Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỔ VẬT VIỆT NAM CỔ THƯ BẰNG ĐỒNG THỜI NGUYỄN "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

69
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tư liệu thành văn xuất hiện khá sớm ở Việt Nam. Tư liệu thành văn là các loại thư tịch cổ có ghi thông tin trên nhiều chất liệu khác nhau như viết và in trên giấy, vải, da thú, tre nứa, đất nung, gốm sứ; khắc trên kim loại, bia đá, chuông, khánh đồng; viết hoặc khắc trên mai rùa, xương thú, gỗ... Một trong những nguồn thư tịch cổ quý hiếm trong tư liệu thành văn Việt Nam là những quyển cổ thư được làm bằng kim loại vàng, bạc và đồng. Cổ thư của nhà Nguyễn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỔ VẬT VIỆT NAM CỔ THƯ BẰNG ĐỒNG THỜI NGUYỄN "

100 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 COÅ VAÄT VIEÄT NAM COÅ THÖ BAÈNG ÑOÀNG THÔØI NGUYEÃN Nguyễn Thị Hồng Dung* Tö lieäu thaønh vaên xuaát hieän khaù sôùm ôû Vieät Nam. Tö lieäu thaønh vaên laø caùc loaïi thö tòch coå coù ghi thoâng tin treân nhieàu chaát lieäu khaùc nhau nhö vieát vaø in treân giaáy, vaûi, da thuù, tre nöùa, ñaát nung, goám söù; khaéc treân kim loaïi, bia ñaù, chuoâng, khaùnh ñoàng; vieát hoaëc khaéc treân mai ruøa, xöông thuù, goã... Moät trong nhöõng nguoàn thö tòch coå quyù hieám trong tö lieäu thaønh vaên Vieät Nam laø nhöõng quyeån coå thö ñöôïc laøm baèng kim loaïi vaøng, baïc vaø ñoàng. Coå thö cuûa nhaø Nguyeãn coù nhieàu chaát lieäu vaø loaïi hình phong phuù nhaát so vôùi caùc trieàu ñaïi phong kieán khaùc trong lòch söû cheá ñoä phong kieán Vieät Nam. Ñoù laø caùc loaïi kim saùch (saùch baèng vaøng), ngaân saùch (saùch baèng baïc), ñoàng saùch (saùch baèng ñoàng), theå saùch (saùch baèng luïa), chæ saùch (saùch baèng giaáy)... Nhöõng quy ñònh veà saùch phong thôøi Nguyeãn Trieàu Nguyeãn voán troïng Nho giaùo neân raát chuù troïng ñeán vieäc phong chöùc töôùc, ngoâi vò cho caùc hoaøng thaân, coâng chuùa, cung giai (vôï vua). Tuøy thôøi ñieåm saéc phong, tuøy töôùc vò lôùn, nhoû maø ngöôøi ñöôïc saéc phong seõ ñöôïc ban caáp cho moät quyeån kim saùch, ngaân saùch, ñoàng saùch, theå saùch hoaëc saéc phong treân giaáy long ñaèng. Ñoù laø nhöõng loaïi saùch ñaëc bieät do trieàu ñình nhaø Nguyeãn laøm ra coù noäi dung chöõ nghóa ñeå toân phong caùc vua chuùa hoaëc ban taëng cho caùc thaønh vieân ñöôïc suûng aùi trong hoaøng toäc.(1) Ñaàu trieàu Nguyeãn, ñôøi vua Gia Long, Minh Maïng môùi chæ duøng hai loaïi saùch phong: kim saùch ñeå saéc phong cho vua vaø hoaøng haäu, ngaân saùch ñeå saéc phong cho caùc hoaøng thaân, coâng chuùa, cuõng nhö 9 baäc cung giai. Ñeán ñôøi vua Thieäu Trò xuaát hieän theâm moät loaïi hình saùch phong môùi laø theå saùch duøng saéc phong cho caùc cung giai. Ñoàng saùch laø loaïi hình saùch phong xuaát hieän muoän nhaát cuûa trieàu Nguyeãn, ñöôïc söû duïng baét ñaàu vaøo naêm Töï Ñöùc thöù 11 (1858): Ngaân saùch thuaàn baèng baïc coù maï vaøng ñeå phong hoaëc truy taëng cho thaân vöông, quaän vöông, caùc coâng chuùa ñaõ quaù coá, xin neân ñoåi ñoàng loaït, caáp thaønh ñoàng saùch ñeå coøn giöõ ñöôïc töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc.(2) Trong thôøi gian trò vì cuûa vua Töï Ñöùc, saùch laøm baèng ñoàng laù Vieät Nam ñöôïc duøng khaù phoå bieán ñeå caûi caáp (caáp laïi), truy phong, saéc phong chöùc töôùc trong hoaøng toäc thay cho saùch baïc. Nhö vaøo naêm 1864, 5 boä saùch baïc ban boä chöõ veà phaân chia caùc phoøng(3) ban cho Kieán An vöông, Dieân Khaùnh vöông, Ñieän Baøn coâng, Thieäu Hoùa quaän vöông, Thöôøng Tín coâng coù nhöõng chöõ phaïm toân töï, huùy töï phaûi caûi ñoåi neân nhaân ñoù, trieàu Nguyeãn ñaõ caûi caáp laïi saùch ñoàng thay cho Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. *
101 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 cho saùch baïc vaø quy ñònh taát caû saùch ñoàng caûi caáp duøng taán phong, taëng phong ñeàu phaûi ghi ngaøy caûi caáp ôû cuoái saùch ñeå tieän tra cöùu. Naêm 1869, Toân Nhôn Phuû xin thu noäp caùc ngaân saùch, aán, quan phoøng cuûa caùc hoaøng thaân, coâng chuùa ñeå naáu chaûy ñuùc thaønh thoûi maø duøng. Laïi y theo theå thöùc ñeå caûi caáp ñoàng saùch cho tieän caát giöõ ñôøi ñôøi.(4) Cuõng trong naêm naøy, saùch ñoàng khoâng chæ duøng trong caûi caáp maø coøn ñöôïc trieàu ñình chính thöùc duøng laøm saùch taán phong cho 32 coâng chuùa Saùch ñoàng truy phong Tieäp dö cho baø Taøi nhaân cuøng moät laàn: xeùt tröôùc maét soá Nguyeãn Trinh thò ngaøy 18 thaùng 5 naêm Bính Daàn, baïc tröõ taïi kho khoâng ñuû. Nhö Töï Ñöùc naêm thöù 19 (1/7/1866) laáy vieäc phong töôùc laøm veû vang thì ngaân saùch hay ñoàng saùch chaúng quan troïng neân saùch phong cho caùc coâng chuùa baèng saùch ñoàng.(5) Nhö vaäy laø ban ñaàu, vua Töï Ñöùc môùi chæ duøng saùch ñoàng ñeå caûi caáp, truy phong cho caùc hoaøng thaân, coâng chuùa, vôï caùc vua tieàn trieàu. Veà sau, saùch ñoàng ñöôïc duøng saéc phong thay cho saùch baïc. Saùch ñoàng tuy chieám öu theá hôn haún so vôùi caùc loaïi saùch baïc, saùch luïa, giaáy long ñaèng, song noù chæ ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát trong thôøi gian trò vì cuûa vua Töï Ñöùc maø thoâi. Töø naêm 1885 trôû veà sau, trieàu Nguyeãn raát ít duøng saùch baïc, saùch ñoàng ñeå saùch phong, vieäc truy phong, taán phong hoaøng thaân, coâng chuùa ñeàu chuyeån sang duøng saùch luïa. Töø naêm Töï Ñöùc thöù 36 (1883) ñeán nay (1885) ñaõ laàn löôït chuaån y ñeå truy caáp, taán phong caùc hoaøng thaân, coâng chuùa toång coäng 12 ngöôøi. Nay xin may theâu theå saùch chieáu theo maãu ñoàng saùch ñeå saùch phong, laáy ñoù laøm leä maõi maõi.(6) Saùch ñoàng thôøi Nguyeãn ôû Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá Saùch phong cuûa trieàu Nguyeãn tuy coù nhieàu loaïi chaát lieäu song ñoù chæ laø quy ñònh trong söû saùch. Treân thöïc teá, do trieàu ñình thu hoài ñeå caûi caáp nhieàu laàn, do söï thaát thoaùt trong chieán tranh neân trong 3 loaïi saùch kim loaïi cuûa trieàu Nguyeãn thì saùch vaøng vaø saùch baïc hieän nay khoâng coøn boùng daùng moät quyeån naøo. Taïi Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá (BTCVCÑ), nôi ñang löu giöõ nhieàu coå vaät thôøi Nguyeãn nhaát, cuõng chæ may maén coøn löu giöõ ñöôïc 5 quyeån saùch ñoàng cheá taïo ñôøi Töï Ñöùc, duøng ñeå truy phong vaø caûi caáp. Nhöõng hoaøng thaân, cung phi trong 5 quyeån saùch ñaõ ñöôïc saéc phong töø tröôùc, sau ñoù ñöôïc Töï Ñöùc caáp laïi saùch ñoàng thay cho saùch baïc bò thu hoài noäp laïi cho Toân Nhôn Phuû.
102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Trong soá 5 quyeån saùch ñoàng ñang ñöôïc löu giöõ taïi BTCVCÑ Hueá coù 3 quyeån khoå 21cm x 13cm, naëng: 700g-800g; 1 quyeån khoå 22cm x 13,5cm, naëng: 960g; quyeån lôùn nhaát khoå: 22,5cm x 14cm, naëng: 1.300g. Toaøn boä 5 quyeån saùch ñoàng ñöôïc trình baøy gioáng nhau, moãi quyeån coù 5 laù ñoàng(7) töùc 5 trang saùch, 2 trang bìa tröôùc vaø bìa sau laø trang ñôn, 3 trang ruoät keùp (6 trang ñôn) ñeå cheùp saùch vaên. Caùc trang ñöôïc keát laïi vôùi nhau baèng 4 khuyeân ñoàng troøn ôû gaùy phaûi cuûa saùch. Saùch ñöôïc ñoïc töø sau tôùi tröôùc, töø treân xuoáng döôùi, töø traùi sang phaûi theo kieåu saùch chöõ Haùn. Nhìn chung, 5 quyeån saùch ñoàng coù kieåu thöùc trang trí bìa vaø caùch trình baøy saùch vaên töông töï nhö nhau. Chính giöõa hai trang bìa tröôùc vaø bìa sau trang trí long vaân, sôn thuûy trong khung hình chöõ nhaät theo thuû phaùp daäp noåi keát hôïp vôùi chaïm chìm. Long vaân theå hieän moät con roàng trong tö theá uoán löôïn meàm maïi ñeå bay leân, xung quanh laø caùc cuïm maây taûn. Roàng ñöôïc daäp noåi theo kieåu ñaëc taû chi tieát, traùn coù chöõ vöông, ñuoâi xoøe thaønh 8 chuøm tia. Phía döôùi long vaân daäp noåi hình tam sôn treân caùc laøn soùng nöôùc nhaáp nhoâ ñeàu ñaën, moät ngoïn soùng voït tia nöôùc baén leân gaàn tôùi ñuoâi roàng. Bao quanh 4 maët cuûa trang bìa laø ñöôøng vieàn roäng khoaûng 2cm, 4 goùc daäp noåi vaø chaïm chìm laù ñeà caùch ñieäu, trong loøng laù ñeà trang trí boâng hoa thò 4 caùnh. Caùc caïnh cuûa ñöôøng vieàn trang trí hoài vaên hoa thò treân neàn vaên toå ong hay hình thoi, moãi boâng hoa naèm trong moät toå ong hoaëc moät hình thoi. Phaàn saùch vaên baèng chöõ Haùn ñöôïc trình baøy treân 5 hoaëc 6 trang ruoät ñôn. Thöôøng trang ñaàu chæ coù 3 doøng, caùc trang coøn laïi moãi trang coù 5 doøng, moãi doøng töø 7 tôùi 10 chöõ. Caùc chöõ Haùn ñöôïc daäp noåi treân neàn ñoàng laù moät caùch chaân phöông, saéc neùt. Veà noäi dung cuûa 5 quyeån saùch ñoàng thì coù tôùi 4 quyeån duøng ñeå caûi caáp cho caùc hoaøng thaân, phi taàn thay cho saùch baïc, quyeån coøn laïi duøng truy phong töôùc vò cung giai cho baø vôï cuûa moät vò vua tieàn trieàu. Döôùi ñaây chuùng toâi xin giôùi thieäu noäi dung caùc saùch phong naøy. Quyeån saùch ñoàng thöù nhaát Noäi dung chöõ Haùn khaéc treân saùch ñaïi yù nhö sau: Ngaøy 1 thaùng 3 naêm Maäu Tuaát, Minh Maïng naêm thöù 19 (1838) Thay trôøi haønh ñaïo, hoaøng ñeá ban raèng: Muoán giaùo hoùa vieäc leã trong cung, phaûi baét ñaàu töø choán khueâ phoøng, theo pheùp taéc ñeå ñònh thöù baäc cho chính danh phaän. Nay thaáy Tieäp dö Nguyeãn thò thaät thaø trung haäu, tính tình ñoan trang, khieâm toán, luoân heát loøng vôùi moïi ngöôøi vaø coâng vieäc nôi khueâ phoøng, giöõ nghieâm pheùp taéc nôi cung caám giuùp cho vieäc giaùo hoùa ñöôïc nghieâm tuùc. Ñeå toû roõ söï khen ngôïi, nay taán phong ngöôi laøm Hoøa taàn. Ngöôi haõy kính caån nhaän laáy aân suûng naøy, tuaân theo khuoân pheùp, caån troïng theo nhöõng leã nghi nôi cung caám ñeå thaám nhuaàn aân traïch vaø söï quan taâm cuûa traãm. Haõy cung kính nhaän laáy. Caûi caáp ngaøy 8 thaùng 12 naêm Töï Ñöùc thöù 13 (1860).
103 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Theo Nguyeãn Phöôùc toäc theá phaû thì baø Hoøa taàn naøy laø Nguyeãn Thò Khueâ (teân huùy laø Bích Chi) con gaùi cuûa Chöôûng cô Nguyeãn Vaên Thanh traán thuû tænh Quaûng Yeân, ngöôøi Phuùc Loäc, Gia Ñònh. Baø sinh ñöôïc 4 hoaøng töû vaø 6 hoaøng nöõ. Khi maát baø ñöôïc ban thuïy laø Tónh Nhaõ. Quyeån saùch ñoàng thöù hai Noäi dung chöõ Haùn khaéc treân saùch ñaïi yù nhö sau: Ngaøy Taân Daäu, thaùng Tö naêm Canh Tyù, Minh Maïng thöù 21 (1840) Thay trôøi haønh ñaïo, hoaøng ñeá ban raèng: Traãm nghó: Baäc vöông giaû phaûi duøng leã nghóa ñeå nuoâi döôõng, raên daïy con caùi, laáy pheùp taéc vaø söï ñoä löôïng ñeå ñaùnh giaù nhöõng ngöôøi ruoät thòt. Nghó hoaøng töû thöù 52 Mieân Tónh töø nhoû ñaõ thaät thaø, ngay thaúng, thuaän hoøa, hieáu ñaïo, luoân trau doài hoïc vaán, coù trí tieán thuû, tieáng thôm lan toûa. Ñeå khen thöôûng cho ñuùng söï toân quyù, nay phong ngöôi laøm Ñieän quoác coâng, ban cho saùch aán. Ngöôi haõy nghieâm tuùc tuaân theo khuoân pheùp, laáy tu thaân laøm troïng, laáy trung hieáu laøm ñaàu, laáy aùnh saùng cuûa loøng aân suûng ñeå giöõ maõi tieáng thôm. Haõy kính caån vaâng leänh. Caûi caáp ngaøy 1 thaùng 9 naêm Töï Ñöùc thöù 12 (1859). Hoaøng töû Mieân Tónh sinh ngaøy 26 thaùng 9 naêm Canh Daàn (11/11/1830), laø con thöù 52 cuûa vua Minh Maïng vôùi Hoøa taàn Nguyeãn Thò Khueâ. Khi coøn treû oâng hoaøng ñaõ hoïc gioûi, thoâng suoát kinh saùch neân ñöôïc vua cha khen thöôûng, phong laøm Ñieän quoác coâng naêm 1840 khi oâng môùi hôn 10 tuoåi. OÂng maát ngaøy 18/3/1870, höôûng döông 41 tuoåi, ñöôïc ban thuïy laø Cung Nhaõ, choân caát ôû Nguyeät Bieàu, nay thuoäc thaønh phoá Hueá. OÂng coù 10 con trai vaø 7 con gaùi. OÂng vaø con chaùu môû ra Phoøng 52 thuoäc Ñeä nhò chaùnh heä, ñöôïc ngöï cheá ban cho boä Ñieàn ñeå ñaët teân cho con chaùu trong Phoøng.(8) Quyeån saùch ñoàng thöù ba Noäi dung chöõ Haùn khaéc treân saùch ñaïi yù nhö sau: Ngaøy 21 thaùng Gieâng naêm Quyù Maõo, Thieäu Trò naêm thöù 3 (20/2/1843) Thay trôøi haønh ñaïo, hoaøng ñeá ban raèng: Traãm nghó: Baäc vöông giaû, thuaän theo leõ trôøi, xaây döïng ñaát nöôùc vaø toân thaân, tröôùc tieân laø laáy söï toát laønh ôû goác reã saâu daøy cuûa toå tieân ñeå an daân trò quoác vaø tieáp noái cô ñoà lôùn lao, laáy hoøa thuaän trong toân toäc ñeå saùng roõ chöõ minh ñöùc, laáy söï pheùp taéc vaø ñoân haäu ñeå ñaùnh giaù luaân thöôøng ñaïo lyù. Nay nghó ngöôi laø hoaøng ñeä Mieân Baûo thoâng minh, nhanh nheï, sôùm ñaõ thaønh ñaït, khieâm toán kính nhöôøng, thieân tính voán laø löông thieän, hieáu trung troïn veïn, laáy giaùo duïc nghóa phöông laøm troïn, tieáng lan toûa khaép nôi. Vaäy phong ngöôi laø Taân An quaän coâng, ban cho saùch meänh. Ngöôi haõy sieâng naêng trong hoïc vaán, phaûi kính troïng, nghieâm trang, caàn maãn, laáy tu thaân laøm troïng, laáy aùnh saùng cuûa loøng aân suûng naøy laøm leõ soáng an laïc tröôøng toàn. Caûi caáp ngaøy 19 thaùng 6 naêm Töï Ñöùc thöù 11 (10/7/1858).
104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Mieân Baûo laø con thöù 68 cuûa vua Minh Maïng, meï laø Hoøa taàn Nguyeãn Thò Khueâ. OÂng sinh ngaøy 29 thaùng 3 naêm AÁt Muøi (26/4/1835). Thuûa nhoû oâng tính tình thaän troïng laïi hieáu hoïc neân ñöôïc vua chieáu coá. Luùc Thieäu Trò noái ngoâi oâng caøng ñöôïc suûng aùi, phong laøm Taân An quaän coâng khi môùi leân 8 tuoåi. OÂng maát ngaøy 19 thaùng 6 naêm Giaùp Daàn (13/7/1854), luùc 20 tuoåi, thuïy Tueä Muïc. Choân caát ôû laøng Döông Xuaân Haï, nay thuoäc xaõ Thuûy Xuaân, thaønh phoá Hueá. Phoøng 68 cuûa oâng ñöôïc ban boä Vi ñeå ñaët teân cho con chaùu.(9) Quyeån saùch ñoàng thöù tö Noäi dung chöõ Haùn khaéc treân saùch ñaïi yù nhö sau: Ngaøy 18 thaùng 5 naêm Bính Daàn, Töï Ñöùc naêm thöù 19 (1/7/1866) Thay trôøi haønh ñaïo, hoaøng ñeá ban raèng: Nghó ñeán coá Taøi nhaân Nguyeãn Trinh thò, xuaát thaân töø gia ñình danh tieáng, laø moät nöõ sö phaïm taøi naêng, ñöùc haïnh thanh cao boäi phaàn trong cung caám, ñaõ nhieàu naêm ñaûm nhaän coâng vieäc vaø aân hueä saâu daøy, taám loøng hieàn laønh vaø tính tình tao nhaõ. Traãm raát vui loøng vaø nghó raèng con ngöôøi naøy ñöôïc höôûng phuùc meänh cao xa sau khi ñaõ qua ñôøi, thanh danh coøn toàn taïi nhö nhöõng chuoãi ngoïc ñeïp ñeõ truyeàn ñôøi. Vaäy neân ban töôùc vaø thuïy ñeå bieåu döông danh tieáng cho haäu theá treân ñôøi. Nay ñaëc bieät taán phong ngöôi laø Tieäp dö, thuïy laø Trinh Myõ, caáp theo saùch meänh, ngoõ haàu thaám nhuaàn trong aân suûng naøy vaäy. Haõy cung kính vaâng meänh. Baø Taøi nhaân ñöôïc truy phong laøm Tieäp dö naøy khoâng tìm thaáy teân trong Nguyeãn Phöôùc toäc theá phaû neân khoâng roõ lai lòch. Tuy nhieân, do ñöôïc truy phong vaøo ñôøi Töï Ñöùc neân baø Tieäp dö naøy coù leõ phaûi laø baø vôï noåi tieáng cuûa caùc vò vua tieàn trieàu, Thieäu Trò hoaëc Minh Maïng duø khoâng coù con caùi.(10) Quyeån saùch ñoàng thöù naêm Noäi dung chöõ Haùn khaéc treân saùch ñaïi yù nhö sau: Ngaøy 6 thaùng Gieâng naêm Maäu Thìn, Töï Ñöùc naêm thöù 21 (31/1/1868). Thay trôøi haønh ñaïo, hoaøng ñeá ban raèng: Muoán giaùo hoùa vieäc leã trong cung, tröôùc tieân phaûi söû trò noäi boä laø nôi caùnh cöûa toát ñeïp môû roäng cho quan heä ñaïo laøm ngöôøi, saép xeáp traät töï roõ raøng ñuùng theo khuoân pheùp. Nay xeùt Tieäp dö Nguyeãn Löông thò tính tình nhu thuaän, tö chaát ñöùng ñaén, trung trinh, ngoân haïnh phong nhaøn, tính tình hieàn laønh, trong saùng, nghieâm tuùc maø oân hoøa, giöõ pheùp taéc nghieâm trang trong cung caám, khieâm toán vaø caàn maãn, môû ñöôøng cho moïi ngöôøi trong khueâ caùc noi theo. Nay ñaëc bieät taán phong ngöôi laøm Caån taàn. Ngöôi haõy kính caån nhaän laáy aân suûng quang vinh naøy maø taêng cöôøng söï caån thaän ñeå raên mình, khoâng ñöôïc traùi lôøi traãm daïy ñeå thaám nhuaàn aân traïch maõi maõi veà sau. Caûi caáp ngaøy 29 thaùng Gieâng naêm Töï Ñöùc thöù 23 (1/3/1870).
105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Do vua Töï Ñöùc khoâng coù con neân soá caùc baø vôï ñöôïc ghi cheùp trong theá phaû hoï Nguyeãn raát ít, chuû yeáu laø caùc baø coù nhaän con nuoâi. Baø Caån taàn hoï Nguyeãn naøy naèm trong soá ñoâng caùc baø khoâng coù teân trong theá phaû hoï Nguyeãn. Vaø coù leõ khi môùi ñöôïc saéc phong vaøo naêm 1868, baø Caån taàn vaãn ñöôïc nhaän saùch phong baèng baïc neân ñeán naêm 1870 phaûi caûi caáp laïi saùch phong baèng ñoàng. Moät vaøi nhaän xeùt Thoâng qua 5 quyeån saùch ñoàng hieän coù taïi BTCVCÑ Hueá, chuùng ta coù theå nhaän thaáy ñaây ñeàu laø nhöõng quyeån saùch ñöôïc duøng ñeå caûi caáp vaø truy phong chöùc töôùc trong gia ñình hoaøng toäc cho 2 hoaøng töû vaø 3 baø cung giai thôøi Nguyeãn. Trong 5 ngöôøi thì coù 2 ngöôøi ñöôïc saéc phong vaøo ñôøi Minh Maïng, 1 ngöôøi ñöôïc saéc phong vaøo ñôøi Thieäu Trò, 1 ngöôøi ñöôïc truy phong vaø 1 ngöôøi ñöôïc saéc phong vaøo ñôøi Töï Ñöùc. Coù moät ñieàu khaù thuù vò laø coù tôùi 3 trong 5 quyeån saùch ñoàng thuoäc veà gia ñình baø Hoøa taàn Nguyeãn Thò Khueâ cuøng hai con trai laø hoaøng töû Mieân Tónh vaø Mieân Baûo. Theo söû saùch nhaø Nguyeãn, saùch ñoàng xuaát hieän laàn ñaàu naêm 1858 ñôøi vua Töï Ñöùc. Luùc ñaàu saùch ñoàng duøng ñeå caûi caáp thay cho saùch baïc, sau duøng ñeå truy phong vaø saéc phong. Do ñöôïc söû duïng thay cho saùch baïc neân hình thöùc, kích côõ cuûa saùch ñoàng ñöôïc laøm theo quy ñònh hoaøn toaøn gioáng saùch baïc. Saùch ñoàng ñöôïc söû duïng nhieàu vaø toàn taïi song song cuøng vôùi caùc loaïi saùch phong baèng vaøng, baïc, luïa trong thôøi gian trò vì cuûa vua Töï Ñöùc. Vaäy nguyeân nhaân gì khieán trieàu Nguyeãn phaûi söû duïng saùch phong baèng ñoàng thay cho saùch baïc? - Nguyeân nhaân quan troïng nhaát khieán trieàu Nguyeãn phaûi duøng saùch phong baèng ñoàng thay cho saùch baïc laø do ngaân khoá quoác gia ngaøy caøng thieáu huït, vaøng baïc phaûi öu tieân söû duïng cho nhöõng vieäc chi tieâu quan troïng cuûa nhaø nöôùc. Moät soá nhaø nghieân cöùu cho raèng do trieàu Nguyeãn thieáu kinh phí neân ñaõ phaûi duøng saùch vaøng, saùch baïc ñeå boài thöôøng chieán phí cho Phaùp sau Hoøa öôùc Nhaâm Tuaát 1862. Tuy nhieân, treân thöïc teá vieäc söû duïng saùch ñoàng ñeå caûi caáp, truy phong thay cho saùch baïc ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø naêm 1858, khi Phaùp môùi noå tieáng suùng ñaàu tieân xaâm löôïc nöôùc ta. Hôn theá nöõa, do nhaø nöôùc caàn phaûi boå sung theâm ngaân khoá neân soá saùch baïc ñaõ caûi caáp laïi baèng saùch ñoàng ñaõ ñöôïc Toân Nhôn Phuû laàn löôït thu hoài, giao cho Phuû Noäi Vuï ñuùc thaønh baïc thoûi ñeå löu thoâng ngay töø naêm 1858. Vaø sau khi ñaõ boài thöôøng chieán phí cho Phaùp, duø soá löôïng khoâng nhieàu song trieàu Nguyeãn vaãn coøn tieáp tuïc cheá taïo vaø söû duïng ngaân saùch ñeå saéc phong. Nhö vieäc taán phong Kieân Thaùi vöông naêm 1869 chieáu theo leä cuõ duøng saùch baïc maï vaøng. Ñoái vôùi caùc baø vôï cuûa vua Töï Ñöùc thì quy ñònh veà saùch phong baèng vaøng, (11) baïc vaãn coøn tieáp tuïc ñöôïc söû duïng vaøo thôøi ñieåm naêm 1870: saùch ñeå phong cho Hoaøng quyù phi laøm baèng vaøng, saùch phong Khieâm phi laøm baèng baïc maï vaøng, saùch phong Tieäp dö laøm baèng baïc.(12) Nhö vaäy laø trong giai ñoaïn trò vì cuûa vua Töï Ñöùc, saùch phong baèng ñoàng tuy ñaõ raát thònh haønh song beân
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 caïnh ñoù, saùch baïc vaãn coøn tieáp tuïc ñöôïc duøng ñeå saùch phong. Ñieàu ñoù chöùng toû nguyeân nhaân söû duïng saùch phong baèng ñoàng khoâng hoaøn toaøn chæ ñôn thuaàn veà giaù trò kinh teá cho chaát lieäu saùch phong. - Moät nguyeân nhaân nöõa khieán trieàu Nguyeãn söû duïng saùch ñoàng ñeå saéc phong cuõng coù theå laø muoán hoïc taäp, keá thöøa truyeàn thoáng duøng saùch phong baèng ñoàng cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán tröôùc ñoù. Trong lòch söû thö tòch Vieät Nam, saùch ñöôïc laøm baèng kim loaïi ñoàng xuaát hieän muoän hôn so vôùi caùc loaïi coå thö khaùc song saùch ñoàng khoâng phaûi ñeán trieàu Nguyeãn môùi ñöôïc söû duïng maø ñaõ coù tieàn leä töø tröôùc. Treân thöïc teá, saùch ñoàng ñöôïc phaùt hieän coù nieân ñaïi sôùm nhaát ôû nöôùc ta hieän nay laø saùch ñoàng cuûa thôøi Leâ. Hieän taïi, quyeån saùch ñoàng coù nieân ñaïi coå nhaát Vieät Nam laø quyeån saùch ñoàng ôû ñeàn Caàu Khoâng (Haø Nam) coù nieân ñaïi ñôøi vua Leâ Thaùnh Toâng. Ñaây laø saùch ñoàng khoå lôùn 45cm x 18,5cm, naëng 6,5kg, coù hieäu ñeà naêm Hoàng Ñöùc thöù 3 (1472). Saùch goàm 2 laù ñoàng (4 trang saùch) khaéc treân 500 chöõ Haùn ghi laïi lyù do vaø quaù trình xaây döïng, truøng tu ñeàn Caàu Khoâng thôøi vua Leâ Thaùnh Toâng. Quyeån saùch coå quyù hieám naøy hieän do oâng Nguyeãn Vaên Thuøy ôû thoân Vaên An, xaõ Baéc Lyù, huyeän Lyù Nhaân, tænh Haø Nam giöõ gìn vaø baûo quaûn.(13) Moät quyeån saùch ñoàng coù nieân ñaïi .thôøi Leâ nöõa laø quyeån saùch ñoàng khoå 19cm x 13cm, naëng 5,6kg ñöôïc laøm töø naêm Chính Hoøa thöù 8 (1687) ñôøi vua Leâ Huy Toâng. Ñaây laø quyeån saùch kim loaïi coå coù nhieàu trang nhaát goàm 18 laù ñoàng (36 trang saùch). Noäi dung cuûa saùch vieát veà coâng lao cuûa vò töôùng thôøi Leâ ñöôïc phong laøm Thaønh hoaøng laø oâng Nguyeãn Vaên Trieàu ñoàng thôøi theå hieän khoaùn öôùc cuûa laøng Ñoâng Lao.(14) Nhö vaäy vieäc söû duïng saùch baèng ñoàng trong saéc phong thôøi Nguyeãn khoâng phaûi laø moät phaùt hieän môùi laï maø ñoù coù leõ coøn laø söï noi göông caùc baäc tieàn boái trong vieäc duøng saéc phong baèng saùch ñoàng. Saùch ñoàng laø moät coå vaät quan troïng cuûa daân toäc ta. Saùch ñoàng khoâng chæ coù giaù trò veà noäi dung maø coøn coù giaù trò lôùn veà loaïi hình, chaát lieäu, laøm phong phuù theâm caùc loaïi hình saùch coå quyù hieám ôû Vieät Nam.(15) Tìm hieåu veà saùch ñoàng thôøi Nguyeãn laø goùp phaàn tìm hieåu veà moät loaïi hình saùch kim loaïi noùi rieâng, veà nguoàn thö tòch coå thôøi Nguyeãn cuõng nhö lòch söû vaên hoùa Vieät Nam noùi chung. Ñaây chính laø moät loaïi hình saùch coå ñaëc bieät ñeå qua ñoù, chuùng ta coù theå hình dung ra nhöõng quyeån kim saùch, ngaân saùch noåi tieáng thôøi Nguyeãn hieän nay khoâng coøn toàn taïi nöõa. NTHD CHUÙ THÍCH Phan Thuaän An, “Saùch kim loaïi trieàu Nguyeãn”, Taïp chí Khaûo coå hoïc, soá 1 naêm 1996, tr. (1) 74. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Tuïc bieân, Taäp I, Nxb (2) Giaùo duïc, 2004, tr. 48. (3) Naêm 1823 vua Minh Maïng caáp cho caùc Phoøng thuoäc Ñeä nhaát chaùnh heä (con vua Gia Long) moãi Phoøng moät quyeån ngaân saùch goïi laø Phieân heä thi, trong khaéc nhöõng boä chöõ keøm theo caùch ñaët teân cho töøng Phoøng ñeå phaân bieät vôùi doøng chính Ñeá heä thi ñöôïc khaéc trong kim saùch. (4) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Sñd, Taäp IV, tr. 161.
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 (5) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Sñd, Taäp IV, tr. 162. (6) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Sñd, taäp IV, tr. 161. (7) Moãi trang saùch vaên laø moät laù ñoàng gaäp ñoâi taïo thaønh trang keùp 2 maët. Hoäi ñoàng trò söï Nguyeãn Phuùc toäc, Nguyeãn Phuùc toäc theá phaû, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1995, (8) tr. 309. Hoäi ñoàng trò söï Nguyeãn Phuùc toäc, Saùch ñaõ daãn, tr. 314. (9) (10) Caùc baø vôï vua ñöôïc ghi teân trong theá phaû hoï Nguyeãn thöôøng laø caùc baø coù con vôùi vua. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Saùch ñaõ daãn, Taäp IV, tr. 162. (11) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Saùch ñaõ daãn, Taäp IV, tr. 155. (12) Buøi Vaên Vöôïng, Vaên hoùa Vieät Nam, tìm hieåu vaø suy ngaãm, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø (13) Noäi, 2005, tr. 309 - 312. Leâ Cöôøng, “Veà nhöõng quyeån saùch ñoàng coù nieân ñaïi sôùm”, Nhöõng phaùt hieän môùi veà khaûo (14) coå hoïc 1997, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1998, tr. 317. Buøi Vaên Vöôïng, Saùch ñaõ daãn, tr. 316. (15) TOÙM TAÉT Trieàu Nguyeãn voán troïng Nho giaùo neân raát chuù troïng ñeán vieäc phong chöùc töôùc, ngoâi vò cho caùc hoaøng thaân, coâng chuùa, cung phi... Tuøy thôøi ñieåm saéc phong, tuøy töôùc vò lôùn nhoû maø ngöôøi ñöôïc saéc phong seõ ñöôïc ban caáp cho moät cuoán kim saùch, ngaân saùch, ñoàng saùch, theå saùch hoaëc chæ saùch. Saùch phong baèng ñoàng voán ñaõ coù ôû nöôùc ta töø trieàu Leâ, nhöng döôùi trieàu Nguyeãn, noù xuaát hieän laàn ñaàu vaøo naêm 1858 ñôøi vua Töï Ñöùc. Luùc ñaàu saùch ñoàng duøng ñeå caûi caáp thay cho saùch baïc, sau ñöôïc duøng ñeå truy phong vaø saéc phong. Thoâng qua vieäc tìm hieåu 5 cuoán saùch phong baèng ñoàng coøn löu giöõ ñöôïc ôû Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá, ngöôøi ñoïc coù theå hình dung ra nhöõng cuoán kim saùch, ngaân saùch quyù giaù thôøi Nguyeãn nay ñaõ khoâng coøn toàn taïi nöõa. ABSTRACT THE ANTIQUE BRONZE BOOKS OF THE NGUYEÃN COURT The Nguyeãn Dynasty highly esteemed Confucianism and consequently paid great attention to conferring ranks and positions to princes, princesses, the imperial concubines... It depends on the time of the conferring as well as the rank and positions bestowed that one might be granted an imperial ordinance book in gold, silver, bronze, silk, or in paper. Bronze ordinance books existed as early as the Leâ Dynasty’ times and under the Nguyeãn Dynasty it was first issued in 1858 in the times of king Töï Ñöùc’ s reign. At first, bronze books were used when it was necessary to replace silver books. Later they were used for conferring titles and post-humous titles. On studying the five imperial ordinance books still kept in the Museum of Imperial Antiquities of Hueá, one can infer that the valuable gold and silver imperial ordinance books of Hueá are no longer now.