Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐÔI ĐIỀU VỀ MINH VĂN TRÊN ÔNG BÌNH VÔI "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

61
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sau thời gian khá dài quan sát hiện vật, chúng tôi bắt đầu viết bài này từ tháng 4/2005 nhưng những dấu hỏi, những ngạc nhiên ở một tay mơ ngoại đạo khi gặp một số chữ Nho có trong minh văn trên ông bình vôi, nhất là khi xem các tài liệu của (và cả qua những lần tiếp xúc với) vài chuyên gia đầu ngành, kể cả hai cổ thụ trụ cột có uy tín hàng đầu... đã làm hình thành hai bài sơ lược bước đầu về một số điểm chung mà các bạn đã...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐÔI ĐIỀU VỀ MINH VĂN TRÊN ÔNG BÌNH VÔI "

81 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 COÅ VAÄT VIEÄT NAM ÑOÂI ÑIEÀU VEÀ MINH VAÊN TREÂN OÂNG BÌNH VOÂI Nguyễn Quảng Minh, Nguyễn Mộng Hưng* Sau thôøi gian khaù daøi quan saùt hieän vaät, chuùng toâi baét ñaàu vieát baøi naøy töø thaùng 4/2005 nhöng nhöõng daáu hoûi, nhöõng ngaïc nhieân ôû moät tay mô ngoaïi ñaïo khi gaëp moät soá chöõ Nho coù trong minh vaên treân oâng bình voâi, nhaát laø khi xem caùc taøi lieäu cuûa (vaø caû qua nhöõng laàn tieáp xuùc vôùi) vaøi chuyeân gia ñaàu ngaønh, keå caû hai coå thuï truï coät coù uy tín haøng ñaàu... ñaõ laøm hình thaønh hai baøi sô löôïc böôùc ñaàu veà moät soá ñieåm chung maø caùc baïn ñaõ ñoïc treân Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån cuûa chuùng ta [2008, soá 5(70), tr. 75-87, soá 6(71), tr. 83-92; 2009, soá 1(72), tr. 71-93]. Cuõng nhö ôû hai baøi treân, chuùng toâi seõ coá gaéng noùi veà minh vaên treân oâng bình voâi - moät ñeà taøi coøn hoaøn toaøn nguyeân sô - theo caùc nguyeân taéc ñaõ ñeà ra: ñoïc ñuùng, hieåu ñuùng, giaûi nghóa roõ treân cô sôû toaøn dieän, heä thoáng lieân ngaønh vaø ña ngaønh vôùi tinh thaàn thaáy gì noùi naáy; nhö vaäy phaàn chuû quan cuõng khaù nhieàu. Duø coù moät ñôøi soáng taâm linh phong phuù vôùi nhieàu tuïc leä laâu ñôøi vaø kieâng cöõ nhuoám maøu saéc meâ tín nhöng oâng bình voâi cuûa chuùng ta vaãn thuoäc loaïi “vaät reû tieàn mau hoûng”, nghóa laø chæ duøng trong vaøi naêm roài boû (ñem ñeå ôû nôi linh thieâng). “Noùi cho ñuùng laø töø hoài nhoû cho ñeán naêm toâi [Phan Khoâi] hai möôi laêm tuoåi, baø toâi cheát, nhaø toâi coù ba bình voâi keá vò nhau” (Phan Khoâi 1957). Hôn nöõa, “...ngöôøi baûn xöù raát thích aên traàu ñeán möùc hieám gaëp ñöôïc moät ngöôøi khoâng aên traàu...” (H. Gilbert 1911: 382) vaø “Phuï nöõ aên traàu thöôøng xuyeân (khoaûng 64%). Moät vaøi baø nhai traàu lieân tuïc, mieáng naøy tieáp noái mieáng khaùc, suoát ngaøy. Nam giôùi cuõng aên traàu nhöng ít hôn (xaáp xæ 46%)” (G.C. Hickey 1964: 126).(1) Trong hoaøn caûnh vöøa nhieàu vöøa roäng ñoù, haàu nhö nhaø naøo cuõng coù bình voâi, töø Baéc vaøo Nam, töø trong Ñaïi Noäi ra ñeán nôi nhaø tranh vaùch ñaát, töø thoân queâ ñeán thaønh thò... Ngaøy nay, ôû Vieät Nam, nhaø baûo taøng, nhaø tröng baøy coå vaät, quyù vò söu taàm coå vaät, tieäm baùn ñoà coå naøo cuõng coù ít nhaát moät vaøi oâng bình voâi. Nhöng khoâng phaûi oâng bình voâi naøo cuõng coù minh vaên. Nhöõng oâng duøng trong daân, thöôøng chæ thaáy veõ hoa laù caùch ñieäu. Chæ moät vaøi trong nhöõng oâng thuoäc doøng quyeàn quyù môùi coù chöõ vaø cuõng chæ xuaát hieän khoaûng töø theá kyû 18 trôû veà sau. Phaûi chaêng soá lieäu veà bình voâi coù minh vaên trong nhöõng söu taäp sau coù theå minh chöùng phaàn naøo cho möùc hieám nhöõng oâng loaïi naøy? 1. Trong boä Technique du peuple annamite(2) in laàn ñaàu naêm 1909, in laïi naêm 2009, chuùng toâi nhaët ra ñöôïc 14 oâng bình voâi töø treân 4.000 hình veõ, taát caû ñeàu thuoäc doøng daân daõ, chæ 1 oâng coù minh vaên, tyû leä 7,14%. * Thaønh phoá Haø Noäi.
82 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 2. Söu taäp Cleùment Huet(3) ôû Baûo taøng Hoaøng gia veà ngheä thuaät vaø lòch söû (Museùe royal d’arts et d’histoire), Bruxelles, Bæ coù 28 oâng bình voâi, 1 maûnh töø 1 oâng vôõ; tra cöùu taøi lieäu thaáy coøn thieáu 10 oâng nhöng vaãn coøn hình chuïp. Nhö vaäy, toång soá coù theå tôùi 39 oâng (38 oâng nguyeân vaø 1 maûnh vôõ); trong soá naøy chæ 2 oâng coù minh vaên (1 coøn ôû kho vaø 1 thaát laïc), tyû leä 5,12% (thoáng keâ cuûa ngöôøi vieát thöù nhaát vôùi söï giuùp ñôõ cuûa baø Miriam Lambrecht, phuï traùch khoái AÙ chaâu cuûa Baûo taøng, ngaøy 30/8/2006). 3. Baûo taøng Ngheä thuaät vaø caùc neàn vaên minh (Museùe d’art et des civilisations) ôû Quai Branly, Paris, Phaùp(4) coù 9 oâng bình voâi vaø chæ 1 oâng coù minh vaên, tyû leä 11,11% (thoáng keâ trong kho Baûo taøng cuûa ngöôøi vieát thöù nhaát, ngaøy 23/5/2007). 4. Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá vaøo ñaàu thaùng 9 naêm 2007 coù taát caû 42 oâng bình voâi, trong ñoù coù 8 oâng coù minh vaên, tyû leä 19,04% (thoáng keâ cuûa ngöôøi vieát thöù nhaát döïa theo taøi lieäu do TS Traàn Ñöùc Anh Sôn, nguyeân Giaùm ñoác Baûo taøng cung caáp). 5. Baûo taøng Phuï nöõ Nam Boä, TP Hoà Chí Minh coù 52 oâng, khoâng oâng naøo coù minh vaên, tyû leä 0% (ghi nhaän taïi kho Baûo taøng cuûa ngöôøi vieát thöù nhaát, ngaøy 27/9/2007).(5) Tính chung, tyû leä laø 7,69% (12/156); trong cuoäc soáng, tyû leä coù minh vaên coøn thaáp hôn nhieàu, ñaëc bieät khi chuùng ta ñi xuoâi xuoáng phía nam. Keát luaän chuùng toâi taïm ruùt cho mình laø: 1) OÂng bình voâi doøng daân daõ nhaát laø ôû Nam Trung Boä vaø Nam Boä haàu nhö khoâng coù minh vaên; 2) OÂng bình voâi doøng quyeàn quyù ôû caû ba mieàn thænh thoaûng coù minh vaên, taäp trung nhaát ôû Hueá. Chuùng toâi ñaõ thaáy nhieàu bình voâi coù minh vaên vaø ñaõ ñöôïc pheùp chuïp hình nhieàu minh vaên ñoù tuy nhieân khoâng phaûi laø ñaõ ñoïc vaø hieåu ñöôïc taát caû. Chuùng toâi xin trình baøy ôû ñaây moät vaøi ñieån hình ñaõ ñoïc ñöôïc cuûa töøng loaïi minh vaên. Tröôùc heát xin noùi veà minh vaên loaïi nieân hieäu. Maëc duø ñaõ tìm tröïc tieáp vaø giaùn tieáp vôùi nhöõng phöông tieän hieän coù, chuùng toâi vaãn chöa thaáy hoaëc chöa nghe noùi coù minh vaên loaïi nieân hieäu treân oâng bình voâi. Tuy nhieân, töø naêm 1950, cuï Vöông Hoàng Seån trong baøi “Notes d’un collectionneur: II. La chique de beùtel et les pots aø chaux anciens du Vieât-nam” treân taäp san Bulletin de la Socieùteù des EÙtudes Indochinoises, Nouvelle seùrie, No. 1, p. 11, ñaõ moâ taû [dòch]: “Bình voâi veõ [caûnh] sôn thuûy vôùi quai trôn, hai ñaàu laø hai con dôi (töôïng tröng cho haïnh phuùc). Minh vaên vôùi nieân hieäu Thaønh Hoùa ñôøi Minh (1465-1487). (Moùn ñoà duy nhaát coù minh vaên maø taùc giaû [VHS] bieát). Cao 15cm, ñöôøng kính 12cm.” Cuï Vöông chæ cho in hình oâng naøy (chuùng toâi sao laïi ôû hình 1) nhöng khoâng in hay veõ hình minh vaên. Töø ñoù veà sau, cuï Seån cuõng khoâng noùi tôùi
83 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 minh vaên naøy nöõa. Nhöng cuï coù noùi tôùi nieân hieäu Thaønh Hoùa. Chaúng haïn, ñoà coå ñeà hieäu Thaønh Hoùa nieân cheá vieát laøm boán chöõ nhö caùi aán vuoâng, hoaëc chaïm saâu vaøo ñaùy bình boán chöõ aáy trong moät oâ vuoâng maøu soâ coâ la, phaàn nhieàu (9/10) ñeàu giaû taïo (Vöông Hoàng Seån 1972, in laïi 2004: 172) vaø moät moùn ñoà söù ñeà Thaønh Hoùa nieân cheá hoaøn toaøn khoâng coù nghóa moùn ñoà aáy phaûi laøm vaøo ñôøi Thaønh Hoùa (1465-1487)... Coù moùn thaät laø do ñôøi Thaønh Hoùa cheá taïo, aáy laø Chaùnh Thaønh Hoùa. Nhöng coù nhieàu oâng vua ñôøi Maõn Thanh coù taùnh thích ñeà loø “Thaønh Hoùa” vôùi yù ñònh “ñoà kheùo khoâng thua ñoà loø Thaønh Hoùa”... (Vöông Hoàng Seån, in laïi 1989: 21) [nhöõng chöõ in nghieâng hoaëc ñeå trong ngoaëc keùp hay ngoaëc ñôn ñeàu do VHS vieát]. Vaán ñeà ôû ñaây laø: 1) Treân oâng bình voâi ôû hình 1, minh vaên nieân hieäu Thaønh Hoùa [nieân cheá] naèm ôû ñaâu? vieát/in/chaïm ra sao? baèng chaát lieäu gì, maøu gì? vaø 2) Minh vaên nieân hieäu ñoù laø thöïc hay giaû? Coøn nhöõng caâu hoûi giaû ñònh nhö Thaønh Hoùa laø nieân hieäu cuûa vua naøo? töø naêm naøo ñeán naêm naøo?... laø ñeå daønh cho caùc nhaø söû hoïc, caùc nhaø tö lieäu hoïc... Chuùng toâi chæ mong nhìn thaáy noù vaø ñoïc, moâ taû noù roài, neáu coù theå, söû duïng nhöõng keát luaän lieân quan cuûa quyù vò naøy. Hieän nay, chöa tìm laïi ñöôïc oâng bình voâi maø cuï Vöông noùi treân. Chuùng toâi ñaõ gaëp vaø hoûi hai vò ñaõ töøng quen “nhö ngöôøi nhaø” vôùi cuï Vöông, caùc oâng Traàn Ñình Sôn vaø Phaïm Hy Tuøng, caû hai ñeàu khoâng bieát minh vaên nieân hieäu naøy. Trong soá nhöõng gì coøn laïi trong söu taäp cuûa cuï Vöông ôû Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam, TP Hoà Chí Minh, cuõng khoâng thaáy toâng tích oâng bình voâi treân (trao ñoåi vôùi baø Traàn Thò Thanh Ñaøo vaø oâng Phí Ngoïc Tuyeån, thaùng 12/2006 vaø thaùng 9/2007). Neáu ñöôïc ñoïc nhöõng soå ghi cheùp cuûa cuï coøn ôû baûo taøng treân, coù theå coù theâm thoâng tin veà bình voâi naøy chaêng? Nieân hieäu Thaønh Hoùa thöù thieät, chæ thaáy ôû ñaùy nhöõng ñoà söù saûn xuaát ôû Caûnh Ñöùc Traán, tænh Giang Taây (Trung Quoác), vaø nhaèm ñeå duøng rieâng trong cung vua nhaø Minh. Hình 2 ghi laïi moät maãu minh vaên thöù thieät ñoù. Ñaïi Minh Thaønh Hoùa nieân cheá (bao giôø cuõng coù hai chöõ Ñaïi Minh, cuï Vöông khoâng noùi roõ ñeán hai chöõ naøy!) cuõng laø nieân hieäu ñöôïc laøm giaû nhieàu nhaát vaø cuõng ñöôïc nghieân cöùu töôøng taän nhaát. Coù tin ñoàn, chính vua Minh Hieán Toân (nhaø vua chæ coù moät nieân hieäu) khi coøn treû ñaõ vieát nhöõng chöõ naøy ñeå caùc loø goám in vaøo ñaùy baùt ñóa. Vì vaäy nieân hieäu saùu chöõ naøy vieát khoâng ñeïp, ñaäm neùt, thöôøng [vieát] khoâng vuoâng vöùc vaø [neùt chöõ] chöa giaø daën (theo Gotheborg, baûn treân internet). Theá kyû XV, ñôøi Thaønh Hoùa môùi laø giai ñoaïn ñaàu cuûa vieäc vieát nieân hieäu treân goám söù vaø luùc ñoù vua chuùa Vieät Nam cuõng chöa ñaët cheá ñoà söù ñeå duøng trong cung ñieän ôû ta. Ngöôøi Haùn, nhaát laø hoaøng toäc nhaø Minh khoâng aên traàu neân khoâng saûn xuaát oâng bình voâi; caøng ít coù khaû naêng saûn xuaát ôû Caûnh Ñöùc Traán. Nhöõng döõ kieän naøy taïo thaønh moät daáu hoûi lôùn quanh chieác bình voâi Thaønh Hoùa noùi treân. Chuùng toâi chöa thaáy minh vaên loaïi taøng khoaûn treân oâng bình voâi nhöng loaïi ñeà töø laïi raát phong phuù, nhaát laø loaïi phuï thi vaên, trong ñoù phoå
84 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 bieán nhaát laø caùc chöõ [theå hieän] öôùc nguyeän (caùt töôøng töï vaên) nhö nguõ phuùc (Phuùc, Loäc, Thoï, Khang, Ninh). Döôùi ñaây chuùng toâi trình baøy nhöõng chöõ Thoï ñieån hình ñaõ gaëp treân oâng bình voâi. Taïi Baûo taøng Hoaøng gia Bæ vöøa neâu treân, oâng bình voâi mang soá ñaêng kyù H.2011 coù boán chöõ Nho vieát tay treân thaân bình goàm moät chöõ Phuùc theo phoàn theå vaø ba chöõ Thoï theo ba kieåu giaûn theå khaùc nhau (hình 3). Chöõ vieát ngueäch ngoaïc, khoâng vuoâng vöùc, baèng buùt nhoïn treân neàn xanh lam, tröôùc khi traùng men phuû, coù theå do moät ngöôøi ít quen vôùi ñeøn saùch vieát; chính ngöôøi thôï veõ hoa treân thaân bình vieát chaêng? Chöõ Thoï khaéc nghieâm chænh nhaát thaáy treân oâng bình voâi baèng ñoàng (soá ñaêng kyù BTH.1195 Ñg.351 ôû Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá), treân maët löng theo trieän thö trong moät voøng troøn vôùi boán caùnh hoa caùch ñieäu, lôùn beù khaùc nhau (hình 4). Minh vaên chöõ Thoï ñuùc theo trieän thö naèm trong voøng troøn treân nuùm vuù cuûa bình voâi nhoû (chæ cao 7cm) baèng ñaát nung, khoâng traùng men thaáy ôû Baûo taøng Quai Branly, Paris. Quai bình naøy cong beït, mieäng roäng, do coâ Madeleine Colani tìm ñöôïc ôû Haø Noäi töø nhöõng naêm 1920. Nhöõng thoâng tin naøy gôïi yù laø bình naøy khaù coå (hình 5). Minh vaên chöõ Thoï ñuùc theo trieän thö, giaûn theå, ôû phaàn tieáp giaùp giöõa quai vaø thaân bình soá ñaêng kyù H.2008 taïi Baûo taøng Hoaøng gia Bæ. Ñaùng chuù yù laø ôû ñaùy bình voâi naøy coù daáu tay ngöôøi, raát coù theå laø daáu tay cuûa ngöôøi thôï vaøo troân. Bình naøy cuõng coù roõ, doïc hai beân thaân bình, ñöôøng gôø do hai maûnh khuoân ñeå laïi. Nhö vaäy bình naøy ñöôïc saûn xuaát theo caùch ñuùc baèng khuoân hai maûnh chöù khoâng theo caùch chuoát tay nhö ñoái vôùi tuyeät ñaïi ña soá nhöõng bình voâi khaùc (hình 6). Minh vaên chöõ Thoï ñuùc hình chöõ nhaät, sau ñoù oáp vaøo thaân bình voâi roài traùng men ngaø thaáy ôû moät bình voâi khaù lôùn (cao 35cm), hoa vaên noåi raát caàu kyø, nuùm vuù naën hình con ngheâ (hình 7). Nieân ñaïi, theo J. Stevenson (1997: 388): cuoái theá kyû XVIII-ñaàu theá kyû XIX. ÔÛ moät tieäm baùn ñoà xöa taïi Bangkok naêm 2004, chuùng toâi cuõng thaáy moät bình voâi töông töï, môùi nguyeân vôùi saùu chöõ Thoï kieåu chöõ trieän nhö treân, chuû tieäm cho bieát ñaây laø ñoà nhaùi nhaäp töø Saøi Goøn (hình 8). Moät chöõ Nho kieåu chöõ trieän thaáy treân bình voâi ôû hình 415_2B trong boä Technique du peuple annamite (Kyõ thuaät cuûa ngöôøi Nam) do Henri Oger vaø treân ba chuïc ngöôøi Vieät veõ naêm 1908-ñaàu naêm 1909, khaéc vaùn vaø in muøa heø naêm 1909 ôû Haø Noäi. Treân baûn in laïi naêm 2009, ôû quyeån 3, chöõ khoâng roõ nhöng coù nhieàu khaû naêng ñoù laø chöõ Thoï (hình 9). Trong boä saùch naøy chuùng toâi thaáy taát caû 14 oâng bình voâi. Cuoái cuøng, treân moät oâng bình voâi ñaát nung cao tôùi 64cm, coù nuùm vuù hình ngheâ nhöng ôû nôi tieáp giaùp giöõa quai vaø thaân bình coù ñaép boán hình
85 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 chöõ nhaät, beân trong khaéc boán chöõ troâng nhö chöõ Thoï theo trieän thö nhöng khoù noùi ñoù ñuùng laø chöõ gì (hình 10). Cuõng coù khi, caùc chöõ thuoäc loaïi caùt töôøng töï vaên ñöôïc trình baøy nhieàu hôn moät con chöõ. Minh vaên vieát baèng buùt nhoïn treân xöông goám sau ñoù traùng men xanh, bình voâi cao 22cm trong Söu taäp Huet, Bruxelles, ñang thaát laïc nhöng coøn hình chuïp (Huet 1941: 78). Hai chöõ Nho laø 安 (an) vaø 平 (bình), vieát tay bay böôùm theo phoàn theå, trong hai voøng troøn ñoàng taâm ñaët caân ñoái treân thaân bình (hình 11). Minh vaên vieát baèng buùt nhoïn treân xöông goám sau khi traùng men naâu xaùm ôû hai bình voâi lôùn trong söu taäp cuûa GS, TS Augustine Haø Toân Vinh, Haø Noäi. Maët tröôùc oâng thöù nhaát coù moät chöõ Thoï, vieát theo trieän thö caùch ñieäu; maët sau boán chöõ ñoïc töø traùi qua phaûi, töø treân xuoáng döôùi laø 天下太平 (thieân haï thaùi bình) theo haønh thö (hình 12). Treân löng moät bình voâi khaùc cuøng kieåu nhöng lôùn hôn cuõng thaáy vieát boán chöõ theo thöù töï nhö treân nhöng ôû ñaây laø 富贵長生 (phuù quyù tröôøng sinh), moät caùch dieãn ñaït khaùc cuûa öôùc nguyeän Loäc vaø Thoï. Hai chöõ phuù quyù theo theå giaûn ñaù thaûo (hình 13). Taát caû nhöõng chöõ treân ñeàu vieát vuoâng vöùc, chaân phöông, roõ raøng. Minh vaên thô ca (thuoäc loaïi phuï Thi vaên, loaïi Ñeà töø) ít gaëp hôn, sau ñaây laø hai ñieån hình: Minh vaên vieát baèng buùt loâng vôùi men lam treân maët sau thaân bình, sau ñoù traùng men traéng trong: bình voâi soá ñaêng kyù 5442-1 taïi Baûo taøng Quoác gia veà daân toäc hoïc ôû Leiden, Haø Lan.(6) Möôøi chöõ thaønh boán doøng, töø treân xuoáng döôùi vaø töø phaûi qua traùi: [I] tuøng haï vaán ñoàng [II] töû [III] ngoân sö thaùi döôïc [IV] khöù. Dòch nghóa: Döôùi [haøng] tuøng, hoûi em beù; [em] traû lôøi, thaày ñi haùi thuoác. Ñaây laø hai caâu thô theo theå nguõ ngoân töù tuyeät nhöng vieát thaønh 4 doøng. Caû möôøi chöõ ñeàu vieát theo khaûi thö, trong ñoù chín chöõ vieát theo phoàn theå, chæ ôû vò trí I.3 chöõ vaán vieát 问 theo giaûn theå thay cho 問 (phoàn theå). Chöõ ôû vò trí I.4 cuõng ñaùng chuù yù, ñoù laø chöõ 童 (ñoàng [khoâng nhaân ñöùng], nghóa laø chuù beù) chöù khoâng laø chöõ [小] 僮 ([tieåu] ñoàng, em nhoû giuùp vieäc); maët khaùc ôû vò trí II.1 laø chöõ 子 neân nghóa chuù beù caøng ñöôïc khaúng ñònh hôn. Hôn nöõa tieåu ñoàng thì phaûi theo haàu thaày chöù sao laïi ñöùng lô ngô giöõa röøng thoâng? Chuù beù vaãn coù theå goïi vò aån só laø thaày, tieåu ñoàng thöôøng goïi laø thaày toâi.(7) Moïi chöõ ñeàu vieát roõ raøng, vuoâng vöùc, chaân phöông, ñeïp (hình 14). Baûng 1. Möôøi chöõ Nho ôû maët löng oâng bình voâi ôû Leiden. IV.1. khöù III.1. ngoân II.1. töû I.1. tuøng 去言子松 .2. sö .2. haï 師下 .3. thaùi .3. vaán 採问 .4. döôïc .4. ñoàng 藥童 Hai caâu thô treân laø laáy töø baøi nguõ ngoân töù tuyeät (coøn goïi nguõ ngoân tuyeät cuù, voán raát thònh haønh ôû ñôøi Ñöôøng, 618-907) Taàm aån giaû baát ngoä (尋隱者不遇 -
86 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Tìm aån só [nhöng] khoâng gaëp) cuûa Giaû Ñaûo (賈島, 779-843);(8) oâng laø nhaø thô noåi tieáng ñôøi Ñöôøng vaø baøi Taàm aån giaû baát ngoä cuõng laø moät trong nhöõng thi phaåm ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát nhaát. Nguyeân vaên toaøn baøi nhö sau: 松下问童子言師採藥去只在此山中雲深不知處 Tuøng haï vaán ñoàng töû, Ngoân sö thaùi döôïc khöù. Chæ taïi thöû sôn trung, Vaân thaâm baát tri xöù. Dòch nghóa Döôùi [haøng] tuøng, hoûi em beù, [Em] traû lôøi, thaày ñi haùi thuoác. Chæ trong nuùi naøy Maây daøy [neân] khoâng bieát nôi ñaâu. Ñeán nay chuùng toâi vaãn chöa gaëp oâng bình voâi naøo coù minh vaên laø moät phaàn cuûa baøi thô noåi tieáng nhö baøi naøy cuûa Giaû Ñaûo. Coù moät vaøi bình coù ñeà thô nhöng laø thô cuûa caùc taùc giaû khoâng noåi tieáng. Coù moät minh vaên daøi lieân quan tröïc tieáp vôùi tuïc aên traàu, ñoù laø treân bình voâi (hình 15) maø Phaïm Hy Tuøng moâ taû trong Coå vaät goám söù Vieät Nam ñaët laøm taïi Trung Hoa (2006: 165): “bình ñöïng voâi aên traàu vôùi hai caâu Haùn töï: Ñoâng quaân maïc toá taàm thöôøng khaùch, Öng chieám ñoâng thaønh ñeä nhaát chi. “Maët sau laø töù tuyeät: Taân lang nhaát laïp taïi lam trung, Myõ taän ñoâng nam(*) (sic) quyùnh baát ñoàng, Thaéng töï thuaàn giao taâm duïc tuùy, Cuoàng ngaâm khöôùc taï chuû nhaân oâng. “OÂng C. [xin pheùp ñöôïc vieát taét danh tính naøy] dòch thô nhö sau: Chuùa xuaân chôù ngaïi laø thaân khaùch, Cöù ñeán thaønh ñoâng chieám moät caønh. Moät tuùi traàu cau daïo nuùi soâng, Ngaém nhìn nam baéc ngoù taây ñoâng, Loøng nhö say khöôùt vì phong caûnh, Ngaâm lôùn lôøi thô taï hoùa coâng. “Nieân ñaïi hieän vaät khoaûng giöõa theá kyû 19. Daân cö moät soá tænh phía nam Trung Hoa cuõng aên traàu nhöng aên traàu (coù) cau laø myõ tuïc cuûa ngöôøi Vieät vaø soá ñoâng laø caùc tænh töø Thöøa Thieân Hueá trôû ra. Maø ca dao veà tuïc aên traàu phoå bieán hôn caû laø ôû vuøng ñoàng baèng Baéc Boä cho neân coù khaû naêng bình voâi aên traàu naøy do ngöôøi Baéc Haø ñaët laøm.” Ñuùng ra phaûi laø chöõ taây. BBT. *
87 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Ñieåm raát ñaùng chuù yù khoâng chæ laø minh vaên coù tôùi 44 chöõ Nho (oâng C. chöa phieân hai chöõ cuoái cuøng; doøng thöù 7 töø phaûi qua traùi ôû maët sau bình; coù theå hai chöõ naøy laø laïc khoaûn) maø coøn vì noäi dung cuûa minh vaên naøy. Möôøi boán chöõ ôû maët tröôùc ñöôïc boá trí thaønh 4 haøng doïc ñoái xöùng vôùi mieäng oâng bình voâi. Haøng thöù nhaát, tính töø phaûi qua traùi coù 4 chöõ, haøng thöù hai - 3 chöõ, haøng thöù ba - 3 chöõ, haøng thöù tö - 4 chöõ. Ñoïc töø treân xuoáng döôùi thaáy [I] ñoâng quaân maïc toá [II] taàm thöôøng khaùch [III] öng chieám ñoâng [IV] thaønh ñeä nhaát chi. Ba möôi chöõ ôû maët sau thaønh 7 haøng doïc, 5 haøng doïc ñaàu tieân, töø phaûi qua traùi moãi haøng coù 5 chöõ lôùn baèng nhau, haøng doïc thöù saùu coù 3 chöõ nhoû hôn haún, vieát thuït xuoáng, haøng doïc thöù baûy coù 2 chöõ nhoû, nhoøe caøng thuït xuoáng döôùi hôn nöõa (coù theå ñaây laø laïc khoaûn). Ñoïc ñöôïc laø [I] taân lang nhaát laïp taïi [II] lang trung myõ taän ñoâng [III] taây quyùnh baát ñoàng thaéng [IV] töï thuaàn giao taâm duïc [V] tuùy cuoàng ngaâm khöôùc taï [VI] chuû nhaân oâng [VII] (?)(?). Chöõ vieát baèng buùt loâng, theo haønh thö, ñaëc bieät chöõ taän 尽 ôû vò trí II.4 ñöôïc vieát theo giaûn theå, khoâng vieát phoàn theå nhö 盡. Caùc chöõ ñeàu vieát ñeïp, bay böôùm nhöng moät soá chöõ nhoøe vaø kích thöôùc to nhoû khaùc nhau. Chöõ vieát cuõng nhö hình veõ ñeàu vôùi men lam theo gam maøu ñaäm nhaït khaùc nhau. Vieäc ñoù ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi traùng men traéng. Coù leõ ñaây laø minh vaên nhieàu chöõ nhaát treân thaân oâng bình voâi. Baûng 2. Möôøi boán chöõ Nho ôû maët tröôùc thaân bình voâi Ñoâng Thaønh. IV.1. thaønh 城 I.1. ñoâng 東 .2. ñeä III.1. öng II.1. taàm .2. quaân 君第應尋 .3. nhaát .2. chieám 占 .2. thöôøng .3. maïc 莫一常 .4. chi .3. ñoâng 東 .3. khaùch .4. toá 枝客做 Baûng 3. Ba möôi chöõ Nho ôû maët löng bình voâi Ñoâng Thaønh. 醉 IV.1. töï 自 III.1. taây 西 II.1. lam 藍 I.1. taân V.1. tuùy 檳 .2. cuoàng 狂 .2. thuaàn 純 .2. quyùnh 迥 .2. trung 中 .2. lang 榔 VI.1. chuû 主 .3. ngaâm 吟 .3. giao 交 .3. baát .3. myõ 美 .3. nhaát 一不 VII .1.? .2. nhaân 人 .4. khöôùc 卻 .4. taâm 心 .4. ñoàng 同 .4. taän 尽 .4. laïp 拉 .3. oâng 翁 .5. taï .5. duïc 欲 .5. thaéng 勝 .5. ñoâng 東 .5. taïi .2.? 謝在 Theo caùch chaám caâu vaø caùch vieát hieän nay, minh vaên 44 chöõ naøy coù theå vieát thaønh baøi thô thaát ngoân nhö sau: Ñoâng quaân maïc toá taàm thöôøng khaùch, Öng chieám Ñoâng Thaønh ñeä nhaát chi. Taân lang nhaát laïp taïi lam trung, Myõ taän ñoâng taây quyùnh baát ñoàng. Thaéng töï thuaàn giao taâm duïc tuùy, Cuoàng ngaâm khöôùc taï chuû nhaân oâng.
88 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Taïm dòch nghóa nhö sau: Xin ngaøi ñöøng ngaïi laø khaùch [bình] thöôøng, Cöù ngaét laáy caønh [cau] ngon nhaát cuûa Thaønh Ñoâng. Moät mieáng traàu ôû choán thoân daõ, Cuûa ngon khaép nôi ñaâu coù baèng. Phong tuïc thuaàn haäu laøm loøng muoán say, Xin toû lôøi queâ taï ôn chuû nhaân [oâng]. Ñoâng quaân, theo Böûu Keá (1968: 171) laø “chæ vò thaàn maët trôøi”, “laïi coù nghóa laø thaàn muøa xuaân”. Nhöng trong Ñieån coá vaên hoïc (Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân, 1977: 141) coøn thaáy moät nghóa thöù ba: Cuõng coù khi ñoâng quaân chæ ngöôøi ñaøn oâng. Ñoâng quaân laøm chuû muøa xuaân töùc laø laøm chuû traêm hoa. Döôùi cheá ñoä phong kieán, ngöôøi ñaøn oâng coù quyeàn laøm chuû ñoái vôùi ñaøn baø. Veû chi moät maûnh hoàng quaàn/Chuùa hoa ñaønh ñaõ ñoâng quaân ñaây roài. (Hoa tieân truyeän, Nguyeãn Huy Töï, Nguyeãn Thieän). Chuùng toâi nghó raèng ñeà töø ôû bình voâi naøy laø moät cuoäc ñoái thoaïi giöõa chuû nhaø vaø khaùch bình thöôøng: ôû maët tröôùc laø hai caâu môøi cuûa chuû nhaø, ôû maët löng laø boán caâu ñaùp cuûa khaùch. Taùc giaû saùu caâu thaát ngoân naøy (chuùng ta coù theå bieát chaêng qua hai chöõ chöa phieân sang chöõ Vieät) duøng hình thöùc ñoái thoaïi ñeå ca ngôïi thuù aên traàu. Chuùng toâi ñaëc bieät chuù yù ñeán hai chöõ: ñoâng [maët tröôùc, vò trí III.3] vaø thaønh [maët tröôùc, vò trí IV.1]. Chuùng toâi troäm nghó, neân vieát hoa chöõ Ñoâng vaø chöõ Thaønh vì hai chöõ naøy laø teân rieâng chæ moät ñòa phöông, tænh Haûi Döông ngaøy nay. Taùc giaû duøng lôøi môøi cuûa chuû nhaø vôùi moät khaùch bình thöôøng ñeå noùi raèng cau laø ñaëc saûn soá moät cuûa Thaønh Ñoâng (Ñoâng Thaønh ñeä nhaát chi). Khaùch ñaùp (baèng baøi thaát ngoân töù tuyeät): aên traàu ngon hôn aên caùc moùn cao löông myõ vò khaùc vaø caûm taï chuû nhaø - chuû nhaân oâng. Khaåu khí, maïch vaên vaø chöõ duøng cho thaáy ngöôøi laøm nhöõng caâu thaát ngoân ñoù coù theå laø ngöôøi Vieät. Ñoâng Thaønh (Haûi Döông ngaøy nay) voán troàng nhieàu cau vaø cau Ñoâng ñaõ raát noåi tieáng khaép mieàn Baéc. Töø cuoái theá kyû XIX, ngöôøi Phaùp ñaõ thaáy nhieàu cau ôû Chí Linh [hoài ñoù thuoäc Ñoâng Thaønh] vaø caû ôû caùc huyeän Kim Thanh, Thanh Haø, Kim Moân, Töù Kyø. Naêm 1930, Nguyeãn Vaên Oanh ñaõ moâ taû chi tieát 10 gioáng cau chính cuûa Haûi Döông.(9) ÔÛ ñaây cuõng coù saûn xuaát goám Chu Ñaäu noåi tieáng (nhöng ñoà goám gia duïng nhö bình voâi chaúng haïn, thì chæ saûn xuaát taïi Hôïp Leã, moät xaõ nhoû naèm beân phaûi quoác loä 5A, höôùng ñi Haûi Phoøng trong khi Chu Ñaäu naèm beân traùi). Nhö vaäy bình voâi Leiden coù theå ñaïi dieän cho nhoùm men lam Hueá do trieàu ñình vaø caùc quan trong trieàu (ôû Hueá) ñaët laøm. Trong khi oâng bình voâi Ñoâng Thaønh ñaïi dieän cho nhoùm men lam Hueá khaùc, do quan laïi, ngöôøi giaøu ôû mieàn Baéc ñaët laøm. Duø thuoäc nhoùm naøo nhöng nhöõng hieän vaät ñoù vaãn baét
89 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 maét vaø ñöôïc giôùi söu taàm, nghieân cöùu coå ngoaïn ôû trong nöôùc cuõng nhö ôû nöôùc ngoaøi ñaëc bieät chuù yù. Veà minh vaên loaïi laïc khoaûn, chuùng toâi hieåu noäi dung loaïi naøy theo nghóa roäng vaø ñaõ thaáy treân hai bình voâi ôû Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá, moät baèng baïc, moät baèng ñoàng. Minh vaên thöù nhaát treân quai bình baèng baïc soá ñaêng kyù BTH. KL1.26 vôùi taùm chöõ 共重九兩五[錢]五分 (coäng troïng cöûu laïng nguõ tieàn nguõ phaân [37,5g x 9] + [3,75g x 5] + [0,375g x 5] = 358,125g). Chöõ khaéc theo khaûi thö ñaù leä thö, ba chöõ soá theo ñôn theå vaø chöõ thöù saùu 錢 theo giaûn theå (xin xem hình, chuùng toâi khoâng tìm ñöôïc chöõ daïng true type nhö khaéc treân oâng bình voâi). Moïi chöõ ñeàu roõ raøng, vuoâng vöùc (hình 16). Treân oâng bình voâi baèng ñoàng (soá ñaêng kyù BTH1193 Ñg.344) thaáy coù khaéc ôû quai beân traùi hai chöõ 三斤 (tam caân = ba caân, töông ñöông khoaûng 600gam x 3 = 1.800gam(10)) vaø ôû quai beân phaûi hai chöõ 十貫 (thaäp quan = möôøi quan). Coù theå hieåu chöõ 貫 theo hai caùch: a) 貫 laø ñôn vò tieàn teä vaø möôøi quan coù theå laø giaù cuûa oâng bình voâi naøy(11) vaø b) 貫 laø ñôn vò khoái löôïng; moãi quan töông ñöông khoaûng 1,5kg (J.L. Huard 1938: 213) vaø möôøi quan laø 15kg. Hình nhö caùch hieåu a) coù phaàn logic. Boán chöõ ñeàu khaéc chìm roõ raøng, theo khaûi thö, chaân phöông, vuoâng vöùc; hai chöõ soá (tam vaø thaäp) ñeàu khaéc theo ñôn theå; hai chöõ coøn laïi theo phoàn theå (hình 17). Khaéc khoái löôïng vaø giaù tieàn treân ñoà vaøng baïc, kim loaïi noùi chung ñaõ thònh haønh töø laâu ôû Trung Quoác, coù theå töø thôøi Ñoâng Haùn (25-220 tröôùc CN). Treân moät oâng bình voâi nhoû trong söu taäp cuûa oâng Traàn Ñình Sôn (TP Hoà Chí Minh) chuùng toâi ñoïc ñöôïc hai chöõ 桂山 (queá sôn). Ñaây laø moät oâng nhoû, thai coát thoâ (coøn noåi roõ nhieàu saïn caùt döôùi lôùp men traéng xanh), quai maûnh, beït nhaùi kieåu quai cuûa bình voâi do Trung Quoác saûn xuaát. Mieäng troøn, ñoùng cao, trang trí hoa daây caùch ñieäu. Giöõa thaân bình vieát, töø phaûi qua traùi, hai chöõ 桂山 baèng buùt loâng vôùi men lam, theo khaûi thö; chöõ vieát cöùng caùp, döùt khoaùt, vuoâng vöùc, boä moäc beân chöõ queá môùi chaám men neân raát ñaäm, chöõ sôn vieát cuoái cuøng neân men caïn, neùt nhaït nhöng vaãn roõ. Maët sau thaân bình veõ hoa laù baèng men lam theo khuynh höôùng nöûa thuûy maïc nöûa hieän thöïc (hình 18). Queá Sôn coù theå laø teân moät ñòa phöông (huyeän Queá Sôn, tænh Quaûng Nam) hoaëc teân moät tieäm buoân maø chuû tieäm ngöôøi Queá Sôn chaêng? Coù veû giaû thuyeát ñaàu coù nhieàu khaû naêng hieän thöïc hôn, neáu vaäy coù theå oâng bình voâi naøy ñöôïc saûn xuaát taïi laøng goám Queá An (nôi mieàn nuùi, ñaát seùt coù tyû leä caùt töông ñoái cao neân treân bình coøn nhieàu saïn caùt) chaêng? Cuoái cuøng chæ thaáy chaéc minh vaên loaïi thöông hieäu treân nhöõng oâng bình voâi saûn xuaát taïi Anh. Chuùng toâi ñaõ bieát coù taát caû 5 oâng, trong ñoù 2 oâng ñang thaát laïc nhöng chæ thaáy roõ raøng 3 minh vaên thöông hieäu (1 thaát laïc, 2 ñang ôû TP Hoà Chí Minh).(12)
90 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
91 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
92 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Cleùment Huet (1941: 80) laø ngöôøi ñaàu tieân moâ taû thöông hieäu treân oâng bình voâi ñang thaát laïc (dòch): doøng treân [ghi] Saxon Blue vaø ôû döôùi [ba chöõ] Copeland and Garrett xeáp voøng troøn bao quanh huy hieäu cuûa haõng naøy. ÔÛ ñaùy oâng bình voâi soá 1188 trong söu taäp cuûa cuï Vöông (ñang do Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam, TP Hoà Chí Minh quaûn lyù) thaáy minh vaên thöông hieäu daïng daáu, maøu xanh laù caây saãm, goàm moät vöông mieän beân döôùi coù voøng chöõ Copeland and Garrett, giöõa voøng chöõ coù hai chöõ New Fayence (coù veû vieát tay) kieåu chöõ in, thaønh hai doøng. Minh vaên thöông hieäu ôû oâng bình voâi trong söu taäp cuûa oâng Traàn Ñình Sôn laïi hoaøn toaøn khaùc vôùi hai minh vaên treân, tuy cuøng do moät loø goám Copeland & Garrett saûn xuaát (hình 19). Toùm laïi, chæ bình voâi cuûa Vieät Nam môùi coù minh vaên baèng chöõ Nho, chuùng ñöôïc saûn xuaát caû ôû trong nöôùc laãn ôû nöôùc ngoaøi nhöng chæ töø khoaûng theá kyû XVIII ñeán cuoái theá kyû XIX. Hieän nay coøn thaáy nhöõng bình naøy chuû yeáu töø Hueá trôû ra Baéc. Ñaõ thaáy minh vaên treân bình voâi baèng baïc, ñoàng vaø goám söù;(13) cuõng ñaõ thaáy caùc loaïi minh vaên thi vaên (thô ca vaø chöõ theå hieän öôùc nguyeän), laïc khoaûn, thöông hieäu; coù daáu hoûi veà moät minh vaên nieân hieäu duy nhaát vaø chöa thaáy minh vaên taøng khoaûn. Nhöõng chöõ trong minh vaên ñöôïc vieát vaø boá trí caân ñoái ñeïp ñeõ, thaønh moät böùc tranh chöõ vaø coi nhö moät maûng hình khoái trang trí haøi hoøa trong toång theå treân thaân oâng bình voâi. Nhöõng chöõ naøy ñöôïc vieát chuû yeáu theo khaûi vaø trieän thö, ñoâi khi theo thaûo thö. Caùch vieát thöôøng laø chöõ theå phoàn, chöõ soá thöôøng vieát theå ñôn. Chæ khi vieát theo thaûo thö môùi hay gaëp chöõ ôû theå giaûn. Chöõ thöôøng vieát baèng buùt nhoïn, tröôùc khi nhuùng (traùng) men vaø raát coù theå laø do ngöôøi trang trí vieát luoân. Chuû yeáu chæ thaáy nhöõng oâng bình voâi saûn xuaát ôû Trung Quoác môùi coù minh vaên vieát baèng buùt loâng. Khaùc vôùi tranh daân gian (tranh Ñoâng Hoà chaúng haïn), chöa gaëp minh vaên treân oâng bình voâi naøo vieát baèng chöõ Noâm vaø chöõ quoác ngöõ. Nghieân cöùu tieáp minh vaên treân nhöõng oâng bình voâi quyù hieám naøy laø moät vieäc raát khoù, caàn coù söï coäng taùc cuûa nhieàu ngaønh nhöng cuõng ñaày höùng thuù baát ngôø. NQM-NMH CHUÙ THÍCH Caùc taùc giaû Vieät thöôøng khoâng cho caùc ñaùnh giaù ñònh löôïng neân chuùng toâi baát ñaéc dó phaûi daãn (1) hai taùc giaû naøy. Chuùng toâi duøng baûn tieáng Phaùp vaø hình veõ trong laàn in laïi naøy. Trong nguyeân taéc, moät soá hình (2) veõ coù ñaùnh soá baèng chöõ soá AÛ Raäp vaø chöõ Nho. Hình veõ oâng bình voâi coù minh vaên naøy khoâng ñaùnh soá vaø cuõng khoâng coù chuù thích (leùgende) chöõ Nho hay chöõ Noâm. Chæ trong Tables analytiques nôi trang 95, taäp 1 coù ghi Pot aø chaux. Caùc hình veõ ñeàu khoâng toân troïng nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa hoäi hoïa, nhaát laø pheùp phoái caûnh vaø cuõng khoâng cho bieát kích thöôùc cuûa vaät maãu, khoâng veõ theo tyû leä tuyeät ñoái vaø töông ñoái... Treân trang 35 (baûn in naêm 2009), Oger cho bieát Le volume de texte paraýtra fin 1910 nhöng hình nhö taäp ñoù khoâng ñöôïc in vaø nhöõng ngöôøi lo vieäc in laïi naêm 2009 cuõng khoâng noùi gì ñeán taäp ñoù. Nhaèm giuùp cho vieäc kieåm tra cuûa baïn ñoïc, chuùng toâi töï ñaùnh soá hình theo nguyeân taéc “ba yeáu toá thaønh hai cuïm, caùch nhau baèng gaïch döôùi”; thí duï: hình bình voâi coù minh vaên coù soá 415_2B, trong ñoù 415 laø soá
93 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 cuûa baûn veõ (planche), cuõng laø soá trang ôû baûn in naêm 2009 (caùc baûn veõ töø 1 ñeán 350 laø ôû taäp 2, töø 351 ñeán 700 laø ôû taäp 3), 2 laø haøng (rang) thöù hai vaø B laø hình thöù hai trong haøng. Do caùc hình veõ coù kích thöôùc lôùn nhoû khaùc nhau, saép xeáp theo moät traät töï maø ñeán nay chöa ai bieát neân thöïc teá ngöôøi ñoïc cuõng khaù vaát vaû khi tìm hình, ngay moät vaøi vò lo vieäc in laïi cuõng ñaõ gaùn chuù thích cuûa hình X cho hình Y. (3) Cl. Huet ñaõ thu thaäp söu taäp cuûa mình chuû yeáu töø Thanh Hoùa trôû ra Baéc vaø cuõng chuû yeáu töø trong daân (thöïc söï töø nhaø caùc höông lyù trôû leân). (4) Sau ñôït toå chöùc laïi heä thoáng baûo taøng coâng coäng Phaùp naêm 1971, caùc oâng bình voâi Vieät Nam nhaäp vaøo caùc baûo taøng töø nhöõng naêm 1920-1930 ñaõ ñöôïc taäp trung veà ñaây. (5) Trong caùc söu taäp tö, tình hình cuõng töông töï, xin neâu hai thí duï: Thaày giaùo Hoà Taán Phan ôû Hueá coù tôùi caû nghìn oâng bình voâi nguyeân vaø vôõ, phaàn lôùn khoâng quai, theo daùng Chaøm nhöng khoâng oâng naøo coù chöõ. GS TS Augustine Haø Toân Vinh ôû Haø Noäi coù tôùi treân ba traêm oâng nhöng soá oâng coù minh vaên coù theå ñeám treân ñaàu ngoùn tay. (6) Bình voâi naøy nguyeân naèm trong söu taäp Nhaät Baûn cuûa Baûo taøng; nay theo ñeà nghò cuûa ngöôøi vieát thöù nhaát ñaõ ñöôïc traû veà söu taäp Trung Quoác vaø Ñoâng Nam AÙ luïc ñòa (ôû ñaây, caùc hieän vaät cuûa Vieät Nam chöa ñuû ñeå hình thaønh söu taäp Vieät Nam). (7) Hieän nay ôû Trung Quoác vaø AÂu Myõ thoùi quen naøy vaãn coøn ñöôïc söû duïng trong sinh vieân vaø nhaân vieân nhaø tröôøng ñoái vôùi caùc giaùo sö, duø hoï khoâng thuï giaùo moät giôø moät phuùt! Giaû Ñaûo noåi tieáng vôùi giai thoaïi Thoâi xao, maø noäi dung laø caân nhaéc kyõ töøng chöõ; oâng cuõng ñaõ (8) töøng vieát: 二句三年得一吟雙淚流... Nhò cuù tam nieân ñaéc Nhaát ngaâm song leä löu... [Hai caâu laøm ba naêm Ngaâm leân leä öôùt ñaàm...] Vì vaäy, chuùng toâi nghó chöõ “ñoàng khoâng nhaân ñöùng” laø chuû yù cuûa taùc giaû. Dòch tieáng Vieät thaønh “tieåu ñoàng” chæ laø söï sô yù ñaùng tieác cuûa ngöôøi dòch, hay cuõng do bò caâu thuùc vì nieâm luaät chaêng? Xin xem theâm 1) Nguyeãn Xuaân Hieån. Betel Chewing Customs in Vietnam - from Practice (9) to Ritual. Second, Revised Edition. Chicago, Amsterdam, London, New York, Center for Vietnamese Studies and Sun Publishers, Inc., 2009. tr. 16-24; 2) Nguyeãn Xuaân Hieån. Eeuwenoude Vietnamese kalkpotjes in Nederlandse musea. Aziatische Kunst, 2009, Jaargang 39, Nr. 3, blz.11-19 vaø 3) Nguyeãn Xuaân Hieån, P.A. Reichart, M.J. Vlaar, J.D. Chang. La chique de beùtel au Vietnam - Les reùcentes mutations d’une tradition milleùnaire. Peùninsule, 2009, XLeø anneùe, No.58, pp. 73-125. (10) Moät caân töông ñöông töø 598,0 ñeán 604,5g. (11) Ñaây laø tröôøng hôïp thöù hai bieát giaù cuûa oâng bình voâi. Naêm 1882, Derbeøs cho bieát giaù bình voâi goám ôû Chôï Lôùn. Xin xem theâm Nguyeãn Xuaân Hieån. “Tuïc aên traàu ôû Vieät Nam xöa vaø nay”. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, 2009, soá 3. (74), tr.32. Xin xem theâm Nguyeãn Quaûng Minh et al. “Nhöõng oâng bình voâi saûn xuaát taïi Anh”. Taïp chí (12) Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, 2009, soá 2(73), tr.77-89. (13) Treân bình voâi baèng vaøng, chuùng toâi khoâng thaáy daáu veát cuûa chöõ vieát, duø laø chöõ Nho hay chöõ Phaïn. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Brown R.M. The Ceramics of South-east Asia - Their Dating and Identification. 2nd Edition. 1. Singapore, Oxford University Press, 1988. Böûu Keá. Taàm nguyeân töø ñieån - coå vaên hoïc töø ngöõ taàm nguyeân. Saøi Goøn, Khai Trí, 1968. 2. Doaõn Ñoan Trinh (chuû bieân). Haø Noäi - Di tích lòch söû vaên hoùa vaø danh thaéng. Haø Noäi, Trung 3. taâm UNESCO baûo toàn vaø phaùt trieån vaên hoùa daân toäc Vieät Nam, 2000.
94 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Ñinh Gia Khaùnh (chuû bieân). Ñieån coá vaên hoïc. Haø Noäi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1977. 4. 5. Jabouille P. et Peysonnaux J.-H. “Seùlection d’objets d’art et de meubles conserveùs au Museùe Khai-Dinh et notices les concernant”. Bulletin des Amis du Vieux Hueù, 1929: Pl.XXX, photo 4. Gilbert, H. “Culture du beùtel (Piper betle de Linneù) caây daàu khoâng des Anamites dans la 6. province de Thanh-Hoùa (Annam)”. Bulletin EÙconomique, 1911, Nouvelle Seùrie, No.89, pp. 382-391. Hickey, G. C. Village in Vietnam, New Haven, Yale University Press, 1964. 7. Huard, Jacqueline L. Poids et mesures aø travers les aâges. Paris, EÙditions du Midi, 1938, 518p. 8. 9. Huet C. “Contribution aø l’eùtude de la ceùramique en Indochine. Les pots aø chaux, les pipes aø eau”. Bulletin des Museùes Royaux d’Art et d’Histoire, 1941, No. 4, pp. 74-84. Nguyeãn Vaên Oanh. “Culture de l’areùquier dans la Province de Haûi Döông”. Bulletin 10. EÙconomique de l’Indochine, 1930, seùrie B., pp. 504-513. Oger H. Technique du peuple annamite. Reùeùdition 2009. 3 tomes. Hanoi, Ecole Française 11. d’Extreâme-Orient - Thö vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät TP Hoà Chí Minh - Nxb Theá giôùi - Coâng ty Nhaõ Nam, 2009. Phaïm Hy Tuøng. Coå vaät goám söù Vieät Nam ñaët laøm taïi Trung Hoa. TP Hoà Chí Minh, Nxb Vaên 12. hoùa Saøi Goøn, 2006. Phan Khoâi. “OÂng bình voâi”. Giai phaåm muøa Thu, taäp 1, 1957. Baûn meàm treân http://sfa-antiques. 13. com/references/?id=718&menu=516&t=2. Stevenson J., Guy J. Vietnamese Ceramics: A Separated Tradition. Chicago, Art Media 14. Resources, Avery Press, 1997. 15. Vöông Hoàng Seån. “Notes d’un collectionneur: II. La chique de beùtel et les pots aø chaux anciens du Vieât-nam”. Bulletin de la Socieùteù des EÙtudes Indochinoises, 1950, Nouvelle Seùrie, No 1, pp. 3-11. Vöông Hoàng Seån. Cuoán soå tay cuûa ngöôøi chôi coå ngoaïn. Bieân Hoøa, Nxb Toång hôïp Ñoàng Nai, 16. 2004. Vöông Hoàng Seån. Thuù xem truyeän Taøu. Los Alamitos, Nxb Xuaân Thu, 1989. TOÙM TAÉT Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi ñeàu chöa noùi vaø vieát gì veà minh vaên treân oâng bình voâi. Tuy hieám gaëp nhöng caùc taùc giaû baøi vieát ñaõ thaáy minh vaên treân bình voâi baèng baïc, ñoàng vaø goám söù. Nhöõng chöõ theå hieän öôùc nguyeän, nhaát laø chöõ Thoï, thöôøng hay gaëp nhaát. Hai caâu thô noåi tieáng cuûa Giaû Ñaûo ñôøi Ñöôøng vaø saùu caâu thô ca tuïng thuù aên traàu laø nhöõng ñieån hình veà thô ca vieát treân oâng bình voâi. Cuõng coù gaëp nhöõng minh vaên loaïi laïc khoaûn vaø thöông hieäu. Tuy nhieân caùc taùc giaû chöa gaëp minh vaên nieân hieäu vaø taøng khoaûn. Minh vaên ñöôïc coi laø moät daïng trang trí cho thaân vaø nuùm vuù bình voâi neân caùc chöõ ñaõ ñöôïc vieát/khaéc/ñuïc/ñuùc vôùi nhieàu kieåu chöõ Nho nhaèm taïo neân moät theå haøi hoøa trong boá cuïc. Nieân ñaïi cuûa nhöõng bình voâi coù minh vaên naèm trong khoaûng töø theá kyû XVIII ñeán cuoái theà kyû XIX. Trieån voïng nghieân cöùu minh vaên treân bình voâi coøn raát roäng vaø daøi. ABSTRACT ABOUT THE INSCRIPTIONS ON VIETNAMESE LIME-POTS Exploring the virgin subject Inscription on Lime-pot, the authors uncovered, for the first time that: 1) there exists inscription on silver, bronze and ceramic lime-pots; 2) these are aspiration text [caùt töôøng töï vaên], rhythmic text [thô ca], dedication [laïc khoaûn] and trade mark; a big question mark still remained about the unique nienhao related by Vöông Hoàng Seån in 1950, and no sign of hallmark [taøng khoaûn]); 3) inscription is a special kind of decoration on the lime-pot’s body; 4) all readeable inscriptions are in Nho characters, which were most written/incised by sharp objects or moulded in almost all writing styles and types, but some were written with a brush; 5) these lime- pots probably dated from the XVIIIth to the late XIXth century. Even scarce but some inscription is in waiting for exploring.