Báo cáo nghiên cứu khoa học " HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT LÊ LỢI TRONG TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ HỘI THỀ CỦA NGUYỄN QUANG THÂN "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

170
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự phát triển của tiểu thuyết lịch sử ở Việt Nam cũng như ở châu Âu đã đặt ra nhiều vấn đề lý luận: sự khác nhau trong nhiệm vụ của nhà viết sử và nhà viết tiểu thuyết lịch sử, mối quan hệ giữa sự kiện lịch sử và vai trò của hư cấu nghệ Nhà văn Nguyễn Quang Thân và tác phẩm Hội thề thuật, tiểu thuyết lịch sử và nhiệm vụ soi sáng đời sống thực tại, sự đồng cảm của nhà văn với các nhân vật lịch sử và thời đại lịch sử, các kiểu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT LÊ LỢI TRONG TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ HỘI THỀ CỦA NGUYỄN QUANG THÂN "

35 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 HÌNH TÖÔÏNG NHAÂN VAÄT LEÂ LÔÏI TRONG TIEÅU THUYEÁT LÒCH SÖÛ HOÄI THEÀ CUÛA NGUYEÃN QUANG THAÂN Nguyễn Văn Hùng* 1. Söï phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát lòch söû ôû Vieät Nam cuõng nhö ôû chaâu AÂu ñaõ ñaët ra nhieàu vaán ñeà lyù luaän: söï khaùc nhau trong nhieäm vuï cuûa nhaø vieát söû vaø nhaø vieát tieåu thuyeát lòch söû, moái quan heä giöõa söï kieän lòch söû vaø vai troø cuûa hö caáu ngheä Nhaø vaên Nguyeãn Quang Thaân vaø taùc phaåm Hoäi theà thuaät, tieåu thuyeát lòch söû vaø nhieäm vuï soi saùng ñôøi soáng thöïc taïi, söï ñoàng caûm cuûa nhaø vaên vôùi caùc nhaân vaät lòch söû vaø thôøi ñaïi lòch söû, caùc kieåu tieåu thuyeát lòch söû trong kinh nghieäm saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên, ñaëc tröng cuûa tieåu thuyeát lòch söû hieän ñaïi... Tieåu thuyeát lòch söû phaûi giaûi quyeát moät nhieäm vuï keùp, noù phaûi nhaûy qua hai voøng löûa: voøng löûa “lòch söû” vaø voøng löûa “tieåu thuyeát”. Khi mieâu taû veà lòch söû, caùch laøm cuûa nhaø tieåu thuyeát khaùc vôùi caùch laøm cuûa nhaø söû hoïc, maëc duø caû hai ñeàu döïa vaøo caùc cöù lieäu lòch söû. Söû gia ghi cheùp vaø giôùi thieäu nhaân vaät nhö danh nhaân, anh huøng; caùc bieán coá, söï kieän, baøi hoïc lòch söû; roài nhöõng töông quan veà löïc löôïng, giai caáp; xu theá phaùt trieån cuûa caùc giai caáp, caùc thôøi ñaïi… Coøn tieåu thuyeát gia laïi mieâu taû nhaân vaät lòch söû khoâng chæ qua caùc vò vua chuùa, töôùng lónh maø coøn qua cuoäc soáng bình thöôøng haèng ngaøy cuûa nhaân daân, qua nhöõng ñau khoå vaø nieàm vui, maát maùt vaø haøo quang cuûa hoï. Chæ vôùi moät vaøi ñieåm níu mong manh vaøo lòch söû, tieåu thuyeát gia coù theå töôûng töôïng, hö caáu vaø saùng taïo ra moät theá giôùi ngheä thuaät rieâng. Khoâng nhöõng theá, tieåu thuyeát gia coøn chæ ra nhöõng nguyeân nhaân saâu xa trong taâm hoàn con ngöôøi, nhöõng söï thaät ñaõ bò caùc nhaø söû hoïc boû qua: “Caùc nhaân vaät cuûa tieåu thuyeát lòch söû phaûi sinh ñoäng hôn caùc nhaân vaät lòch söû, vì caùc nhaân vaät cuûa tieåu thuyeát lòch söû ñöôïc trao cho söï soáng, coøn caùc caù nhaân lòch söû thì ñaõ soáng” [11: 450]. Nhieäm vuï cuûa caùc nhaø vaên vieát veà ñeà taøi lòch söû laø phaûi laøm soáng laïi lòch söû, vöøa taïo cho noù moät söùc soáng môùi ñeå lòch söû coù theå song haønh cuøng hieän taïi. Nhôø vaäy maø caùc nhaân vaät trong tieåu thuyeát lòch söû hieän leân moät caùch sinh ñoäng, nhaát quaùn vaø ña daïng trong caùc moái quan heä vôùi moïi maët cuûa ñôøi soáng. 2. Tieåu thuyeát lòch söû ñaõ xuaát hieän töø laâu trong vaên hoïc Vieät Nam, nhöng ôû caùc giai ñoaïn tröôùc phaàn lôùn caùc nhaø vaên ñeàu khai thaùc lòch söû theo höôùng minh hoïa chính söû, theo tinh thaàn daân toäc, ñeà cao truyeàn thoáng döïng nöôùc giöõ nöôùc vaø ngöôøi anh huøng. Luùc naøy, tieåu thuyeát lòch söû ñaäm chaát truyeän keå maø nhaït chaát tieåu thuyeát. Vì vaäy, neáu tröôùc ñaây caûm thöùc * Tröôøng Ñaïi hoïc Phuù Xuaân, Hueá.
36 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 chieâm baùi, ngöôõng voïng vaø ngôïi ca laø caûm thöùc chuû ñaïo cuûa tieåu thuyeát lòch söû nhaèm goùp phaàn tuyeân truyeàn, giaùo duïc loøng yeâu nöôùc, nieàm töï haøo daân toäc vaø yù chí choáng giaëc ngoaïi xaâm, thì tieåu thuyeát lòch söû ñöông ñaïi (chuùng toâi ngaàm hieåu laø sau naêm 1986) laïi chaûy theo maïch caûm thöùc phaân tích, giaû ñònh, giaûi thieâng, chieâm nghieäm, lyù giaûi vaø ñaùnh giaù lòch söû. Trong giai ñoaïn naøy ñaõ ñaùnh daáu nhöõng taùc phaåm raát thaønh coâng vaø gaây ñöôïc söï chuù yù cuûa dö luaän nhö Soâng Coân muøa luõ (Nguyeãn Moäng Giaùc), Hoà Quyù Ly vaø Maãu thöôïng ngaøn (Nguyeãn Xuaân Khaùnh), Giaøn thieâu (Voõ Thò Haûo), Baõo taùp trieàu Traàn (Hoaøng Quoác Haûi), Con ngöïa Maõn Chaâu vaø Hoäi theà (Nguyeãn Quang Thaân), Ngöôøi traêm naêm cuõ (Hoaøng Khôûi Phong), Nguyeãn Du (Nguyeãn Theá Quang), Nguyeãn Traõi (Buøi Anh Taán)... Vôùi caûm thöùc naøy, lòch söû khoâng chæ taùi hieän ôû beà maët cuûa caùc söï kieän, bieán coá lòch söû maø coøn ñöôïc soi chieáu ôû caùi nhìn ña chieàu vôùi nhieàu goùc nhìn. Nhöõng “vuøng môø”, “khuaát toái” cuûa lòch söû ñöôïc tröng ra, nhöõng bí aån nôi “thaâm cung” vaø nhöõng xung ñoät, maâu thuaãn ñöôïc phaân tích, ñeå roài lòch söû ñöôïc chieâm nghieäm, lyù giaûi vaø laéng keát ôû chieàu saâu soá phaän con ngöôøi. Luùc ñoù, tieåu thuyeát lòch söû trôû thaønh aán töôïng, traûi nghieäm vaø suy tö caù nhaân, caù nhaân trôû thaønh trung taâm cuûa töï söï. 3. Neáu nhö coi Con ngöïa Maõn Chaâu cuûa nhaø vaên Nguyeãn Quang Thaân laø moät tieåu thuyeát lòch söû “gaàn” - vieát veà ñeâm tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, thì taùc phaåm môùi nhaát cuûa oâng, Hoäi theà (xuaát baûn naêm 2008, sau 5 naêm thai ngheùn), laø moät tieåu thuyeát lòch söû “xa”, nghóa laø moät tieåu thuyeát lòch söû “ñích thöïc” theo quan nieäm ñaõ ñöôïc maëc ñònh töø tröôùc ñeán nay. Ngay töø khi ra ñôøi, tieåu thuyeát Hoäi theà ñaõ gaây xoân xao dö luaän vaø ñöôïc giôùi nghieân cöùu pheâ bình trong nöôùc raát quan taâm. Taùc phaåm vieát veà cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn, laøm soáng laïi haøng loaït nhöõng nhaân vaät ñaõ ñöôïc löu danh trong chính söû vaø trong caùc caâu chuyeän truyeàn thuyeát daân gian (Leâ Lôïi, Nguyeãn Traõi, Traàn Nguyeân Haõn, Phaïm Vaán, Leâ Saùt, Thò Loä, Hoaøng haäu Ngoïc Traàn…). Ngoaøi 9 trang phuï luïc vaø ñeán 29 chuù thích giaûi thích töông ñoái kyõ nhieàu tö lieäu veà söï kieän, nhaân vaät lòch söû xuaát hieän tröïc tieáp hay giaùn tieáp trong taùc phaåm, Hoäi theà ñöôïc chia thaønh 10 chöông nhö: Böõa aên ñeâm, Sang soâng, Xöông Giang, Töù haûi giai huynh... Cuoán tieåu thuyeát naøy laáy khoâng gian heïp laø thaønh Ñoâng Quan vaø vuøng Kinh Baéc, trong moät thôøi gian ngaén khoaûng daêm baûy ngaøy tröôùc sau traän Xöông Giang lòch söû. Trong moät “laùt caét lòch söû” ñoù, baûy vaïn quaân Minh ñi cöùu nguy bò gieát vaø bò baét soáng trong moät ñeâm, naêm vaïn quaân trong thaønh Ñoâng Quan khoanh tay chòu troùi. Trong cuoán tieåu thuyeát vieát veà nhöõng ngaøy cuoái cuøng aáy cuûa khôûi nghóa Lam Sôn, Nguyeãn Quang Thaân taäp trung vieát veà cuoäc ñaáu tranh cuûa noäi boä töôùng lónh nghóa quaân tröôùc “keá laï xöa nay chöa töøng coù” cuûa Leâ Lôïi vaø Nguyeãn Traõi, cuoäc tranh giaønh ngoâi vua vaø quyeàn bính ñaõ aâm æ ngay caû trong nhöõng ngaøy khoùi löûa, moái quan heä giöõa nhaø vua vaø trí thöùc, qua ñoù saâu xa hôn laø thaân phaän chieác baùch giöõa doøng cuûa ngöôøi trí thöùc giöõa ñaùm cöôøng quyeàn voâ hoïc (moät moâ típ chuû ñeà xuyeân suoát trong caùc cuoán tieåu thuyeát lòch söû cuûa Nguyeãn Quang Thaân), taán bi kòch lòch söû giöõa nhöõng töôùng lónh aùo vaûi côø ñaøo vôùi caùc nhaø khoa baûng Thaêng Long daãn tôùi nhöõng heä luïy theâ thaûm maõi veà sau… Roõ raøng, coù theå nhaän thaáy ñaây hoaøn toaøn laø nhöõng vaán ñeà cuûa “quaân ta”, vaø chính qua söï trieån khai caùi maâu thuaãn giöõa quaân ta vôùi
37 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 nhau naøy maø Nguyeãn Quang Thaân ñaõ laøm ñöôïc moät “giaûi minh lòch söû” theo caùch rieâng cuûa mình. Vaø ñaëc bieät cuõng chính treân neàn caùc söï kieän, bieán coá lòch söû nhö vaäy, baèng söï caûm nhaän tinh teá cuøng vôùi söï hö caáu, töôûng töôïng, saùng taïo, Nguyeãn Quang Thaân ñaõ xaây döïng neân nhöõng böùc chaân dung nhaân vaät lòch söû sinh ñoäng, ñoäc ñaùo vaø môùi laï. Moät trong nhöõng böùc chaân dung aáy laø chaân dung cuûa vò anh huøng aùo vaûi côø ñaøo Leâ Lôïi. 4. Leâ Lôïi - töø chaân dung lòch söû ñeán chaân dung ngheä thuaät 4.1. Ngheä thuaät “chaám phaù” chaân dung nhaân vaät Vôùi vieäc söû duïng ngöôøi keå chuyeän ôû ngoâi thöù ba, ngöôøi keå chuyeän ñöùng beân ngoaøi quan saùt vaø keå laïi caâu chuyeän, taùc giaû ñaõ phaùc hoïa gaàn nhö troïn veïn vaø ñaày ñuû caùi khoâng khí tuø ñoïng, böùc boái cuûa ñeâm tröôùc hoäi theà, veõ neân böùc tranh sinh ñoäng veà ñôøi soáng sinh hoaït, phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi daân ñaát kinh kyø phoàn hoa trong vaùn côø taøn; taùi hieän laïi khoâng khí chieán traän vôùi nhöõng caûnh daøn binh boá traän, nhöõng caûnh cheát choùc thaûm khoác, nieàm vui cuûa söï chieán thaéng vaø noãi nhuïc nhaõ eâ cheà cuûa söï thaát baïi… Khoâng nhöõng theá, baèng phöông thöùc traàn thuaät khaùch quan vôùi vieäc söû duïng ñaéc ñòa ñieåm nhìn cuûa ngöôøi keå chuyeän - taùc giaû haøm aån, nhaø vaên ñaõ heát söùc tinh teá khi chaám phaù chaân dung nhaân vaät lòch söû Leâ Lôïi. Ñoù khoâng ñôn thuaàn laø hình thöùc “chuïp aûnh chaân dung ngheä thuaät” maø ñoù chính laø nhöõng “neùt veõ chaân dung ngheä thuaät”. Caùch laøm naøy khoâng nhöõng giuùp nhaø vaên thoåi hoàn vaøo nhaân vaät laøm cho nhaân vaät “trôû mình” böôùc laïi nhöõng böôùc ñi trong quaù khöù maø coøn thoåi caû nhöõng taâm tö, tình caûm cuûa chính taùc giaû khi khaéc hoïa caùc böùc chaân dung aáy. Ñieàu deã daøng nhaän thaáy, taùc giaû cuûa Hoäi theà chæ phaùc taû veà hình daùng, coøn haàu heát laø taäp trung ñaëc taû treân göông maët. Nhôø vaäy, göông maët coù söùc gôïi vaø mang giaù trò bieåu caûm cao cuûa moät tính caùch, thaäm chí laø moät soá phaän, moät thaân phaän, moät bi kòch. Theo caùch hình dung cuûa chuùng toâi, theá giôùi nhaân vaät cuûa Nguyeãn Quang Thaân laø theá giôùi cuûa söï ñoái maët tröôùc khi xaûy ra caùc cuoäc ñoái thoaïi tö töôûng. Nhöõng khuoân maët ñoái maët, nhìn nhau, doø xeùt, loät traàn, thuø haän, phaùn xeùt vaø töï thuù… Vôùi khuoân maët chöõ ñieàn cuøng ñoâi maét nhoû ñeå boäc loä tính khí coá chaáp, nhieàu duïc voïng vaø coù chuùt gì thoâ baïo cuûa töôùng quaân Leâ Saùt; ñoâi maét xeách, traùn thaáp, khoâng töông xöùng maáy vôùi boä maët vaø thaân hình cao lôùn, Phaïm Vaán toû veû moät voõ quan nhieàu möu trí laét leùo vaø moät taâm hoàn heïp hoøi, laém tham voïng hôn laø moät traùng só coi caùi cheát nheï töïa loâng hoàng; coøn Leâ Vaên An laïi ñöôïc nhìn nhaän qua ñoâi maét saâu vaø caëp loâng maøy bí hieåm. Vôùi Nguyeãn Traõi, nhaø vaên khoâng ñaëc taû nhieàu veà ngoaïi hình, coù chaêng chæ mieâu taû caùi daùng ngöôøi maûnh mai, luùc naøo cuõng chænh teà vaø thanh tao vôùi aùo daøi, khaên ñoùng, cuøng cöû chæ, lôøi noùi khoan thai, nheï nhaøng. Nhöng ñaèng sau vaø beân trong veû ngoaïi hình naøy laø moät khoái tö töôûng khoång loà cuûa moät nhaø Nho ñích thöïc. Ñaëc bieät, taùc giaû ñaõ xaây döïng raát thaønh coâng böùc chaân dung cuûa Leâ Lôïi baèng nhöõng neùt taïo hình tinh teá ñaày söùc bieåu caûm, toaùt leân ñaày ñuû, troïn veïn thaàn thaùi vaø caùi hoàn cuûa nhaân vaät. Chuùng ta nhaän ra beân ngoaøi söï boã baõ, bôøm xôm nhö moät noâng phu, moät oâng lang thuoác baéc, moät vò ñaàu muïc xöù Thanh laø caùi uy vöông giaû loä ra trong caùi chau maøy, caùi veû maët laïnh nhö
38 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 tieàn vôùi caùi nhìn quaéc maét, theå hieän söï thaát thöôøng, baát traéc vaø khoù ñoaùn ñònh cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn - Leâ Lôïi. Chæ moät vaøi neùt chaám phaù cuûa ngöôøi keå chuyeän - taùc giaû haøm aån, chaân dung cuûa nhaân vaät hieän leân voâ cuøng sinh ñoäng vaø tinh teá. Cuõng moät göông maët aáy, coù khi “hieàn laønh nhö moät oâng tieân” vôùi hai caùi luùm ñoàng tieàn nhoû moãi khi cöôøi, nhöng laïi coù luùc loä ra veû hoang daïi vaø ñoäc ñoaùn cuûa vò chuùa ñoäng Lam Sôn moãi khi oâng nhaên maët, luùm ñoàng tieàn bieán maát, ñoâi loâng maøy raäm xeách leân. Roõ raøng, taùc giaû ñaõ khoâng laøm coâng vieäc “keû loâng maøy cho xaùc cheát” ñeå cung caáp cho ngöôøi ñoïc nhöõng xaùc öôùp lòch söû khoâ cöùng, thieáu söùc soáng maø ñaõ döïng leân moät chaân dung baèng xöông baèng thòt, khieán cho nhaân vaät moät laàn nöõa “soáng daäy” nhöõng neùt vöøa gaàn guõi, quen thuoäc, vöøa ñoäc ñaùo, môùi laï. 4.2. Leâ Lôïi - thieân taøi vaø phaåm chaát ñeá vöông Beân caïnh ñieåm nhìn cuûa ngöôøi keå chuyeän - taùc giaû haøm aån, Nguyeãn Quang Thaân trong tieåu thuyeát Hoäi theà coøn xaây döïng vaø chuyeån giao ñieåm nhìn cho caùc nhaân vaät cuûa mình. Khi aáy ngöôøi keå chuyeän ñaõ maát ñi vai troø “toaøn naêng, toaøn tri” do ñaõ trao ñieåm nhìn cho nhaân vaät, vaø cuõng töø luùc naøy nhaân vaät laïi soi roïi moïi söï kieän, tình huoáng vôùi caùi nhìn noäi taâm töï thaân vaø baèng chính söï neám traûi trong chieàu saâu taâm hoàn anh ta. Roõ raøng nhaø vaên ñaõ raát yù thöùc trong vieäc xaây döïng phöông thöùc traàn thuaät töø nhieàu ñieåm nhìn, qua ñoù taïo ra söï töông taùc, phöùc hôïp, khieán cuoán tieåu thuyeát lòch söû cuûa oâng trôû neân ña thanh, phöùc hôïp. Vôùi vieäc chuyeån giao ñieåm nhìn beân trong vaøo nhaân vaät Leâ Lôïi, taùc giaû khoâng nhöõng khoâng laøm maát ñi nhöõng neùt thoâ laäu cuûa moät thoå haøo ngöôøi Möôøng mieàn nuùi xöù Thanh, maø coøn cho chuùng ta thaáy ñöôïc nhöõng suy tö, traên trôû, nhöõng phaåm chaát khaùc ngöôøi, thöôøng thaáy cuûa baäc ñeá vöông. Nguyeãn Quang Thaân ñaõ daønh raát nhieàu trang ñeå cho Leâ Lôïi ñoäc thoaïi noäi taâm, coù khi phaân thaân ñoái thoaïi, töï vaán vôùi chính mình ñeå boäc loä chieàu saâu taâm hoàn cuõng nhö nhöõng boäc loä bieán thaùi tinh vi, nhöõng caûm nhaän tinh teá beân trong con ngöôøi. Luùc naøy, dieãn ngoân vöøa ñöôïc hieåu laø dieãn ngoân giaùn tieáp cuûa ngöôøi keå chuyeän cuõng ñoàng thôøi laø dieãn ngoân tröïc tieáp cuûa nhaân vaät. Nhôø ñoù, chuùng ta môùi thaáy vaø caûm nhaän heát ñöôïc nhöõng traên trôû, suy tö, caû nhöõng thaùi ñoä, quan ñieåm, laäp tröôøng cuûa nhaân vaät ñoái vôùi nhöõng bieán coá, söï kieän lòch söû, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh vaø ñoái vôùi chính baûn thaân mình. Leâ Lôïi voán khoâng öa ñaùm trí thöùc Lam Sôn, nhaát laø Nguyeãn Traõi vaø Traàn Nguyeân Haõn, bôûi hoï coù caùi taøi cao vaø kieán vaên roäng, khaùc haún vôùi oâng vaø caùc töôùng soaùi Lam Sôn cuûa oâng. Thaäm chí oâng luoân nghi ngôø vaø phaûi deø chöøng hoï. OÂng luoân mang moät moái lo thaàm kín raèng “Maáy oâng nhaø Nho kia chöõ nghóa ñaày buïng nhöng lieäu hoï chòu khaáu ñaàu giuùp raäp ta ñeán ñöôïc luùc naøo?” [9: 114]. Töø ñoù, oâng ñoái xöû vôùi hoï nhö troïng khaùch, phuïc taøi hoï vaø bieát duøng taøi cuûa hoï. Nhöng khaùch vaãn laø khaùch. Chính vì vaäy, Nguyeãn Traõi ñaõ hôn moät laàn mang caùi caûm giaùc coâ ñôn, caùi e deø cuûa moät vò khaùch giöõa ñaùm quaàn thaàn bôûi oâng thaáy raèng oâng chæ maõi laø baày toâi trung thaønh heát loøng vì chuû töôùng chöù khoâng theå laø baèng höõu vaø coù leõ chöa bao giôø laø baèng höõu nhö caùc töôùng lónh Lam Sôn. Roõ raøng, thoâng qua ñieåm nhìn beân trong cuûa Leâ Lôïi
39 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 vôùi nhöõng lôøi taâm söï nhö ruùt ruoät gan maø coù, chuùng ta thaáy ñöôïc khaû naêng chung soáng hoøa hôïp vôùi caùi “dò kyû” neáu nhö noù coù lôïi cuûa Leâ Lôïi. Duø oâng thaáu hieåu caùi khaùc bieät raát lôùn giöõa oâng vaø töôùng soaùi Lam Sôn cuûa oâng vôùi ñaùm trí thöùc Thaêng Long, vaø duø baûn thaân oâng voán laø keû ít hoïc, luoân mang caùi maùu “gheùt hoïc troø” trong mình, nhöng oâng laïi hieåu hôn ai heát, oâng caàn hoï ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu lôùn lao cuûa mình. Khi khoâng caàn nöõa, oâng seõ xuoáng tay khoâng chuùt neå nang. Caùi cheát cuûa Traàn Nguyeân Haõn (phaàn phuï chuù) haún laø moät ví duï sinh ñoäng veà loái öùng xöû thöôøng gaëp ôû nhöõng vò vua khai trieàu ôû Trung Quoác laãn Vieät Nam: gieát coâng thaàn khi ñaõ töùc vò. Thoû heát thì beû cung teân, caày caùo heát thì choù saên aét bò ñem ra laøm thòt. Veà phía ñaùm trí thöùc Thaêng Long laø vaäy, coøn vôùi ñaùm coâng thaàn töôùng soaùi ñaõ cuøng oâng naèm gai neám maät, aên laù coû, chaïy troán nhö chuoät trong hang, Leâ Lôïi laïi theå hieän moät phaåm chaát raát ñaëc bieät, ñoù laø söï thaáu hieåu vaø khaû naêng chung soáng vôùi caùc “ñoàng chí” cuûa mình. OÂng khoâng nghi ngôø loøng trung trinh cuõng nhö khoâng laï gì tính thoâ baïo, hieáu saùt, tham lam cuûa maáy oâng töôùng soaùi aùo vaûi taâm phuùc cuûa mình. Laø ngöôøi ñöùng ñaàu cuoäc khôûi nghóa, töøng nhieàu laàn vaøo sinh ra töû, oâng thuoäc laøu tính neát töøng töôùng soaùi, taøi cuõng nhö taät cuûa hoï. Nhöng oâng laïi caøng thaáu hieåu, neáu khoâng coù hoï thì Lam Sôn seõ khoâng coù nghieäp lôùn. Vì vaäy, oâng bieát chaáp nhaän dung tuùng cho söï caøn rôõ, thaäm chí quaùi ñaûn (ñeán möùc ñoä naøo ñoù) cuûa hoï, “oâng cuõng bieát caùch thaû cöông cho caùi tham cuûa hoï ñuùng luùc, ñuùng choã ñeå cuûng coá loøng trung, kích thích taøi naêng vaø loøng duõng caûm nôi chieán ñòa vì hôn ai heát oâng nhìn thaáy choã yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi duø hoï laø töôùng hay laø moät anh toát” [9: 115]. Vôùi oâng, moät vò minh chuû ñích thöïc phaûi hôn ai heát thaáu hieåu vaø bieát duøng caùi giaù trò vaø caû caùi voâ giaù trò cuûa keû thaát hoïc. Luoân ñöùng tröôùc söï maâu thuaãn, baát hoøa giöõa trí thöùc Thaêng Long (Nguyeãn Traõi, Traàn Nguyeân Haõn, Phaïm Vaên Xaûo, Löu Nhaân Truù) vôùi ñaùm töôùng soaùi Lam Sôn (Phaïm Vaán, Leâ Saùt), Leâ Lôïi hieåu hôn ai heát baûn chaát cuûa söï xung ñoät, vaø vò chuùa coâng thaáu hieåu raèng söï dieät vong cuûa baát kyø beân naøo cuõng khieán söï nghieäp cuûa cuoäc khôûi nghóa tieâu tan. Vì vaäy, oâng raát tinh teá khi choïn cho mình moät caùch öùng xöû hôïp lyù hôïp tình ñeå vöøa keát hôïp maáy caùi buïng chöõ nghóa, maáy caùi ñaàu möu löôïc Baéc Haø (ñöôïc oâng ví laø ñoâi maét) vôùi tay kieám tay cung cuûa caùc voõ töôùng tuy ít hoïc nhöng thöøa gan daï, trung thaønh ñaõ cuøng oâng chia ngoït seû buøi töø ngaøy daáy nghóa (ñöôïc oâng xem laø caùnh tay). Cho neân, coù luùc oâng meàm hay raén, co hay duoãi, ra aân hay ra uy, ñuùng ngöôøi ñuùng luùc vôùi taát caû caùc beà toâi khieán cho ñaùm trí thöùc Thaêng Long laãn töôùng lónh Lam Sôn phaûi taâm phuïc khaåu phuïc vì moät muïc tieâu vaø lyù töôûng chung. Nguyeãn Traõi ñaõ thaät tinh teá vaø saâu saéc khi duøng hình aûnh con chim phöôïng hoaøng ñeå noùi veà tính caùch cuõng nhö baûn lónh vò chuùa coâng naøy: “Nhaø vua laø con phöôïng hoaøng Lam Sôn bay tít treân trôøi cao maø vaãn thaáy gioït söông treân ngoïn coû” [9: 188]. 4.3. Leâ Lôïi - con ngöôøi bi huøng Ñoái vôùi theå loaïi tieåu thuyeát lòch söû, theá giôùi nhaân vaät ñöôïc xaây döïng vöøa laø nhöõng con ngöôøi thaät ñaõ ñöôïc ghi trong söû saùch vöøa laø nhöõng con ngöôøi ñöôïc nhaø vaên hö caáu, töôûng töôïng, nhöng töïu trung laïi hoï vaãn ñöôïc
40 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 khoaùc leân treân mình taám aùo choaøng nhuoám maøu saéc huyeàn thoaïi bôûi taøi naêng, caù tính saùng taïo vaø caû nhöõng böùc thoâng ñieäp, nhöõng luoàng tö töôûng maø nhaø vaên muoán göûi gaém vaøo ñoù. Beân caïnh vieäc xaây döïng nhaân vaät mang khaùt voïng, söù maïng lòch söû, Nguyeãn Quang Thaân trong tieåu thuyeát cuûa mình coøn taùi hieän loaïi hình nhaân vaät mang soá phaän bi kòch trong côn loác xoaùy cuûa lòch söû. Ñoù chính laø söï chieâm nghieäm, lyù giaûi lòch söû khoâng chæ baèng caùi nhìn beân ngoaøi, khaùch quan maø coøn baèng caùi nhìn beân trong, ñaày daáu aán chuû quan cuûa nhaø vaên. Nhôø ñoù, lòch söû ñöôïc nhìn nhaän töø chính soá phaän vaø nhöõng heä luïy bi kòch cuûa con ngöôøi trong côn loác xoaùy cuûa noù chöù khoâng phaûi theo chieàu ngöôïc laïi. Thoâng qua ñieåm nhìn noäi taâm, chuùng ta môùi thaáy heát nhöõng tính caùch traùi chieàu, nhöõng suy nghó ñoái laäp, nhöõng traên trôû, suy tö vaø caû nhöõng quan ñieåm phöùc taïp cuûa Leâ Lôïi. OÂng ñaët mình vaøo nhöõng söï löïa choïn nghieät ngaõ ñeå chính baûn thaân mình phaûi mang bi kòch cuûa söï choïn löïa ñau ñôùn. Moät maët, oâng khoâng muoán maát ñi ngöôøi vôï yeâu, Hoaøng haäu Ngoïc Traàn taøi saéc veïn toaøn, nhöng maët khaùc oâng laïi nhaãn taâm hy sinh baø cho quyeàn löïc. Hai ngöôøi phuï nöõ trong cuoäc ñôøi oâng cuõng laàn löôït hy sinh theo nhöõng caùch khaùc nhau vì oâng vaø vì söï nghieäp cuûa oâng. Vôùi Leâ Lôïi, Nguyeãn Traõi vöøa laø moät “thaùch thöùc” laïi vöøa laø moät tri aâm tri kyû. Trong maét vò quaân sö taøi hoa naøy, Leâ Lôïi laø moät con ngöôøi vó ñaïi nhö nuùi Thaùi Sôn nhöng vaãn laø nuùi Thaùi Sôn trong voùc daùng moät con ngöôøi. Hôn ai heát, oâng nhaïy caûm vaø tinh teá nhaän ra taán bi kòch coâ ñôn cuûa vò chuùa coâng, “ngöôøi coù baûn naêng laøm ngöôøi maïnh meõ, ngöôøi cuõng ñoøi hoûi ñöôïc yeâu thöông, ñöôïc aân aùi, ñöôïc chieàu chuoäng, ñöôïc chaêm soùc nhö ai. Nhöng ngöôøi laïi phaûi laøm töôùng, phaûi laøm vua! Gaùnh naëng treân vai ngöôøi quaù naëng.” [9: 84] Moät khi caøng leo leân ñænh cao cuûa quyeàn löïc vaø danh voïng, hôn ai heát Leâ Lôïi nhaän ra söï maát maùt quaù lôùn lao, ñoù laø söï töï do laøm theo nhöõng ñieàu mình thích. Chöa bao giôø oâng heát caûm nhaän caùi bi kòch “tha nhaân”, ñaùnh maát baûn theå trong söï baát löïc bôûi gaùnh naëng cuûa traùch nhieäm vaø cuûa söù meänh lòch söû ñaët treân ñoâi vai mình. OÂng bieát roõ sau Hoäi theà Luõng Nhai oâng ñaõ maát haún cuoäc ñôøi thanh xuaân cuõ, cuoäc ñôøi oâng yeâu quyù, bôûi oâng khoâng phaûi giaáu ai caùi duïc voïng baûn naêng cuûa moät con ngöôøi nôi thoân daõ vaø raát sung söôùng khi nhöõng duïc voïng aáy ñaõ ñöôïc thoûa maõn. 4.4. Leâ Lôïi - con ngöôøi ñôøi thöôøng, laõng maïn Khai thaùc moät nhaân vaät lòch söû ñaày maøu saéc truyeàn thuyeát, huyeàn thoaïi nhö Leâ Lôïi, Nguyeãn Quang Thaân coøn mang laïi cho ngöôøi ñoïc moät caùi nhìn môùi meû vaø raát tinh teá. Beân caïnh nhöõng phaåm chaát khaùc ngöôøi cuûa baäc ñeá vöông, chuùng ta coøn nhaän ra nhieàu goùc khuaát aån sau con ngöôøi löøng danh, moät tính caùch laõng maïn ñôøi thöôøng ñöôïc chöùa ñöïng trong moät ñôøi soáng noäi taâm voâ cuøng phong phuù. Baèng caùch ñeå cho nhaân vaät töï do boäc loä chieàu saâu theá giôùi noäi taâm, phôi baøy ra nhöõng yù nghó thaàm kín trong taâm hoàn, taùc giaû ñaõ laøm soáng daäy nhöõng vuøng kyù öùc ñeïp ñeõ vaø voâ cuøng thi vò nhöng khoâng keùm phaàn saâu saéc
41 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 cuûa ngöôøi anh huøng aùo vaûi côø ñaøo. Nhaân vaät luùc naøy ñöôïc soi chieáu töø goùc nhìn ñôøi tö, gaàn guõi, moäc maïc, chaân thaät vaø dung dò. Töø cöû chæ laáy tay nhoùn baùnh aên ngaáu nghieán sau khi vuïng veà ñeå baùnh rôi xuoáng saøn goã, caùi caûm giaùc nao nao khi ngöûi thaáy muøi rôm môùi thoaûng treân ngöôøi Thò Loä, ñeán caùi nhìn “xeù gaø” mang chuùt duïc voïng baûn naêng cuûa ngöôøi ñaøn oâng, taát caû ñeàu ñöôïc mieâu taû moät caùch tinh teá vaø raát ñoãi ñôøi thöôøng. Khi chuaån bò cho cuoäc chieán khoác lieät moät maát moät coøn vôùi quaân Minh trong traän Xöông Giang lòch söû, Leâ Lôïi nhìn traän ñòa giaëc phôi treân caùnh ñoàng, gôïi cho oâng bieát bao kyû nieäm vaø öôùc muoán trôû laïi thôøi thô daïi. Luùc ñoù, oâng ñöôïc soáng nhö chính mình giöõa baït ngaøn nuùi ñoài, meânh moâng ñoàng luùa, cuûa nhöõng buoåi ñi saên laøm naùo ñoäng caû moät vuøng vaø caû nhöõng buoåi tieäc thaâu ñeâm suoát saùng beân caïnh nhöõng chieán höõu taâm giao. Vaø baây giôø, khi ñaõ ôû moät ñòa vò khaùc, vôùi quaù nhieàu raøng buoäc, quaù nhieàu traùch nhieäm maø oâng phaûi gaùnh chòu, oâng khoâng theå nhö vaäy ñöôïc nöõa. “Trong thaâm taâm oâng bieát mình cuõng chæ laø moät con ngöôøi nhö ai, khi cao caû, khi thaáp heøn, moät con ngöôøi töøng quen ñöôïc soáng “töï nhieân nhö nhieân”… Coøn baây giôø, khi ñaõ laø Bình Ñònh Vöông oâng muoán “töï nhieân nhö nhieân” cuõng khoâng ñöôïc nöõa. OÂng buoäc loøng phaûi cao caû, phaûi anh huøng maø thoâi” [9: 125]. Cuoäc chinh chieán ñaõ ñeå laïi quaù nhieàu daáu aán meät moûi treân neùt maët ngöôøi anh huøng aùo vaûi naøy. OÂng theøm caùi caûm giaùc gia ñình, ñoâi khi ghen tuoâng vôùi haïnh phuùc cuûa Nguyeãn Traõi khi vò quaân sö naøy luoân coù ngöôøi vôï ñeïp, quyeán ruõ vaø thoâng laøu kinh söû beân caïnh. Cuõng coù khi ngöïc oâng ñau nhoùi tröôùc moät muøi thôm ñoàng noäi quaù quen thuoäc vôùi oâng, luoân gaén chaët vôùi cuoäc ñôøi traùng nieân röïc rôõ maø oâng vöøa phaùt hieän ra laø noù ñaõ bieán maát vôùi bao laïc thuù tuyeät vôøi. Roõ raøng hình aûnh nuùi Thaùi Sôn trong voùc daùng moät con ngöôøi ñaõ theå hieän raát roõ söï dung dò, ñôøi thöôøng, ñoâi khi laø söï thi vò hoùa trong tính caùch vaø taâm hoàn con ngöôøi loãi laïc naøy. 4.5. Leâ Lôïi - con ngöôøi cuûa nhöõng suy tö, chieâm nghieäm Ñaët ñieåm nhìn beân trong vaøo nhaân vaät, ñeå cho nhaân vaät töï noùi baèng tieáng noùi cuûa mình, töï suy tö, traên trôû, caät vaán, phaùn xeùt vaø töï thuù löông taâm, moät laàn nöõa, nhaø vaên ñaõ laøm soáng daäy moät caùch sinh ñoäng chaân dung moät con ngöôøi vöøa raát ñoãi bình thöôøng laïi vöøa mang taàm voùc cuûa moät vò anh huøng daân toäc. Nguyeãn Quang Thaân ñaõ xaây döïng thaønh coâng hình töôïng Leâ Lôïi trong nhöõng suy tö, chieâm nghieäm. Nhôø ñoù, nhaân vaät ñöôïc nhìn nhaän ôû chieàu saâu taâm hoàn vaø mang yù vò trieát hoïc, nhaân sinh saâu saéc. Sau khi traûi qua bieát bao caûm giaùc luùc ñöôïc trôû veà vôùi kyù öùc ñeïp ñeõ cuûa tuoåi thô vaø khi ñoái dieän vôùi boån phaän, traùch nhieäm cuûa moät vò chuùa coâng, Leâ Lôïi ñaõ thoát leân trong taâm töôûng: “Taïi sao ñeâm mai, coù theå ñeâm ngaøy kia ta phaûi vaâng leänh cheùm gieát haøng vaïn con ngöôøi? Taïi sao xaõ taéc Ñaïi Vieät laïi choïn ta maø khoâng phaûi ai khaùc? Ta ñang laø oâng vua treân choùt voùt ñænh cao quyeàn löïc hay chæ laø moät keû khoán khoå bò töôùc ñoaït maát moät cuoäc ñôøi thuù vò, sung söôùng, töï do maø ta luoân nuoái tieác?” [9: 125-126]. Tröôùc nhöõng moái baát hoøa trong ñaùm quaàn thaàn taâm phuùc cuûa oâng, Leâ Lôïi ñaõ khoâng ít laàn chieâm nghieäm raèng: “Keû gioûi ñao cung hay coâng traïng nhieàu laïi coù quyeàn khinh reû ngöôøi hay chöõ ñeán theá sao? Phaûi chaêng ñoù laø chuyeän thöôøng tình cuûa moïi
42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 thôøi? Vaäy thì ngöôøi laøu laøu kinh söû sao laïi khoâng ñöôïc khinh mieät trôû laïi”. Moät vaán ñeà muoân thuôû luoân ñöôïc ñaët ra ôû baát kyø thôøi ñaïi lòch söû naøo - moái quan heä giöõa trí thöùc vaø chính trò, ñaõ ñöôïc Leâ Lôïi ñaët ra voâ cuøng böùc thieát, rieát raùo trong boái caûnh thöïc teá vaø coù theå noùi döôùi söï trò vì cuûa oâng, oâng ñaõ coá gaéng dung hoøa moái quan heä raát nhaïy caûm naøy. Döôøng nhö trong tieåu thuyeát Hoäi theà cuûa mình, Nguyeãn Quang Thaân ñaõ ñaët gaàn nhö toaøn boä tö töôûng cuûa cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn vaøo trong suy tö, chieâm nghieäm cuûa Nguyeãn Traõi. Cuøng vôùi Leâ Lôïi, nhaø vaên ñaõ xaây döïng raát thaønh coâng nhaân vaät Nguyeãn Traõi. Ñoù laø moät vò quaân sö taøi ba, suoát moät ñôøi tranh ñaáu cho tö töôûng nhaân nghóa, thaân daân, laáy daân laøm goác… nhöng laïi luoân hieän dieän ñôn ñoäc giöõa caùi trieàu ñình ñaäm chaát quaân söï, nhö noát nhaïc laïc nhòp trong moät baûn hoøa taáu. Tuy Nguyeãn Quang Thaân ñaõ löïa choïn Nguyeãn Traõi ñeå theå hieän kieåu con ngöôøi tö töôûng trong suoát thieân tieåu thuyeát cuûa mình, song, coù theå noùi raèng, Nguyeãn Traõi chæ coù theå laø Nguyeãn Traõi khi taøi naêng, loøng nhieät huyeát cuûa oâng ñöôïc Leâ Lôïi bieát vaø duøng ñeán. Ñieàu ñoù coù nghóa raèng, Leâ Lôïi chính laø ngöôøi cuï theå hoùa vaø sinh ñoäng hoùa nhöõng tö töôûng, chính saùch cuûa Nguyeãn Traõi trong cuoäc khôûi nghóa. Coù theå noùi cuøng vôùi nhöõng chieán coâng laãy löøng cuûa ngöôøi anh huøng aùo vaûi Leâ Lôïi, tö töôûng cuûa Nguyeãn Traõi seõ coøn soáng maõi, goùp phaàn laøm neân giaù trò vaên hoùa Ñaïi Vieät muoân ñôøi. Nhöng cuõng coù ñoâi khi giöõa ngöôøi laäp thuyeát (Nguyeãn Traõi) vaø ngöôøi chaáp chính (Leâ Lôïi) laïi coù nhöõng ñieåm khoâng gaëp nhau. Vôùi Leâ Lôïi, “Saùch laø cuûa thaùnh hieàn coøn noài côm laø cuûa thieân haï. Phaûi laøm sao cho thieân haï aên no thì hoï seõ ñoïc saùch ñeå hieåu ñöôïc caùi ñaïo cuûa thaùnh hieàn” [9: 116] ñaõ ñi ngöôïc laïi vôùi quan nieäm cuûa caùc nhaø Nho, trong ñoù coù Nguyeãn Traõi. Vaø ngay baûn thaân oâng, töø söï neám traûi thöïc teá, oâng ñaõ chieâm nghieäm veà söù meänh cuûa moät ñaáng minh chuû raèng “Nhaø vua anh minh phaûi thaáu hieåu töøng goùc khuaát ôû moãi con ngöôøi” [9: 115]; vaø thaáy ñöôïc baûn lónh, phaåm chaát cuûa chính mình qua hình aûnh con chim phöôïng hoaøng “Con chim phöôïng hoaøng ñöôïc coi laø chim phöôïng vì noù bay cao leân treân maáy taàng maây maø nhìn boán phöông taùm höôùng, chöù khoâng nhö con quaï, con cuù chæ maûi meâ vôùi ñaøn chuoät ñoàng”. [9: 288]. 5. Vôùi ñieåm nhìn beân trong ñi saâu khai thaùc ñôøi soáng noäi taâm, ñi vaøo nhöõng vuøng môø aån khuaát trong taâm lyù nhaân vaät, Nguyeãn Quang Thaân ñaõ xaây döïng raát thaønh coâng hình töôïng nhaân vaät lòch söû Leâ Lôïi töø chieàu saâu taâm hoàn, mang moät caùi nhìn ñaày nhaân vaên ñoái vôùi ñoäc giaû. Nhôø phöông thöùc traàn thuaät ñoäc ñaùo vôùi nhieàu caùch taân veà ngöôøi keå chuyeän vaø ñieåm nhìn traàn thuaät trong theå loaïi tieåu thuyeát lòch söû, nhaø vaên ñaõ giuùp chuùng ta coù caùi nhìn thaáu ñaùo vaø saâu saéc hôn trong caùch hieåu vaø nhìn nhaän con ngöôøi, ñaëc bieät laø caùc danh nhaân trong lòch söû. Töø chaân dung lòch söû ñeán chaân dung ngheä thuaät, nhaân vaät lòch söû cuûa Nguyeãn Quang Thaân ñaõ trôû thaønh nhöõng hình töôïng ngheä thuaät ñoäc ñaùo, môùi laï, haáp daãn, giaøu söùc soáng, ñem laïi cho ngöôøi ñoïc moät caùi nhìn thi vò veà lòch söû, laøm soáng daäy nhöõng con ngöôøi trong lòch söû vaø môû ra caùnh cöûa vôùi moät ñieåm nhìn môùi veà caùc ñieåm traéng voâ hình… NVH
43 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO M. Bakhtin (1993). Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoâtxtoâiepxki, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 1. M. Bakhtin (2003). Lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Phaïm Vónh Cö dòch, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø 2. Noäi. 3. Nguyeãn Vaên Huøng (2009). Tieåu thuyeát lòch söû Quo Vadis cuûa H.Sienkievich vaø moái tình ñaàu cuûa Napoleon - döôùi goùc nhìn töï söï hoïc, Luaän vaên Thaïc só Lyù luaän vaên hoïc, Ñaïi hoïc Khoa hoïc, Ñaïi hoïc Hueá. 4. Manfred Jahn (2005). Traàn thuaät hoïc, nhaäp moân lyù thuyeát traàn thuaät, Nguyeãn Thò Nhö Trang dòch, Haø Noäi (Tö lieäu chöa xuaát baûn). 5. M. Kundera (1998). Ngheä thuaät tieåu thuyeát, Nguyeân Ngoïc dòch, Nxb Ñaø Naüng. 6. Traàn Huyeàn Saâm (2009). “Baøi giaûng Töï söï hoïc”, Taøi lieäu giaûng daïy cho sinh vieân Ñaïi hoïc Phuù Xuaân. 7. Traàn Huyeàn Saâm (bieân soaïn vaø giôùi thieäu, 2010). Nhöõng vaán ñeà vaên hoïc phöông Taây hieän ñaïi - Lyù thuyeát töï söï hoïc kinh ñieån, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 8. Traàn Ñình Söû (Chuû bieân) (2004). Töï söï hoïc, Phaàn 1 vaø 2, Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Haø Noäi. 9. Nguyeãn Quang Thaân (2009). Hoäi theà, Nxb Phuï nöõ, Haø Noäi. 10. Tzvetan Todorov (2004). Thi phaùp vaên xuoâi, Ñaëng Anh Ñaøo, Leâ Hoàng Saâm dòch, Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Haø Noäi. 11. Nguyeãn Vaên Tuøng (2008). Tuyeån taäp caùc baøi vieát veà tieåu thuyeát ôû Vieät Nam theá kyû XX, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. TOÙM TAÉT Vôùi caûm thöùc phaân tích, giaû ñònh, giaûi thieâng, chieâm nghieäm, lyù giaûi vaø ñaùnh giaù lòch söû, tieåu thuyeát lòch söû ñöông ñaïi Vieät Nam ñaõ mang laïi moät luoàng gioù môùi laï cho nhöõng ngöôøi yeâu thích theå loaïi naøy. Töø ñoù, nhieàu vaán ñeà lyù luaän veà tieåu thuyeát lòch söû ñöôïc ñaët ra moät caùch böùc thieát, trong ñoù coù vaán ñeà xaây döïng hình töôïng nhaân vaät lòch söû. Vôùi nhöõng caùch taân ñoäc ñaùo veà ngheä thuaät traàn thuaät, trong ñoù vieäc söû duïng thaønh coâng ngöôøi keå chuyeän ngoâi thöù ba vaø phöông thöùc töï söï ña ñieåm nhìn, Nguyeãn Quang Thaân trong tieåu thuyeát Hoäi theà cuûa mình ñaõ taùi hieän moät caùch sinh ñoäng, ñoäc ñaùo vaø raát môùi laï veà moät trong nhöõng nhaân vaät lòch söû kyø vó cuûa daân toäc - Leâ Lôïi. Töø chaân dung lòch söû ñeán chaân dung ngheä thuaät, Leâ Lôïi hieän dieän vôùi ñaày ñuû phaåm chaát cuûa moät baäc ñeá vöông beân caïnh ñoù laø moät Leâ Lôïi cuûa nhöõng tính caùch laõng maïn ñôøi thöôøng, cuûa nhöõng taán bi kòch lòch söû vaø cuûa caû nhöõng suy tö, chieâm nghieäm. Nhö vaäy, cuøng vôùi nhieàu tieåu thuyeát lòch söû ñöông ñaïi khaùc, Hoäi theà cuûa Nguyeãn Quang Thaân ñaõ khaùm phaù “haèng soá lòch söû” baèng nhöõng höôùng tieáp caän khaùc nhau - töø ñieåm nhìn vaên hoùa, trieát hoïc lòch söû hay tinh thaàn nhaân baûn, ñeå soi chieáu, chieâm nghieäm, tìm thaáy nhöõng baøi hoïc môùi cho ngaøy hoâm nay. ABSTRACT THE IMAGE OF KING LEÂ LÔÏI IN THE HISTORICAL NOVEL “HOÄI THEÀ” (OATH CEREMONY) BY NGUYEÃN QUANG THAÂN Vietnamese modern historical novels, with new ideas of analysing, experiencing, interpreting and evaluating history, have brought a new… to those who love reading them. From that, theoretical questions on historical novels are necessarily put, including the question of building the image of historical characters. By the unique innovation on narrative style including the successful use of the third person narrator and the multi-narrative mode, Nguyeãn Quang Thaân in his novel Hoäi theà lively and uniquely rebuilt the image of Leâ Lôïi, one of the great Vietnamese personalities. The image of Leâ Lôïi, both in history and art, was presented with the noble quality of the sovereign and another Leâ Lôïi with romantic characters in common life, with historic tragedies and with his own’s thoughts and observing experience. Thus, together with various modern historical novels, Hoäi theà by Nguyeãn Quang Thaân finds out “the historical constant” from various approaches - from the views of culture, phylosophy of history or human spirit - to compare, to experience, or to find today’s new lessons.