5.1.1.4. Xác định nhiệt độ sÊy vi khuÈn Bacillus 201 3.5.1.1.5. Lựa chọn chất độn và tỷ lệ phối trộn trước khi sÊy 202 3.5.1.2. Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thu håi c¸c chñng vi khuÈn lactic 204 3.5.1.2.1 Nghiªn cøu trªn model sù dehydrat tÕ bµo vi khuÈn lactic 218 3.5.1.2.2. Nghiªn cøu thÝch nghi tÕ bµo tr−íc khi dehydrat 218 3.5.1.2.3. Nghiªn cøu sö dông chÊt b¶o vÖ tÕ bµo 219 3.5.1.2.4. Lùa chän chÊt ®én 219 3.5.1.2.5. Xác định nhiệt độ sÊy 220 3.5.2. T¨ng mËt ®é sinh khèi 221 3.5.3. Ph−¬ng ph¸p sÊy thÝch hîp 222 3.6 TiÕn hµnh lªn men vµ thu håi quy m« thùc nghiÖm 223 3.6.1 TiÕn hµnh lªn men quy m« thùc nghiÖm 223 3.6.1.1. Lên men sinh khối vi khuẩn Bacillus 223 3.6.1.2. Lên men sinh khối vi khuẩn nhóm lactic 224 3.6.2 TiÕn hµnh thu håi quy m« thùc nghiÖm 225 3.6.2.1. TiÕn hành thu håi c¸c chñng Bacillus 225 3.6.2.2 TiÕn hành thu håi c¸c chñng lactic 225 3.6.3 Xác định điều kiện bảo quản chế phẩm 227
3.6.3.1. X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n chÕ phÈm tõ vi khuÈn Bacillus 227 3.6.3.1.1. Ảnh hưởng của hàm ẩm ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn Bacillus 227 3.6.3.1.2. Ảnh hưởng của oxy không khí ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn Bacillus 227 3.6.3.1.3. Ảnh hưởng của nhiệt độ bảo quản ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn 228 Bacillus 3.6.3.2. X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n chÕ phÈm tõ vi khuÈn lactic 229 3.6.3.2.1. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é b¶o qu¶n ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn lactic 229 3.6.3.2.2. ¶nh h−ëng cña hµm Èm ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn lactic 229 3.6.3.2.3. ¶nh h−ëng cña oxy kh«ng khÝ ®Õn chÕ phÈm tõ vi khuÈn lactic 230 3.7. Quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm 231 3.7.1. Quy tr×nh s¶n xuÊt chÕ phÈm tõ vi khuÈn Bacillus 231 3.7.2. Quy tr×nh s¶n xuÊt chÕ phÈm tõ vi khuÈn nhãm lactic 233 3.7.3. TÝnh to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm 235 3.8. X©y dùng quy tr×nh ¸p dông vµ tiªu chuÈn ho¸ chÕ phÈm 236 3.8.1. Kh¶o s¸t chu kú thêi gian ¸p dông chÕ phÈm 236 3.8.2. ¸p dông chÕ phÈm trªn ®iÒu kiÖn m« pháng 238 3.8.2.1. Kh¶o s¸t trªn m«i tr−êng n−íc pha nh©n t¹o 244 3.8.2.2. Kh¶o s¸t trªn m«i tr−êng n−íc mÉu lÊy tõ Thanh Hãa 245 3.8.3. Thö nghiÖm chÕ phÈm trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ 246 3.8.3.1 Thñ nghiÖm chÕ phÈm t¹i Quý Kim, H¶i phßng 246 3.8.3.1.1. Sù biÕn ®éng cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng 248 3.8.3.1.2. Thµnh phÇn ®éng thùc vËt phï du trong c¸c ao nu«i t«m 252 3.8.3.1.3. Vi sinh vËt trong ao thÝ nghiÖm 253 3.8.3.1.4. Mét sè yÕu tè lý, ho¸ cña bïn ®¸y ao 255 3.8.3.1.5. T×nh h×nh dÞch bÖnh trong c¸c ao thÝ nghiÖm 255 3.8.3.1.6. Sinh tr−ëng cña t«m nu«i trong c¸c ao thÝ nghiÖm 256 3.8.3.2. Thö nghiÖm chÕ phÈm t¹i TÜnh Gia, Thanh ho¸ 257 3.8.4. Quy tr×nh ¸p dông chÕ phÈm 263 3.8.5 X©y dùng tiªu chuÈn chÕ phÈm 266 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 268 Tµi liÖu tham kh¶o 272
Më ®Çu Nu«i t«m n¨ng suÊt cao hiÖn ®ang ph¸t triÓn m¹nh, t¹o b−íc ®ét ph¸ trong ngµnh nu«i trång thuû s¶n ë n−íc ta vµ gãp phÇn ®¸ng kÓ cho kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n. Trong ®ã diÖn tÝch nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh kh«ng ngõng ®−îc më réng vµ gi÷ v÷ng vÞ trÝ quan träng trong viÖc s¶n xuÊt mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc. Tuy vËy, víi l−îng thøc ¨n d− thõa, s¶n phÈm bµi tiÕt hµng ngµy cña t«m, sù röa tr«i tõ bê ao, s¶n phÈm h÷u c¬ theo n−íc vµo ao vµ x¸c ®éng thùc vËt phï du tµn lôi... ®· lµm cho m«i tr−êng n−íc, ®¸y ao nu«i bÞ « nhiÔm trong nh÷ng th¸ng cuèi vµ sau mçi chu kú nu«i t«m. N−íc th¶i hµng tuÇn cña ao nu«i víi l−îng vËt chÊt h÷u c¬ l¬ löng vµ chÊt th¶i r¾n cao, nÕu th¶i trùc tiÕp ra m«i tr−êng bªn ngoµi sÏ g©y « nhiÔm, dÞch bÖnh ph¸t triÓn nhiÒu, lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i vµ thay ®æi ®a d¹ng sinh häc vïng n−íc ven bê. NÕu sö dông c¸c lo¹i ho¸ chÊt, d−îc liÖu ®Ó sö lý m«i tr−êng ao nu«i, phßng trõ dÞch bÖnh th× sù tån d− trong n−íc, ®¸y ao vµ trong s¶n phÈm sÏ ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i vµ søc khoÎ cña con ng−êi. Do vËy, nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm sinh häc ®Ó xö lý nguån n−íc cÊp, n−íc th¶i, gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng trong ao nu«i vµ c¶i t¹o ®¸y nu«i t«m lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch, nh»m ph¸t triÓn nghÒ nu«i trång thuû s¶n bÒn v÷ng, h¹n chÕ rñi ro cho ng−êi lao ®éng. Sử dụng chÕ phÈm sinh học thay thế cho việc dùng hóa chất và kháng sinh, tránh để lại hậu quả lâu dài cho môi trường và dư lượng kháng sinh trong tôm. Có thể phân ra làm hai nhóm chế phẩm sinh học chính trong nuôi tôm. Nhóm thứ nhất có sử dụng các vi khuẩn có lợi cho hệ thống tiêu hóa của tôm (vi khuẩn probiotic). Nhóm này có khả năng tăng cường tiêu hóa và sự hấp thụ thức ăn của tôm, gióp chóng tăng trưởng nhanh. Nhóm thứ hai có khả năng phân hủy các chất hữu cơ nhờ sự sinh tổng hợp các enzym. Người ta sö dụng đặc tích này để sản xuất chế phẩm xử lý môi trường nuôi trồng thủy sản. Để sản xuất chế phẩm sinh học này, nhiều chủng loại vi sinh được tuyển chọn theo tiêu chí nói trên, được nuôi cấy và thu hồi. Một số chất dinh dưỡng nhằm tạo ra khả năng phục hồi các loại vi sinh vật hữu ích chứa trong chế phẩm và sinh khối các chủng vi khuẩn được kết hợp lại dưới dạng khô. Sau khi chế phẩm được hoạt hóa và bổ sung vào đầm hồ nuôi tôm, các nhóm vi khuẩn hữu ích sẽ phát triển và thực hiện các quá trình chuyển hóa các chất thải hữu cơ, đồng thời giảm thiểu tối đa hàm lượng các chất gây độc hại cho môi trường sinh thái. 1
§Ó t¹o ra chÕ phÈm sinh häc trong xö lý m«i tr−êng nu«i t«m c«ng nghiÖp n¨ng suÊt cao, ®Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc §T§L 2004/28 ®· thùc hiÖn c¸c néi dung sau: - Ph©n lËp c¸c chñng vi sinh vËt h÷u Ých - TuyÓn chän c¸c chñng cã ®Æc tÝnh phï hîp - KiÓm tra kh¶ n¨ng sèng trong quÇn thÓ cña c¸c chñng lùa chän - Nghiªn cøu ®Þnh tªn vµ nghiªn cøu ®Æc tÝnh sinh lý vµ sinh ho¸ - Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thÝch hîp lªn men quy m« phßng thÝ nghiÖm vi khuÈn hiÕu khÝ vµ kþ khÝ - Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn lªn men 10 lit - Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thu håi - Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh b¶o qu¶n ®Õn chÕ phÈm vi sinh - TiÕn hµnh lªn men quy m« thùc nghiÖm 200-300 lit/mÎ vµ thu håi - Thö nghiÖm chÕ phÈm - X©y dùng quy tr×nh ¸p dông chÕ phÈm vµ tiªu chuÈn ho¸ chÕ phÈm 2
CH¦¥NG 1. tæng quan 1.1. T×nh h×nh nu«i t«m ë trªn thÕ giíi NghÒ nu«i t«m n−íc lî trªn thÕ giíi mµ ®Æc biÖt lµ ë c¸c quèc gia thuéc Ch©u Á trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ph¸t triÓn rÊt m¹nh vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é kü thuËt rÊt cao. §µi Loan, Philippines, Th¸i Lan lµ nh÷ng n−íc næi tiÕng vÒ c«ng nghÖ nµy. Tõ m« h×nh nu«i t«m theo lèi cæ truyÒn víi n¨ng suÊt kho¶ng vµi tr¨m kg/ ha/ n¨m, nay hä ®· ®−a n¨ng suÊt lªn kho¶ng 10-15 tÊn/ ha/ n¨m. Trong m« h×nh nu«i t«m th©m canh, thËm chÝ ®¹t ®Õn 30 tÊn/ha/n¨m (trong m« h×nh nu«i t«m siªu th©m canh trong ao hay trong bÓ xi- m¨ng ë NhËt B¶n). Cïng víi thêi gian tû träng cña phÇn khai th¸c gi¶m ®i cßn nu«i nh©n t¹o t¨ng lªn. ë Trung quèc vµ nhiÒu n−íc ch©u ¸ tû lÖ phÇn nu«i nh©n t¹o lµ chñ yÕu. Ở c¸c quèc gia ch©u Á víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn −u ®·i vµ viÖc øng dông nhanh c¸c kü thuËt tiªn tiÕn vµo nu«i t«m, s¶n l−îng t«m s¶n xuÊt chiÕm tíi 80 % s¶n l−îng toµn cÇu. Tû lÖ gi÷a khai th¸c vµ nu«i nh©n t¹o cã sù chªnh lÖch rÊt lín tïy vµo tõng quèc gia vµ khu vùc. Víi t×nh h×nh ph¸t triÓn ch¨n nu«i thñy s¶n nh− hiÖn nay, vÊn ®Ò sö dông bÒn v÷ng nguån ®Êt vµ n−íc lu«n ®−îc c¸c n−íc ph¸t triÓn ®Æt lªn hµng ®Çu (FAO, 1996). Tuy nhiªn vÊn ®Ò m«i tr−êng, trõ phi g©y ¶nh h−ëng trùc tiÕp cho c¸c trang tr¹Þ, th−êng bÞ bá quªn do nh÷ng lý do lîi nhuËn tr−íc m¾t. T×nh h×nh nµy ®ang diÔn ra ë c¸c quèc gia míi b¾t ®Çu kinh doanh trang tr¹i nu«i t«m, mÆc cho ®· cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ sù ph¸ ho¹i ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc b¸o c¸o ë c¸c quèc gia ®i tr−íc. ViÖc s¶n l−îng nu«i trång th©m canh dùa phÇn lín vµo c¸ch cho thñy s¶n ¨n. Trong nu«i trång qu¶ng canh vµ b¸n th©m canh, ®«i khi ng−êi ta còng sö dông lo¹i thøc ¨n c«ng nghiÖp cña nu«i trång th©m canh. §©y lµ lo¹i thøc ¨n c«ng nghiÖp, ®−îc thiÕt kÕ cho nh÷ng n¬i rÊt Ýt hoÆc hÇu nh− kh«ng cã thøc ¨n tù nhiªn; do vËy viÖc sö dông nã trong nu«i trång ë quy m« kh«ng ph¶i lµ th©m canh lu«n g©y ra nhiÒu phÕ th¶i vµ « nhiÔm m«i tr−êng. Thøc ¨n vµ kü thuËt cho ¨n trong nu«i trång th©m canh dùa chñ yÕu vµo kü thuËt siªu dinh d−ìng, do vËy nguån « nhiÔm chñ yÕu chÝnh lµ nh÷ng chÊt dinh d−ìng. ChØ cã 17% (träng l−îng kh«) cña tæng l−îng thøc ¨n trong ao ®−îc chuyÓn thµnh sinh khèi t«m. Víi FCR b»ng 2:1, tøc lµ 2 tÊn thøc ¨n bæ sung vµo hå nu«i t«m sÏ cho ra 1 tÊn t«m, 900 kg thøc ¨n thõa, 28 kg nit¬ vµ 72 kg photpho. ë Th¸i Lan nh÷ng trang tr¹i nhá cã diÖn tÝch ao nhá h¬n 1.6 ha chiÕm 70%, ®©y lµ nh÷ng trang tr¹i cã kÕt qu¶ FCR tèt nhÊt. §èi víi c¸, thøc ¨n kiªng Ýt g©y « nhiÔm ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. §Êy lµ lo¹i thøc ¨n gi¶m protein vµ n©ng cao hµm l−îng lipid ®Ó t¨ng n¨ng l−îng vµ gi¶m FCR. Tuy nhiªn nhiÒu nhµ s¶n xuÊt cho r»ng 3
kh«ng cÇn thiÕt s¶n xuÊt lo¹i thøc ¨n Ýt g©y « nhiÔm cho t«m. NhiÒu c«ng ty cho r»ng víi FCR thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gi¶m tèc ®é ph¸t triÓn, do vËy chÊt l−îng thøc ¨n kh«ng ®¹t yªu cÇu. ë ch©u ¸, trong lÜnh vùc nu«i t«m FCR lµ 1,5:1, ë Peru lµ 1,2:1. Theo thèng kª th× FCR ë c¸c trang tr¹i nu«i th©m canh lµ 1,4- 2,7:1 (New, 1996). Gi¸ trÞ FCR gi¶m vµ tèt h¬n ®ång nghÜa víi mang l¹i lîi Ých cho m«i tr−êng vµ møc « nhiÔm thÊp th× g¾n liÒn víi sù æn ®Þnh n−íc cã chÊt l−îng tèt. ë mét sè trang tr¹i nu«i c¸ ë PhÇn Lan, n−íc d− thõa dinh d−ìng ®· lµm t¨ng l−îng thùc vËt phï du (Isotalo, 1985). ViÖc t¨ng c−êng sù s¶n xuÊt bËc mét dÉn ®Õn hËu qu¶ kh«ng mong muèn, ®ã lµ nã cã thÓ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn nh÷ng loµi sinh vËt cã h¹i cho thñy s¶n ®−îc nu«i trång, ch¼ng h¹n nh− mét sè loµi t¶o ®éc (Jones, 1982). ViÖc lµm giÇu dinh d−ìng nguån n−íc cao cã thÓ g©y ra chua ®Êt, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¶i bá ®Êt. ë Ph¸p theo thèng kª 30% c¸c trang tr¹i th−êng xuyªn bÞ ®ãng cöa hoÆc thay ®æi ®Þa ®iÓm bëi sù tÝch tô cña chÊt th¶i sinh häc (Sornin, 1979). Bµi häc kinh nghiÖm tõ c¸c n−íc trong khu vùc nh− §µi Loan, Th¸i Lan vµ ngay c¶ NhËt B¶n cho thÊy, nu«i thñy h¶i s¶n th©m canh cµng cao th× cµng cã nguy c¬ ph¸t sinh dÞch bÖnh. KÕt qu¶ lµ sau vµi n¨m thµnh c«ng th× liªn tôc bÞ thÊt b¹i, mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do ao bïn « nhiÔm g©y ra (Phan L−¬ng T©m, 1994). Ngoµi ra, theo b¸o c¸o cña FAO viÖc th¶i ra c¸c chÊt h÷u c¬ kh«ng tan cïng víi c¸c thµnh phÇn kh¸c cña thøc ¨n nh− mét sè vitamin cã thÓ g©y ra sù ph¸t triÓn m¹nh hoÆc ®Õn mét th¸i cùc kh¸c lµ g©y nhiÔm ®éc mét sç loµi thùc vËt phï du. C¸c chÊt bæ xung kh¸c trong nu«i trång thñy s¶n còng g©y « nhiÔm nh− c¸c chÊt kh¸ng sinh. Th«ng th−êng chÊt kh¸ng sinh ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong nu«i t«m bëi v× t«m cã hÖ thèng miÔn dÞch kh«ng ®Æc tr−ng, do vËy viÖc tiªm chñng vacxin lµ kh«ng thùc hiÖn ®−îc. ViÖc th¶i chÊt kh¸ng sinh vµo nguån n−íc, sau ®Êy chÊt kh¸ng sinh truyÒn qua c¸c s¶n phÈm h¶i s¶n cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh¸ng kh¸ng sinh ë c¸c lo¹i c¸ vµ ë ng−êi. Theo tÝnh to¸n nÕu mét tr¹i nu«i thñy s¶n th¶i ra l−îng n−íc lµ 50 tÊn/ n¨m th× t−¬ng ®−¬ng víi l−îng n−íc th¶i do 7000 ng−êi th¶i ra trong n¨m (FAO, 1991). ë Th¸i Lan, Côc NghÒ c¸ ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò kh«ng hîp lý trong viÖc cung cÊp vµ xö lý n−íc, ®· cho x©y dùng hÖ thèng t−íi tiªu n−íc biÓn, mét biÖn ph¸p qu¶n lý n−íc tiªn tiÕn nhÊt, ®ång thêi nã h¹n chÕ ®−îc viÖc sö dông hãa chÊt trong qu¸ tr×nh xö lý. Toµn bé n−íc th¶i tõ c¸c ao nu«i t«m ®−îc thu gom, råi xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p lý häc vµ sinh häc tr−íc khi th¶i ra biÓn (Th«ng tin KHCN, sè 12/1999). 4
1.2. T×nh tr¹ng nu«i trång vµ khai th¸c thuû s¶n ë ViÖt Nam N−íc ta cã tiÒm n¨ng lín ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n. Theo tÝnh to¸n tiÒm n¨ng mÆt n−íc ta cã kho¶ng 2 triÖu ha trong ®ã cã kho¶ng 300.000 ha lµ mÆt n−íc hå chøa, gÇn 300.000 ha mÆt n−íc ao hå nhá, 500.000 ha ruéng tròng, cßn l¹i lµ diÖn tÝch vïng triÒu, vïng b·i cöa s«ng vµ eo vÞnh. PhÇn diÖn tÝch tiÒm n¨ng ®ã chØ lµ phÇn nhá trong 2 triÖu km2 ®Æc vïng kinh tÕ biÓn. N−íc ta cã ®−êng bê biÓn dµi 3.250 km víi nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau. Do ®Êt n−íc cã chiÒu dµi lín, khÝ hËu phøc t¹p nªn nguån lîi thuû, h¶i s¶n cña chóng ta rÊt phong phó ®a d¹ng. Nu«i trång thuû s¶n ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn v−ît bËc vµ ®ãng gãp quan träng trong nÒn kinh tÕ cña ®Êt n−íc. Nu«i trång thuû s¶n ®· gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i ë khu vùc n«ng th«n, c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ x· héi, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¹o nguån nguyªn liÖu tËp trung ®¸ng kÓ cho chÕ biÕn xuÊt khÈu. Trong thËp niªn 90, møc t¨ng tr−ëng nu«i trång thuû s¶n lu«n ®¹t kho¶ng tõ 5,0 - 6,5%. Nh÷ng n¨m ®Çu thiªn niªn kû thø 3, nu«i trång thuû s¶n cã møc t¨ng tr−ëng v−ît bËc ®¹t kho¶ng 950.000 tÊn vµo n¨m 2002 so víi 537.870 tÊn n¨m 1998. HiÖn nay, s¶n l−îng nu«i trång thuû s¶n chiÕm kho¶ng 37% trong tæng s¶n l−îng thuû h¶i s¶n so víi 32% trong n¨m 1998. N¨m 2002, tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ngµnh thuû s¶n ®¹t 2,02 tû ®« la, trong ®ã s¶n phÈm nu«i trång ®ãng gãp kho¶ng 55%. N¨m 2010, theo kÕ ho¹ch gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña thuû s¶n sÏ ®¹t 3,2 -3,5 tû ®« la, trong ®ã nguån nu«i trång sÏ ®ãng gãp tíi 65%. Do vËy, nu«i trång thuû s¶n thùc sù ®· trë thµnh mét ho¹t ®éng kinh tÕ quan träng cña ®Êt n−íc. Bªn c¹nh ®ã, mÆc dÇu khai th¸c thuû s¶n trong nhiÒu thËp niªn qua gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc t¹o ra 2/3 s¶n l−îng hµng ho¸ thuû s¶n nh−ng trong vßng 10 n¨m gÇn ®©y cã tèc ®é t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. VÒ xuÊt khÈu th× kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vÉn tiÕp tôc t¨ng tr−ëng nhanh. N¨m 2001 cã sù biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng vµ s¶n phÈm. ThÞ tr−êng Mü cã b−íc ®ét biÕn trë thµnh thÞ tr−êng lín nhÊt nhËp khÈu thuû s¶n ViÖt Nam víi thÞ phÇn 27,81%; thÞ tr−êng NhËt B¶n vÉn duy tr× vÞ trÝ cña m×nh 26,14%; thÞ tr−êng Trung Quèc vµ Hång K«ng - 17,32%; EU - 6,06%, ngoµi ra lµ c¸c thÞ tr−êng kh¸c. Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 19,07% so víi n¨m 2000 ®· cho thÊy tiÒm n¨ng cña xuÊt khÈu thuû s¶n. 1.2.1. Diện tích tiềm năng nuôi tôm ở Việt Nam Theo số liệu điều tra chưa đầy đủ, hiện có khoảng 200 loài ( trên 50 loài tôm và hơn 100 loài cá có giá trị kinh tế, trong đó có nhiều loài có thể phát triển nuôi thương mại trong môi trường nuôi nước lợ và nước mặn . 5
Diện tích có khả năng phát triển nuôi trồng thủy sản vùng triều là 1.130.000 ha. Diện tích có thể chuyển đổi từ cây lúa và cây cói, từ các cánh đồng muối hiệu quả thấp là 500.000 ha. Diện tích đầm phá ven biển miền Trung có khả năng phát triển thủy sản là 12.000 ha. Nhìn chung diện tích mặt nước có khả năng phát triển nuôi trồng thủy sản (NTTS) ven biển ở Việt nam chia làm 6 vùng sinh thái ở cả 3 miền. Chúng khác nhau về tiềm năng và thế mạnh trong NTTS: Miền Bắc: • Quảng Ninh: diện tích vùng triều khoảng 22.300 ha và dự kiến có thể nuôi bằng lồng ( cá mú, tôm hùm, nhuyễn thể, ngọc trai) ở 13.899 ha vùng biển. • Các tỉnh đồng bằng Bắc bộ: diện tích vùng triều khoảng 58.791 ha và trên 39.766 ha có thể nuôi thủy sản bằng lồng ( cá mú, tôm hùm, nhuyễn thể, ngọc trai) Miền Trung: • Duyên hải bắc Trung bộ: khả năng phát triển NTTS vùng triều khoảng 51.977 ha và 37.638 ha vùng biển có thể nuôi bằng lồng ( cá mú, tôm hùm, nhuyễn thể, ngọc trai) • Vùng duyên hải nam Trung bộ (Đà Nẵng-Bình Thuận): diện tích vùng triều có khả năng phát triển NTTS là 43.182 ha và khoảng 22.000 ha eo vịnh kín có độ mặn ổn định có thể phát triển nuôi biển. Miền Nam: • Miền đông Nam bộ (Bà Rịa- Vũng Tàu, tp Hồ Chí Minh): có khoảng 19.010 ha vùng triều cho NTTS và hơn 10.900 ha vịnh nông phát triển nghề nuôi trên biển. • Đồng bằng sông Cửu Long (các tỉnh từ Tiền Giang- Kiên Giang) diện tích ngập mặn có khả năng nuôi tôm nước lợ khoảng 934.740 ha, chiếm 23,6% diện tích tự nhiên của vùng và bằng 78.8% diện tích có khả năng phát triển NTTS của cả nước. Tiềm năng có thể nuôi trên biển là lớn, khoảng 500.000 ha chiếm 0.05% diện tích vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Tổng diện tích vùng cát ven biển miền Trung khoảng 111.730 ha ( từ Thanh Hóa đến Bình Thuận) nhưng chỉ khoảng 20.000 ha ( tức là khoảng 1/5) có khả năng qui hoạch và cải tạo để NTTS. 6
Đối tượng nuôi nước lợ, mặn phong phú. Theo số liệu điều tra hiện có khoảng 200 loài, trong đó có trên 50 loài tôm và 100 loài cá có giá trị kinh tế cao, trong đó có nhiều loài có thể phát triển nuôi thương mại. Xem trên hình 1.1 có thể nhận thấy rằng đồng bằng sông Cửu Long là vùng giàu tiềm năng nhất trong 6 vùng sinh thái Việt Nam về nuôi trồng thủy sản ( Chu Hồi và cs., 2005). Đi sâu vào phân tích số liệu thống kê diện tích nuôi tôm của vùng đồng bằng sông cửu long (ĐBSCL) nhận thấy rằng diện tích (ha) nuôi tôm nước lợ của các tỉnh ven biển đồng bằng sông Cửu Long tăng lên không ngừng từ năm 1999-2003 (Bảng 1.1, theo Nguyễn Minh Niền, 2005). Tỉnh Cà Mau và Bến Tre là 2 tỉnh có diện tích nuôi tôm nước lợ lớn nhất theo số liệu thống kê đến năm 2003 là 224.000 ha và 109.258 ha, chiếm tương ứng là 46.7% và 22,8% trên tổng số 8 tỉnh vùng đống bằng sông Cửu Long (Bảng 1.1). Theo con số thống kê này, tính đến năm 2003 thì 8 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long bao gồm Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang, Trà Vinh, Long An, Bến Tre và Tiền Giang đã có 478.729 ha nuôi tôm, tăng 286.786 ha so với năm 1999. Tính trung bình cho toàn bộ các tỉnh thì diện tích tăng trung bình 37% một năm so với tổng số năm 1999 ( Bảng 1.2). Diện tích nuôi tôm sú của một số tỉnh miền Bắc và miền Trung giai đoạn 1998 đến 2001 thể hiện trên bảng 1.2 (theo Vũ Dũng, 2005). 7
Bảng 1.1. Diện tích nuôi tôm tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long (1999-2003) DT tăng 1999 2000 2001 2002 2003 Tăng trong 5 Tỉnh TB/ năm năm Diện tích nuôi tôm (ha) (ha) (%) Sóc Trăng 28.044 36.609 40.500 38.125 41.280 13.236 11,8 Bạc Liêu 30.052 48.062 85.614 96.119 109.258 79.206 65,89 Cà Mau 90.866 153.373 202.000 202.000 224.000 133.134 36,63 Kiên Giang 9.327 12.520 26.800 38.000 51.004 41.717 111,82 Trà Vinh 8.500 9.512 10.455 12.910 15.792 7.292 21,45 Long An 1.320 1.709 3.236 3.530 5.000 3.680 69,70 Bến Tre 21.639 23.688 26.573 27.315 27.791 6.152 7,11 Tiền Giang 2.195 2.010 2.385 2.775 3.124 929 10,58 Tổng 191.943 287.483 397.563 420.774 477.289 286.786 37,35 Bảng 1.2. Diện tích nuôi tôm sú ở các tỉnh miền Bắc và bắc Trung bộ ( 1998-2001) 1998 1999 2000 2001 Điạ phương Diện tích (ha) Quảng ninh 500 720 5070 6100 Hải Phòng 2.850 4.250 6.059 6.059 Thái Bình 180 250 883 1764 Nam Định 1.118 1.370 2.620 3.484 Ninh Bình 15 0,8 470 1226 Thanh Hóa 500 1.152 2000 3169 Nghệ An 1.070 1.035 1.015 1.118 (Vũ Dũng, 2005) 8
H×nh 1.1. Tiềm năng thủy sản vùng ngập triều ở Việt Nam H×nh 1.2. Sản lượng thu hoạch tôm tại 8 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long từ năm 1999-2003 9
1.2.2. Năng suất và sản lượng nuôi tôm nước lợ Nhìn chung diện tích, sản lượng và năng suất nuôi tôm nước lợ ở các vùng và các tỉnh ven biển khác nhau. Năng suất trung bình giao động từ 0.34 tấn/ha/vụ đến 0.82 tấn/ha/vụ. Mặc dù một số vùng, một số nơi bị thất thu cục bộ do tôm chết vì bệnh dịch, nhưng nhìn tổng thể là nuôi tôm có lãi. Theo con số thông kê thì lợi nhuận do nuôi tôm ngày càng tăng, và do đó diện tích nuôi tôm ngày càng phát triển. Nuôi tôm trên cát ngày càng phát triển khắp các tỉnh miền Trung. Năng suất nuôi tôm trên cát ở các địa phương không giống nhau và không ổn định. Có cơ sở đạt từ 5-6 tấn/ha/vụ, lãi hàng trăm triệu đồng. Có cơ cở đạt năng suất thấp, có khi không có lãi. Về sản lượng tôm, theo nghiên cứu của Nguyễn Minh Niền (2005) sản lượng tôm của 8 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long từ năm 1999-2003 thể hiện trên bảng 1.3. Bảng 1.3. Sản lượng tôm của 8 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long (1999-2003) 1999 2000 2001 2002 2003 Tỉnh Sản lượng tôm (tấn) Sóc Trăng 3.210 11.143 13.000 15.980 22.301 Bạc Liêu 54.436 10.403 27.700 35.000 54.731 Cà Mau 26.154 35.700 62.000 68.000 76.000 Kiên Giang 1.062 1.764 4.800 6.675 10.183 Trà Vinh 1.675 2.310 3.430 4.876 7.500 Long An 330 742 1.704 2.185 4.219 Bến Tre 7.550 8.850 10.530 13.300 13.634 Tiền Giang 1.115 1.300 1.330 2.468 3.500 Tổng 46.532 72.212 124.494 148.484 192.068 Theo bảng thống kê thì vào năm 2003 tỉnh Cà Mau và Bạc Liêu là hai tỉnh có sản lượng tôm lớn nhất 76.000 tấn và 54.731 tấn trên tổng số 192.068 tấn của 8 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long chiếm tỷ lệ là 39,6% và 28,5% tương ứng so với tổng sản lượng của 8 tỉnh. (Bảng 1.3). Tuy diện tích nuôi tôm và sản lượng tôm tăng nhanh nhưng năng suất bình quân cho toàn vùng ĐB SCL còn rất thấp, tăng từ 0,18 tấn/ha năm 1999 lên 0,4 tấn/ha năm 2003. Theo lý thuyết nếu nuôi thâm canh năng suất sẽ đạt từ 4-6 tấn/ha, nuôi bán thâm 10
canh 1-2 tấn/ha còn nuôi quảng canh cải tiến năng suất tứ 0,2-0,45 tấn/ha. Nguyên nhân sản lượng tôm trung bình thấp chủ yếu là tỷ lệ nuôi thâm canh và bán thâm canh còn nhỏ và do dịch bệnh gây ra. Một số địa phương có năng suất nuôi trung bình cao hơn như Tiền Giang 1,12 tấn/ha, Long An và Sóc Trăng 0,54 tấn/ha do có tỷ lệ diện tích nuôi thâm canh và bán thâm canh cao ( xem bảng 1.3). Năng suất tôm trung bình tăng gần gấp đôi từ năm 1999 đến năm 2002 (0.22 tấn/ha và 0.41 tấn/ha). Năng suất năm 2003 có giảm đi so với năm 2002 ( 0.41tấn/ha và 0.40 tấn/ha). Tuy vậy năng suất tôm vẫn còn quá thấp so với năng suất nuôi tôm theo lối thâm canh công nghiệp ( > 4 tấn /ha), chứng tỏ ngành nuôi tôm phát triển không xứng đáng với tiềm năng thiên nhiên của vùng ĐB SCL. Bảng 1.4. Năng suất tôm nuôi tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long (1999-2003) 1999 2000 2001 2002 2003 Tỉnh Năng suất tôm (tấn/ha) Sóc Trăng 0,12 0,20 0,32 0,42 0,54 Bạc Liêu 0,20 0,22 0,32 0,36 0,50 Cà Mau 0,29 0,23 0,31 0,34 0,34 Kiên Giang 0,12 0,14 0,18 0,18 0,20 Trà Vinh 0,20 0,24 0,33 0,38 0,47 Long An 0,25 0,43 0,38 0,39 0,54 Bến Tre 0,35 0,37 0,40 0,48 0,49 Tiền Giang 0,26 0,46 0,56 0,65 1,12 T.Bình 0,22 0,29 0,35 0,41 0,40 11