Báo cáo nghiên cứu khoa học: MINH THỰC LỤC, MỘT NGUỒN SỬ LIỆU ĐÔNG NAM Á

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết dưới đây bằng Anh ngữ của Geoff Wade, Viện Nghiên cứu châu Á, Đại học quốc gia Singapore [SNU] là một nghiên cứu tổng quan về nguồn sử liệu Đông Nam Á [ĐNA] trong Minh thực lục [MTL]. Nghiên cứu của G. Wade nằm trong một chương trình chung khá dài hơi của SNU với mục tiêu chuyển dịch sang Anh ngữ toàn bộ các điều mục có liên quan đến ĐNA nằm rải rác trong 40.000 trang của bộ MTL.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: MINH THỰC LỤC, MỘT NGUỒN SỬ LIỆU ĐÔNG NAM Á

105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 MINH THÖÏC LUÏC, MOÄT NGUOÀN SÖÛ LIEÄU ÑOÂNG NAM AÙ (Tieáp theo)(*) Geoff Wade Người dịch: Trần Công Khanh Người hiệu chú: Phạm Hoàng Quân Lôøi daãn: Baøi vieát döôùi ñaây baèng Anh ngöõ cuûa Geoff Wade, Vieän Nghieân cöùu chaâu AÙ, Ñaïi hoïc quoác gia Singapore [SNU] laø moät nghieân cöùu toång quan veà nguoàn söû lieäu Ñoâng Nam AÙ [ÑNA] trong Minh thöïc luïc [MTL]. Nghieân cöùu cuûa G. Wade naèm trong moät chöông trình chung khaù daøi hôi cuûa SNU vôùi muïc tieâu chuyeån dòch sang Anh ngöõ toaøn boä caùc ñieàu muïc coù lieân quan ñeán ÑNA naèm raûi raùc trong 40.000 trang cuûa boä MTL. Gaàn hai phaàn ba trong caùc trích luïc veà ÑNA coù lieân quan tröïc tieáp ñeán lòch söû Vieät Nam laø lyù do khieán chuùng ta khoâng theå khoâng löu yù hoaëc höùng thuù ñoái vôùi coâng trình naøy. Treân tinh thaàn chung hieåu nhöõng vaán ñeà lòch söû khu vöïc daønh cho soá ñoâng, chuùng toâi maïn pheùp chuyeån dòch baøi nghieân cöùu naøy sang Vieät ngöõ cuøng vôùi loøng traân troïng gôûi ñeán taùc giaû - oâng Geoff Wade. Baûn Vieät ngöõ do kyù giaû Traàn Coâng Khanh dòch, toâi gia coâng hieäu ñính vaø cho teân ñoái chieáu ñoái vôùi moät soá danh töø rieâng, cuøng nhöõng chuù thích caàn thieát (trong ngoaëc ñôn vaø ñaët ôû phaàn chuù thích boå sung), caùc môû roäng ngaén goïn ñi cuøng vôùi chính vaên ñaët trong ngoaëc moùc, caùc chuù thích khoâng coù daáu ngoaëc laø cuûa taùc giaû. Vaên baûn Anh ngöõ nhan ñeà The Ming Shi-lu as a source for Southeast Asian History, töø nguoàn: http// epress.nus.edu.sg/msl. PHQ 2.5. Caùc ñaëc tröng cuûa MTL nhö laø moät nguoàn söû lieäu Vöông Theá Trinh (Wang Shi-zhen) (王世貞), moät hoïc giaû cuûa theá kyû 16, ñöôïc ghi nhaän laø ñaõ löu yù: “Caùc söû quan khoâng bò keàm cheá vaø coù taøi che giaáu söï thaät; nhöng caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng vaø vaên baûn luaät hoï ghi cheùp vaø caùc tö lieäu hoï sao cheùp khoâng theå bò loaïi boû.”11 Roài khi pheâ phaùn moät trong nhöõng phöông phaùp cuûa söû quan, Vöông Theá Trinh löu yù ñeán moät trong nhöõng ñaëc tröng chính cuûa MTL - ñoù laø moät kho goàm nhieàu tö lieäu goác töø caùc trieàu hoaøng ñeá nhaø Minh. Ñoù laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm cho MTL nhö laø moät nguoàn coù giaù trò - noù chöùa ñöïng nhieàu tö lieäu vaø lieân tuïc bò xoùa boû khoûi caùc ghi cheùp chính thöùc suùc tích muoän hôn, nhö boä lòch söû chính thöùc veà trieàu ñaïi laø Minh söû. Moät nghieân cöùu veà caùc chöùc quan ôû Ñoâng Nam AÙ, chaúng haïn, coù theå döïa vaøo MTL, nhöng khoâng khaû thi töø caùc tö lieäu chöùa ñöïng trong Minh söû. Moät trong nhöõng ñaëc tröng ngoaïi haïng nhaát cuûa thuaät cheùp söû Trung Hoa, vaø MTL noùi rieâng, laø söï chính xaùc cuûa caùc bieân nieân. Nhöõng nhaät kyù haøng ngaøy vaø nhöõng ghi cheùp taïi trieàu döïa vaøo ñoù MTL ñöôïc soaïn ra (cuõng nhö baûn thaân MTL) taát caû ñeàu ñöôïc ghi ngaøy thaùng theo phöông phaùp ghi lòch truyeàn thoáng baèng teân trieàu ñaïi cuûa Trung Hoa, naêm vaø thaùng trieàu ñaïi. Noùi chung, moãi quyeån (juan) cuûa thöïc luïc khaùc nhau bao goàm vieäc ghi Xem töø Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (78). 2010. *
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 cheùp moät thaùng ñôn nhaát. Moãi thaùng, caùc trích daãn ñöôïc ghi ngaøy theo heä thoáng can-chi (干枝) hoaëc ví nhö “caønh-vaø-nhaùnh”.12 Do ñoù, caùc söï kieän ñöôïc coá ñònh trong moät ngaøy ñaëc bieät, vaø caùc ngaøy nhö theá thöôøng coù theå töông quan vôùi nhöõng nguoàn khaùc. Vieäc soaïn thöïc luïc cho moät trieàu ñaïi nhaát ñònh ñöôïc khôûi ñaàu sau khi hoaøng ñeá baêng haø vaø vì vaäy giai ñoaïn troâi qua giöõa caùc söï kieän vaø vieäc ghi cheùp caùc söï kieän ñoù khoâng lôùn, hôn nöõa coøn laøm giaûm sai laïc veà bieân nieân. Cho neân, caùc thöïc luïc khaùc nhau ñöa ra moät caùch ghi cheùp ôû caáp ñoä haøng ngaøy chính xaùc veà caùc söï kieän vaø coù theå ñöôïc duøng nhö laø moät tuyeán döõ lieäu bieân nieân ñeå so saùnh vôùi caùc bieân nieân theo caùc truyeàn thoáng Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng chi tieát töï yù theâm vaøo vaên kieän do bieân taäp thænh thoaûng xaûy ra coù nghóa raèng coù caùc trích daãn taïi caùc nôi choán ñoái vôùi caùc söï kieän xaûy ra keá tieáp theo ngaøy thaùng cuûa töøng vuï vieäc. Ví duï, trong moät trích daãn naêm 1427 veà laøm theá naøo vieân quan La Thoâng [Tri chaâu Thanh Hoùa] ôû Giao Chæ /Jiao-zhi (Vieät Nam) ñaõ baûo veä quaän oâng ta choáng laïi töôùng Li Li (Leâ Lôïi), trích daãn keát luaän: “Khi Vöông Thoâng boû Giao Chæ, La Thoâng vaø nhöõng ngöôøi khaùc trôû laïi kinh ñoâ”.13 Ñaây ñôn giaûn laø moät ghi chuù bieân taäp ñeå thoâng baùo veà soá phaän roát cuøng cuûa La Thoâng.(7) Moät ví duï khaùc coù theå thaáy vaøo naêm 1445, söû quan ghi raèng trieàu ñình ñaõ ra leänh cho Tö Cô Phaùt cuûa chính theå Tai Mao(8) [boä toäc Baùch Di] ôû Loäc Xuyeân, ngöôøi ñang ôû taïi Maïnh Döôõng (Mogaung), phaûi ñeán kinh ñoâ cuøng vôùi caùc ñaàu lónh cuûa Maïnh Döôõng ñeå nhaän toäi rieâng cuûa oâng. Cuoái vaên baûn, caùc söû quan cheùp theâm raèng Tö Cô Phaùt vaø caùc thuû lónh Maïnh Döôõng ñaõ khoâng ñeán trieàu ñình.14 Nhöõng ghi cheùp theâm nhö theá [cuûa söû quan], ñöôïc duøng ñeå thoâng baùo moät söï chung cuoäc hoaëc ñeå lieân keát caùc trích daãn, thöôøng deã daøng nhaän thaáy vaø thöôøng khoâng gaây phaùt sinh caùc nghi ngôø veà tính chính xaùc theo bieân nieân cuûa caùc vuï vieäc. Coù veû nhö coù moät soá vaán ñeà veà bieân nieân, nhöng haàu heát ñöôïc giaûi thích deã daøng. Nhieàu söï vieäc coù veû nhö khoâng nhaát quaùn coù theå ñöôïc gaùn cho chieàu daøi cuûa thôøi gian thu thaäp thoâng tin truyeàn veà töø caùc tænh caùch trôû nhö Vaân Nam vaø Quaûng Ñoâng ñeán kinh ñoâ, cuõng nhö caùc caáp ñoä khaùc nhau veà tính khaån caáp gaùn cho nhöõng thoâng tin lieân laïc nhö theá. Theo ñoù, ví duï nhö, chuùng ta thaáy coù vieäc boå nhieäm Trình Toâng/Cheng Zong nhö laø ñieàu phoái vieân lôùn cuûa Vaân Nam ñöôïc ghi vaøo ngaøy 18/11/1483, trong khi caùi cheát cuûa ngöôøi tieàn nhieäm cuûa oâng laø Ngoâ Thaønh/Wu Cheng laïi ñöôïc ghi vaøo ngaøy 9/12/1483.15 Moät baûn töôûng nieäm coâng traïng töø Moäc Anh /Mu Ang ôû Vaân Nam keá tieáp sau naøy khai baùo veà caùi cheát cuûa oâng ta cuõng coù theå quy cho cuøng nguyeân do.16 Cuõng vaäy, maëc daàu caùi cheát cuûa [Nam Ninh baù] Mao Thaéng/Mao Sheng ñöôïc ghi vaøo ngaøy 21/9/1458,17 moät ñeà muïc cuûa ngaøy 29/1/1459 laïi ghi raèng moät baùo caùo töø Thoå quan Tuyeân phuû ty Nam Ñieän thuoäc Vaân Nam khaúng ñònh Mao Thaéng ñaõ cöôõng chieám ruoäng ñaát ôû vuøng ñaát quanh traïi Chieâu Bieät/Zhao-bie, vaø raèng, phaûn öùng laïi, trieàu ñình ñaõ ra leänh baét giam oâng.18 Franke lieät keâ moät soá caùc phaûn ñoái cuûa nhöõng söû quan truyeàn thoáng Trung Hoa ñoái vôùi MTL,19 trong khi Ngoâ Haøm/Wu Han trích daãn moät soá nhöõng lôøi giaûi thích khaùc veà caùc nhöôïc ñieåm khi duøng laøm nguoàn söû lieäu.20 Nhöõng than phieàn cho raèng caùc nhaø bieân soaïn caùc thöïc luïc khaùc nhau ñaõ
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 thieân leäch quaù möùc hoaëc bò taùc ñoäng bôûi nhöõng ngöôøi khaùc maø hoï hay gaëp, vaø trong moät soá tröôøng hôïp vieäc thieáu nguoàn ñöôïc duøng trong bieân soaïn cuõng taïo ra nhöõng pheâ bình. Vöông Theá Trinh (1526-90) bình nhö sau: “Thuaät cheùp söû quoác gia chöa bao giôø thaát baïi trong coâng vieäc ñeán moät möùc ñoä quaù ñaùng nhö trong trieàu ñaïi cuûa chuùng ta… Nhöõng ghi cheùp veà lôøi noùi vaø haønh ñoäng bôûi caùc nhaø cheùp söû cuûa Khôûi cö chuù ñeàu thieáu. Do ñoù, [caùc nhaø bieân soaïn thöïc luïc] khoâng coù taøi lieäu goác ñeå hoï coù theå tin töôûng, cho neân hoï khoâng coù moät cô sôû ñeå vieát. Nhö nhöõng chuyeän hoå theïn cuûa ñaát nöôùc vaø nhöõng sai laàm cuûa hoaøng ñeá, coù lyù do ñeå laõng traùnh vaø hoï khoâng daùm vieát ra. Nhöng chuyeän toài teä hôn caû laø taát caû nhöõng ngöôøi ñöôïc giao nhieäm vuï vieát ñeàu coù nhöõng caûm tình vaø aùc caûm caù nhaân trong chuyeän vieát söû; do ñoù, ngay caû neáu coù chaát lieäu ñaùng tin caäy vaø khoâng coù gì ñeå laõng traùnh, söû quan cuõng khoâng thích vieát; theá neân neáu hoï vieát, ghi cheùp cuûa noù khoâng phuø hôïp vôùi caùc döõ kieän.”21 Ñaàu trieàu Thanh, Töø Caøn Hoïc (徐乾學), moät nhaø bieân soaïn ñöùng ñaàu cuûa boä söû chính thöùc veà trieàu ñaïi laø boä Minh söû(9) löu yù: “Trong MTL, nhöõng boä cuûa caùc trieàu Hoàng Vuõ (Hong-wu) vaø Vónh Laïc (Yong-le) haàu heát ñeàu ñoäc ñoaùn vaø toùm löôïc. Ña phaàn nhöõng chuyeän ñöôïc chi tieát hoùa nhaát laø chuyeän cuûa Hoaèng Trò (Hong-zhi), nhöng caây buùt loâng cuûa Tieâu Phöông (Jiao Fang)(10) trong khi phaân boå nhöõng lôøi taùn tuïng vaø pheâ bình trong nhieàu tröôøng hôïp ñaõ boùp meùo nhöõng döõ kieän. Nhöõng chuyeän caåu thaû nhaát laø chuyeän cuûa Vaïn Lòch, vaø khoâng coù laáy moät caâu naøo trong caùc caâu ñöôïc vieát ra bôûi Coá Bænh Khieâm(11) (Quan giaùm saùt bieân soaïn Thaàn Toâng thöïc luïc) coù theå ñöôïc coi laø thoûa ñaùng. Chæ coù [thöïc luïc] veà trieàu Gia Tónh laø maïch laïc vaø roõ raøng trong caùch trình baøy, giöõ ñöôïc söï caân baèng giöõa [mieâu taû] chi tieát vaø toùm löôïc. Thöïc luïc Nhaân Toâng, Tuyeân Toâng, Anh Toâng vaø Hieán Toâng vöôït leân treân thöïc luïc cuûa Wen Huang (töùc laø Thaùi Toå). Thöïc luïc Vónh Laïc vaø Long Khaùnh döôùi ñaúng cuûa thöïc luïc Shi-miao (töùc laø Theá Toâng).’’ Ñoù laø moät phaùn xeùt toång quaùt veà caùc thöïc luïc cuûa caùc trieàu ñaïi keá tuïc.”22 Moät thieáu soùt raát hieån nhieân cuûa MTL, voán aûnh höôûng ñeán coâng duïng cuûa noù nhö laø moät nguoàn söû lieäu, laø vieäc boû qua caùc ghi cheùp veà trieàu cuûa moät trong nhöõng hoaøng ñeá nhaø Minh. Ñoù laø moät haäu quaû, nhö ñaõ neâu ôû treân, trong xöû söï Chu Ñeä soaùn ngoâi chaùu mình, ñeå trôû thaønh Hoaøng ñeá Vónh Laïc. Vieäc soaùn ngoâi daãn ñeán haäu quaû khoâng coù thöïc luïc chính thöùc cho trieàu ñaïi thöù hai, vaø trong ghi cheùp cuûa trieàu thöù nhaát ñöôïc hieäu chænh laïi theâm hai laàn sau laàn bieân soaïn ñaàu tieân. Nghieân cöùu cuoái cuøng veà laøm theá naøo ñeå ghi cheùp cuûa hoaøng ñeá Kieán Vaên ñöôïc nhaäp vaøo thöïc luïc Thaùi Toâng laø cuûa Vöông Suøng Voõ.23 Nhöõng hieäu chænh nhö theá taùc ñoäng ra sao ñeán caùc trích daãn lieân quan ñeán Ñoâng Nam AÙ chöùa ñöïng trong thöïc luïc vaãn coøn khoù khaên ñeå xaùc ñònh. Tuy nhieân, döôøng nhö raèng caû trong bieân soaïn goác cuûa Thaùi Toå thöïc luïc hoaëc caùc phieân baûn hieäu chænh muoän hôn, phaàn lôùn chuyeän chieán coâng lieân quan ñeán moái quan heä Trung Hoa vôùi Traûo Oa/Java vaø Tam Phaät Teà/ San-fo-qi (Zabaj) vaøo cuoái theá kyû 14, caùc chi tieát cuûa nhöõng lieân keát giöõa hai chính theå naøy vaø caùi goïi laø aâm möu laät ñoå cuûa Teå töôùng ngöôøi Trung Hoa Hoà
108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Duy Dung, bò löôïc boû vaø boùp meùo. Ñoái vôùi caùc nghieân cöùu veà caùc trích daãn coøn laïi, xem Wu Han vaø Wolters.24 Caùc moái lieân keát caù nhaân, nhöõng söï öu aùi vaø nhöõng keû thuø cuûa caùc nhaø bieân soaïn cuõng raát aûnh höôûng ñeán vieäc hình thaønh caùc thöïc luïc khaùc nhau. Nhö ñaõ neâu treân, Tieâu Phöông (焦芳) noåi tieáng vì ñaõ bieân soaïn Hieáu Toâng thöïc luïc treân cô sôû cuûa nhöõng thaønh kieán rieâng cuûa mình, trong khi Vöông Suøng Voõ, trong tieåu söû cuûa Tröông Phuï/Zhang Fu do oâng soaïn coù trong Töï ñieån tieåu söû trieàu Minh,25 ghi laïi raèng vieäc khoâng neâu vuï haønh quyeát Hoaøng Trung/Huang Zhong bôûi Tröông Phuï trong Thaùi Toâng thöïc luïc laø haäu quaû töø vieäc dính líu cuûa oâng naøy trong bieân soaïn coâng trình. Trong taäp ñaàu veà trieàu Minh trong Lòch söû Trung Hoa cuûa Cambridge,26 Franke löu yù: “Vieäc bieân soaïn caùc thöïc luïc laø moät coâng trình chính trò hôn laø moät baøi luaän chi tieát trong giôùi haøn laâm. Do vaäy maø nhöõng ñaïi thö laïi giaùm saùt vieäc bieân soaïn thöôøng dính líu vaøo caùc maâu thuaãn chính trò trong trieàu hoaøng ñeá tröôùc, hoï ñöông nhieân deã daøng coù nhöõng quan ñieåm caù nhaân ñöa vaøo vaên baûn traû giaù cho caùc quan ñieåm ñoái laäp. Hôn nöõa, ñoâi khi hoï coù theå baøy toû caùc quan ñieåm vuøng hay phe phía. Vì vaäy maø, MTL töøng bò pheâ bình nghieâm khaéc bôûi nhöõng hoïc giaû ngay trong thôøi Minh vì caùc xu höôùng chính trò cuûa noù.” Thöïc teá MTL chuû yeáu laø moät ghi cheùp veà caùc hoaøng ñeá, trieàu ñình vaø haønh chính trung öông, ñieàu ñoù xaùc ñònh raèng nhieàu chi tieát veà caùc hoaït ñoäng ôû caùc bieân giôùi vaø beân kia bieân giôùi hoaëc laø khoâng ñöôïc ghi cheùp hoaëc laø ghi cheùp raát sô saøi. Moät baùo caùo töø vieân Toång ñoác Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây vaøo naêm 1493 ghi nhaän raèng moät soá löôïng lôùn caùc con taøu nöôùc ngoaøi ñaõ ñeán Quaûng Ñoâng ñeå buoân baùn bò phaûn ñoái bôûi Boä Leã - cô quan naøy cho raèng trong 5 naêm tröôùc chæ coù moät phaùi ñoaøn ñeán töø Champa vaø moät ñeán töø Siam.27(12) Roõ raøng, nhieàu söï kieän vaø hoaït ñoäng xaûy ra ôû caùc bieân giôùi vôùi Ñoâng Nam AÙ ñaõ khoâng ñöôïc baùo veà cho trieàu ñình, hoaëc laø do chuùng khoâng ñöôïc coi laø moái quan taâm ñoái vôùi chính quyeàn trung öông, hoaëc laø do chuùng ñem laïi lôïi ích kinh teá cho quan laïi ñòa phöông, vaø caàn phaûi giöõ kín. Caùc ví duï veà nhöõng tình huoáng sau ñöôïc thaáy thöôøng xuyeân trong caùc baùo caùo cuûa thaùi giaùm gôûi töø Vaân Nam bò boùp meùo vaøo ñaàu theá kyû 15. Söï haïn cheá naøy cuûa caùc boä thöïc luïc, do haäu quaû töø moái quan taâm öu tieân daønh cho trung öông do trieàu ñình Trung Hoa taïo ra, ñöông nhieân laø moät ñaëc tröng ñöôïc quan saùt trong nhieàu nguoàn söû lieäu. Moät ñaëc tröng noåi baät khaùc laø moät soá tai naïn bò löôïc boû, hoaëc haàu nhö löôïc boû trong MTL, vì chuùng khoâng phuø hôïp vôùi maãu “yeâu caàu” cuûa caùc söï kieän trong thuaät cheùp söû Trung Hoa. Caùc löôïc boû naøy bao goàm, ví duï nhö, nhöõng ñieàu oâ nhuïc cuûa ñaát nöôùc ñöôïc Vöông Theá Trinh neâu ôû treân. Moät ñieån hình thuù vò veà vieäc naøy laø söï kieän ñöôïc goïi laø “Tai naïn Laâm Tieâu”. Vaøo ngaøy 13 thaùng 7 aâm lòch, naêm thöù 18 trieàu Thaønh Hoùa (28/7/1482), vuï vieäc ñöôïc cheùp trong MTL raèng nhaø Minh ñaõ cöû Laâm Tieâu, moät quan laïi Vaên phoøng giaùm saùt tö phaùp [Caáp söï trung], nhö laø tröôûng phaùi boä, cuøng vôùi quan chöùc Vaên phoøng ngoaïi giao [Haønh nhaân] söù thaàn Dieâu Long laøm phoù söù sang Siam phong vöông cho “Quoác Long Boät Laït Löôïc Khoân Töùc Laït Vöu Ñòa”
109 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 (Krung Phra Nakhon Sri Ayudhya) ñeå trò vì ñaát nöôùc naøy.28 Trích daãn ñöông nhieân laø phaûi phuø hôïp vôùi theá giôùi quan tinh hoa Trung Hoa vaøo thôøi maø trieàu ñình “phong vöông” cho caùc vua, caùc chính theå chung quanh, vaø caùc vò vua naøy kính caån nhaän söï phong töôùc aáy. Khoâng coù gì nhieàu hôn ñöôïc ghi ngay sau ñoù veà chuyeán ñi naøy vaø, cho raèng phaùi ñoaøn ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï vaø vò vua ñaõ ñöôïc ban töôùc vöông, Minh söû, boä söû veà trieàu Minh ñöôïc bieân soaïn vaøo theá kyû 18, ghi cheùp trong muïc Siam raèng Laâm Tieâu ñaõ phong töôùc cho nhaø vua vaøo thôøi gian ñoù. Tuy nhieân, trong ghi cheùp cuûa MTL vaøo naêm 1505, chuùng ta ñoïc ñöôïc moät ghi nhaän raát bí aån. Trong moät cuoäc tranh caõi dieãn ra veà phöông phaùp phuø hôïp maø theo ñoù ñöôïc söû duïng ñeå tieán haønh vôùi vua Champa, MTL cheùp raèng: “…Trong quaù khöù, khi vò Caáp söï trung Laâm Tieâu ñeán Melaka nhö moät söù thaàn, [vò vua] töø choái quyø goái quay maët veà phöông baéc, [vaø Laâm Tieâu] bò giam loûng, thöùc aên ñöôïc cung caáp raát ít vaø ñaõ cheát. Chuùng ta khoâng theå tröøng phaït toäi naøy vì caû söï toân troïng caùc hoaøng ñeá cuõng nhö só dieän ñaát nöôùc khoù theå traùnh khoûi bò toån thöông…”29(13) Cöù cho raèng Laâm Tieâu khoâng ñöôïc ghi cheùp laø chöa bao giôø ñöôïc cöû ñi Melaka, vieäc neâu veà Melaka phaûi ñöôïc xem laø moät trích daãn sai laïc ñoái vôùi Siam, moät giaû thuyeát ñöôïc khaúng ñònh bôûi tieåu söû cuûa Laâm Tieâu ñöôïc tìm thaáy trong moät ñòa chí ñòa phöông. Trong Gia Tónh Thaùi Bình huyeän chí [huyeän chí Thaùi Bình soaïn thôøi Gia Tónh] (太平縣志), ôû phaàn tieåu söû “Caùc vò quan chính tröïc”, chuùng ta ñoïc thaáy: “Laâm Tieâu […] ñaõ ñöôïc cöû ñeán Siam cuøng moät söù boä ñeå phong vöông vaø an uûi veà caùi cheát cuûa nhaø vua [tröôùc]. Vì Laâm Tieâu coù nöôùc da saùng vaø daùng veû ñöôøng beä, noùi baèng moät gioïng vang vaø aâm roõ raøng, moät loaït caùc taám aùo ñeä nhaát phaåm ñöôïc ñaëc bieät ban cho oâng vaø, cuøng vôùi söù thaàn Dieâu Long, oâng sang phong vöông cho ngöôøi keá vò laø Quoác Long Boät Laït Löôïc Khoân Töùc Laït Vöu Ñòa. Ñaát nöôùc naøy naèm ôû phía taây nam Champa vaø cuoäc du haønh ñeán ñoù phaûi maát möôøi ngaøy ñeâm vôùi ñieàu kieän xuoâi gioù. Nhöõng con soùng caû vaø moïi ngöôøi treân thuyeàn laáy laøm sôï chuyeán ñi nguy hieåm. Laâm Tieâu noùi: “Hoaøng ñeá laø trôøi. Caùc ngöôi phaûi sôï thaát baïi khi ñem meänh leänh cuûa ngaøi ñi hôn laø lo laéng veà nhöõng nguy hieåm trong chuyeán ñi.” Khi hoï tôùi ñöôïc nöôùc aáy, ñaõ coù moät söï tranh caõi veà caùch tieáp kieán, caùc nghi thöùc ñöa ra khoâng phuø hôïp vaø Laâm Tieâu töø choái ñoïc baûn thaùnh chæ saéc phong. Roài hoï ñöôïc chuyeån ñeán caùc vuøng phuï caän phía taây vaø ñöôïc cung caáp löông thöïc ít oûi. Vua Xieâm lieân tuïc ñoøi hoûi söï khuaát phuïc cuûa Laâm Tieâu, nhöng oâng töø choái. Côn giaän vaø söï baát bình khieán oâng ngaõ beänh vaø cheát. Phoù söù Dieâu Long sau ñoù töï xuoáng nöôùc vaø ñöôïc chieâu ñaõi yeán tieäc cuøng quaø bieáu giaù trò. Treân ñöôøng veà, caùc söï kieän ñöôïc baùo laïi. Dieâu Long bò baõi nhieäm vaø thieän caûm to lôùn ñöôïc daønh cho Laâm Tieâu…’’30 Moät cuoán ñòa chí sôùm hôn cuûa trieàu Gia Tónh, Thaùi Bình chí (太平志) nieân ñaïi 1540, coù moät ghi cheùp ngaén hôn veà Laâm Tieâu trong phaàn “Nhöõng keû tuaãn tieát”. ÔÛ ñaây giaûi thích veà ghi cheùp bí hieåm trong trích daãn MTL naêm 1505. Vieäc loaïi boû caùc chi tieát naøy töø MTL laø raát loä lieãu veà hai phöông dieän. Moät, noù khaúng ñònh raèng caùc vò vua cuûa caùc chính theå ôû Ñoâng Nam AÙ xem hoï ngang haøng hoaëc cao troïng hôn so vôùi hoaøng ñeá Trung Hoa vaø raèng theá giôùi quan Trung Hoa ñoâi khi laø aûo giaùc hôn laø phaûn aùnh. Hai, noù noùi vôùi
110 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 chuùng ta raèng thuaät cheùp söû Trung Hoa cuûa Minh trieàu raát mieãn cöôõng khi ghi cheùp nhöõng ñieàu vi phaïm caùc “maãu yeâu caàu”, nhöõng ñieàu khoâng phuø hôïp vôùi moät vaøi thöùc naøo ñoù, hoaëc ñieàu ñoù cho thaáy quoác gia Trung Hoa bò xuùc xieåm. Ngöôøi ta vì vaäy maø ñöông nhieân phaûi ñaët caâu hoûi MTL laø moät phaûn aùnh caùc söï kieän ñeán caáp ñoä naøo vaø ôû caáp ñoä naøo noù laø moät bieåu ñaït veà yù thöùc heä khoa tröông cuûa Trung Hoa trong traät töï theá giôùi. Cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp baùo caùo laùo göûi leân töø caùc quan tænh coù trong MTL. Naêm 1427, Traán Vieãn haàu Coá Höng Toå baùo caùo raèng oâng ñaõ gieát nhaân vaät ngöôøi Vieät teân Vi Vaïn Hoaøng. Tuy nhieân, ngay sau ñoù ngöôøi ta phaùt hieän raèng nhaân vaät naøy coøn soáng.31(14) Moät choã khaùc, naêm 1440, caùc baùo caùo töø Vaân Nam ñöôïc ghi cheùp, cho raèng ñaõ chieán thaéng caùc löïc löôïng cuûa thuû lónh Baùch Di xöù Loäc Xuyeân laø Tö Nhaäm Phaùt trong cuoäc bao vaây Traïi Chöông Ngaïnh bôûi Ñaøo Taùn vaø nhöõng ngöôøi khaùc ôû Caûnh Ñoâng (Kengtung).32 Muoän hôn, vaøo thaùng 6/1441, caùc baùo caùo khaùc nöõa nhaän ñöôïc töø Caûnh Ñoâng cho raèng caùc ghi cheùp veà thaønh coâng hoaøn toaøn laø bòa ñaët.33 Vaøo cuoái theá kyû 16, caùc baùo caùo veà thaønh coâng quaân söï choáng laïi caùc löïc löôïng Ava-Burma [Mieán Ñieän] do Lyù Taøi ñeä trình leân trieàu ñình ñöôïc ghi laïi trong MTL. Tuy nhieân, moät toá caùo cuûa thanh tra vuøng Vaân Nam naêm 1588 cho raèng caùc baùo caùo cuûa Lyù Taøi laø nguïy taïo ñeå mong thaêng quan tieán chöùc. Tröôøng hôïp neâu treân chæ ñöôïc bieát laø caùc ghi cheùp nguïy taïo hay khoâng ñaày ñuû nhôø vaøo caùc baùo caùo tieáp sau phaùt hieän chuùng nhö theá. Ngöôøi ta vaãn cöù coøn ngaïc nhieân laøm sao maø nhieàu ghi cheùp khaùc veà bieân giôùi laø giaû töôûng hoaëc theâu deät, nhöng sau ñoù khoâng ñöôïc phaùt hieän y nhö vaäy. Coù nhieàu tröôøng hôïp, hai phieân baûn cuûa cuøng caùc söï kieän ñeä trình bôûi nhöõng ngöôøi khaùc nhau ñöôïc ñöa vaøo MTL. Sau khi töôùng Trung Hoa [Binh Boä Thöôïng thö] Vöông Kyù(15) baùo caùo moät thaéng lôïi lôùn naêm 1448 trong vieäc choáng laïi cuoäc bao vaây cuûa thuû lónh Baùch Di Tö Nhaäm Phaùt vaø cuoäc haønh quaân cuûa caùc löïc löôïng oâng ta ôû Vaân Nam,34 trieàu ñình nhaän ñöôïc moät baûn töôûng nieäm coâng traïng vaøo naêm 1449 töø Trieån Anh, vieân quan nhoû taïi tröôøng Khoång Töû [Nho hoïc] ôû Töù Xuyeân, ngöôøi cuõng ñaõ töøng ñi theo ñoaøn quaân vieãn chinh, baûn töôûng nieäm coâng traïng ñöa ra moät phieân baûn khaùc veà caùc söï kieän. Baùo caùo naøy moâ taû haønh lyù cuûa Vöông Kyù ñaõ phaûi caàn ñeán 200- 300 phu khuaân nhö theá naøo, caùc töôùng lónh tìm caùch truïc lôïi caù nhaân töø caùc quan ñòa phöông nhö theá naøo, vaø trong thöïc teá Vöông Kyù bò Tö Nhaäm Phaùt ñaùnh baïi ra laøm sao. Trieån cuõng quaû quyeát raèng nhöõng tuø binh ñöôïc ñöa veà trieàu ñình ñôn giaûn laø thöôøng daân ñaùnh caù trong vuøng bò baét.35 Trong moät soá tröôøng hôïp, coù nhieàu baùo caùo ngöôïc ngaïo ñeán noãi söï chaân xaùc cuûa toaøn boä caùc phieân baûn bò nghi ngôø. Nhöõng ghi cheùp khaùc nhau veà nhöõng quan heä giöõa caùc chính theå cuûa Tai Maïnh Maät (Mongmit), Moäc Bang (Hsenwi) vaø Maïnh Döôõng (Mogaung), toaøn boä chính theå naèm ôû nôi maø ngaøy nay laø vuøng phía baéc Mieán Ñieän, trong suoát thaäp nieân cuoái cuûa theá kyû 15 laø moät ñieån hình cöïc toát veà loøng trung thaønh vaø lôïi ích xung ñoät laøm vaën veïo caùc ghi cheùp gôûi veà trieàu ñình nhaø Minh vaø laàn löôït ñöôïc ghi trong MTL nhö theá naøo. Caùc baùo caùo khaùc nhau bôûi nhöõng ngöôøi tham gia khaùc nhau vaøo caùc söï kieän, Boä Binh vaø nhöõng ngöôøi kieåm duyeät khaùc nhau taïo ra nhieàu phieân baûn veà caùc söï kieän, toaøn boä caùc phieân baûn ñoù phaûi ñöôïc xem laïi vôùi nhieàu caån troïng.36
111 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Moät trong nhöõng ñieån hình noåi troäi nhaát veà nhöõng ghi cheùp bieán ñoäng nhö theá naøo theo thôøi gian, khoâng gian, ngöôøi thoâng tin vaø nhaø laøm söû vaø nhöõng möu caàu khaùc cuûa nhaø nöôùc Trung Hoa laø phöông caùch maø MTL ghi cheùp laïi söï baét bôù vaø caùi cheát cuûa vua Tai Tö Nhaäm Phaùt xöù Loäc Xuyeân (Mong Mao). Moät trích daãn coù ngaøy thaùng töông ñöông vôùi ngaøy 14/1/1445 ghi raèng Tö Nhaäm Phaùt ñaõ bò baét vaø bò ngöôøi Mieán Ñieän giao noäp cho Thieân hoä Vöông Chính cuûa Trung Hoa, nhöng Tö Nhaäm Phaùt ñaõ tuyeät thöïc vaø Vöông Chính e ngaïi oâng seõ cheát neân ñaõ haønh quyeát oâng ta vaø göûi thuû caáp veà ñeá ñoâ.37 Sau naøy, theo caùc leänh cuûa hoaøng ñeá göûi cho Tö Nhaät Phaùt, ngöôøi con cuûa Tö Nhaäm Phaùt, ngaøy thaùng ghi töông ñöông vôùi ngaøy 14/8/1446, ngöôøi ta thaáy ghi raèng: “Phuï thaân cuûa ngaøi ñaõ bò daân Mieán Ñieän chaët ñaàu, vaø ñaàu cuûa oâng ñöôïc ñöa ñeán trieàu ñình.”38 Tieáp sau ñoù, trong moät ghi cheùp ñeà ngaøy 5/10/1446, Vaân Nam ñaõ thænh thò trieàu ñình veà vieäc Haõn Caùi Phaùp cuûa xöù Moäc Bang (Hsenwi) ñaõ ñem vaøng vaø ñaát tôùi Mieán Ñieän ñeå ñoåi laáy Tö Nhaäm Phaùt, roài chaët ñaàu oâng vaø gôûi cho caùc löïc löôïng Trung Hoa.39 Moät tuyeân caùo muoän hôn bôûi nhaø vua xöù Mieán Ñieän vaøo naêm 1479 cho raèng “Ta/ chuùng ta ñaõ baét ñöôïc Tö Nhaäm Phaùt vaø vôï con oâng ta vaø giao noäp hoï”.40 Ña phaàn vieäc hieäu ñính vaø mô hoà naøy trong caùc ghi cheùp cuûa ngöôøi Trung Hoa döôøng nhö xuaát phaùt töø thöïc teá laø trieàu ñình nhaø Minh ñaõ höùa giao ñaát Loäc Xuyeân cho baát kyø ai baét soáng vaø giao noäp Tö Nhaäm Phaùt. Nhaø ñöông cuïc Trung Hoa söû duïng caùc höùa heïn nhö theá thöôøng xuyeân nhö laø bieän phaùp xuùi giuïc caùc chính theå haønh ñoäng theo chieàu höôùng naøo ñoù, vaø söï nuoát lôøi sau ñoù phaûi ñöôïc hôïp thöùc hoùa trong vieäc cheùp söû. Do ñoù, vieäc taïo ra hai phieân baûn muoän hôn baûo raèng Tö Nhaäm Phaùt bò chaët ñaàu khi thì bôûi ngöôøi Mieán Ñieän, khi thì bôûi ngöôøi Moäc Bang, thay vì laø baét soáng. Söï nuoát lôøi nhö theá phaûi laø moät nguyeân do daãn ñeán vieäc ñoäng binh cuûa ngöôøi Moäc Bang vaø Naêng Haõn Loäng, nöõ chuùa xöù Maïnh Maät (Mongmit) trong nöûa sau theá kyû 15. Noùi moät caùch naøo ñoù, vieäc ghi cheùp caùc phaàn söû bieán ñoäng nhö ñaõ neâu coù theå xem nhö laø moät lôïi ích hôn laø moät thieáu soùt cuûa MTL neáu xem ñoù laø moät nguoàn söû lieäu, vì noù cho pheùp nhìn thaáy moät soá ñoäng cô vaø cô cheá ñaèng sau caùc haønh ñoäng vaø vieäc ghi cheùp caùc söï kieän ñöôïc quan saùt (daãu raèng maäp môø), ñoù laø caùi ngaên trôû vieäc coù nhöõng ghi cheùp ñôn nhaát, nhaát theå nhö laø moät trong nhöõng chuaån möïc cuûa söû nhaø Minh. Nhöõng sai laïc hieån nhieân cuõng ñöôïc thaáy trong MTL. Vaøo naêm 1450, söû cheùp raèng con trai cuûa Ñao Tuyeån Ngaït, ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc cuûa Laøo ñaõ qua ñôøi, Hoaøng töû Phaï Nhaõ Traïi, keá vò ngai vaøng cuûa cha mình,41 trong khi moät thaùng sau [Dao] Phaï Nhaõ Traïi ñöôïc ghi laø ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc quaân söï vaø daân söï cuûa Baùt Baùch Ñaïi Ñieän (Lan Na).42 Caùi trích daãn thöù hai roõ raøng laø sai laïc trong caùc thoâng tri caû tröôùc vaø sau cho raèng Dao Zhao Maïnh Lieãn laø ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc Baùt Baùch Ñaïi Ñieän. Cuõng vaäy, caùc trích daãn cho raèng Ñao Tieâm Ñaùp (刀暹答) vaøo naêm 142843 vaø naêm 143144 laø vua xöù Laøo laø nhöõng trích daãn sai laïc ñoái vôùi Ñao Tuyeån Ngaït (刀線歹). Ñao Tieâm Ñaùp thöïc ra laø vua xöù Xa Lyù (Sipsong Panna), vaøo moät giai ñoaïn sôùm hôn trong theá kyû 15. Nhöõng sai laïc nhö theá döôøng nhö loït soå ñöôïc do söï xa laï cuûa caùc nhaø cheùp söû MTL ñoái vôùi caû ngöôøi laãn vieäc ñöôïc ghi laïi.
112 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 3. Boái caûnh cuûa vieäc bieân soaïn MTL Taát caû lòch söû ñöôïc vieát ra trong caùc öôùc thuùc xuaát phaùt töø caùc ñieàu kieän yù thöùc, xaõ hoäi vaø chính trò ñöông thôøi. Caùc xaõ hoäi trong ñoù caùc thöïc luïc khaùc nhau cuûa trieàu Minh ñöôïc bieân soaïn chaéc chaén khaùc nhau theo thôøi gian, vôùi nöôùc Trung Hoa theá kyû 17 lieân keát theá giôùi nhieàu hôn laø nöôùc Trung Hoa theá kyû 14 trong nhieàu khía caïnh. Tuy nhieân coù nhieàu phöông dieän ñaëc bieät trong luaän ñieåm cuûa giôùi tinh hoa Trung Hoa cho thaáy moät soá yù thöùc trong moái quan heä cuûa Trung Hoa vôùi nhöõng neàn vaên hoùa vaø nhöõng quoác gia ngoaøi Trung Hoa döôøng nhö khoâng coù thay ñoåi lôùn trong giai ñoaïn ñoù. Chính caùc phöông dieän ñoù coù theå ñöôïc nhaän ra treân caùi neàn luaän ñieåm cuûa theá giôùi quan trong giôùi tinh hoa Trung Hoa xuyeân suoát caùc trích daãn MTL, vaø chính laø trong caùc giôùi haïn cuûa luaän ñieåm naøy maø caùc söï vieäc bieân giôùi/ñoái ngoaïi ñöôïc bieân soaïn trong caùc boä thöïc luïc khaùc nhau. Bieán soá quan troïng khaùc xaùc ñònh noäi dung cuûa vieäc cheùp chính söû coù lieân quan ñeán Ñoâng Nam AÙ döôùi thôøi Minh ñöông nhieân laø nhöõng chính saùch ñaëc bieät maø nöôùc Trung Hoa ñeo ñuoåi trong giai ñoaïn ñoù. Caùc chính saùch naøy, thöôøng loä lieãu ôû söï thay ñoåi nhöõng vai troø vaø muïc tieâu cuûa luaän ñieåm theá giôùi quan Trung Hoa, roõ raøng taùc ñoäng lôùn ñeán vieäc ghi cheùp caùc moái quan heä giöõa nöôùc Trung Hoa vaø caùc chính theå laân caän. Caùc chính saùch nhaø nöôùc trieàu Minh ñeo ñuoåi ñoái vôùi vuøng maø chuùng ta bieát ñeán hieän nay nhö laø Ñoâng Nam AÙ seõ laø chuû ñeà cuûa moät chuyeân khaûo trong töông lai. ÔÛ ñaây, chæ ñôn giaûn laø giôùi thieäu moät caùi nhìn toång quan sô löôïc veà theá giôùi quan Trung Hoa vaø luaän ñieåm ñi keøm theo noù vaø luaän ñieåm ñoù taùc ñoäng nhö theá naøo ñeán caùi ñöôïc cheùp laïi trong MTL. Luaän ñieåm naøy, caùi trang trí cho quaù nhieàu trích daãn veà Ñoâng Nam AÙ trong MTL, trong nhieàu tröôøng hôïp ñöôïc keá thöøa töø moät truyeàn thoáng luaän ñieåm ñaõ coù töø laâu, traûi daøi leân taän thôøi nhaø Chu (Zhou), thôøi maø nhaø nöôùc Trung Hoa thöôøng moâ taû laø tieâu bieåu cho caùc moái quan heä giöõa chính hoï vaø nhöõng nöôùc laân caän vôùi nhieàu caáp ñoä khaùc nhau (caû veà ñòa lyù laãn vaên hoùa) ñoái vôùi trung öông. Caùc phöông dieän cuûa truyeàn thoáng naøy seõ ñöôïc khaûo saùt theo sau. 3.1. Hoaøng ñeá/Nhaø nöôùc Trung Hoa Trong luaän ñieåm cuûa theá giôùi quan tinh hoa Trung Hoa, hoaøng ñeá Trung Hoa, ngoaïi tröø vieäc theá thieân trò vì nhö laø thieân töû (thieân meänh 天命) vaø do ñoù laø hieän thaân cuûa söï chính tröïc, coâng baèng vaø nhaân ñaïo, coøn laø moät theå cheá chính thoáng. Hoaøng ñeá Vónh Laïc, ghi vaøo naêm 1405 raèng “Ta bieåu thò cho tình yeâu cuûa Thöôïng Ñeá (上帝) ñoái vôùi moïi sinh linh”. Quan ñieåm naøy ñöôïc laäp laïi cuõng baèng nhöõng töø aáy vaøo 150 naêm sau bôûi Hoaøng ñeá Gia Tónh.45 Caên nguyeân cuûa yù thöùc cho raèng moät tình yeâu daønh cho moïi sinh linh laø moät yeáu toá baûn chaát cuûa baát kyø nhaân vöông naøo coù maõi töø thôøi Shu Jing coå ñaïi (Kinh Thö). Cuõng theá, ñaùp traû caùc haønh ñoäng cuûa caùc vua Vieät Nam, Hoaøng ñeá Vónh Laïc khaúng ñònh “söï nhaân ñaïo vaø chính tröïc seõ khoâng tha thöù cho caùc haønh ñoäng nhö theá”.46 ÔÛ ñaây MTL xeáp hoaøng ñeá/ trieàu ñình vöøa laø ngöôøi sôû höõu vöøa laø ngöôøi phaùn xöû caùc giaù trò ñoù. Ñoù laø nhöõng tuyeân boá thuaän theo ñaïo ñöùc cuõng nhö nhöõng tuyeân boá ñöôïc söû duïng
113 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 bôûi chính quyeàn Trung Hoa ñeå hôïp thöùc hoùa cuoäc xaâm löôïc Vieät Nam naêm 1406 cuûa nhaø Minh. Khoâng tính ñeán nhöõng tuyeân boá tröïc tieáp cuûa hoaøng ñeá ñoái vôùi caùc phaåm chaát ñoù, caùc trích daãn MTL nhaéc ñeán nhieàu ví duï veà caùc quyeát ñònh hoaëc haønh ñoäng nhaán maïnh ñeán söï ñoä löôïng cuûa hoaøng ñeá/trieàu ñình. Thöôøng nhöõng lôøi noùi/haønh ñoäng cuûa hoaøng ñeá traùi ngöôïc hoaëc gaàn vôùi nhöõng ñeà xuaát khoâng khoan nhöôïng hoaëc loã maõng hôn cuûa caùc quan haøng boä, laø nhaèm ñeå ñaùnh boùng hình aûnh cuûa loøng ñoä löôïng hieån nhieân. Vaøo naêm 1404, khi quan Thöôïng thö Boä Leã ñeà xuaát giöõ laïi ba toaùn quaân Campuchia do vua Campuchia göûi ñeán ñeå thay theá ba ngöôøi lính Trung Hoa ñöôïc cöû ñi söù sang Campuchia, yù kieán hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi nhö sau: “Boïn hoï ñeàu coù gia ñình vaø seõ haïnh phuùc hôn khi ñöôïc ôû queâ nhaø… laø ñaáng trò vì, ta phaûi ñoaùi hoaøi ñeán thaàn daân baèng söï nhaân haäu cuûa trôøi vaø ñaát.”47 Vaøo naêm 1406, khi vua xöù Xa Lyù (chính theå Tai cuûa Chiang Hung) göûi con mình ñeán trieàu ñình laøm con tin, hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi laø ñaõ traû ngöôøi con aáy veà nöôùc, khuyeân oâng giöõ troøn ñaïo hieáu, ñaïo trung vôùi trieàu ñình vaø quan taâm ñeán thaàn daân.48 Vaøo naêm 1408, tröôùc söï thuùc giuïc tieáp theo cuûa quan Thöôïng thö Boä Leã, raèng khoâng nhaän ñöôïc coáng leã cuûa Maïnh Caán (Kengtung) do hoï “xaûo traù”, hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi ñaõ traû lôøi nhö sau: “Khi man di coù theå hoái haän vaø quay laïi vôùi trieàu ñình, quaû thöïc trieàu ñình vaãn vui loøng. Nhöõng vieäc tröôùc ñoù khoâng ñuû ñeå ñöa ra söï tröøng trò nghieâm khaéc.”49 Nhöõng vò hoaøng ñeá keá tieáp nhau ñöôïc mieâu taû nhö laø thaám ñaãm trong söï ñoä löôïng. Naêm 1438, Hoaøng ñeá Chính Thoáng (Zheng-tong) ñaùp traû laïi moät thænh caàu cuûa quan Ñaïi veä Vaân Nam veà vieäc göûi moät ñaïo quaân ñeán choáng laïi Tö Nhaäm Phaùt cuûa xöù Loäc Xuyeân - Bình Mieán (Mong Mao), tuyeân boá: “Ta seõ khoâng theå traùnh ñöôïc laøm haïi ñeán ngöôøi voâ toäi. Cuõng theá, loøng ta khoâng chòu ñöôïc khi baét binh lính phaûi xa cha meï, vôï con...”50. Coù thaät nhieàu trích daãn töông töï xuyeân suoát caùc boä thöïc luïc khaùc nhau, coâng boá laäp ñi laäp laïi veà söï ñoä löôïng cuûa hoaøng ñeá nhö theá naøo vaø, noùi roäng ra laø söï ñoä löôïng cuûa chính ñaát nöôùc. Ñöôïc coi nhö laø söï nhaân hoùa cuûa ñaát nöôùc, caùc hoaøng ñeá roõ raøng ñöôïc moâ taû trong MTL, vaø trong söû saùch Trung Hoa noùi chung, nhö laø nhöõng keû yeâu chuoäng hoøa bình. Do ñoù, khi ñöôïc ñeà xuaát veà cuûa caûi thu ñöôïc ôû Vieät Nam bôûi caùc löïc löôïng xaâm löôïc vaøo naêm 1408, Hoaøng ñeá Vónh Laïc pheâ phaùn söï gôïi yù veà vieäc kieám chaùc töø cuoäc vieãn chinh, vaø ñöa ra caùc lôøi khuyeân: “Ta laø chuùa teå muoân daân thieân haï. Taïi sao ta laïi laøm caùi leà thoùi hieáu chieán nhaèm thu giöõ ñaát vaø ngöôøi? Moái baän taâm cuûa ta laø nhöõng baêng ñaûng noåi loaïn khoâng theå khoâng bò tröøng phaït vaø söï ñau khoå cuûa ngöôøi daân laønh khoâng theå khoâng ñöôïc giuùp ñôõ.”51(16) Thaät thuù vò khi ñoái chieáu vôùi caùi côù do Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc ñöa ra khi quaân Trung Hoa roát cuoäc bò ñuoåi ra khoûi Vieät Nam vaøo nhöõng naêm 1420. OÂng löu yù raèng oâng ruùt quaân vì: “Trôøi baøy toû loøng ñoä löôïng toái thöôïng vaø söï thuaän theo nguyeän voïng cuûa ngöôøi daân. Hoaøng thöôïng thay trôøi vaø trò vì thuaän theo nguyeän voïng cuûa ngöôøi daân”.52(17) Ñieàu naøy bieán thaønh truyeàn thuyeát laø vaøo naêm 1540, Hoaøng ñeá Gia Tónh cho raèng vieäc quaân binh cuûa Hoaøng ñeá Vónh Laïc taán coâng An Nam vaøo ñaàu theá kyû 15 ñaõ “giuùp cho daân Giao chaâu thoaùt khoûi caûnh nöôùc soâi löûa boûng vaø vieäc ruùt quaân laø do Tuyeân Ñöùc toû loøng thöông xoùt ñoái vôùi daân Giao
114 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 neân quyeát ñònh khoâng tröøng phaït [Leâ Lôïi].”53(18) Theá neân, caùc hoaøng ñeá trieàu Minh, khoâng noùi ñeán vieäc hoï xaâm löôïc hay ruùt lui, chuû ñoäng ñeå bò buoäc phaûi haønh ñoäng, hoï luoân luoân baøy toû loøng ñoä löôïng vaø moái quan hoaøi. Naém quyeàn trò vì cuõng coù nghóa raèng moïi quyeát ñònh ñöa ra ñeàu ñuùng, vì “Trôøi laø luaät vaø khoâng ai ñöôïc phaïm luaät aáy. Ñaïo trôøi laø chí coâng vaø toái ñuùng ñaén ñeán ñoä nhoû nhaát.”54 Laø hieän thaân cuûa trôøi vaø ñaïi dieän cho Thöôïng Ñeá (上帝), caùc hoaøng ñeá cuõng coù söï noái keát giöõa nhieân giôùi vaø linh giôùi vaø do ñoù, khoâng keå ñöôïc coi nhö thaàn linh, caùc oâng cuõng laø ngöôøi ñem laïi phuùc ñöùc. Ñieàu naøy phaûn aùnh trong MTL baèng lôøi cuûa chính nhöõng ngöôøi Hoa vaø, coøn ñöôïc hôïp thöùc hoùa vaø xaùc ñònh hôn nöõa qua caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng noåi tieáng ôû haûi ngoaïi. Ma-na-re-jia-na-nai, vua xöù Bo-ni [Boät Ni], ñöôïc cho laø ñaõ ñöa ra lôøi taùn döông nhö sau trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng ñoái vôùi trieàu ñình naêm 1408: “… Xöù cuûa toâi laø moät ñaûo xa trong ñaïi döông, nhöng toâi nhaän ñöôïc aân suûng cuûa hoaøng ñeá vaø ñöôïc phong vöông. Keå töø ñoù, ôû xöù toâi, möa naéng thuaän hoøa, nhieàu naêm lieàn muøa maøng doài daøo vaø daân chuùng khoâng bò hoïa tai. Treân nuùi döôùi soâng, caùc kho taøng quyù ñaõ ñöôïc tìm thaáy, coû caây chim muoâng ñaày daãy. Nhöõng ngöôøi giaø trong nöôùc noùi raèng taát caû laø nhôø aân ñöùc cuûa hoaøng thöôïng.”55 Laïi nöõa, vaøo naêm 1416, vua Cochin ñöa ra nhöõng ghi nhaän sau ñaây trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng: “Nhieàu naêm qua, ñaát ñai trong nöôùc phì nhieâu vaø ngöôøi daân ñaõ coù nhaø ñeå ôû, ñuû caù vaø ruøa ñeå aên vaø ñuû vaûi ñeå maëc. Cha meï troâng coi con caùi vaø ngöôøi treû kính troïng ngöôøi giaø trong gia ñình. Moïi söï ñeàu phong phuù vaø vui thuù… Taát caû caàn ñeán keát quaû cuûa caùc aûnh höôûng ñöôïc vaên minh hoùa cuûa söï khoân ngoan.”56 Söï gioáng nhau roõ raøng cuûa caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng nhö theá gôïi yù raèng chuùng ñöôïc vieát neân bôûi caùc nhaø bieân soaïn ngöôøi Hoa theo moät kieåu maãu ñaëc tröng vaø nhaèm phaûn aùnh vai troø cuûa hoaøng ñeá, vaø xa hôn, nöôùc Trung Hoa nhö laø moät nöôùc mang laïi aân phuùc. Hoaøng ñeá Trung Hoa cuõng ñöôïc mieâu taû laø khoâng thieân vò trong öùng xöû vôùi moïi ngöôøi. Hoaøng ñeá Vónh Laïc thöøa nhaän: “Ta khoâng phaân bieät giöõa ngöôøi naøy vaø ngöôøi kia,”57 trong khi Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc cho bieát: “Sôû thích cuûa ta laø ñoái xöû coâng baèng vôùi moïi ngöôøi” vaø khaúng ñònh raèng: “Ñoái vôùi moïi thöù ta baûo boïc, ta coá gaéng ñem laïi thònh vöôïng vaø an bình.”58 YÙ thöùc ñoái xöû coâng baèng vôùi moïi ngöôøi (一視同仁 - nhaát thò ñoàng nhaân) laø moät ñònh ñeà baát bieán trong haønh ñoäng cuûa hoaøng ñeá xuyeân suoát MTL. Caùc ví duï coù theå thaáy vaøo caùc naêm 1431, 1436, 1443, 1446 vaø 1460.59 Trong moät söï môû roäng caùc quan heä kieåu gia ñình, vò hoaøng thöôïng trong xaõ hoäi truyeàn thoáng Trung Hoa ñöôïc mieâu taû: ñoái xöû vôùi ngöôøi daân caû trong vaø ngoaøi ñaát nöôùc nhö moät ngöôøi cha ñoái xöû vôùi caùc con mình. Hoaøng ñeá Gia Tónh (trò vì töø 1522-1566) khuyeân vua xöù An Nam vaøo nhöõng naêm 1540: “Ta laø hoaøng ñeá vaø ñoái xöû vôùi baøng daân thieân haï nhö laø trong gia ñình
115 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 mình.”60 Hoaøng ñeá Thaønh Hoùa (Cheng-hua) (trò vì töø 1465-1487) cuõng tuyeân boá xem ngöôøi daân nhö laø con mình.61 Hình aûnh naøy ñöôïc bieåu ñaït suùc tích trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng ñöôïc cho laø do Chen Hao (Traàn Caûo) vaø Leâ Lôïi (Li Li) cuûa Ñaïi Vieät daâng leân cho Tuyeân Ñöùc Hoaøng ñeá vaøo naêm 1427. Moät phaàn trong ñoù ñoïc thaáy: “…Chuùng thaàn khieâm cung ghi nhaän, tuy raèng thieân ñòa, trong söï ñoái xöû vôùi vaïn vaät, coù theå baøy toû côn giaän baèng saám chôùp, yù muoán baûn chaát baát bieán cuûa thieân ñòa laø nuoâi döôõng cuoäc soáng. Tuy raèng cha meï, trong söï ñoái xöû vôùi con caùi, ñoâi khi giaùo huaán chuùng baèng gaäy cuõng chæ muoán chuùng neân ngöôøi. Khi con ngöôøi chòu ñau khoå, khoâng ai vì theá maø phieàn traùch trôøi hay cha meï mình. Do ñoù, baày toâi cuûa ngaøi phaûi thoát neân nhöõng lôøi tha thieát nhaát baøy toû noãi thöông tieác cuûa mình vaø caàu phuùc cho trieàu ñình.”62(19) YÙ thöùc tieàm taøng veà hoaøng ñeá/trieàu ñình nhö laø cha meï daân cuûa nhöõng vuøng ñaát ngoaïi bieân chöùng toû raèng baûn töôûng nieäm coâng traïng hoaëc laø do taùc giaû ngöôøi Vieät soaïn thaûo phuø hôïp vôùi luaän ñieåm Trung Hoa veà khía caïnh naøy, hoaëc “ñònh cheá hoùa” theo tieâu chuaån cuûa tuïc leä trieàu ñình bôûi nhöõng nhaø bieân söû MTL. Naêm 1429, Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc ñöôïc ghi cheùp laø ñaõ xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa oâng nhö sau: “Ta phuïng söï trôøi baèng caùch ñoái xöû vôùi daân nhö laø con mình. Treân vaïn quoác goàm trong boán bieån, ta coá gaéng taïo söï thònh vöôïng vaø phong phuù”.63 Ngoaøi ra, cuõng nhö ngöôøi cha lyù töôûng, Hoaøng ñeá Chính Thoáng (trò vì töø 1436-1449) ñöôïc ghi laïi ñaõ quaû quyeát: “Trieàu ñình khoâng ñoaùn tröôùc ñöôïc söï gian doái vaø khoâng theå tröøng phaït ngöôi.”64 Moät nhieäm vuï quan troïng maø MTL gaùn cho nhieäm vuï hoaøng ñeá laø söï baûo toaøn traät töï vaø duy trì an bình. Ñieàu ñoù ñöôïc ñaët ra raát roõ raøng trong Thaùi Toâng thöïc luïc, ôû ñoù caùc meänh leänh hoaøng ñeá ñöôïc göûi cho Ava-Burma vaøo naêm 1405 ghi raèng: “Khi moät hoaøng ñeá nhaän ñöôïc saéc phong trôû thaønh chuùa teå cuûa muoân loaøi thieân haï, hoaøng ñeá aáy phaûi minh baïch trong caùc luaät leä vaø meänh leänh cuûa mình vaø phaûi luoân nghó raèng mình phaûi laøm sao ñeå keû maïnh khoâng ñöôïc öùc hieáp keû yeáu, soá ñoâng khoâng phieàn nhieãu soá ít vaø moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc an bình trong cuoäc soáng.”65 Möôøi naêm tröôùc, khi chinh phaït Tö Nhaäm Phaùt cuûa chính theå Loäc Xuyeân - Bình Mieán, Hoaøng ñeá Thaùi Toå (trò vì töø 1368-1398) laáy laøm lo aâu khi moâ taû nhöõng haønh ñoäng quaân söï cuûa oâng choáng laïi Vaân Nam nhö theá naøo trong thöïc teá laø keát quaû töø loøng ñoä löôïng vaø moái quan taâm cuûa oâng ñoái vôùi hoøa bình: “Trung Hoa bò vaây boïc bôûi di boán höôùng vaø ñaát cuûa Trung Hoa tieáp giaùp vôùi laõnh thoå cuûa caùc thuû lónh vaø tuø tröôûng. Tuy nhieân, ta khoâng bao giôø naém laáy lôïi theá söùc maïnh cuûa mình ñeå aùp böùc hoï, baét naït hoï hoaëc tieâu dieät hoï. Ñaát Vaân Nam ñaõ laø cuûa ta. Coù veû nhö noù ñöôïc chieám laáy baèng söùc maïnh. Khoâng phaûi vaäy ñaâu. Liang vöông, chaùu cuûa Hoaøng ñeá Nguyeân Theá Toå, tuyeân boá raèng oâng laø haäu dueä cuûa trieàu Nguyeân, ñaõ che chôû caùc toäi phaïm, tieáp nhaän nhöõng keû laùnh naïn cuûa ta vaø duï doã lính bieân cöông cuûa ta boû nguõ. Do ñoù khoâng coù caùch naøo khaùc ngoaøi vieäc gôûi quaân chinh phaït oâng ta.”66 Naêm 1414, meänh leänh cuûa nhaø Minh göûi ñeán Campuchia vaø Champa
116 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 “buoäc” hoï ngöng chieán, lo vieäc rieâng cuûa mình vaø phaùt trieån quan heä höõu nghò.67 Chuùng ta cuõng ñoïc ñöôïc, naêm 1431, Melaka than phieàn vôùi trieàu ñình raèng Xieâm gaây trôû ngaïi cho hoï, vaø hoaøng ñeá theo ñoù ñaõ chæ thò gôûi caùc chæ duï cuûa mình cho vua Xieâm yeâu caàu hoï lo giöõ nöôùc cuûa mình vaø duy trì moái quan heä höõu haûo vôùi caùc nöôùc laùng gieàng.68 Laïi nöõa, vaøo naêm 1472, sau khi Ñaïi Vieät taán coâng taøn saùt thuû ñoâ Vijaya, hoaøng ñeá leänh cho An Nam (Ñaïi Vieät) traû laïi tuø binh maø hoï baét giöõ vaø khoâng ñöôïc xaâm laán Champa nöõa.69(20) Moái quan taâm aáy ñöôïc khueách leân cöïc ñaïi trong Thaùi Toâng thöïc luïc, vôùi tuyeân boá cuûa hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi: “Ngay caû moät ngöôøi maát choã ôû cuûa mình, ta cuõng khoâng thaáy vui”.70 Theo kieåu maãu ñoù, ngoaøi ra, hoaøng ñeá coøn ñöôïc trôøi giao nhieäm vuï gìn giöõ hoøa bình, nhö coù theå thaáy trong ví duï vaøo naêm 1411, khi söû cheùp raèng caùc löïc löôïng cuûa Trònh Hoøa ñaõ baét veà Trung Hoa vua xöù Sri Lanka. Veà vò vua naøy, söû ghi: “Trôøi khoâng öa söï ñoäc aùc cuûa oâng ta vaø giuùp baét ñöôïc oâng ta”.71 Söï phaùt bieåu roõ raøng veà vai troø gìn giöõ hoøa bình ngaøy caøng trôû neân hieám trong caùc thöïc luïc muoän hôn, nhöng yù thöùc ñoâi khi vaãn ñöôïc bieåu loä. Tieáp theo sau vuï ngöôøi Boà Ñaøo Nha xaâm chieám Melaka [Malacca, Maõ Luïc Giaùp, thuû phuû cuûa chaâu töï trò Malacca, thuoäc Malaysia] vaøo theá kyû 16, trieàu Minh leänh raèng Boà Ñaøo Nha phaûi traû Melaka veà laïi vôùi laõnh thoå vaø raèng “Xieâm vaø caùc di khaùc caàn ñöôïc giaùo duïc cho bieát söï ñuùng ñaén cuûa vieäc giuùp ñôõ nhöõng nöôùc ñang laâm nguy vaø baøy toû thieän caûm vôùi caùc nöôùc laùng gieàng”.72 Caùc noã löïc gìn giöõ nguyeân traïng tuy vaäy khoâng phaûi laø baát chaáp ñeán an ninh Trung Hoa. Do ñoù, thay vì tieáp tuïc töø choái thöøa nhaän söï noåi daäy cuûa nhaø Maïc taïi An Nam, phe ñaõ naém quyeàn kieåm soaùt phaàn lôùn chính theå naøy vaøo theá kyû 16, hoaøng ñeá Trung Hoa chuû ñoäng bình thöôøng hoùa quan heä khi, vaøo dòp daâng toân hieäu cho oâng mình, Hoaøng ñeá Gia Tónh ghi nhaän: “An Nam cuõng ñöôïc baûo boïc bôûi trôøi. Chuùng ta khoâng ñöôïc thaát baïi trong vieäc gôûi söù ñeán baùo tin cho hoï chæ vì hoï choáng ñoái trong caùc naêm gaàn ñaây’’.73 Ñeå laøm troøn vai troø gìn giöõ hoøa bình, hoaøng ñeá/trieàu ñình vaø caùc quan cuûa hoï cuõng phaûi laø nhöõng ngöôøi ñoä löôïng gieo raéc noãi sôï haõi. Ghi cheùp trong MTL nhaán maïnh ñeán khía caïnh: noãi sôï haõi ñöôïc cho laø cuûa nhöõng thuû lónh cöùng ñaàu hoaëc bò tröøng phaït. Moät trích daãn vaøo naêm 1411 ghi raèng Naêng Quang, vua xöù Traán Khang, moät chính theå Tai ôû Vaân Nam, ngöôøi ñaõ caûn trôû caùc söù boä do trieàu ñình cöû ñeán, ñöôïc ban caùc leänh cuûa hoaøng ñeá tröøng phaït oâng ta. “Naêng Quang kinh hoaøng neân gôûi ngöôøi ñeán trieàu ñình ñeå khaån xin söï tha thöù toäi loãi cuûa mình”.74 Naêm 1454, khi Taû Tham töôùng Hoà Chí ôû Vaân Nam trieån khai löïc löôïng “bình ñònh vaø daïy doã” Tö Laïc Phaùp vaø Dao Ban-fang [?] cuûa Moäc Bang, “oâng giaùo huaán hoï raèng mình laø keû coù theå mang laïi tai hoïa vaø söï thònh vöôïng. Tö Laïc Phaùt vaø Dao Ban-fang [?] laáy laøm kinh haõi.”.75 Tö Boác Phaùt cuûa xöù Maïnh Döôõng ñöôïc ghi laïi laø ñaõ quaû quyeát vôùi hoaøng ñeá naêm 1456: “Toâi khoâng daùm haønh ñoäng gioáng cha hoaëc anh toâi, vaø giöõ loøng kính sôï tröôùc leà luaät cuûa trieàu ñình”.76 Khoâng keå laø Tö Boác Phaùt thöïc söï vieát nhöõng lôøi nhö theá hoaëc chuùng ñöôïc saùng taùc bôûi caùc nhaø bieân nieân cuûa trieàu ñình, trong caû hai tröôøng hôïp, chuùng ñeàu phuïc vuï cho nhu caàu
117 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 cuûa trieàu ñình nhaèm moâ taû noù nhö laø moät nôi gieo raéc noãi sôï haõi. Caùc hoaøng ñeá Trung Hoa cuõng ñöôïc ghi cheùp nhö laø söï bieåu loä caùi ñöùc (de 德) tôùi moät möùc ñoä phuø hôïp vôùi vò trí cao quyù cuûa hoï. Naêm 1427, baát chaáp caùc löïc löôïng Trung Hoa ñaõ bò ñaùnh baïi tôi bôøi taïi Vieät Nam vaø buoäc phaûi thaùo chaïy, Tuyeân Ñöùc Hoaøng ñeá moâ taû caùc söï kieän nhö sau: “Trong vieäc saép xeáp laïi moät phoøng tuyeán bò tan vôõ, hoaøng ñeá ñang hoaøn thaønh nhöõng öôùc voïng cuûa toå tieân mình, ñeå cho quaân ñoäi an nghæ vaø ñem laïi bình an cho muoân daân. Vôùi caùi ñöùc bao truøm caû hoaøn vuõ, ta ñaëc bieät ñöa ra tuyeân ngoân naøy phuø hôïp vôùi moái baän taâm to lôùn cuûa ta.”77 Khaùi nieäm cuûa nhaø Minh veà quyeàn löïc hoaøng ñeá vaø vai troø cuûa hoaøng ñeá ñöôïc nhaân leân ñeán ñoä “cakkavati” hoaëc “ngöôøi cai trò theá giôùi” nhö ñöôïc thaáy trong caùc chính theå Ñoâng Nam AÙ. Khi Tambiah noùi veà “cakkavati” nguyeân maãu laø “mieãn cöôõng thöøa nhaän caùc bieân giôùi ñòa lyù veà chuû quyeàn” vaø ghi nhaän “boån phaän cuûa ngöôøi cai trò theá giôùi trong vieäc giaùm saùt caùi ñöùc vaø söï chính thoáng veà toân giaùo cuûa chö haàu, ñoàng thôøi giöõ gìn caùc vua ñöôïc saéc phong treân ngai vaøng cuûa hoï”,78 cuõng nhö chuùng ta ñoïc veà caùc hoaøng ñeá nhaø Minh vaø chính saùch cuûa hoï ñoái vôùi vuøng bieân giôùi phía nam. Caùc quan thöôïng thö Trung Hoa, vôùi tö caùch laø ñaïi dieän cho neàn vaên hoùa trung öông, cuõng thöôøng ñöôïc MTL mieâu taû nhö laø thaám ñaãm tính chính tröïc. Do ñoù, khi ngöôøi Vieät Nam, trong chieán dòch thoaùt ly khoûi caùc löïc löôïng chieám ñoùng cuûa Trung Hoa vaøo ñaàu theá kyû 15, ñaõ chieám giöõ quaän Laïng Giang (Liang River), caùc nhaø cheùp MTL ñaõ caûm thaáy bò eùp buoäc khi cheùp raèng “caùc ñaïo quaân vaø daân trong thaønh ñeàu bò tieâu dieät vaø khoâng ai ñaàu haøng. Quan Tri phuû Löu Töû Phuï, nhö laø moät maãu möïc, cuõng tuyeân boá: Khi quaän maát, ta cuõng cheát. Söï chính tröïc khoâng theå bò hoen oá.”79 Chi tieát veà vieäc ngöôøi Vieät Nam baét giöõ Haø Trung, moät quan chöùc trung thaønh khaùc cuûa nhaø Minh, ñöôïc ghi cheùp trong cuøng vaên baûn ñaõ neâu ôû treân: “Trung nhìn thaúng vaøo boïn giaëc vôùi ñoâi maét saùng röïc: ‘Ta laø meänh quan cuûa thieân trieàu. Chæ coù nöôùc laø chaët ñaàu boïn ngöôi vaø mang veà phuïc meänh trieàu ñình! Laøm sao ta coù theå theo huøa vôùi söï noåi loaïn cuûa boïn ngöôi ñeå toaøn maïng!’ OÂng ta lieân tuïc nguyeàn ruûa boïn hoï.” Moät quan chöùc thöù ba cuûa nhaø Minh, Chu An, cuõng bò ngöôøi Vieät Nam baét, vaø nhö MTL cho ta bieát, theùt vaøo maët boïn baét giöõ oâng: “Ta laø meänh quan cuûa Thieân trieàu. Laøm theá naøo ta coù theå cheát bôûi tay boïn giaëc!” Noùi roài oâng ta töï saùt.(21) ÔÛ ñaây thì chuùng ta thaáy nhöõng keát cuïc nhuaàn ñaïo ñöùc ñem ñeán moät goùc ñoä tích cöïc cho caùc söï kieän, moät coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå vöøa ñaùnh boùng nieàm kieâu haõnh Trung Hoa laãn vôùi vieäc loâi keùo söï chuù yù khoûi baûn chaát cuûa vuï vieäc, raèng Trung Hoa ñaõ chòu moät thaát baïi quaân söï. Coù theå thaáy söï töông töï trong moät vaên baûn MTL khaùc veà söï thua traän coù tính quyeát ñònh ñoái vôùi Trung Hoa taïi Ninh Kieàu tröôùc quaân Vieät Nam trong cuøng moät giai ñoaïn, nôi ñöôïc söû ghi nhaän veà vieân quan Trung Hoa Traàn Hieäp nhö sau: “OÂng ta bò baét nhöng khoâng khuaát phuïc vaø oâng ñaõ cheát trong luùc tieáp tuïc maéng theùt boïn giaëc.”80(22) Yeáu toá naøy trong thuaät cheùp söû Trung Hoa khaù laø coå xöa so vôùi luùc ñoù. Backus cuõng chæ ra söï gioáng nhau trong caùc ghi cheùp khaùc nhau cuûa Trung Hoa, veà söï töï saùt ñaày chính khí cuûa caùc nhaân vaät Trung Hoa bò baét bôûi quaân Taây Taïng vaøo theá kyû thöù 8, vaø söï töï saùt cuûa nhöõng keû bò baét bôûi quaân Nan-zhao vaøo theá kyû thöù 9. OÂng keát luaän: “Roõ raøng ñaây laø nhöõng ví duï
118 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 veà goùc ñoä khaùc cuûa luaän ñieåm cheùp söû veà vuøng bieân cöông Trung Hoa. Chuùng mang tính bieåu töôïng hôn laø giaù trò thöïc söï.”81 Toâi caûm nhaän raèng moät caùch ñoïc chi tieát veà MTL, vaø nhöõng ñoái chieáu vôùi caùc taùc phaåm sôùm hôn vaø muoän hôn seõ nhaän ra raèng quan saùt cuûa Backus coù theå aùp duïng cho moät phoå roäng hôn caùc yeáu toá trong thuaät cheùp söû bieân cöông cuûa Trung Hoa. Ñaïo ñöùc hoùa caùc taám göông tieâu cöïc cuõng ñöôïc tìm thaáy trong caùc vaên baûn. Moät trích daãn vaøo naêm 1428, vaø laàn nöõa lieân quan ñeán Giao Chæ (Ñaïi Vieät), ghi nhaän raèng Vieät Nam ñaõ baét vieân quan Trung Hoa Thaùi Phuùc vaø duøng oâng ta ñeå yeâu caàu quan quaân Trung Hoa khaùc ñaàu haøng. Nhö coù theå ñoaùn tröôùc, chuùng ta ñoïc ñöôïc moät vieân quan nghóa khí Lyù Nhaäm [Nhieäm] theùt töø treân töôøng thaønh xuoáng vôùi Thaùi Phuùc: “OÂng laø moät ñaïi quan, oâng khoâng theå gieát giaëc vaø thay vì vaäy bò giaëc lôïi duïng. OÂng khoâng baèng moät con heo hay moät con choù.”82(23) Söï caàn thieát ñeå giöõ theå dieän quoác gia hoaëc nhöõng hình aûnh chính ñaùng noåi troäi trong luaän ñieåm töôøng thuaät vaø caùc haønh ñoäng ghi cheùp trong MTL. Naêm 1440, tieáp theo thaát baïi cuûa quaân Trung Hoa tröôùc chính theå Tai Mao ôû Loäc Xuyeân naêm 1439, moái quan taâm cuûa hoaøng ñeá veà “söï tuûi nhuïc ñem laïi cho ñaát nöôùc vaø söï huûy hoaïi ñeá quyeàn” ñaõ ñöôïc baøy toû.83 Naêm 1457, caùc söù thaàn Xieâm töø Baéc Kinh trôû veà mua treû con töø caùc noâng daân cheát ñoùi ôû Sôn Ñoâng ñem veà laøm ñaày tôù beân Xieâm. Caùc quan chöùc thænh nguyeän: “Ñaáy khoâng chæ laø neàn taûng voâ luaân, maø söï vieäc coøn ñöa ñeán haäu quaû laø hoï (daân Xieâm) cöôøi nhaïo Trung Hoa.” Nhôø vaäy maø treû em ñöôïc chuoäc laïi vaø traû veà cho cha meï chuùng.84 Cuõng lyù do naøy ñöôïc ñöa ra ñeå chuoäc treû em trong moät tröôøng hôïp töông töï vaøo naêm 1481.85 Caùc nhaø quan saùt lòch söû Trung Hoa suoát theá kyû 20 seõ nhaän thöùc roõ hôn veà vai troø to lôùn nhö theá naøo ñoái vôùi khaùi nieäm “quoác theå” vaø “khoâi phuïc danh döï” ñöôïc duy trì trong luaän ñieåm vaø haønh ñoäng Trung Hoa hieän ñaïi. MTL cuõng chöùa ñöïng nhieàu trích daãn veà caùc söù thaàn Trung Hoa traû laïi quaø caùp bieáu xeùn hoï bôûi caùc vua ngoaïi bang, nhö laø moät caùch ñeå chöùng toû raèng söï lieâm khieát vaø söï öu vieät vaên hoùa cuûa ngöôøi Trung Hoa. Ñaïo ñöùc töông töï cuõng gôïi ra bôûi moät ghi cheùp vuï vieäc vaøo naêm 1396: Tö Luaân Phaùt cuûa chính theå Tai xöù Loäc Xuyeân - Bình Mieán yeâu caàu caùc söù thaàn Trung Hoa ñeán ñoù ôû laïi vaø phuïng söï oâng ta, vaø roài coù caùc ghi cheùp veà söï töø choái thaúng thaén tröôùc lôøi ñeà xuaát aáy.86 Trong MTL, vieäc ghi cheùp lòch söû luoân luoân neâu ra nhö laø moät caùch hôïp thöùc hoùa, hoaëc moät neàn taûng, ñoái vôùi moät soá haønh ñoäng. Naêm 1448, trong moät thoâng caùo, trieàu ñình nhaéc ñeán nhöõng haønh ñoäng cuûa Maõ Vieän vaø Gia Caùt Löôïng caû ngaøn naêm hoaëc hôn tröôùc ñoù trong vieäc ñaïi phaù quaân ngoaïi bang nhö laø moät baèng chöùng raèng nöôùc Trung Hoa khaù coù khaû naêng nghieàn naùt quaân di öông böôùng khi thöïc söï caàn thieát.87 Nhieàu ví duï khaùc ñöôïc phaùt hieän, vôùi ñaëc tính chung veà nhöõng ghi nhaän cho raèng quaù khöù laøm göông cho hieän taïi. Naêm 1537, khi [Hoä Boä Thöôïng thö] Ñöôøng Truï phaûn ñoái yù ñònh xaâm löôïc An Nam cuûa trieàu Minh, oâng ghi nhaän raèng söï suïp ñoå cuûa nhaø Ñöôøng baét ñaàu baèng moät ñoaøn quaân vieãn chinh chieám Nam Chieáu.88(24) Gaàn moät theá kyû sau, khi vieân Ngöï söû [ñaïo Hoà Quaûng] Du Phöôïng Töôøng thuùc giuïc choáng laïi vieäc cho pheùp Haø Lan, luùc ñoù ñaõ chieám quaàn ñaûo Baønh Hoà, ôû laïi,
119 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 oâng ta cuõng ñöa ra moät söï töông ñoàng vôùi hoaøn caûnh vaøo trieàu Toáng, luùc cho pheùp ngöôøi Moâng Coå laäp thöông ñieám treân ñaát Trung Hoa daãn ñeán söï giaõy cheát cuûa trieàu Toáng ôû phöông nam.89 Tuy nhieân, nhöõng tröôøng hôïp lòch söû tröôùc ñoù khoâng phaûi luoân luoân ñöôïc xem xeùt nhö laø moät cô sôû ñeå xaùc ñònh moät thöùc haønh ñoäng. Naêm 1440, khi caùc chính saùch ñöôïc ñeà xuaát döïa treân caùc haønh ñoäng cuûa Nghieâu, Thuaán (Yao vaø Shun) (caùc vò vua cuûa thôøi hoaøng kim Trung Hoa), Anh quoác coâng Tröông Phuï ghi nhaän raèng: “Vaøo thôøi Nghieâu, Thuaán, hoaøng ñeá chæ cai trò chín chaâu. Giôø ñaây ñaát nöôùc chuùng ta ñaõ thoáng nhaát boán bieån vaø, beân caïnh ngöôøi Trung Hoa, laø ngöôøi di, ngöôøi man vaø ngöôøi maïch, khoâng coù ai khoâng thuaän theo”.90 Do ñoù, caùc haønh ñoäng vaãn coøn ñöôïc hôïp thöùc hoùa bôûi lòch söû khi maø nhöõng söï kieän lòch söû tröôùc ñoù coù saün, tö töôûng cho raèng söï qua ñi cuûa thôøi ñaïi ñaõ thay ñoåi theá giôùi cuõng taïo ra moät neàn taûng trong vieäc söû duïng caùc chính saùch khoâng ñöôïc kieåm nghieäm bôûi lòch söû. ÔÛ ñaây, laàn nöõa, chuùng ta thaáy moät yeáu toá raát thöïc duïng cuûa chính saùch bieân giôùi/ngoaïi bang cuûa Trung Hoa chæ naèm beân döôùi beà maët cuûa luaän ñieåm vieát söû. (Coøn tieáp) G. Wade - L C K - P H Q CHUÙ THÍCH 11. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, p.19. 12. Moät heä thoáng phoái hôïp hai heä thoáng soá ñeám - Thieân can (天干) (thaäp can) vaø Ñòa chi (地支) (thaäp nhò chi) ñeå taïo thaønh coâng thöùc chu kyø 60. Caùc pheùp hoaùn vò 60 naøy ñöôïc aùp duïng cho ngaøy, thaùng vaø naêm. 13. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 23, 2b-3a. 14. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 163, 3a-b. 15. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 245, 4b; 246, 2a. 16. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 230/31. 17. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 294, 4a. 18. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 298, 5a. 19. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, pp. 18-20. 20. Wu Han, 1948, pp. 385-89. 21. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, p. 19. 22. Sñd, p. 20. 23. Wang Ch’ung-wu, 1948. 24. Wu Han, 1934; O.W.Wolters, Söï suïp ñoå cuûa Srivijaya trong lòch söû Maõ Lai (Ithaca, 1970). 25. L. Carrington Goodrich vaø Fang Chaoying, (bieân taäp), Töï ñieån tieåu söû trieàu Minh (2 quyeån), Columbia, 1976, pp. 64-7. 26. Mote vaø Twitchett, Lòch söû Trung Hoa theo Cambridge, p. 743. 27. Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 73, 3a-b. 28. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 229, 4a. 29. Voõ Toâng thöïc luïc, quyeån 2, 19a. 30. Trích töø Thaùi Bình huyeän chí (1811), 39a-b. 31. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 29, 4a. 32. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 69, 7a-b. 33. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 79, 11a. 34. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 175, 8b.
120 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 179, 7b-8a. 35. Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 148, 6b-9a. 36. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 136, 5b-6a. 37. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 143, 6b-7a. 38. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 145, 4b-5a. 39. Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 195, 1b. 40. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 190, 14b. 41. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 192, 4a-b. 42. 43. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 41, 2b. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 79, 6b-7a. 44. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 268, 3a-b. 45. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 44, 5b-6b. 46. 47. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 34, 1a-b. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 53, 3b. 48. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 86, 3a. 49. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 2b. 50. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 80, 3b-4a. 51. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 33, 1a-b. 52. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 248, 1b-5a. 53. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 190, 12b-13a. Nhöõng tuyeân boá nhö theá coù theå thaáy trong suoát lòch 54. söû Trung Hoa, chính söï ñoä löôïng giaû taïo naøy laø muïc tieâu cuûa ngoøi buùt cuûa nhaø vaên theá kyû 20 Loã Taán khi, vaøo naêm 1918, oâng vieát moät truyeän ngaén “Nhaät kyù ngöôøi ñieân”. Trong ñoù, moãi khi ngöôøi ñieân coá gaéng ñoïc moät quyeån saùch söû Trung Quoác, oâng ta phaùt hieän: “Khoâng coù nieân ñaïi trong lòch söû, maø chæ ñöôïc cheùp loän xoän vaø trang naøo cuõng coù nhöõng töø “ñoä löôïng”, “chính nghóa” vaø “ñaïo ñöùc”. Töø ñoù toâi ñaâm ra maát nguû, toâi ñoïc caùi thöù söû aáy haàu nhö suoát ñeâm, vaø sau roát toâi baét ñaàu phaùt hieän nhöõng ñieàu ñöôïc cheùp ra giöõa hai doøng chöõ; troïn quyeån saùch chæ ñoäc coù moät thaønh ngöõ: aên thòt daân!”. Loã Taán qua ñoù ñaõ laøm saùng toû luaän ñieåm cheùp söû Trung Hoa thöôøng laøm taêm toái nhö theá naøo veà moät thöïc teá bò taùch khoûi nhöõng lyù töôûng nhaân vaên maø noù nhaém ñeán. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 82, 7b-8a. 55. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 183, 1a-2a. 56. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 72, 1a-b. 57. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 22, 15a. 58. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 76, 6b, Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 19, 9a; 104, 3b-4a, 142; 7b-8a; 59. 319, 4b. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 268, 3a-b. 60. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 219, 6a-7b; 230, 3b-4a. 61. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 40, 3a-4a. 62. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 52, 10b-11b. 63. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 46, 6a-b. 64. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 57, 2b-3a. 65. Thaùi Toå thöïc luïc, quyeån 244, 2b-4a. 66. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 149, 2b. 67. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 76, 6b-7a. 68. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 108, 3b-4a. 69. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 44, 5b-6b. 70. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 130, 1b-2a. 71. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 4, 27b. 72. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 220, 9a-b. 73. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 114, 4a-b. 74. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 241, 4b-5a. 75.
121 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 265, 2a-b. 76. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 33, 1a-b. 77. S. J. Tambiah, Keû chinh phuïc theá giôùi, keû töø boû theá giôùi, Cambridge, 1976, pp. 46-7. 78. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 8a-10b. 79. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 57, 7b-8a. 80. Charles Backus, Vöông quoác Nan-chao vaø bieân giôùi phía nam Trung Hoa thôøi Ñöôøng, 81. Cambridge, 1981, p. 115. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 14b. 82. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 67, 6a. 83. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 279, 1a. 84. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 217, 4a. 85. Thaùi Toå thöïc luïc, quyeån 244, 2b-4a. 86. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 164, 1a-b. 87. Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 195, 2a. 88. 89. Hy Toâng thöïc luïc, quyeån 37, 19a-20a. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 75, 4a-5a. 90. CHUÙ THÍCH BOÅ SUNG (7) Söï kieän naøy ñöôïc cheùp trong ngaøy 5 thaùng 12 naêm Tuyeân Ñöùc thöù nhaát (2/1/1427). Luùc naøy, Tri chaâu Thanh Hoùa laø La Thoâng, cuøng vôùi Chæ huy Ñaû Trung khoâng chòu nghe leänh baõi binh cuûa Vöông Thoâng, caû hai hôïp söùc coá thuû thaønh Thanh Hoùa. Cuoái vaên baûn vieát: “Khi Vöông Thoâng boû Giao Chæ, boïn La Thoâng cuõng trôû veà kinh ñoâ”. (8) Tai Mao [Thaùi-Mao] 傣毛, thuaät ngöõ naøy ñöôïc G. Wade duøng ñeå goïi chung 2 boä toäc Thaùi vaø Mao Nam. Thaùi, xem laïi chuù thích (4); toäc Mao Nam nay soáng taäp trung ôû huyeän töï trò Hoaøn Giang, thuoäc Quaûng Taây Traùng toäc töï trò khu. (9) Töø Caøn Hoïc (1631-1694), hoïc giaû ñôøi Thanh, ngöôøi huyeän Coân Sôn, Giang Toâ, laøm quan ñeán Hình Boä Thöôïng thö, Toång toaûn (Tröôûng bieân taäp) Thanh nhaát thoáng chí, Thanh hoäi ñieån. Chi tieát naøy Wade nhaàm, Töø Caøn Hoïc tuy coù luùc ñöôïc cöû laøm Toång taøi quaùn Minh söû nhöng sau ñoù Tröông Ñình Ngoïc thay theá, vaø taùc giaû [Toång taøi] chính thöùc ñöôïc ghi cuûa Minh söû laø Tröông Ñình Ngoïc [cuøng vôùi 2 ngöôøi tieàn nhieäm laø Tröông Ngoïc Thö, Vöông Hoàng Töï]. (10) Tieâu Phöông, ngöôøi huyeän Baù Döông tænh Haø Nam, laøm quan ñeán Laïi Boä Thöôïng thö, Hoa Caùi ñieän Ñaïi hoïc só. Toång taøi Hieáu Toâng thöïc luïc (cuøng vôùi Löu Kieän). (11) Coá Bænh Khieâm, ngöôøi Coân Sôn, Toâ Chaâu, laøm quan ñeán Leã Boä Thöôïng thö, Trung Cöïc ñieän Ñaïi hoïc só, Toång taøi Thaàn Toâng thöïc Luïc. (12) Toång ñoác Löôõng Quaûng Ñoâ ngöï söû Maãn Khueâ taâu vieäc thuyeàn buoân ngoaïi quoác giao thieäp buoân baùn vôùi tö thöông ngöôøi Trung Quoác ôû ven bieån Quaûng Ñoâng maø khoâng qua söï kieåm duyeät cuûa quan ñòa phöông (moät hình thöùc troán thueá).v.v… (13) Caáp söï trung Nhieäm Löông Baät baøn vieäc thænh phong cuûa Sa Coå Boác Laëc laøm Quoác vöông Chieâm Thaønh (thaùng 7/1505), neâu kieán nghò caàn phaûi caân nhaéc vieäc cho söù ñi phong vöông caùc nöôùc, e ngaïi laëp laïi söï kieän ñaùng hoå theïn maø Laâm Tieâu ñaõ gaëp phaûi. (14) Vaên baûn ngaøy 13 thaùng 7 naêm Tuyeân Ñöùc 13 (5/8/1427) neâu vieäc baét giam Coá Höng Toå. Söï vuï do Tuaàn aùn ngöï söû Quaûng Taây phaùt hieän Toå baùo caùo laùo vaø nhuõng nhieãu nôi bieân giôùi, ñaïi khaùi nhö Höng Toå sai boïn Chæ huy Tröông Baûn giaû maïo vieäc quaân ñeå ñoaït hôn 2.500 löôïng baïc vaø 100 con ngöïa cuûa caùc quan vaø daân ôû Nam Ninh, Thaùi Bình, laïi theâm cöôõng baùch con gaùi nhaø daân.v.v… (15) Vöông Kyù, Binh Boä Thöôïng thö, Toång ñoác quaân vuï trong nhieàu cuoäc chinh thaûo caùc tuø tröôûng vuøng Vaân Nam thôøi Tuyeân Ñöùc, Chính Thoáng. (16) Trong vaên baûn ngaøy 12 thaùng 6 Vónh Laïc 6 [5/7/1408] veà vieäc Thöôïng thö 6 boä cuøng Tröông Phuï baùo coâng bình ñònh An Nam, noäp baûn keâ bieân chieán lôïi phaåm, vieäc thieát laäp caùc cô quan quaûn lyù ñaát ñai, nhaân daân, taøi vaät ôû An Nam. (17) Trích trong chieáu thö phuû duï An Nam vaø saéc duï Ñaàu muïc Giao Chæ Leâ Lôïi do Taû Thò lang Boä Leã Lyù Kyø vaø Höõu Thò lang Boä Coâng La Nhöõ Kính cuøng boïn Hoaøng Kyù, Töø Vónh Ñaït mang sang ngaøy 1 thaùng 11 naêm Tuyeân Ñöùc thöù 2 (19/11/1427). Moät phaàn noäi dung chieáu thö keâu
122 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 goïi boïn Vöông Thoâng ruùt quaân trôû veà, tuy nhieân Vöông Thoâng ñaõ boû chaïy veà ñeán Quaûng Taây töø tröôùc khi chieáu thö ñeán. (18) Trong chieáu thö phong An Nam Ñoâ thoáng söù ty cho Maïc Ñaêng Dung [4/4 Gia Tónh 20 - 29/4/1541] Gia Tónh nhaéc laïi chuyeän cuõ, khi noùi ñeán söï kieän baïi traän thôøi Tuyeân Ñöùc thì cho raèng do chuû tröông khoâng muoán keùo daøi cuoäc chieán… (19) Trích töø bieåu vaên cuûa Traàn Caûo vaø Leâ Lôïi do Leâ Thieáu Dónh mang sang Yeân Kinh (Baéc Kinh) ngaøy 15/3 Tuyeân Ñöùc 3 (30/3/1428), xin phong cho Traàn Caûo. (20) Söï vieäc neâu trong saéc duï Quoác vöông An Nam, noäi dung khuyeân khoâng neân xaâm laán laõnh thoå Chieâm Thaønh (ngaøy 13/9 naêm Thaønh Hoùa thöù 8 - 14/10/1472) do söù thaàn An Nam Nguyeãn Ñöùc Trinh ñi söù mang veà. (21) Vaên baûn ngaøy 20 thaùng 5 naêm Tuyeân Ñöùc thöù 3 [2/7/1428] noùi veà vieäc truy taëng nhöõng ngöôøi töû tieát taïi Giao Chæ, neâu chieán coâng vaø haønh traïng caùc nhaân vaät nhö Haø Trung, laøm vieäc taïi Ty Boá chaùnh Giao Chæ, bò baét ôû Xöông Giang, maéng chöûi lieân hoài, roài bò gieát. Löu Töû Phuï, Tri phuû Laïng Giang, töï töû khi thaønh bò maát. Chu An, Traán thuû Ngheä An, bò baét ôû soâng Phuù Löông, bò boû nguïc roài ngaàm möu laøm noäi öùng, Leâ Lôïi phaùt giaùc ñöôïc, ñem gieát, khi saép bò cheùm thì giaät ñao töï ñaâm coå cheát… (22) Traàn Hieäp, ngöôøi Vuõ Tieán, Thöôøng Chaâu, Binh Boä Thöôïng thö, 2 laàn sang An Nam vôùi chöùc vuï Toång tham möu, bò ñaâm cheát trong ñaùm loaïn quaân trong traän Toát Ñoäng, Chuùc Ñoäng, coù thuyeát noùi bò baét roài bò gieát. (23) Lyù Nhieäm (Nhaäm), traán thuû Xöông Giang. Ñoâ ñoác Thaùi Phuùc ñaàu haøng Leâ Lôïi, nhaän meänh ñi chieâu duï Lyù Nhieäm, bò Nhieäm chöûi. Sau naøy Thaùi Phuùc veà ñeán Yeân Kinh, cuøng vôùi boïn Chu Quaûng, Tieát Tuï, Vu Taùn, Loã Quyù, Lyù Trung bò coâng ñoàng xeùt toäi, aùn xöû töû phôi thaây ngoaøi chôï, tòch thu gia saûn. (24) Vaên baûn ngaøy 1 thaùng 12 naêm Gia Tónh 15 (12/1/1537) cheùp laïi tôø sôù cuûa Taû Thò lang Boä Hoä Ñöôøng Truï, noäi dung can giaùn vieäc ñaùnh An Nam, goàm 7 ñieàu, phaân tích caën keõ tình hình kinh teá, quaân söï nhaø Minh vaø keát luaän raèng khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå tieán haønh cuoäc chieán. Khi sôù daâng leân, Boä Binh khen laø baøn möu vôùi loøng trung thaønh, ñeà nghò hoaõn vieäc ñieàu ñoäng quaân löïc. TOÙM TAÉT Baøi vieát laø moät nghieân cöùu toång quan cuûa taùc giaû Geoff Wade veà nguoàn söû lieäu Ñoâng Nam AÙ trong boä Minh thöïc luïc. Sau khi ñieåm qua noäi dung, caùc aán baûn, söu taäp caùc saùch trích daãn Minh thöïc luïc, caùc ñaëc tröng cuûa Minh thöïc luïc nhö laø moät nguoàn söû lieäu, taùc giaû ñaõ phaân tích veà theá giôùi quan Trung Hoa theå hieän qua boä Minh thöïc luïc. Maëc duø thöøa nhaän Minh thöïc luïc giöõ moät vai troø quan troïng trong vieäc taùi döïng lòch söû xaõ hoäi, chính trò nhaø Minh vaø mang laïi nhöõng boå khuyeát höõu ích cho vieäc nghieân cöùu lòch söû vuøng Ñoâng Nam AÙ, taùc giaû ñaõ löu yù ngöôøi ñoïc caàn yù thöùc raèng, luaän ñieåm Trung Hoa (vaø cuõng laø khuoân khoå cuûa caùch cheùp söû trong Minh thöïc luïc) phaûn aùnh “caùi maø nhaø Minh muoán noù phaûi laø” hôn laø caùi maø nhaø Minh ñaõ laø. ABSTRACT THE MING SHI-LU AS A SOURCE OF DATA FOR SOUTHEAST ASIAN HISTORY This article is Geoff Wade’s general study on the source of historical data regarding Southeast Asia found in the book Ming Shi-lu. After giving a sketchy description of the contents of the book, its editions, the number of books quoting the Ming Shi-lu and using its typical characteristics as a source of historical documents, the author gives an analysis on the Chinese world outlook as represented through the Ming Shi-lu. Though he admits that Ming Shi-lu plays an important part in an effort to recreate the history, society and politics of the Ming dynasty and it provides helpful data supplement to a study on the history of the Southeast Asia, the author advises readers to be aware of the fact that the Chinese point of view (also the writing method of Ming Shi-lu) reflects “what the Ming dynasty wanted it to be” rather than what it actually was.