Báo cáo nghiên cứu khoa học " HẢI QUỐC VĂN KIẾN LỤC "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hải quốc văn kiến lụ do người đời Thanh là Trần Luân Quýnh soạn, ghi chép về địa lý, phong tục, vật sản và tình hình thương mại của nhiều quốc gia, vùng, đảo thuộc đông, tây, nam Á và hải trình từ Trung Quốc đến các nơi ấy. Một phần của sách dành mô tả duyên hải Trung Quốc và nhiều đảo, đá, quần đảo nằm quanh các hải đạo. Năm 1956, Hải quốc văn kiến lục (HQVKL) bắt đầu được học giới Trung Quốc đề cập và sau đó liên tục trích dẫn, phân tích và suy luận...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " HẢI QUỐC VĂN KIẾN LỤC "

104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 HAÛI QUOÁC VAÊN KIEÁN LUÏC Khaûo saùt vaø trích dòch Phạm Hoàng Quân*1 Haûi quoác vaên kieán luïc 海國聞見綠do ngöôøi ñôøi Thanh laø Traàn Luaân Quyùnh 陳倫炯 soaïn, ghi cheùp veà ñòa lyù, phong tuïc, vaät saûn vaø tình hình thöông maïi cuûa nhieàu quoác gia, vuøng, ñaûo thuoäc ñoâng, taây, nam AÙ vaø haûi trình töø Trung Quoác ñeán caùc nôi aáy. Moät phaàn cuûa saùch daønh moâ taû duyeân haûi Trung Quoác vaø nhieàu ñaûo, ñaù, quaàn ñaûo naèm quanh caùc haûi ñaïo. Naêm 1956, Haûi quoác vaên kieán luïc (HQVKL) baét ñaàu ñöôïc hoïc giôùi Trung Quoác ñeà caäp vaø sau ñoù lieân tuïc trích daãn, phaân tích vaø suy luaän quanh yeáu toá ñòa danh Vaïn Lyù Tröôøng Sa, Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng nhaèm tìm caùch chöùng minh chuû quyeàn lòch söû cuûa Trung Quoác ñoái vôùi Taây Sa vaø Nam Sa, töùc laø Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa cuûa Vieät Nam Trong vaên kieän xaùc ñònh chuû quyeàn Taây Sa vaø Nam Sa do Boä Ngoaïi giao Trung Quoác coâng boá ngaøy 30/1/1980, HQVKL laø moät trong 8 saùch ñöôïc daãn duïng. Khaûo saùt vaø trích dòch HQVKL, chuùng toâi nhaèm cuøng vôùi ñoäc giaû tieáp caän yù nghóa caên baûn cuûa noäi dung saùch naøy, qua ñoù coù caùi nhìn khaùch quan vaø caån troïng ñoái vôùi nhöõng taøi lieäu thuoäc veà coå söû bieån Ñoâng. Ñeà yeáu: I. Haûi quoác vaên kieán luïc: taùc giaû, taùc phaåm, muïc luïc, vaên baûn, soaïn nieân, aán nieân, sai dò, baát nhaát. II. Töù haûi toång ñoà: söï dò baûn töø nguyeân baûn, söï tröng daãn hieän nay, vaøi ñieåm caàn löu yù. III. Nam Döông kyù, Nam AÙo Khí: trích luïc sai nguoàn vaø lyù luaän quaøng xieân cuûa hoïc giôùi Trung Quoác, trích luïc nhaàm vaø lyù luaän boàng boät cuûa hoïc giôùi Vieät Nam. * Phuï luïc: Nam Döông kyù, dòch vaø chuù thích. I. Haûi quoác vaên kieán luïc Traàn Luaân Quyùnh töï Thöù An 次安, hieäu Tö Trai 資齋, ngöôøi huyeän Ñoàng An tænh Phuùc Kieán, cha teân Traàn Maõo 陳昴, laø ngöôøi coù nhieàu kinh nghieäm veà haûi ñaïo. Traàn Maõo thuôû nhoû nhaø ngheøo, boû vieäc ñoïc saùch maø theo ngheà ñi buoân, do thöôøng xuyeân qua laïi treân bieån vaø ñeå taâm hoïc hoûi neân tích luõy ñöôïc nhieàu kieán thöùc vaø kinh nghieäm haøng haûi. Naêm Khang Hy Nhaâm Tuaát (1682) Ñeà ñoác Thi Löông nhaän meänh Thanh ñình taán coâng Baønh Hoà, Ñaøi Loan. Maõo töï tieán cöû vaø ñöôïc Thi Löông tin duøng, nghe theo keá hoaïch Thaønh phoá Hoà Chí Minh. *
105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 taùc chieán cuûa Maõo. Thaéng traän Baønh Hoà, Ñaøi Loan, chaùu noäi cuûa Trònh Thaønh Coâng laø Khaéc Saûng quy haøng, Ñaøi Loan nhaäp baûn ñoà Thanh quoác. Maõo laïi nhaän leänh truy naõ dö ñaûng hoï Trònh, boân ba ñoâng taây döông suoát 5 naêm. Nhôø vaøo chieán coâng, Traàn Maõo ñöôïc phong Toång binh traán Kieät Thaïch, naêm 1718 thaêng Phoù ñoâ thoáng Quaûng Ñoâng. Luaân Quyùnh noái nghieäp cha, chuù taâm hoïc hoûi veà thieân vaên, ñòa lyù, chuù troïng phaàn duyeân haûi Trung Quoác vaø caùc nôi treân bieån ngoaïi quoác. Ban ñaàu ñöôïc tuyeån laøm thò veä, naêm 1721 ñöôïc ñaëc caùch thaêng Tham töôùng Nam loä Ñaøi Loan. Naêm Ung Chính nguyeân nieân (1723) thaêng Thuûy sö phoù töôùng Ñaøi Loan, sau laïi thaêng Toång binh Ñaøi Loan, roài chuyeån sang traán thuû Cao Chaâu, Loâi Chaâu, Lieâm Chaâu (Quaûng Ñoâng). Trong thôøi gian traán thuû Cao, Loâi, Lieâm, Luaân Quyùnh tieáp xuùc nhieàu vôùi khaùch thöông caùc nöôùc Taây Döông, nghe bieát vaø thu thaäp nhieàu kieán thöùc, thoâng tin veà caùc haûi ñaûo, ñaûo quoác ôû mieàn bieån phía nam Trung Quoác. Toång hôïp nhöõng ñieàu nghe ñöôïc töø cha mình, töø caùc thöông nhaân ngoaïi quoác, nhöõng ñieàu thaáy ñöôïc treân thöïc ñòa trong quaù trình qua laïi Ñaøi Loan, Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng…, tham cöùu ñòa ñoà vaø nhöõng kieán thöùc trong saùch vôû cuûa ngöôøi tröôùc, Traàn Luaân Quyùnh vieát thaønh saùch HQVKL. Löôïc truyeän veà Traàn Luaân Quyùnh treân ñaây, chuùng toâi döïa theo lôøi töïa töï vieát cuûa hoï Traàn ôû ñaàu saùch HQVKL vaø phoái hôïp moät ít söû lieäu toång quaùt. Teân Traàn Maõo (昴) thaáy coù vaøi saùch vieát laø Ngang (昂); söï kieän Ñeà ñoác Thi Löông taán coâng Baønh Hoà, Ñaøi Loan xaûy ra vaøo thaùng 8 naêm Khang Hy Quyù Hôïi (1683), lôøi töïa hoï Traàn vieát laàm laø Khang Hy Nhaâm Tuaát (1682). Teân saùch HQVKL nghóa laø “Ghi cheùp nhöõng ñieàu nghe, thaáy veà caùc nöôùc treân bieån”, thaønh saùch naêm 1730, goàm 2 phaàn rieâng bieät: Phaàn Vaên vaø phaàn Ñoà. A. Phaàn Vaên öôùc khoaûng moät vaïn baûy ngaøn chöõ, goàm lôøi töïa ôû ñaàu saùch vaø 8 chöông, nhö sau: 1. Thieân haï duyeân haûi hình theá luïc 天下沿海形勢錄, ghi cheùp veà caùc ñaûo, ñaù, quaàn ñaûo, haûi khaåu töø kinh sö (Baéc Kinh) ñeán Quyønh Chaâu (Haûi Nam); haûi ñaïo ñeán Trieàu Tieân, Nhaät Baûn, Löu Caàu. 2. Ñoâng Döông kyù 東洋記, ghi cheùp veà Trieàu Tieân, Nhaät Baûn, Löu Caàu, haûi ñaïo, haûi trình ñeán caùc xöù aáy. 3. Ñoâng Nam Döông kyù 東南洋記, ghi cheùp veà Ñaøi Loan, Löõ Toáng, Lôïi Töû Nghi, Vaïn Laõo Cao萬老高, Ñinh Cô Nghi丁機宜, Toâ Loäc 蘇祿, Caùt Lyù Vaán 吉里問, Vaên Lai 文來, Chaâu Caùt Tieâu Laït 朱葛礁喇, Maõ Thaàn 馬神, Traø Baøn 茶盤... 4. Nam Döông kyù 南洋記, ghi cheùp veà Giao Chæ, Chieâm Thaønh, Giaûn Phoá Traïi, Tieâm La, Caùt Laït Ba… (xem baûn dòch phuï luïc). 5. Tieåu Taây Döông kyù 小西洋記, ghi cheùp veà caùc nöôùc Baïch Ñaàu Phieân 白頭蕃, Tam Maõ Nhó Ñan 三馬爾担, Teá Maät Lyù Bieân Daõ 細密里邊也, Nga La
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Töï 俄羅斯, Daân Nha 民呀, Ña Nhó Kyø 多爾其, A Leâ Meã Daõ 阿黎米也, OÂ Quyû 烏鬼 [vaøi nöôùc thuoäc Ñoâng Phi, Nam AÙ vaø caùc tieåu quoác thuoäc AÁn Ñoä]. 6. Ñaïi Taây Döông kyù 大西洋記, ghi cheùp veà caùc nöôùc Boà Ñaøo Nha 葡萄呀, Thò Ban Nha 是班呀, Phaät Lang Taây 佛蘭西, Na Maï 那嗎, Haø Lan 荷蘭, Hoaøng Kyø 黃旗, Phoå Loã Xaõ 普魯社, Laän Nhaân 吝因, Anh Khueâ Leâ 英圭黎, Hoàng Mao 紅毛… [vaøi nöôùc thuoäc chaâu AÂu, vaøi nöôùc Taây Phi]. 7. Coân Loân 崑崙, ghi cheùp veà ñaûo Coân Loân trong bieån Nam Döông [nay goïi Coân Ñaûo, Vieät Nam]. 8. Nam AÙo Khí 南澳氣, ghi cheùp veà nhoùm ñaûo, ñaù, baõi caùt coù teân chung laø Nam AÙo, trong bieån Ñoâng Döông [phaàn (vuøng) bieån Trung Quoác]. B. Phaàn Ñoà ñöôïc ghi laø phaàn phuï luïc, gaàn 50 trang, trang ñaàu coù tieâu ñeà “Hoa Ñình Haï Tuyeàn Uyeân hoäi tònh hieäu 華停夏璇淵繪并校” [Haï Tuyeàn Uyeân hieäu Hoa Ñình(1) veõ vaø khaûo ñính], chia laøm 6 böùc nhö sau: 1. Töù haûi toång ñoà 四海總圖 (2 trang), laø moät ñòa ñoà theá giôùi khoâng hoaøn chænh, so vôùi baûn ñoà theá giôùi ngaøy nay, Töù haûi toång ñoà chæ theå hieän moät caùch ñaïi khaùi vaø chæ coù 3 chaâu AÙ, AÂu, Phi. 2. Duyeân haûi toaøn ñoà 沿海全圖 (34 trang), ñòa ñoà bôø bieån Trung Quoác, töông öùng vôùi chöông 1 “Thieân haï duyeân haûi hình theá luïc” ôû phaàn Vaên. 3. Ñaøi Loan ñoà 臺灣圖 (4 trang). 4. Ñaøi Loan haäu sôn ñoà 臺灣後山圖 (3 trang). 5. Baønh Hoà ñoà 澎湖圖 (2 trang). 6. Quyønh Chaâu ñoà Ê瓊州圖 (2 trang). [Muïc luïc naøy caên cöù baûn in Ñaøi Loan 1958]. Veà vaên baûn HQVKL, theo Phaïm Tuù Truyeàn 范秀傳 trong moät baøi toùm löôïc vaén taét in chung trong muïc Trung Quoác bieân cöông söû ñòa coå tòch ñeà giaûi(2) thì ôû phaàn sau ñòa ñoà (töùc ôû cuoái saùch HQVKL) coøn coù theâm 2 phuï luïc khaùc laø: “Chieát Giang thaùi taäp di thö toång luïc 浙江采集遺書總錄” [cheùp chung caùc saùch gom goùp ñöôïc ôû Chieát Giang] vaø “Haûi quoác vaên kieán luïc baït vaên” [lôøi baït saùch HQVKL]. Hai phuï luïc naøy khoâng coù trong baûn chuùng toâi khaûo saùt. Cuõng theo Phaïm Tuù Truyeàn, HQVKL coøn löu truyeàn 3 baûn, in trong caùc tuøng thö: “Ngheä Haûi Chaâu Traàn 藝海珠塵”, “Chieâu Ñaïi tuøng thö 昭代叢書” vaø “Minh Bieän Trai tuøng thö sô taäp 明辯齋叢書初集”. Vaên baûn chuùng toâi khaûo saùt thuoäc tuøng thö “Ngheä Haûi Chaâu Traàn”. Veà naêm thaønh saùch, haàu heát caùc taùc giaû Trung Quoác hieän nay - khi daãn duïng HQVKL - ñeàu ghi nhaän naêm Ung Chính thöù 8 (1730) laø naêm Traàn Luaân Quyùnh vieát xong HQVKL, ñaïi dieän cho caùc taùc giaû naøy coù theå keå nhoùm Traàn Söû Kieân 陳史堅 trong Nam Haûi chö ñaûo ñòa danh tö lieäu hoái bieân,(3) nhoùm Haøn Chaán Hoa 韓振華 trong Ngaõ quoác Nam Haûi chö ñaûo söû lieäu hoái bieân,(4) Löu Nam Uy 劉南威 trong Trung Quoác Nam Haûi chö ñaûo ñòa danh
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 luaän caûo,(5) Phaïm Tuù Truyeàn hoaëc nhö nhoùm Trònh Thieân Ñónh 鄭天挺 trong Trung Quoác lòch söû ñaïi töø ñieån.(6) Tröôøng hôïp khaùc, Joseph Needham trong Science and Civilisation in China (1959) ghi naêm thaønh saùch HQVKL laø 1744;(7) caùc taùc giaû Vieät Nam khi ñeà caäp ñeán HQVKL trong taäp san Söû ñòa (soá 29-1975) nhö Laõng Hoà [ôû trang 78], Haõn Nguyeân [trang 144, 149], Traàn Theá Ñöùc… [trang 323] cuõng ñeàu ghi naêm thaønh saùch laø 1744. Tuy nhieân, do J. Needham vaø caùc taùc giaû Vieät Nam khoâng neâu nguoàn trích daãn vaø khoâng chuù thích veà xuaát xöù baûn in ñaõ caên cöù, neân chuùng toâi khoâng roõ thoâng tin “HQVKL thaønh saùch naêm 1744” xuaát phaùt töø ñaâu. ÔÛ goùc ñoä caù nhaân, khi tham khaûo baûn HQVKL trong tuøng thö Ngheä Haûi Chaâu Traàn do Ñaøi Loan in laïi naêm 1958, chuùng toâi thaáy trong lôøi töïa cuûa Traàn Luaân Quyùnh ñeà naêm Ung Chính thöù 8 (1730) [Ung Chính baùt nieân, tueá thöù Canh Tuaát, troïng ñoâng voïng nhaät, Ñoàng An Traàn Luaân Quyùnh caån chí]. Veà aán baûn, theo moät soá thö muïc tham khaûo hoaëc caùc chuù thích keâ cöùu chi tieát (nhö cuûa Laâm Kim Chi, Haøn Chaán Hoa, Löu Nam Uy) thaáy haàu heát döïa vaøo baûn khaéc in naêm Caøn Long thöù 58 (1793), töùc laø - neáu sau naøy khoâng phaùt hieän baûn khaéc in naøo sôùm hôn - hôn 60 naêm sau khi thaønh saùch, HQVKL môùi ñöôïc khaéc in. Thôøi hieän ñaïi, do coù nhieàu ghi cheùp lieân quan ñeán lòch söû Ñaøi Loan neân HQVKL ñöôïc nhaäp vaøo boä Ñaøi Loan vaên hieán tuøng san (taäp 26) xuaát baûn naêm 1958, baûn in naøy do Chu Hieán Vaên döïa vaøo baûn Ngheä Haûi Chaâu Traàn phaân ñoaïn chaám caâu, khoâng chuù thích. Gaàn ñaây, theo Trung Quoác lòch söû ñaïi töø ñieån, Trung Chaâu coå tòch xuaát baûn xaõ ñaõ xuaát baûn baûn coù chuù giaûi (1984). Noäi dung HQVKL coù nhieàu ñieåm quan troïng caàn phaûi löu yù. 1. Haûi danh Trong 8 chöông cuûa phaàn Vaên, chuùng ta thaáy xuaát hieän caùc teân goïi Ñoâng Döông, Ñoâng Nam Döông, Nam Döông, Tieåu Taây Döông vaø Ñaïi Taây Döông. Ñaây laø nhöõng quy öôùc rieâng cuûa Traàn Luaân Quyùnh veà khu vöïc ñòa lyù trong HQVKL, caùch goïi naøy cuûa hoï Traàn coù khaùc hôn so vôùi caùch goïi cuûa Tröông Tieáp 張燮 trong Ñoâng, Taây Döông khaûo 東西洋考 vieát khoaûng naêm 1617 ñôøi Minh. Tröông Tieáp laø ngöôøi ñaàu tieân duøng danh xöng Ñoâng Döông phaân bieät vôùi Taây Döông ñeå chia vuøng bieån phía nam Trung Hoa thaønh 2 maûng, töø Vaên Lai [Brunei] trôû qua phía ñoâng goïi chung laø Ñoâng Döông, töø Vaên Lai trôû qua phía taây goïi chung laø Taây Döông. Tröông Tieáp ñaët teân saùch laø Ñoâng, Taây Döông khaûo nghóa laø khaûo veà caùc nöôùc Ñoâng Döông vaø caùc nöôùc Taây Döông. Cuõng löu yù raèng, tröôùc Tröông Tieáp, teân Taây Döông coù ñöôïc noùi ñeán trong saùch cuûa moät tuøy vieân trong ñoaøn Trònh Hoøa, töùc Taây Döông phieân quoác chí (1434) cuûa Cuûng Traân鞏珍, tuy nhieân, trong giai ñoaïn naøy töø “Taây Döông” chæ ñöôïc duøng vôùi haøm yù chung laø chæ veà vuøng bieån ôû höôùng taây. Traàn Luaân Quyùnh laïi chia vuøng bieån Ñoâng, Taây Döông [theo caùch goïi cuûa Tröông Tieáp] thaønh 5 vuøng: Ñoâng Döông [töùc vuøng Ñoâng Baéc AÙ ngaøy nay], Ñoâng Nam Döông [khoaûng töø Philippines ñeán Brunei], Nam Döông [bieån Ñoâng Vieät Nam qua vònh Thaùi Lan, döøng ôû Johore (Malaysia)], Tieåu
108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Taây Döông [khoaûng trong AÁn Ñoä Döông], Ñaïi Taây Döông [moät phaàn Ñaïi Taây Döông ngaøy nay]. Trong ñoù, danh xöng Nam Döông vaø Ñoâng Nam Döông coù theå xem laø baét ñaàu töø Traàn Luaân Quyùnh. 2. Ñòa danh ngoaøi Trung Quoác Nhieàu ñòa danh ñöôïc Traàn Luaân Quyùnh phieân aâm khaùc haún so vôùi caùch phieân aâm trong Ñoâng Taây Döông khaûo vaø trong Minh söû, thí duï nhö teân nöôùc Espana, HQVKL vieát laø Thò Ban Nha 是班呀, Minh söû vieát laø Y Taây Baû Ni AÙ 依西把尼亞 (trang 8.461);(8) teân nöôùc Singapore, HQVKL vieát laø Caùt Laït Ba 噶喇吧, Minh söû vieát laø Tam Phaät Teà 三佛齊 (tr. 8.406), Ñoâng, Taây Döông khaûo vieát laø Haï Caûng Gia Löu Ba 下港加留吧 (tr. 41).(9) Minh söû thaønh saùch naêm 1735, töùc xem nhö ñoàng nieân ñaïi vôùi HQVKL vaø Ñoâng, Taây Döông khaûo thaønh saùch naêm 1617 töùc tröôùc HQVKL chæ hôn 100 naêm. Vieäc phieân aâm sai bieät naøy khoâng chæ xaûy ra ôû tröôøng hôïp HQVKL, neáu keå theâm Chö Phieân chí 諸蕃志 ñôøi Toáng, Ñaûo Di chí löôïc 島夷志略 ñôøi Nguyeân hay Haûi quoác ñoà chí 海國圖志 (1842)… thì chuùng ñeàu naèm trong tình traïng töông töï. Vieäc nghieân cöùu coå söû bieån Ñoâng noùi rieâng vaø quan heä, giao thoâng Ñoâng - Taây noùi chung, khi döïa vaøo söû lieäu Trung Quoác thöôøng gaëp trôû ngaïi bôûi vaán ñeà ñòa danh phöùc taïp neâu treân, vaø chuùng ta seõ trôû laïi vaán ñeà naøy ôû moät chuyeân khaûo khaùc. 3. Vaên - Ñoà baát nhaát Nhö ôû phaàn löôïc thuaät veà muïc luïc saùch HQVKL, chuùng ta thaáy roõ laø phaàn Vaên cuûa Traàn Luaân Quyùnh vaø phaàn Ñoà laø cuûa Haï Tuyeàn Uyeân, ñieåm naøy khoâng thaáy hoïc giôùi Trung Quoác neâu ra, trong caùc muïc luïc tham khaûo coù theå vieän côù tinh giaûn cho tieän. Tuy nhieân, trong baøi giôùi thieäu rieâng veà HQVKL cuûa Phaïm Tuù Truyeàn, hoaëc ôû muïc töø “Haûi quoác vaên kieán luïc” trong Trung Quoác lòch söû ñaïi töø ñieån ñeàu khoâng ghi nhaän ñoàng taùc giaû Haï Tuyeàn Uyeân. Caùc baøi vieát coù lieân quan hoaëc trích in Töù haûi toång ñoà - laø coâng trình rieâng cuûa hoï Haï - ñeàu ñöôïc ghi taùc giaû laø Traàn Luaân Quyùnh. Qua tham cöùu HQVKL ñoái chieáu quan saùt Töù haûi toång ñoà, chuùng toâi khaúng ñònh raèng phaàn Vaên vaø Ñoà trong saùch naøy laø do 2 ngöôøi thöïc hieän, bôûi chuùng coù raát nhieàu ñieåm khoâng khôùp nhau, Vaên taû moät ñaèng, Ñoà veõ moät neûo, cuï theå, neâu 3 tröôøng hôïp: a. Thaát Chaâu Döông: Vaên cuûa hoï Traàn moâ taû Thaát Chaâu Döông ôû phía ñoâng nam Vaïn Chaâu ñaûo Quyønh Chaâu. Ñoà cuûa hoï Haï veõ Thaát Chaâu Döông ôû phía taây nam ñaûo Quyønh Chaâu. b. Cao Ly - Trieàu Tieân: Ñoái vôùi baùn ñaûo Trieàu - Haøn hieän nay, Vaên cuûa hoï Traàn vieát laø Trieàu Tieân, Ñoà cuûa hoï Haï, tieâu danh laø Cao Ly (teân duøng hoài ñôøi Minh). c. Lôïi Töû Nghi: Vaên hoï Traàn vieát “phía ñoâng nam Lôïi Töû Nghi laø 5 ñaûo: Ban AÙi, AÙc Ñaûng, Tuùc Vuï, Mieâu Vuï Yeân, Cöông Caân Tieàu Naõo”. Xem Ñoà cuûa hoï Haï thì thaáy phöông höôùng ngöôïc laïi, 3 ñaûo ôû phía taây vaø 2 ñaûo ôû phía nam Lôïi Töû Nghi. Ngoaøi ra, ôû hoøn ñaûo thöù 5, Vaên vieát “Cöông Caân Tieàu Naõo 綱巾礁腦”, Ñoà laïi ghi tieâu danh laø “Giao Truøng Tieàu Laõo 蛟蟲礁老”.
109 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Söï cheânh leäch quaù xa veà phöông höôùng vaø vaên töø baát caäp nhö treân khoâng theå laø do sô suaát trong haønh vaên vaø cuõng khoù xem laø loãi kyõ thuaät trong vieäc keâ cöùu. Tuy nhieân, chuû ñích cuûa khaûo cöùu naøy chöa phaûi ñeå tìm cho Haï Tuyeàn Uyeân moät gheá trong kho taøng vaên hieán Trung Hoa, neân nhaát thôøi, vì söï tieän duïng trong vaên töø vaø tra cöùu thö muïc, chuùng toâi cöù taïm xem Traàn Luaân Quyùnh laø taùc giaû cuûa phaàn Vaên vaø caû phaàn Ñoà trong HQVKL. II. Töù haûi toång ñoà Nhö ñaõ ñieåm qua ôû phaàn I, muïc B, Töù haûi toång ñoà laø ñòa ñoà ñöôïc xeáp ñaàu phaàn Ñoà, goàm 2 trang (34, 35). Veà teân goïi, “Ñòa ñoà toång quan boán bieån” haøm yù chæ caùc nöôùc treân theá giôùi - trong ñoù coù Ñaïi Thanh quoác - theo nhaän thöùc cuûa ngöôøi veõ trong thôøi ñieåm aáy. Loaïi ñòa ñoà theá giôùi nhö Töù haûi toång ñoà theå hieän - töùc ñoàng loaïi nhöng khaùc teân - xuaát hieän sôùm vaøo thôøi Minh. Trong phaàn phuï luïc saùch Voõ bò bí thö cuûa Thi Vónh Ñoà coù böùc Haûi ngoaïi quoác ñoà, sau Töù haûi toång ñoà thì loaïi naøy xuaát hieän khaù nhieàu nhö Hoaøn haûi toång ñoà (1790) trieàu Caøn Long, Hoaøn haûi toång ñoà (1798) trieàu Haøm Phong, Hoaøn haûi toång ñoà (1842) cuûa Thieäu Quaûng Vaên, Vieân ñoà (1841-1852) cuûa Nguïy Nguyeân, Hoaøn haûi toaøn ñoà (1860) cuûa Lyù Trieäu Laïc, Hoaøn haûi toaøn ñoà (1891) cuûa Vöông Chi Xuaân… Ñaëc ñieåm chung cuûa caùc ñòa ñoà loaïi naøy laø: 1) kích thöôùc nhoû [trong khoå saùch, 1 hoaëc 2 trang]; 2) veõ trong voøng troøn [Nguïy Nguyeân laáy daïng thöùc neùt vieàn ñaët teân cho ñòa ñoà laø “vieân ñoà 圓圖”, töùc ñòa ñoà hình troøn]; 3) theå hieän giaûn löôïc, chöa bieát ñeán chaâu Myõ vaø chaâu UÙc, maëc duø Ricci Matthieu/ Lî Maõ Ñaäu ñaõ mang theo ñòa ñoà theá giôùi khaù hoaøn chænh vaøo AÙo Moân töø naêm 1582, vaø hai naêm sau, taïi phuû Trieäu Khaùnh (Quaûng Ñoâng) R. Matthieu ñaõ coâng boá coâng trình phieân chuù Haùn vaên ñòa ñoà theá giôùi naøy, vôùi teân Sôn haûi dö ñòa toaøn ñoà (1584).(10) 1. Khaûo dò Ñeå vieäc tìm hieåu Töù haûi toång ñoà ñöôïc töôøng taän, nhaân tieän chuùng toâi giôùi thieäu sô veà caùc dò baûn. Ngoaøi böùc ñòa ñoà trong HQVKL ñang khaûo saùt [seõ vieát laø: Ñoà 1], chuùng toâi tham khaûo theâm hai böùc Töù haûi toång ñoà cuõng ñöôïc hoïc giôùi Trung Quoác chuù nguoàn laø trích töø saùch HQVKL cuûa Traàn Luaân Quyùnh. Moät cuûa nhoùm Traàn Söû Kieân(11) [seõ vieát laø: Ñoà 2] vaø moät cuûa Löu Nam Uy(12) [seõ vieát laø: Ñoà 3]. Ñoà 2 vaø Ñoà 3 chæ trích in moät goùc, töông ñöông ¼ Ñoà 1, laáy Tröôøng Sa, Thaïch Ñöôøng laøm trung taâm (xem hình). Qua quan saùt ñoái chieáu, coù theå nhaän thaáy Ñoà 1, Ñoà 2 vaø Ñoà 3 laø 3 ñòa ñoà khaùc nhau hoaëc do 3 ngöôøi thöïc hieän, coù theå 3 böùc naøy ñöôïc veõ laïi theo 1 böùc naøo ñoù, hoaëc 2 böùc trong soá naøy döïa vaøo 1 böùc coù tröôùc. Trong phaïm vi baøi vieát naøy, chuùng toâi chæ khaûo saùt cuïm ñòa danh: Khí 氣, Sa Ñaàu 沙頭˜, Tröôøng Sa 長沙, Thaïch Ñöôøng 石塘 vaø Thaát Chaâu Döông 七州洋. a. Ñieåm gioáng nhau Caû 3 ñòa ñoà ñeàu thoáng nhaát caùc tieâu danh ñoái vôùi caùc nhoùm, baõi ñaù, baõi caùt ôû trong khoaûng giöõa Ñaøi Loan, Quyønh Chaâu, Coân Loân, Vaên Lai, Ban AÙi, caùc ñoái töôïng ñöôïc ghi laø: Khí, Sa Ñaàu, Tröôøng Sa, Thaïch Ñöôøng vaø Thaát Chaâu Döông.
110 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009
111 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 b. Ñieåm khaùc nhau Treân toång theå, Ñoà 1, Ñoà 2 vaø Ñoà 3 khaùc nhau veà ñöôøng neùt; veà chöõ vieát/ khaéc; veà kích thöôùc (chu vi) caùc ñaûo quoác ñöôïc giôùi haïn; Ñoà 1 so vôùi Ñoà 2 vaø Ñoà 3 thieáu ñòa danh Töùc Ñoáng 息棟 [hoaëc Luyeän/ 楝 ?] ôû vò trí giöõa Thaïch Ñöôøng vaø Vaên Lai. Trong khu vöïc ñang xeùt, caùc vò trí ñöôïc tieâu danh: Khí, Sa Ñaàu, Tröôøng Sa, Thaïch Ñöôøng, Thaát Chaâu Döông khaùc nhau (cheânh leäch); hình theå caùc ñaûo, ñaù, baõi… ñöôïc dieãn taû khaùc nhau. Thí duï nhö thöïc theå mang ñòa danh “Khí” ôû Ñoà 1 gioáng nhö hình löôõi lieàm ñöùng, ôû Ñoà 2 gioáng hình löôõi lieàm uùp, ôû Ñoà 3 laø hai neùt thaúng taïo goùc nhoïn höôùng leân; thöïc theå mang ñòa danh “Thaïch Ñöôøng” ôû Ñoà 1 gioáng moät coång voøm, ôû Ñoà 2 laø hình chöõ nhaät naèm ngang, theâm moät vaïch ngang beân trong, ôû Ñoà 3 gioáng hình löôõi dao muõi höôùng veà phía taây. Boá cuïc khaùc nhau, Ñoà 1 coù khoâng gian bieån roäng raõi, khoaûng caùch giöõa caùc nhoùm ñaûo, ñaù deã phaân bieät. Ñoà 2 vaø Ñoà 3 boá cuïc chaät heïp, chöõ vieát vaø ñoái töôïng ñòa lyù ñeàu to, daøy khít. Toùm laïi, trong khu vöïc ñang xeùt, Ñoà 1, Ñoà 2 vaø Ñoà 3 gioáng nhau veà heä thoáng teân goïi, khaùc nhau veà vò trí, hình theå vaø boá cuïc. 2. Vaên - Ñoà ñoái chieáu Teân goïi: So saùnh caùc tieâu danh öùng vaøo thöïc theå ñòa lyù ôû phaàn Ñoà vaø ñòa danh ñöôïc moâ taû ôû phaàn Vaên, thaáy chæ coù teân Thaát Chaâu Döông laø ñoàng nhaát. Caùc teân goïi khaùc coù theå ñieåm qua nhö sau: * Ñoà vieát “Khí”, Vaên coù moâ taû moät ñaûo teân “Nam AÙo Khí”, qua ñoaïn vaên: “Nam AÙo Khí, cö Nam AÙo chi ñoâng nam” [Nam AÙo Khí ôû phía ñoâng nam Nam AÙo] (sñd, tr. 31). Löu yù: phaân bieät Nam AÙo Khí vaø Nam AÙo. * Ñoà vieát Sa Ñaàu 沙頭. Vaên coù moät ñoaïn moâ taû haønh trình lieân quan ñeán Sa Ñaàu, tuy nhieân coù 2 nôi coù theå goïi taét laø Sa Ñaàu, moät laø Sa Maõ Kyø Ñaàu Moân 沙馬崎頭門, hai laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa Ñaàu 萬里長沙頭. * Ñoà vieát Tröôøng Sa 長沙. Vaên, coù 3 nôi/vuøng coù theå goïi taét laø Tröôøng Sa. Moät laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa Ñaàu; hai laø Tröôøng Sa Moân; ba laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa. * Ñoà vieát Thaïch Ñöôøng 石塘. Vaên coù ñeà caäp teân Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng 千里石塘. * Ñoà vieát Thaát Chaâu Döông 七州洋. Vaên vieát Thaát Chaâu Döông. Nhö vaäy, trong khu vöïc ñang khaûo saùt, goàm 5 vò trí ñöôïc tieâu danh treân phaàn Ñoà, 4 vò trí ñöôïc tieâu danh gaàn gioáng vôùi teân trong phaàn Vaên vaø 1 teân goïi ôû phaàn Ñoà vaø Vaên ghi nhaän gioáng nhau. Giaû ñònh Khí laø teân goïi taét cuûa Nam AÙo Khí, Sa Ñaàu laø teân goïi taét cuûa Sa Maõ Kyø Ñaàu Moân, Tröôøng Sa laø teân goïi taét cuûa Tröôøng Sa Moân, Thaïch Ñöôøng laø teân goïi taét cuûa Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng, vaø Thaát Chaâu Döông laø Thaát Chaâu Döông. Trong 5 giaû ñònh coù theå ñaët ra, ñaây laø giaû ñònh tích cöïc nhaát ñeå hoøa hôïp phaàn Ñoà vaø phaàn Vaên trong HQVKL. Tuy nhieân, vaãn khoâng theå xoùa heát nhöõng maâu thuaãn hieän coù. Ñoaïn vaên sau ñaây trích dòch töø chöông 8, laø chöông vieát veà Nam AÙo Khí trong HQVKL, ñoaïn naøy neâu ñuû caùc teân goïi coù theå öùng duïng ñeå ñoái chieáu.
112 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Trích dòch: Caùch Nam AÙo thuûy trình 7 canh ñöôøng [210km], [laø nôi] xöa goïi Laïc Teá 洛濟. Höôùng baéc [cuûa Laïc Teá] ñeàu laø nhöõng ngaán caùt chìm noåi, daøi khoaûng 200 daëm [100km], ñi qua nôi naøy phaûi maát hôn 3 canh, cuoái cuøng cuûa höôùng baéc coù 2 ngoïn nuùi laø Ñoâng Sö vaø Töôïng, ñöùng ñoái ngang vôùi Sa Maõ Kyø ôû Ñaøi Loan. Caùch moät bieån roäng khoaûng 4 canh ñöôøng [120km], bieån naøy teân laø Sa Maõ Kyø Ñaàu Moân. Khí [töùc Nam AÙo Khí] moïc giöõa bieån, phía nam laø ngaán caùt noái tieáp ñeán Vieät Haûi [bieån Quaûng Ñoâng], [ngaán caùt naøy] goïi laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa Ñaàu. Caùch ñoaïn veà phía nam laø moät bieån, teân Tröôøng Sa Moân. Laïi theo ñaàu phía nam sinh theâm ngaán caùt noái ñeán Vaïn Chaâu bieån Quyønh Chaâu, goïi laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa. Phía nam [Vaïn Lyù Tröôøng Sa] laïi coù daõy ñaù raïn ñeán Thaát Chaâu Döông, [daõy ñaù naøy] teân goïi Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng. Moät cöûa Tröôøng Sa, phía taây baéc laø Nam AÙo, phía taây nam laø Ñaïi Tinh ôû [sôû] Bình Haûi, [ba ñieåm naøy: Tröôøng Sa Moân, Nam AÙo vaø Ñaïi Tinh], 3 ngoïn naøy theá nhö chaân vaïc”. (Trích chöông 8, Nam AÙo Khí, sñd, tr. 31). + Ñieåm sai leäch thöù nhaát laø vò trí Tröôøng Sa Moân vaø Nam AÙo [Khí]. Vaên moâ taû Nam AÙo ôû phöông taây baéc Tröôøng Sa Moân, Ñoà veõ Nam AÙo ôû phöông ñoâng baéc Tröôøng Sa Moân. + Ñieåm sai thöù hai laø, theo trích ñoaïn moâ taû Nam AÙo Khí vöøa neâu, treân cô sôû döïa vaøo moät soá ñòa danh ñeán nay vaãn toàn taïi hoaëc coù thay ñoåi nhöng vaãn xaùc ñònh ñöôïc vò trí nhö Vaïn Chaâu thuoäc Quyønh Chaâu [nay laø thaønh phoá Vaïn Ninh - Haûi Nam]; Ñaïi Tinh ôû phía nam sôû Bình Haûi [ñôøi Thanh thuoäc huyeän Hueä Döông - Quaûng Ñoâng, nay thuoäc thaønh phoá Hueä Döông - Hueä Chaâu - Quaûng Ñoâng]. + Ñieåm sai thöù ba laø veà traät töï Vaïn Lyù Tröôøng Sa - Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng - Thaát Chaâu Döông. Vaên moâ taû Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng ôû vaøo khoaûng giöõa Vaïn Lyù Tröôøng Sa vaø Thaát Chaâu Döông. Ñoà veõ Thaát Chaâu Döông ôû vaøo khoaûng giöõa Vaïn Lyù Tröôøng Sa vaø Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng. Toùm laïi, nhöõng ñieåm vöøa neâu laø thöïc traïng hieän coøn, coù theå kieåm tra vaø khaûo saùt treân caùc böùc Töù haûi toång ñoà ñang löu haønh. Nhieàu ñieåm sai bieät giöõa Vaên vaø Ñoà trong moät saùch, giöõa Ñoà vaø Ñoà trong caùc baûn in, ôû ñaây coøn chöa tieän ñeà caäp ñeán vieäc so saùnh Ñoà thuoäc HQVKL vôùi Ñoà ôû caùc saùch khaùc. 3. Lyù luaän cuûa hoïc giôùi Trung Quoác Ñoái vôùi 5 ñòa danh Khí, Sa Ñaàu, Tröôøng Sa, Thaïch Ñöôøng vaø Thaát Chaâu Döông trong Töù haûi toång ñoà, hoïc giôùi Trung Quoác coù caùch lyù luaän rieâng. Noùi “lyù luaän rieâng” vì caùc chuyeân gia nghieân cöùu Nam Haûi ôû Trung Quoác hieän nay khoâng theo caùi hoïc thöïc chöùng hoài ñôøi Thanh vaø cuõng khoâng theo phöông phaùp nghieân cöùu ñòa danh hieän ñaïi. Ñeå tieän vieäc phaân tích, chuùng toâi trích dòch 2 tröôøng hôïp tieâu bieåu cho caùc lyù luaän rieâng naøy. * Trong phaàn thuyeát minh cho Ñoà 2, nhoùm Traàn Söû Kieân vieát: “Khí Sa Ñaàu chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo, Tröôøng Sa chæ Trung Sa quaàn ñaûo, Thaát Chaâu Döông chæ Taây Sa quaàn ñaûo, Thaïch Ñöôøng chæ Nam Sa quaàn ñaûo”.(13) * Trong Trung Quoác Nam Haûi chö ñaûo ñòa danh luaän caûo Löu Nam Uy
113 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 vieát: “Trong Haûi quoác vaên kieán luïc cuûa Traàn Luaân Quyùnh coù phuï luïc böùc Töù haûi toång ñoà, ñòa ñoà naøy coù veõ vaø ghi caùc ñòa danh “Khí”, “Sa Ñaàu”, “Tröôøng Sa”, “Thaát Chaâu Döông” vaø “Thaïch Ñöôøng”. Theo phöông vò vaø noäi dung ghi cheùp thì thaáy: Khí töùc Nam AÙo Khí, chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo; Sa Ñaàu töùc ñaàu ñaûo caùt, trong caùc ñaûo Nam Haûi, ñaûo caùt baét ñaàu xuaát hieän töø Ñoâng Sa quaàn ñaûo, do vaäy Sa Ñaàu laø chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo. Theo nhö ghi cheùp trong saùch naøy vaø veõ treân ñòa ñoà thì Thaát Chaâu Döông ôû vò trí cöïc taây, chæ Taây Sa quaàn ñaûo; giöõa Sa Ñaàu vaø Thaát Chaâu Döông laø Tröôøng Sa, vaäy Tröôøng Sa laø Trung Sa quaàn ñaûo; Thaïch Ñöôøng ñöôïc veõ ôû höôùng nam, laø chæ Nam Sa quaàn ñaûo. ÔÛ ñaây baét ñaàu bieåu thò moät caùch roõ raøng vieäc phaân hoaïch boán quaàn ñaûo lôùn trong caùc ñaûo Nam Haûi”.(14) Hai ñoaïn vaên treân thieân veà yù kieán keát luaän hôn laø nghieân cöùu, lyù luaän döïa treân cô sôû khoa hoïc hoaëc moät tieâu chí hoïc thuaät ñöôïc choïn tröôùc. Phaàn ñoâng hoïc giaû Trung Quoác neù traùnh vieäc phaân tích cuï theå, chi tieát ñoái vôùi caùc loaïi taøi lieäu naøy, hoï taùch rieâng caùc ñoaïn vaên trong HQVKL ra khoûi Töù haûi toång ñoà ñeå giaûm ñi caùc yeáu toá maâu thuaãn. Chuùng ta cuõng deã daøng nhaän thaáy nhoùm Traàn Söû Kieân vaø Löu Nam Uy ñaõ raát göôïng gaïo trong vieäc xaùc ñònh “Khí Sa Ñaàu chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo”, hoaëc lyù giaûi “Khí töùc Nam AÙo Khí, chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo; Sa Ñaàu töùc ñaàu ñaûo caùt, trong caùc ñaûo Nam Haûi, ñaûo caùt baét ñaàu xuaát hieän töø Ñoâng Sa quaàn ñaûo, do vaäy Sa Ñaàu laø chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo”. Vieäc saùp nhaäp Khí vaø Sa Ñaàu laøm moät - trong khi chuùng caùch nhau khaù xa - coù theå xem laø moät thí duï cho nhieàu ñieåm baát caäp khaùc. III. Nam Döông kyù, Nam AÙo Khí trong Haûi quoác vaên kieán luïc a. Ñoái vôùi caùc ñoaïn vaên trích töø HQVKL, töùc caùch söû duïng tö lieäu vaøo muïc ñích nghieân cöùu, hoïc giôùi Trung Quoác haàu heát ñeàu trích daãn sai hoaëc lyù giaûi khoâng ñuùng vôùi tinh thaàn tö lieäu goác. Trong moät luaän vaên nghieân cöùu veà caùc ñaûo Nam Haûi, Laâm Kim Chi vieát: “Naêm Ung Chính thöù 8 (1730), xuaát baûn saùch Haûi quoác vaên kieán luïc cuûa Traàn Luaân Quyùnh, caùc ñaûo Nam Haûi ñöôïc ñeà caäp vaø phaân bieät roõ laø: Nam AÙo Khí (chæ Ñoâng Sa quaàn ñaûo); Thaát Chaâu Döông (chæ Taây Sa quaàn ñaûo); Vaïn Lyù Tröôøng Sa (chæ Trung Sa quaàn ñaûo) vaø Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng (chæ Nam Sa quaàn ñaûo)”.(15) Keát luaän cuûa Laâm Kim Chi cho thaáy raèng, ñeå chæn chu cho teân goïi “töù ñaïi quaàn ñaûo”, Nam AÙo Khí ñöôïc gaén vaøo Ñoâng Sa hieän nay, ñieàu naøy khaùc vôùi Löu Nam Uy vaø Traàn Söû Kieân (chuû tröông Ñoâng Sa laø Khí Sa Ñaàu), cuõng khaùc xa vôøi vôïi so vôùi moâ taû cuûa Traàn Luaân Quyùnh. Moät thí duï khaùc veà phöông phaùp trích nguoàn sai leäch, coù theå xem trong luaän vaên cuûa Laâm Vinh Quyù vaø Lyù Quoác Cöôøng, qua caâu ñöôïc trích daãn nhö sau: “北自雞籠山至南沙馬崎,延袤二千八百里” (sic)(16) [Baéc töï Keâ Lung sôn chí Nam Sa Maõ Kyø, dieân maäu nhò thieân baùt baùch lyù] Trong baøi vieát cuûa mình, hoï Laâm - Lyù chæ noùi ñoaïn vaên treân trích töø saùch HQVKL maø khoâng daãn soá trang vaø teân chöông chöùa ñoaïn vaên treân. Chuùng toâi tham khaûo vaø ñoái chieáu, thì thaáy ñoaïn vaên naøy ñöôïc daãn sai töø moät ñoaïn trong chöông 1. Nguyeân taùc HQVKL coù ñoaïn ñaày ñuû nhö sau:
114 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 “澎湖之東則臺灣。北自雞籠山對峙福州之白犬洋，南自沙馬崎對峙漳之銅山延綿二千八百里.” (Chöông 1, trang 4, doøng 1, 2). [Baønh Hoà chi ñoâng taéc Ñaøi Loan. Baéc töï Keâ Lung Sôn ñoái tró Phuùc Chaâu chi Baïch Khuyeån döông, nam töï Sa Maõ Kyø ñoái tró Chöông chi Ñoàng Sôn, dieân mieân nhò thieân baùt baùch lyù]. (Phía ñoâng Baønh Hoà laø Ñaøi Loan, baéc töø Keâ Lung Sôn nhìn sang bieån Baïch Khuyeån thuoäc Phuùc Chaâu, nam töø Sa Maõ Kyø nhìn sang Ñoàng Sôn thuoäc Chöông [chaâu], moät daõy lieân tieáp [daøi] hai ngaøn taùm traêm daëm). Ñoaïn vaên naøy - Traàn Luaân Quyùnh - moâ taû duyeân haûi Ñaøi Loan vôùi cöïc baéc laø Keâ Lung Sôn ñoái dieän vôùi Phuùc Chaâu (tænh Phuùc Kieán) qua moät bieån teân laø Baïch Khuyeån, cöïc nam Ñaøi Loan laø Sa Maõ Kyø nhìn sang Ñoàng Sôn thuoäc vuøng bieån Chöông Chaâu (nam Phuùc Kieán), vaø chieàu daøi 2.800 lyù, töùc khoaûng 1.400km, öùng vôùi chieàu daøi haûi trình voøng quanh ñaûo Ñaøi Loan. Laâm - Lyù trích ñoaïn söûa ñoåi, laép raùp sai caáu truùc vaên cuù, vaên ñoaïn vaø keát luaän laø: “從方向，距離上考訂，“南沙馬崎” 即今南沙群島中的黃山馬崎島，也即今太平島，我國海南島漁民俗稱為黃山馬崎” (Theo phöông höôùng, cöï ly maø xeùt thì thaáy “nam Sa Maõ Kyø” töùc nay laø ñaûo Hoaøng Sôn Maõ Kyø, cuõng töùc laø ñaûo Thaùi Bình trong quaàn ñaûo Nam Sa, ngö daân ñaûo Haûi Nam nöôùc ta quen goïi ñaûo Thaùi Bình(17) laø Hoaøng Sôn Maõ Kyø) (sñd, tr. 142). Caùch trích vaên boû bôùt chöõ (nhö “nam töï Sa Maõ Kyø” coøn laïi “nam Sa Maõ Kyø”) vaø gaén gheùp sai traät töï nhö treân thaät khoù bình luaän hoaëc thaûo luaän. Ñeå loaïi tröø khaû naêng Lyù Quoác Cöôøng tham khaûo vaø trích luïc ñoaïn vaên treân ñaây töø moät vaên baûn HQVKL khaùc, chuùng toâi xem theâm ñoaïn vaên naøy trong Haûi quoác ñoà chí [quyeån 77, Truø haûi toång luaän 1, trích in laïi toaøn vaên chöông 1, HQVKL], thaáy Nguïy Nguyeân ñöa ñoaïn vaên naøy vaøo trong Haûi quoác ñoà chí cuõng gioáng ñoaïn vaên maø chuùng toâi tham khaûo trong HQVKL.(18) b. Hoïc giôùi Vieät Nam tieáp caän HQVKL ñaàu tieân coù leõ laø hoïc giaû Ñaøo Duy Anh, trong baûn dòch Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (1970), phaàn phuï luïc tænh Quaûng Ngaõi, cuï Ñaøo ñaõ boå sung moät ñoaïn dòch “Nam AÙo Khí”, töùc chöông 8 - HQVKL [coù ghi roõ ôû chuù thích: phaàn söu taàm cuûa ngöôøi hieäu ñính (töùc Ñaøo Duy Anh)]. Cuï Ñaøo khoâng ghi xuaát xöù baûn HQVKL ñaõ söû duïng. Baûn dòch moät phaàn Nam AÙo Khí neâu treân coù leõ ñaõ döïa vaøo moät baûn xöa khoâng chaám caâu, neân ôû vaøi nôi cuï Ñaøo chaám caâu khoâng chính xaùc daãn ñeán khoù hieåu, thí duï nhö “Laïc Teá Baéc” ñuùng ra laø “Laïc Teá. Baéc…”; hoaëc “Sa Maõ Kyø Ñaàu Moân Khí moïc giöõa bieån” ñuùng laø “Sa Maõ Kyø Ñaàu Moân. Khí (töùc Nam AÙo Khí) moïc giöõa bieån” … (xem Söû ñòa 29, tr. 145 vaø Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, taäp 2, tr. 526, 527). Nguyeân taùc ñoaïn vaên naøy, veà khoâng gian, chuû yeáu moâ taû vuøng bieån Ñaøi Loan, Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng, vaøi ñòa danh ñeán nay vaãn khoâng ñoåi nhö Nam
115 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 AÙo (khoaûng 23,50N vaø 117,20E) thuoäc Quaûng Ñoâng; Ñaïi Tinh töùc Ñaïi Tinh Sôn ôû ñoâng nam Bình Haûi sôû [khoaûng 25,250N vaø 119,250E] thuoäc Phuùc Kieán. Caùc teân goïi Tröôøng Sa, Tröôøng Sa Moân, Vaïn Lyù Tröôøng Sa Ñaàu, Vaïn Lyù Tröôøng Sa trong Nam Döông kyù vaø Nam AÙo Khí (chöông 4 vaø chöông 8 - HQVKL) coù nhieàu ñieåm moâ taû khoâng ñoàng nhaát, caàn phaûi nghieân cöùu theâm nöõa. Lieân quan tröïc tieáp ñeán bôø bieån Vieät Nam laø phaàn Nam Döông kyù (xem phuï luïc). Ñoaïn dòch Nam AÙo Khí cuûa hoïc giaû Ñaøo Duy Anh leõ ra chæ neân ñeå tham khaûo trong khuoân khoå nghieân cöùu caùc töông quan ñòa danh Tröôøng Sa, Thaïch Ñöôøng… Vieäc sôùm gaén ñoaïn vaên naøy vaøo phaàn ñòa chí tænh Quaûng Ngaõi maø khoâng chuù thích roõ caùc teân goïi Vieät Döông, Vieät Haûi (bieån Quaûng Ñoâng) ñaõ phaùt sinh nhieàu lyù luaän noâng noåi. Duøng ñoaïn vaên dòch Nam AÙo Khí ñeå lyù luaän sai, sôùm nhaát coù leõ laø Haõn Nguyeân (Nguyeãn Nhaõ) trong baøi vieát “Nhöõng söû lieäu chöõ Haùn minh chöùng chuû quyeàn cuûa Vieät Nam treân quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa qua nhieàu theá kyû”, ñoaïn vaên nhö sau: “Traùi laïi, saùch Haûi quoác kieán vaên luïc [sic] cuûa Traàn Luaân Quyùnh, moät ngöôøi Trung Hoa ñaõ soaïn vaøo naêm 1744 (ñôøi nhaø Thanh) ñaõ xaùc nhaän raèng “phía nam ngaán caùt noái tieáp ñeán Vieät Haûi laø Vaïn Lyù Tröôøng Sa”, coù nghóa ngöôøi Trung Hoa ñaõ duøng danh xöng Vieät Haûi hay Vieät Döông (ôû ñoaïn sau cuõng trong taøi lieäu naøy) ñeå chæ Nam Haûi hay bieån Ñoâng cuûa Vieät Nam maø trong bieån ñoù coù Vaïn Lyù Tröôøng Sa hay Hoaøng Sa, thì ñöông nhieân ñaõ xaùc nhaän Vaïn Lyù Tröôøng Sa laø cuûa Vieät Nam.’’ (Söû ñòa 29, trang 144, 149).(19) Sai laàm naøy ñeán nay vaãn chöa ñöôïc khaéc phuïc, thaäm chí coøn ñöôïc phaùt trieån bôûi taùc giaû khaùc. Toùm laïi, Haûi quoác vaên kieán luïc cuûa Traàn Luaân Quyùnh vaø Töù haûi toång ñoà cuûa Haï Tuyeàn Uyeân vôùi noäi dung ghi cheùp, soaïn veõ coù nhieàu lieân heä ñeán bieån Ñoâng, caùc taùc giaû ñöông thôøi chæ nhaèm muïc ñích cung caáp kieán thöùc ñòa lyù, vaø nhöõng thoâng tin caàn thieát cho ngöôøi ñi bieån. Töù haûi toång ñoà laø ñòa ñoà theá giôùi neân khoâng lieân quan gì ñeán lòch söû chuû quyeàn cuûa Trung Quoác ñoái vôùi caùc ñòa danh maø noù theå hieän. Moät phaàn noäi dung HQVKL laø Nam Döông kyù voán ghi cheùp veà caùc quoác gia phía nam Trung Quoác, Vaïn Lyù Tröôøng Sa vaø Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng laïi naèm trong vuøng bieån Nam Döông naøy. Hoïc giôùi Trung Quoác vaø Vieät Nam ñeàu maéc phaûi sai laàm khi döïa vaøo HQVKL ñeå taïo ra nhöõng lyù luaän xa rôøi tinh thaàn nguyeân taùc. Moät beân thì vôø queân ñi yù nghóa/giaù trò töï thaân cuûa nguoàn tö lieäu, trích luïc böøa baõi vaø lyù luaän qua loa laáp lieám; moät beân thì do khoâng tìm hieåu tö lieäu nguoàn moät caùch thaáu ñaùo, maïch laïc neân ñöa ra suy luaän boàng boät. Vieäc nghieân cöùu coå söû bieån Ñoâng coù theå ruùt kinh nghieäm töø nhöõng ñieåm baát caäp vaø thaùi quaù naøy, trong nhöõng tröôøng hôïp töông töï. Phuï luïc Nam Döông kyù [Ghi cheùp veà bieån Nam Döông] Hình theá caùc nöôùc Nam Döông leäch veà phía ñoâng Trung Quoác, theo höôùng la baøn ñeàu naèm trong khoaûng Ñinh Vò [Taây Nam],(20) lieân tieáp trong
116 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 trôøi ñaát, thoâng ñeán Ñaïi Taây Döông, döøng ôû toøa thöù 24,(21) töùc ôû phöông Toán Tî [Ñoâng Nam]. Xeùt veà söï tieáp giaùp giöõa An Nam vaø Trung Quoác maø noùi, thì bieån giaùp ôû Lieâm Chaâu, nuùi quanh taây baéc voøng veà nam thaúng ñeán Chieâm Thaønh, hình töôïng gioáng traêng nöûa vaàng, goïi laø vònh Quaûng Nam. [Ñaát naøy] ñôøi Taàn goïi Töôïng Quaän, ñôøi Haùn goïi laø Giao Chæ, ñôøi Ñöôøng goïi laø Giao Chaâu, ñôøi Toáng goïi An Nam, ñôøi Minh goïi Giao Chæ. Ñaát lieàn vôùi hai tænh Vieät [Löôõng Quaûng] vaø Vaân Nam, söû saùch ñaõ ghi cheùp nhieàu veà phong thoå, nhaân vaät ôû ñaây. Veà sau naøy, caùc xöù Thuaàn Hoùa [淳化],(22) Taân Chaâu, Quaûng Nghóa, Chieâm Thaønh goïi chung laø Quaûng Nam. Hoï beân ngoaïi (cuûa chuùa Trònh) ñöôïc giao giöõ ñaát Thuaàn Hoùa, tuøy vaøo nôi truù ñoùng vaø theo theá ñaát maø laäp phaùo ñaøi Maõ Long Giaùc,(23) caùch moät soâng ôû phía baéc laø phaùo ñaøi Giao Chæ, laáy [soâng naøy] laøm ranh giôùi. Töø Thuaàn Hoùa ñi veà nam ñeán Chieâm Thaønh laø nöôùc Quaûng Nam, coøn goïi laø An Nam. Vua [An Nam] hoï Nguyeãn, goác hoï ngöôøi Trung Quoác.(24) [Ñaát naøy] xöa laø quaän Nhaät Nam. Saûn vaät coù: vaøng, caùc loaïi höông, kyø nam, traàm, chì, thieác, voû queá, ngaø voi, tô luïa, yeán saøo, vi caù, rong bieån, ñöôøng, töông töï nhö saûn vaät Giao Chæ. Laáy Ñoâng Kinh ôû Giao Chæ maø so vôùi Taây Kinh ôû Quaûng Nam thì [Quaûng Nam] maïnh hôn Giao Chæ. Phía nam cai quaûn Loäc Laïi 祿賴,(25) Giaûn Phoá Traïi, Coân Ñaïi Maï 菎大嗎, taây nam giaùp Tieâm La, taây baéc tieáp Dieán Ñieän, troàng coû gai vaø tre laøm thaønh (trì). Ngöôøi [Quaûng Nam] laën gioûi, [nhö maø] thuyeàn Hoàng Mao gaëp soùng gioù baát lôïi giaït vaøo vònh Quaûng Nam, thì nöôùc naøy sai thuyeàn nhoû haøng traêm chieác, chôû theo ngöôøi, löng ñeo oáng truùc, mang daây thöøng nhoû, laën xuoáng nöôùc ñoùng ñaày ñinh quaán daây thöøng vaøo ñaùy thuyeàn [Hoàng Mao], keùo ñeán nôi nöôùc caïn roài ñoát vaø laáy ñoà duøng vaøo vieäc quaân. Nay thuyeàn Hoàng Mao khoâng laáy nuùi Quaûng Nam laøm tieâu giôùi, neáu thaáy aét chuû ñoäng boû ñi, [vì] nöôùc naøy thöôøng duøng hình phaït. Töø Haï Moân 廈門 ñeán Quaûng Nam 廣南, baét ñaàu ôû Nam AÙo 南澳 thaáy Loã Vaïn Sôn 魯萬山 bieån Quaûng Ñoâng, roài thaáy Ñaïi Chaâu Ñaàu 大洲頭 bieån Quyønh Chaâu 瓊洲, qua bieån Thaát Chaâu Döông 七洲洋, theo höôùng nuùi Chieâm Taát La 呫嗶囉 ôû ngoaøi khôi Quaûng Nam thì ñeán Quaûng Nam, coäng thuûy trình baûy möôi hai canh [giôø]. Giao Chæ thì töø phía taây bieån Thaát Chaâu voøng qua baéc maø ñi. Töø Haï Moân ñeán Giao Chæ, thuûy trình baûy möôi boán canh. Bieån Thaát Chaâu ôû phía ñoâng nam Vaïn Chaâu ñaûo Quyønh [Haûi Nam], nhö ñi Nam Döông thì phaûi qua nôi naøy. Thuyeàn ñi bieån Trung Quoác khoâng nhö thuyeàn Taây Döông, Taây Döông duøng loaïi nghi khí löôïng ñònh ñoä soá baàu trôøi [kinh ñoä] vaø theo vaïch nöôùc maø phaân ñoä [vó ñoä] thì bieát thuyeàn ñang ôû nôi naøo. Thuyeàn Trung Quoác duøng la baøn, ñoàng hoà caùt, tính söùc gioù lôùn nhoû, höôùng gioù thuaän nghòch maø quy ra soá canh giôø. Moãi canh öôùc chöøng ñi ñöôïc 60 daëm gioù lôùn vaø thuaän höôùng thì tính theâm, nöôùc trieàu cao gioù nghòch thì giaûm xuoáng, aùng chöøng vaøo canh giôø
117 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 maø bieát ñang ôû nôi naøo. Coøn nhö trong buïng nghi ngôø, thì xem vaøo hình theá nuùi non ôû xa, döïa vaøo caùc ñieåm cao thaáp maø phaân bieät, duøng daây thöøng coù ñaàu guø doø möïc nöôùc noâng saâu (ñaàu guø boâi daàu saùp ñeå doø bieát buøn, caùt ôû ñaùy nöôùc), phoái hôïp nhieàu caùch thì naém ñöôïc vò trí chuaån xaùc. Ngoaøi Ñaïi Chaâu Ñaàu thuoäc bieån lôùn Thaát Chaâu thì meânh moâng môø mòt, khoâng coù nuùi non gì ñeå caên cöù maø laøm chuaån. Gaëp gioù to thuaän höôùng la baøn thì ñi 6, 7 ngaøy coù theå ñeán Ngoaïi La Sôn thuoäc vuøng bieån Chieâm Baát Lao xöù Quaûng Nam, [ñeán ñaây thì] phöông höôùng ñònh ñöôïc. Leäch qua phía ñoâng aét vöôùng phaûi Vaïn Lyù Tröôøng Sa 萬理長沙, Thieân Lyù Thaïch Ñöôøng 千理石塘; leäch qua phía taây sôï gaëp doøng nöôùc chaûy xieát ñaåy vaøo vònh Quaûng Nam, khoâng coù gioù Taây thì khoù maø ra ñöôïc. Thuyeàn buoân khoâng coù yù nhaäp caûnh Quaûng Nam, chæ laø do soùng gioù ñöa ñaåy tôùi, [vaøo ñaây] haøng hoùa bò ñaùnh thueá naëng, chia ñeàu ra thì khoâng theå ñuû [voán] ñöôïc. Tyû nhö ngöôøi Hoàng Mao caân nhaéc [thò tröôøng] hai beân, thì vaãn thích Trung Quoác hôn, goïi laø sai moät ly thì maát ñi ngaøn daëm laø vaäy. Trong bieån Thaát Chaâu coù loaïi chim thaàn, hình gioáng nhö nhaïn bieån maø nhoû hôn [nhaïn bieån], moû nhoïn maøu hoàng, chaân ngaén maøu xanh laù, ñuoâi nhö muõi teân daøi ñeán 2 thöôùc (64cm), goïi laø Tieãn ñieåu [chim muõi teân]. Thuyeàn ñeán bieån naøy thì Tieãn ñieåu bay ñeán quanh ngöôøi. Keâu leân thì chim bay ñi, trong luùc coøn nghi ngôø, keâu leân laàn nöõa ñeå xem kyõ [caùi ñuoâi laï] thì bay trôû laïi. Ñöa giaáy taï thaàn, chim xoøe caùnh bay löôïn roài khoâng bieát ñi ñaâu. Töông truyeàn Vöông Tam Baûo [Trònh Hoøa] ñi Taây Döông, keâu laø ‘chim caém teân’, baûo ngöôøi ghi cheùp laïi söï vieäc aáy. Quaûng Nam ñeán Chieâm Thaønh, nuùi gaàn bôø bieån, ñeán Loäc Laïi voøng qua phía taây ñeán Giaûn Phoá Traïi 柬埔寨. Töø Haï Moân ñeán Chieâm Thaønh, thuûy trình 100 canh; ñeán Giaûn Phoá Traïi, thuûy trình 113 canh. Giaûn Phoá Traïi tuy laø moät nöôùc, maø naèm ôû giöõa 2 nöôùc Tieâm La vaø Quaûng Nam, phía ñoâng phaûi noäp coáng cho Quaûng Nam, phía taây phaûi noäp coáng cho Tieâm La, lô laø khoâng noäp, thì bò ñöôøng thuûy ñöôøng boä ñoàng heø tieán ñaùnh. Ngöôøi Giaûn Phoá Traïi thuoäc phieân heä Baïch Ñaàu Voâ Lai Do 白頭無來由,(26) phaàn ñoâng khoûa thaân. [Y phuïc] duøng taám vaûi quaán ngang thaân döôùi, [taám vaûi naøy] goïi laø ‘thuû maïn’. Saûn vaät ñaát naøy coù: chì, thieác, ngaø voi, loâng chim tró, chim khoång töôùc, vaûi taây, toâ moäc, giaùng höông, caùc loaïi traàm, yeán saøo, rong bieån, maây. Töø daõy nuùi lôùn Giaûn Phoá Traïi voøng qua phía taây nam laø Tieâm La, theo daõy nuùi ven bôø bieån Tieâm La daàn veà phía nam laø Taø Töû 斜仔, Luïc Khoân 六溃, Ñaïi Nieân 大哖, Ñinh Caùt Nao 丁噶呶, Baønh Hanh 彭亨. Daõy nuùi naøy lieàn tôùi Trung Quoác, phaùt ôû höôùng chính nam, ñeán ñaây thì döøng. Laïi theo meù bieån voøng qua löng nuùi maø qua phía taây laø Nhu Phaät 柔佛, Nhu Phaät caùch moät nuùi vaø ñoái löng vôùi Baønh Hanh. Töø Nhu Phaät ñi veà taây laø Ma Laït Giaùp 麻喇甲, töùc laø daõy nuùi phía sau Ñinh Caùt Nao. Töø Ma Laït Giaùp qua taây, ra khoûi Vaân Nam, qua taây nam caùc nöôùc Thieân Truùc 天竹 laø Qua Thaäp Ñaùp 戈什嗒 thuoäc Tieåu Taây Döông 小西洋. Töø daõy nuùi ven bieån Tieâm La ñeán Nhu Phaät vaø caùc nöôùc ñeàu coù vua vaø ñeàu laø thuoäc quoác cuûa Tieâm La. [Nöôùc Tieâm La] xöa goàm 2 nöôùc, nöôùc La vaø
118 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 nöôùc Tieâm, sau thì hôïp thaønh moät nöôùc goïi laø Tieâm La. Tuïc thôø Phaät… [löôïc phaàn phong tuïc, vaät saûn - PHQ]… Thuûy trình töø Haï Moân ñeán Tieâm La, qua bieån Thaát Chaâu thaáy Ngoaïi La Sôn 外羅山, theo höôùng nam thaáy Ñaïi Maïo Chaâu 玳瑁洲, AÙp Chaâu 鴨洲, thaáy Coân Loân 崑崙, leäch veà höôùng taây thaáy Ñaïi Chaân Döï 大真嶼, Tieåu Chaân Döï 小真嶼, chuyeån qua phöông taây baéc ñeán Buùt Giaù Sôn 筆架山, roài höôùng veà baéc thì ñeán Truùc Döï 竹嶼 [ngoaøi khôi] cöûa caûng Tieâm La, [töø Haï Moân] ñeán ñaây laø 188 canh, ñi vaøo caûng thì maát 40 canh, coäng thuûy trình laø 228 canh. Phía ñoâng Tieâm La giaùp Giaûn Phoá Traïi, ñöôøng thuûy chöøng 113 canh [töø caûng Tieâm La ñeán caûng Giaûn Phoá Traïi]. Taïi sao caùch xa quaù vaäy? Bôûi maët nam Giaûn Phoá Traïi laø bieån, moät maûng cuoái thuoäc Lan Neâ 爛泥 coøn goïi Lan Neâ Vó, phía döôùi lieàn Ñaïi Hoaønh Sôn 大穔山, Tieåu Hoaønh Sôn, thaät laø voøng veøo quanh co neân ñöôøng ñi xa vaäy. Töø Tieâm La xuoáng phía nam, Taø Töû, Luïc Khoân, Toáng Cöôùc ñeàu laø thuoäc quoác cuûa Tieâm La. Caùc nöôùc Ñaïi Nieân, Caùt Lieân Ñan 吉連担, Ñinh Caùt Nao, Baønh Hanh maïch nuùi lieàn nhau, ñeàu töï Tieåu Chaân Döï höôùng veà phía taây chia ra maø ñi, thuûy trình khoâng ñeàu, coù nôi 150 canh, coù nôi 160 canh. Thoå saûn coù: chì, thieác, loâng chim tró, chieáu hoa, yeán saøo, haûi saâm, khoa ñaèng (科藤), baêng phieán (冰片). Veà thoå saûn thì caùc nöôùc töông töï, rieâng hoà tieâu giaùp (胡椒) ôû Ñinh Caùt Nao laø toát nhaát trong caùc nöôùc phieân. Caùc phieân naøy ñeàu thuoäc toäc loaïi Voâ Lai Do (無來由), khoâng hieåu leã nghóa, mình traàn caép ñao, thaân döôùi quaán vaûi, cau ñöïng ñaày hoäp ñeå nhaám nhaùp, luùa gaïo troän vaøo nöôùc maø nuoát. Vieäc buoân baùn khoù khaên vì beán caûng khoâng chöùa ñöôïc nhieàu thuyeàn. Noùi veà nöôùc Nhu Phaät, nuùi tuy lieàn maïch vôùi Baønh Hanh, maø theá thì ôû thaáp. Ñi ñöôøng thuûy ñeán Coân Loân thì theo phöông Vò (taây nam), gaëp Traø Baøn thì chuyeån höôùng taây, töø Haï Moân ñeán Nhu Phaät thuûy trình 173 canh, tình hình vaät saûn cuõng töông tôï nhö caùc Phieân ñaõ noùi treân, song toát hôn vaø nhieàu hôn, moãi naêm thuyeàn buoân côõ lôùn gheù 3, 4 chieác [moãi khi gheù] thuyeàn nhoû trong xöù tuï ñeán trao ñoåi haøng hoùa. ÔÛ ñaây coù sa kim, trong nöôùc xaøi tieàn ñuùc baèng vaøng, hình boâng hoa nhoû, naëng 4 phaân, 5 phaân, tieàn baèng baïc khoâng xaøi. Töø Nhu Phaät ñi veà taây laø Ma Laït Giaùp, cuõng thuoäc toäc loaïi Voâ Lai Do. Quan trong xöù goïi laø AÙc Da 惡耶, quoác vöông cuõng töïa nhö [quoác vöông] Tieâm La, duøng ngöôøi Haùn lieäu lyù quoác söï, thueá khoùa. Thoå saûn coù caùc loaïi vaøng, baïc, vaûi taây, söøng teâ giaùc, ngaø voi, chì, thieác, hoà tieâu, giaùng höông, toâ moäc, yeán saøo, loâng tró, chieáu hoa, tieàn vaøng vaø tieàn baïc cuøng ñöôïc söû duïng. Ñi veà bieån taây, thuyeàn Trung Quoác laáy theo phöông Vò, ñeán ñaây [Ma Laït Giaùp] thì döøng, thuûy trình töø Haï Moân ñeán ñaây laø 260 canh. Coøn nhö caùc nôi Tieåu Taây Döông, OÂ Quyû quoác, Ñaïi Taây Döông tuy theá ñaát lieàn nhau, thuyeàn Taây Döông luoân qua laïi thì ñaõ noùi ôû phaàn Ñaïi, Tieåu Taây Döông kyù. Phía nam Ma Laït Giaùp, caùch bieån thaáy moät daõy nuùi lôùn laø AÙ Teá, laø nôi ngöôøi Hoàng Mao cö truù. Phaøm thuyeàn Hoàng Mao ñi Tieåu Taây Döông hoaëc caùc xöù khaùc thì döøng ôû AÙ Teá ñeå chuaån bò theâm löông thöïc.
119 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Töø daõy nuùi lôùn AÙ Teá voøng qua phía ñoâng nam laø Vaïn Coå Luõ 萬古廔, nôi cuoái cuøng cuûa xöù naøy nhìn sang beân kia bieån laø Caùt Laït Ba 噶喇吧. Thuyeàn Hoàng Mao khi quay veà Ñaïi Taây Döông taát ñi qua bieån naøy, sau ñoù theo phöông taây nam qua OÂ Quyû AÙpÏ 烏鬼呷, roài voøng theo höôùng taây thì ñeán Ñaïi Taây Döông. Nhö töø Trung Quoác maø ñeán Caùt Laït Ba, thì phaûi ngang qua Coân Loân, Traø Baøn 茶盤, la baøn ñeå phöông Vò, voøng theo höôùng taây daõy nuùi Vaïn Coå Luõ maø ñeán Caùt Laït Ba. Töø Haï Moân ñeán Caùt Laït Ba maát 280 canh. Xöù naøy laø nôi phaùt nguyeân toäc heä Voâ Lai Do, nay Hoàng Mao Haø Lan chieám cöù, ñaët quan cai trò, chöùc quan leä thuoäc AÙp Taát Ñan 呷必担,(27) beân ngoaøi goàm quaûn luoân caû 3 xöù Haï Caûng 下港, Vaïn Ñan 萬担, Trì Vaán 池問. Haï Caûng saûn xuaát hoà tieâu, Vaïn Ñan rieâng laäp phoá xaù, Trì Vaán saûn xuaát hoà tieàu, ñaøn höông. Caùt Laït Ba laø nôi phoá xaù thònh vöôïng ñöùng ñaàu caùc phieân, caùc ñaûo, thuyeàn buoân töø Trung Quoác, Ñaïi Taây Döông, Tieåu Taây Döông, Baïch Ñaàu, OÂ Quyû, Voâ Lai Do tuï taäp mua baùn, kyø traân dò baûo, vaät thöïc caùc thöù khoâng gì khoâng coù. Ngöôøi Haø Lan xaây döïng thaønh trì, laäp phoá xaù, ngöôøi Trung Quoác ñeán ñaây mua baùn troàng tæa khaù ñoâng, moãi naêm moãi ngöôøi noäp thueá cho ñòa phöông 5 - 6 ñoàng tieàn vaøng thì ñöôïc pheùp cö truù, nhaân khaåu Trung Quoác taêng nhanh, cö truù nôi naøy ñeán nhöõng hôn 10 vaïn, gaàn ñaây ngöôøi Haø Lan caám ngöôøi Trung Quoác nhaäp cö, lôõ ñeán thì khoâng caáp pheùp cö truù, ra leänh tìm thuyeàn maø trôû veà. Ñaûo Traø Baøn ôû phía nam Coân Loân, lieàn moät daõy nuùi Vaïn Coå Luõ veà phía ñoâng, treân ñöôøng chung ñi Nam Döông, ñaây laø nôi ngaû reõ ñeå ñi caùc xöù, ngöôøi treân ñaûo soáng baèng ngheà bieån. Nôi naøy coù loaïi “giai vaên thaûo” (coû coù vaân ñeïp), coïng nhoû maø daøi, moãi naêm coù theå ñuû cho hai ñôït deät chieáu, loaïi cöïc toát duøng cho caùc vöông gia trò giaù ñeán 40-50 ñoàng tieàn vaøng [moät chieác], loaïi naøy kî ñöôïc coân truøng; thöù ñeán laø loaïi coù giaù 20-30 ñoàng tieàn vaøng; thöù nöõa laø 10 ñoàng. Loaïi 1-2 ñoàng laø loaïi deät baèng sôïi maøu hoaëc sôïi thoâ.(28) PHQ CHUÙ THÍCH (1) Hoa Ñình cuõng coù theå laø teân huyeän, baûn quaùn cuûa Haï Tuyeàn Uyeân. Huyeän Hoa Ñình thuoäc tænh Cam Tuùc, phía ñoâng baéc. Trung Quoác bieân cöông söû ñòa nghieân cöùu, soá 1, 1992, trang 95 [中國邊疆史地研究]. (2) Nam Haûi chö ñaûo ñòa danh tö lieäu hoái bieân, Quaûng Ñoâng tænh ñòa danh uûy vieân hoäi bieân, (3) Quaûng Ñoâng tænh ñòa ñoà xuaát baûn xaõ, 1987. 南海諸島地名資料匯編-廣東省地名委員會編-廣東省地圖出版社-1987. Ngaõ quoác Nam Haûi chö ñaûo söû lieäu hoái bieân, Ñoâng Phöông xuaát baûn xaõ, Baéc Kinh, 1988. (4) 我國南海諸島史料匯編-東方出版社-北京-1988. Trung Quoác Nam Haûi chö ñaûo ñòa danh luaän caûo, Khoa hoïc xuaát baûn xaõ, Baéc Kinh, (5) 1996. 中國南海諸島地名論稿-科學出版社-北京-1996. Trung Quoác lòch söû ñaïi töø ñieån, Thöôïng Haûi töø thö xuaát baûn xaõ, 2000. 中國歷史大辭典-上 (6) 海辭書出版社-2000. Science and civilisation in China. Cambridge at the University Press, 1959, Vol. 3, p. 699 (7) (Bibliography A) [Record of Things seen and Heard about the coastal Regions].
120 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Minh söû (Thanh), Tröông Ñình Ngoïc chuû bieân, Trung Hoa thö cuïc, Baéc Kinh, 2003. (8) Quyeån 326, Lieät truyeän 214, Ngoaïi quoác 7. 明史-[清],張廷玉(主編)-中華書局-北京-2003. Ñoâng Taây Döông khaûo [Minh], Tröông Tieáp, Taï Phöông hieäu chuù, Trung Hoa thö cuïc, (9) Baéc Kinh, 1981. 東西洋考-中華書局-北京-1981. Xem theâm: Caän ñaïi lai Vieät truyeàn giaùo só bình truyeän, Loâi Vuõ Ñieàn chuû bieân, Baùch Gia (10) xuaát baûn xaõ, Thöôïng Haûi, 2004 (Tr. 63-65) [近代來粵傳教士評傳-雷雨田(主編).百家出版社-上海-2004]. Minh Thanh vaên hoùa söû traùt kyù, Phuøng Thieân Du, Thöôïng Haûi nhaân daân xuaát baûn xaõ, 2006 (Tr. 89) [明清文化史札記-馮天瑁-上海人民出版社-2006]. Minh maït Thanh sô Trung ngoaïi khoa kyõ giao löu nghieân cöùu, Tröông Thöøa Höõu, Tröông Phoå, Vöông Thuïc Hoa. Hoïc Uyeån xuaát baûn xaõ, Baéc Kinh, 2002 (Tr. 175, 176, 179) [明末清初中外科技交流研究-張承友,張普,王淑华,學苑出版社-北京- 2002]. (11) Saùch ñaõ daãn (xem chuù thích soá 3), trang 157. (12) Saùch ñaõ daãn (xem chuù thích soá 5) trang 58. (13) Doøng chuù thích cho phaàn ñòa ñoà minh hoïa, Sñd, trang 157. (14) Sñd, trang 57, 58. (15) Laâm Kim Chi, “Trung Quoác toái taûo phaùt hieän, kinh doanh hoøa quaûn haït Nam Haûi chö ñaûo ñích lòch söû” trong tuyeån taäp Nam Haûi chö ñaûo, ñòa lyù - lòch söû - chuû quyeàn. Haéc Long Giang giaùo duïc xuaát baûn xaõ, 1992 (Tr. 30) [林金枝-中國最早發現,經營和管害南海諸島的歷史-南海諸島-地理,歷史,主權-黑龍江教育出版社-1992]. (16) Laâm Vinh Quyù, Lyù Quoác Cöôøng “Nam Sa quaàn ñaûo söû ñòa vaán ñeà ñích toång hôïp nghieân cöùu” trong tuyeån taäp Nam Haûi chö ñaûo, ñòa lyù - lòch söû - chuû quyeàn (Tr. 142). [林榮貴-李國強“南沙群島史地問題的綜合研究”]. (17) Töùc Itu Aba Island, Vieät Nam goïi laø ñaûo Ba Bình. Haûi quoác ñoà chí (1841-1852), Nguïy Nguyeân. Baûn in naêm Quang Töï thöù 2 (1876). Quyeån (18) thöù 77, Truø Haûi toång luaän (Nhaát), “Traàn Luaân Quyùnh thieân haï duyeân haûi hình theá luïc” (Tôø 4a). [海國圖志.魏源.光緒二年重刊.卷七十七.籌海總論-“陳倫炯天下沿海形勢綠”-頁四]. Ñoaïn vaên ñöôïc trích trong Haûi quoác ñoà chí so vôùi ñoaïn vaên trong baûn HQVKL coù khaùc moät vaøi choã, nhöng noäi dung khoâng bò aûnh höôûng. (19) Theo chuù thích cuûa Haõn Nguyeân thì ñoaïn vaên dòch “Nam AÙo Khí” ñöôïc tham khaûo trong Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Taäp 2, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1970 (trang 345-396). (20) Khaùi nieäm trong thieân vaên hoïc truyeàn thoáng Trung Quoác laáy teân can chi ñeå chæ phöông höôùng, chaùnh baéc laø Tyù, chaùnh nam laø Ngoï, chaùnh ñoâng laø Maõo, chaùnh taây laø Daäu. Phöông Ñinh Vò (Muøi) chæ taây nam maø thieân veà nam, phöông Khoân Thaân cuõng chæ taây nam maø thieân veà taây. (21) Khaùi nieäm Phaàn daõ, töùc chia khu vöïc voøm trôøi theo Nhò thaäp baùt tuù, toøa thöù 24 töùc khu vöïc sao Lieãu 柳 [Anh ngöõ dòch laø Mansion 24 - The Willow]. Khu vöïc naøy ôû khoaûng giöõa ñoâng nam vaø chaùnh nam. (22) Traàn Luaân Quyùnh vieát Thuaàn Hoùa 淳化 [thay vì Thuaän Hoùa 順化] trong suoát vaên baûn, ñaây do vieát sai, vì haàu heát thö tòch coå Trung Quoác ñeàu cheùp laø Thuaän Hoùa. (23) Chöa roõ teân phaùo ñaøi Maõ Long Giaùc 馬龍角 do Traàn Luaân Quyùnh ghi nhaän laø döïa vaøo taøi lieäu naøo, hoaëc laø caùch goïi khaùc cuûa dinh cuõ Voõ Xaù, luõy cuõ Tröôøng Duïc, hay luõy/ñoàn Ñoäng Haûi? (Theo ghi cheùp trong Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, tænh Quaûng Bình). (24) Thuyeát noùi raèng toå tieân Nguyeãn Hoaøng goác ngöôøi Trung Quoác ngoaøi Traàn Luaân Quyùnh coøn thaáy trong Hoaøng trieàu vaên hieán thoâng khaûo, muïc “Töù Dueä” vieát: “廣南國為古南交地,王本中國人,阮姓.歷代以來通職貢” (nöôùc Quaûng Nam laø ñaát cuõ Nam Giao,
121 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 vua goác ngöôøi Trung Quoác, hoï Nguyeãn, caùc ñôøi ñeàu sang noäp coáng). Sau naøy laïi coù theâm Töø Dieân Huùc trong Vieät Nam taäp löôïc, Phan Lai trong Toaïi Sô Ñöôøng vaên taäp… noùi gioáng nhö vaäy, tuy nhieân khoâng thaáy neâu chöùng cöù gì ñeå coù theå tin caäy. Loäc Laïi, moät caùch goïi ñaát Noâng Naïi (Ñoàng Nai). Saùch Haûi luïc 海錄(Döông Bænh Nam, (25) Taï Thanh Cao) vieát: (töø Taân Chaâu, töùc Quy Nhôn) “ñi veà nam 3, 4 ngaøy thì ñeán Long Naïi 龍奈, coøn goïi laø Luïc Naïi 陸奈 töùc trong saùch Haûi quoác vaên kieán luïc noùi laø Loäc Laïi”. (26) Caùch goïi cuûa ngöôøi Trung Quoác ñoái vôùi ngöôøi theo ñaïo Islam. (27) Phieân aâm teân thuû ñoâ Haø Lan, Amsterdam. (28) Teân caùc ñaûo quoác, quoác gia trong baøi vieát naøy phaàn lôùn töông töï caùch ghi cheùp trong “Ñaïi Thanh vaïn nieân nhaát thoáng ñòa lyù toaøn ñoà” (Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 4 (75). 2009), ñoäc giaû taïm thôøi xem laïi, chuùng toâi seõ laäp baûng ñoái chieáu teân goïi ñaày ñuû hôn trong caùc baøi vieát khaùc. TOÙM TAÉT Haûi quoác vaên kieán luïc do taùc giaû Traàn Luaân Quyùnh bieân soaïn vaøo ñôøi nhaø Thanh, noäi dung ghi cheùp veà ñòa lyù, phong tuïc, vaät saûn vaø tình hình thöông maïi cuûa nhieàu quoác gia, vuøng, ñaûo thuoäc ñoâng, taây, nam AÙ vaø haûi trình töø Trung Quoác ñeán caùc nôi aáy. Töø cuoái thaäp nieân 50 cuûa theá kyû 20, saùch naøy ñöôïc hoïc giôùi Trung Quoác lieân tuïc trích daãn, phaân tích vaø suy luaän nhaèm tìm caùch chöùng minh chuû quyeàn lòch söû cuûa Trung Quoác ñoái vôùi 2 quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, khi nghieân cöùu kyõ caùch thöùc trích daãn Haûi quoác vaên kieán luïc cuûa hoïc giôùi Trung Quoác, töùc caùch söû duïng tö lieäu vaøo muïc ñích nghieân cöùu, chuùng toâi nhaän thaáy haàu heát hoïc giôùi Trung Quoác ñeàu trích daãn sai hoaëc khoâng ñuùng vôùi tinh thaàn tö lieäu goác, taïo ra nhöõng lyù luaän xa rôøi tinh thaàn nguyeân taùc. Ñaùng tieác laø, moät vaøi hoïc giaû Vieät Nam, khi tieáp caän tö lieäu naøy, laïi chöa coù söï tìm hieåu thaáu ñaùo, maïch laïc neân ñöa ra suy luaän boàng boät. Khaûo saùt vaø trích dòch Haûi quoác vaên kieán luïc, chuùng toâi nhaèm cuøng vôùi ñoäc giaû tieáp caän yù nghóa caên baûn cuûa noäi dung saùch naøy, qua ñoù coù caùi nhìn khaùch quan vaø caån troïng ñoái vôùi nhöõng taøi lieäu thuoäc veà coå söû bieån Ñoâng. ABSTRACT “HAÛI QUOÁC VAÊN KIEÁN LUÏC”: EXAMINATION AND TRANSLATION “Haûi quoác vaên kieán luïc” [A monography of countries in Eastern, Southern, and Western Asia and relevant trading sea routes] written by Traàn Luaân Quyùnh in the times of the Qing dynasty is about the geography, customs, specialties and the commercial activities of many countries, archipelagos, and islands in eastern, southern, and western Asia and the sea routes connecting China to those places. Since 1950’s, Chinese researchers have been constantly quoting this book, interpreting it and giving inferences to prove the Chinese historical ownership over the Paracel Islands and the Spratly Islands of Vietnam. However, when we looked into the way the Chinese researchers quoted the documents for their research works, I found out that most of them made mistakes in their quotations or committed misinterpretations of the original documents, which led to wrong their inference. It is a pity that a number of Vietnamese scholars, due to their superficial study on this document, have put forward flighty remarks regarding the issue. Studying and quoting data from “Haûi quoác vaên kieán luïc”, we hope the readers would have an opportunity to understand the basic ideas of this work and consequently have an objective view of it. One should be very careful with ancient documents regarding the East Sea.