Báo cáo nghiên cứu khoa học " PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÁC HỆ SINH THÁI BIỂN VÀ VEN BIỂN NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI NƯỚC TA HIỆN NAY "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các hệ sinh thái biển và ven biển Việt Nam: vai trò và giá trị Việt Nam có đường bờ biển dài hơn 3.260km và vùng đặc quyền kinh tế rộng gấp 3 lần diện tích đất liền với nguồn tài nguyên sinh vật biển khá phong phú. Trong vùng biển nước ta phát hiện được khoảng 11.000 loài sinh vật cư trú trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái (HST) biển-ven biển điển hình, thuộc 6 vùng đa dạng sinh học biển khác nhau. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÁC HỆ SINH THÁI BIỂN VÀ VEN BIỂN NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI NƯỚC TA HIỆN NAY "

55 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 BIEÅN, ÑAÛO VIEÄT NAM PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG CAÙC HEÄ SINH THAÙI BIEÅN VAØ VEN BIEÅN NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ ÑAËT RA ÑOÁI VÔÙI NÖÔÙC TA HIEÄN NAY Nguyễn Chu Hồi, Lê Thị Thanh* 1. Caùc heä sinh thaùi bieån vaø ven bieån Vieät Nam: vai troø vaø giaù trò Vieät Nam coù ñöôøng bôø bieån daøi hôn 3.260km vaø vuøng ñaëc quyeàn kinh teá roäng gaáp 3 laàn dieän tích ñaát lieàn vôùi nguoàn taøi nguyeân sinh vaät bieån khaù phong phuù. Trong vuøng bieån nöôùc ta phaùt hieän ñöôïc khoaûng 11.000 loaøi sinh vaät cö truù trong hôn 20 kieåu heä sinh thaùi (HST) bieån-ven bieån ñieån hình, thuoäc 6 vuøng ña daïng sinh hoïc bieån khaùc nhau. Caùc HST bieån vaø ven bieån coù vai troø raát quan troïng nhö ñieàu chænh khí haäu vaø ñieàu hoøa dinh döôõng trong vuøng bieån thoâng qua caùc chu trình sinh ñòa hoùa. Nhieàu HST laø nôi cö truù, sinh ñeû vaø öông nuoâi aáu truøng cuûa nhieàu loaøi thuûy sinh vaät khoâng chæ ôû ngay vuøng bôø maø coøn töø ngoaøi khôi vaøo theo muøa, trong ñoù coù nhieàu loaøi haûi saûn coù giaù trò kinh teá cao. Caùc HST coù naêng suaát sinh hoïc cao nhö raïn san hoâ, thaûm coû bieån, röøng ngaäp maën, vuøng trieàu cöûa soâng, ñaàm phaù vaø vuøng nöôùc troài thöôøng phaân boá taäp trung ôû vuøng bôø vaø quyeát ñònh haàu nhö toaøn boä naêng suaát sô caáp cuûa toaøn vuøng bieån vaø ñaïi döông phía ngoaøi. Baûng 1. Caùc heä sinh thaùi bieån vaø ven bôø chính cuûa Vieät Nam Heä sinh thaùi Phaân boá Dieän tích hieän thôøi (ha) Noâng nghieäp Taäp trung ôû vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng vaø 5.500.000 ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Nuoâi troàng thuûy saûn Toaøn boä caùc vuøng ven bôø. 10.000 Ñaát ngaäp trieàu Taäp trung chuû yeáu ôû vuøng cöûa soâng vaø 1.000.000 quanh moät soá ñaûo. Ñaàm, phaù 12 ñaàm phaù taïi vuøng ven bieån töø Thöøa Thieân 100.000 Hueá ñeán Bình Thuaän. Baõi caùt Phaân boá roäng khaép doïc theo vuøng ven bieån. 600.000 Röøng ngaäp maën Caùc cöûa soâng, vònh kín 250.000 Coû bieån Vuøng ven bôø vaø ngoaøi khôi töø baéc vaøo nam. 6.800 Raïn san hoâ (ñeán ñoä saâu 6m) Vuøng gaàn bôø, ven moät soá ñaûo ngoaøi khôi. 7.532 Caùc ñaûo Ñaõ ghi nhaän khoaûng 2.779 ñaûo ôû vuøng gaàn 1.630 bôø. (Nguoàn: Nguyeãn Chu Hoài, 2006 vaø ADB, 2000) Toång cuïc Bieån vaø Haûi ñaûo Vieät Nam. *
56 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Caùc vuøng bieån nöôùc ta coù caùc HST nhieät ñôùi ñieån hình nhö raïn san hoâ, röøng ngaäp maën, thaûm coû bieån… phaân boá phoå bieán ôû vuøng bieån noâng ven bôø suoát töø baéc vaøo nam vaø ven caùc ñaûo xa. Bieån Vieät Nam coù khoaûng 1.122km2 raïn san hoâ, trong ñoù khoaûng 40.000ha raïn san hoâ ven bôø (khoâng keå caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa), 250.000ha röøng ngaäp maën, 100.000ha ñaàm phaù vaø vònh kín, 290.000ha baõi trieàu laày. Ñaây laø caùc loaïi sinh caûnh coù moâi tröôøng soáng lyù töôûng cuûa caùc loaøi sinh vaät bieån, laø baõi ñeû, nôi öông aáp aáu truøng, nôi cung caáp nguoàn gioáng thuûy saûn töï nhieân ñeå duy trì söï phaùt trieån nguoàn lôïi thuûy saûn bieån Vieät Nam. Bieån ñaõ ñoùng goùp quan troïng cho neàn kinh teá quoác daân trong thôøi gian qua vaø laø khu vöïc nhaïy caûm veà an ninh quoác phoøng. Kinh teá thuûy saûn vaø du lòch bieån ñaõ goùp phaàn ñöa kim ngaïch xuaát khaåu cuûa toaøn quoác ngaøy moät taêng vaø coù nhöõng ñoùng goùp xaõ hoäi quan troïng vaø ngöôïc laïi, töông lai cuûa caùc ngaønh naøy cuõng phuï thuoäc vaøo chaát löôïng cuûa moâi tröôøng bieån vaø caùc HST bieån. Ngoaøi ra, caùc HST bieån vaø nguoàn lôïi haûi saûn coøn laø choã döïa sinh keá cho gaàn 20 trieäu ngöôøi daân soáng trong 125 huyeän ven bieån. Ñaùnh giaù sô boä giaù trò thöïc veà ña daïng sinh hoïc cuûa moät soá HST bieån vaø ven bieån tieâu bieåu ôû nöôùc ta cho keát quaû nhö sau. Baûng 2. Giaù trò kinh teá thöïc thuï cuûa moät soá HST bieån-ven bieån Vieät Nam (ADB, 2000) Heä sinh thaùi Öôùc tính lôïi nhuaän Öôùc tính dieän Öôùc tính toång lôïi roøng haøng naêm tích hieän coù ôû nhuaän roøng (USD/ha/naêm) Vieät Nam (ha) (trieäu USD/ha/naêm) Röøng ngaäp maën 183 110.680 20,3 Ñaát ngaäp nöôùc ven bieån 130 108.500 14,1 Raïn san hoâ 3.057 7.532 23,0 Thaûm coû bieån 300 4.600 1,4 Toång soá 231.312 58,8 1.1. Heä sinh thaùi röøng ngaäp maën Röøng ngaäp maën (RNM) bao goàm caùc loaøi thöïc vaät baäc cao (suù, veït, maém, ñöôùc, baàn…) coù khaû naêng soáng trong vuøng nöôùc maën. RNM thöôøng phaùt trieån ôû vuøng cöûa soâng ven bieån cuûa xöù nhieät ñôùi coù thuûy trieàu. Vieät Nam coù ñieàu kieän töï nhieân raát thuaän lôïi cho RNM phaùt trieån. Röøng ngaäp maën ñöôïc coi laø HST coù naêng suaát sinh hoïc cao, laø nôi cung caáp dinh döôõng khôûi nguoàn cho nhieàu chuoãi thöùc aên, laø nôi saûn sinh, nuoâi döôõng nhieàu loaøi sinh vaät, neân laø trung taâm phaùt taùn nguoàn gen cho bieån khôi vaø laân caän. HST RNM ñöôïc coi laø vuøng ñeäm giöõa bieån vaø ñaát lieàn. ÔÛ Vieät Nam, caùc nhaø nghieân cöùu veà RNM ñaõ thoáng keâ ñöôïc 94 loaøi thöïc vaät ngaäp maën, trong ñoù coù 49 loaøi khaù phoå bieån. Soáng gaén boù vôùi RNM laø khoaûng 1.600 loaøi sinh vaät thuûy sinh vaø caùc loaøi ñoäng thöïc vaät khaùc. Ngoaøi vai troø cung caáp thöùc aên vaø laø nôi cö truù, sinh ñeû, nuoâi döôõng hoaëc soáng laâu daøi cho nhieàu loaøi haûi saûn coù giaù trò kinh teá nhö caù, toâm, cua, soø…; nhieàu loaøi ñoäng vaät treân caïn nhö hoå, baùo, caù saáu, khæ, raén vaø hôn 200 loaøi chim soáng gaén boù vaø taäp trung trong caùc thaûm RNM. Nhôø ñoù, RNM cuõng trôû thaønh nôi cung caáp caùc saûn phaåm noâng nghieäp coù giaù trò cao cho daân cö ven bieån.
57 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Heä sinh thaùi RNM coù vai troø quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng daân cö vuøng ven bieån vaø ñöôïc ví nhö “laù phoåi” giuùp ñieàu hoøa khí haäu trong vuøng, giöõ cho ñaát khoâng bò hoang hoùa, laø taám chaén soùng töï nhieân baûo veä bôø bieån, baãy giöõ phuø sa do caùc soâng ñöa ra. Do ñoù, söï phaùt trieån cuûa RNM luoân luoân keùo theo vieäc môû roäng dieän tích baõi boài cöûa soâng ven bieån. RNM laøm taêng quaù trình laéng ñoïng traàm tích, haïn cheá xoùi lôû bôø bieån vaø caùc quaù trình xaâm thöïc bôø bieån khaùc. 1.2. Heä sinh thaùi thaûm coû bieån Heä sinh thaùi thaûm coû bieån (TCB) tieáp noái HST RNM theo maët caét vuoâng goùc vôùi ñöôøng bôø bieån ôû xöù nhieät ñôùi. Coû bieån laø thöïc vaät baäc cao soáng trong moâi tröôøng ngaäp nöôùc bieån khaù trong, ôû ñoä saâu töø 0m ñeán 30m, ít chòu taùc ñoäng maïnh cuûa soùng gioù. Chuùng coù theå phaùt trieån thaønh moät quaàn xaõ hoaëc soáng xen trong caùc HST rong taûo baùm treân neàn ñaùy thaønh phaàn buøn mòn vaø xoáp nheï ôû caùc sinh caûnh cöûa soâng, ven bieån. Cuõng nhö HST RNM, caùc TCB laø nôi cö truù, sinh saûn vaø nuoâi döôõng nhieàu loaøi sinh vaät bieån khaùc nhau nhö ñoäng vaät ñaùy, caù bieån, ruøa bieån, thuù bieån. Böôùc ñaàu caùc nhaø khaûo saùt ñaõ phaùt hieän ra 125 loaøi ñoäng vaät ñaùy vaø 158 loaøi rong bieån soáng trong vaø döôùi thaûm coû bieån. Trong thaûm coû bieån coù nhieàu loaøi coù giaù trò kinh teá cao sinh soáng nhö ngoù ñen, ngoù ñoû, heán, cua, toâm, haûi saâm… Do coù sinh löôïng lôùn, naêng suaát sinh hoïc cao, neân caùc loaøi coû bieån taïo ra nguoàn vaät chaát höõu cô khaù lôùn cho moâi tröôøng bieån ven bôø. Ngöôøi ta tính cöù 1m2 TCB seõ saûn sinh ra 10 lít oâxy hoøa tan/ngaøy, toång soá loaøi cö truù trong TCB thöôøng cao hôn vuøng bieån xung quanh khoaûng 2-8 laàn. Theo thoáng keâ cuûa nöôùc ta töø nhöõng naêm 1996-1999 ñaõ phaùt hieän ñöôïc 15 loaøi coû bieån soáng trong caùc TCB vôùi toång dieän tích khoaûng 5.583ha. ÔÛ khu vöïc phía baéc ñaõ phaùt hieän coù 82 loaøi ñoäng vaät ñaùy; ôû vuøng Nam Trung Boä ñaõ thoáng keâ ñöôïc 62 loaøi ñoäng vaät ñaùy, trong ñoù trai oác chieám nhieàu nhaát (37 loaøi), giaùp xaùc 8 loaøi, da gai 12 loaøi. ÔÛ vuøng bieån Nam Boä coù tôùi 88 loaøi, trong ñoù toâm vaø caù boáng traéng coù giaù trò kinh teá cao chieám ña soá. Caùc keát quaû nghieân cöùu böôùc ñaàu cho thaáy, giaù trò kinh teá goàm giaù trò khai thaùc (coû bieån vaø caùc loaøi sinh vaät ñi keøm) vaø khoâng khai thaùc (sinh thaùi moâi tröôøng) cuûa coû bieån töông ñoái cao (Baûng 3). Baûng 3. Giaù trò kinh teá cuûa moät soá baõi coû bieån (USD/naêm), chöa tính giaù trò moâi tröôøng TT Baõi coû bieån Dieän tích (ha) Toång giaù trò (USD) 1 Tam Giang (Thöøa Thieân Hueá) 1.000 1.628.202 2 Cam Ranh (Thuûy Trieàu, Khaùnh Hoøa) 800 7.920.000 3 Lieân Vò (Quaûng Ninh) 180 427.340 4 Laäp An (Thöøa Thieân Hueá) 120 40.218 5 Baõi Boån (Kieân Giang) 2.000 481.202 (Nguoàn: Phaïm Vaên Ninh, 2004) 1.3. Heä sinh thaùi raïn san hoâ Raïn san hoâ (RSH) ñöôïc coi nhö “röøng nhieät ñôùi trong loøng bieån” vaø laø HST ñaëc thuø cuûa caùc vuøng bieån nhieät ñôùi. Giaù trò cuûa RSH ñaõ ñöôïc khaúng
58 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 ñònh thoâng qua caùc chöùc naêng nhö ñieàu hoøa moâi tröôøng, cung caáp vaät chaát vaø naêng löôïng cho thuûy vöïc, taïo nôi cö truù cho theá giôùi sinh vaät ña daïng, cung caáp nguoàn lôïi thuûy sinh coù giaù trò cao, cung caáp nôi sinh saûn vaø öông gioáng cuûa thuûy sinh vaät, baûo veä bôø bieån vaø taïo caûnh quan kyø thuù cho du lòch bieån vaø giaûi trí. Ñieàu kieän nhieät ñôùi gioù muøa raát thuaän lôïi cho nhoùm san hoâ taïo raïn phaùt trieån ôû bieån Vieät Nam. Vì theá, caùc RSH phaân boá treân toaøn boä vuøng bieån ven bôø, tröø vuøng cöûa soâng Hoàng vaø soâng Cöûu Long do ñoä ñuïc cao aûnh höôûng ñeán khaû naêng quang hôïp cuûa chuùng. RSH ñaëc bieät phaùt trieån toát taïi caùc quaàn ñaûo xa bôø laø Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa. Dieän tích phaân boá cuûa RSH töø baéc vaøo nam chieám khoaûng treân 40.000ha. Vuøng bieån Vieät Nam taäp trung khoaûng 340 loaøi san hoâ trong toång soá 800 loaøi cuûa theá giôùi. Soáng cuøng vôùi HST RSH naøy laø treân 2.000 loaøi sinh vaät ñaùy vaø caù trong ñoù khoaûng 400 loaøi caù RSH cuøng nhieàu haûi saûn quyù. 2. Caùc taùc ñoäng vaø ñe doïa ñoái vôùi caùc HST bieån vaø ven bieån Vieät Nam 2.1. Suy thoaùi caùc HST bieån Theo Vieän Taøi nguyeân theá giôùi (2002), khoaûng 80% taøi saûn voâ giaù cuûa bieån Vieät Nam nhö HST RSH, TCB vaø RNM ñang naèm trong tình traïng ruûi ro vaø 50% ñöôïc caûnh baùo laø ruûi ro cao, khoù khaéc phuïc. - Ñoái vôùi HST röøng ngaäp maën Trong 50 naêm trôû laïi ñaây, Vieät Nam ñaõ bò maát khoaûng 80% RNM, thaäm chí coù ñòa phöông ven bieån “RNM bò xoùa soå”. Phong traøo nuoâi toâm laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân noåi troäi daãn ñeán phaù RNM. Vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL), Quaûng Ninh, Haûi Phoøng laø nhöõng vuøng coù dieän tích RNM bò maát nhieàu nhaát. Nhöõng nguyeân nhaân khaùc daãn ñeán vieäc maát RNM laø chuyeån ñoåi muïc ñích söû duïng, chuyeån ñaát röøng sang ñaát noâng nghieäp vaø ñaát xaây döïng, chieán tranh taøn phaù, khai thaùc cuûi ñun... Trong hôn 3 thaäp nieân 450.000 g aà n ñaâ y nhaá t (1960- 408.500 400.000 1995), ôû Quaûng Ninh vaø Haûi Phoøng ñaõ coù khoaûng 350.000 40.000ha RNM bò bieán 290.000 300.000 maát. Hieän caû 2 tænh naøy 250.000 chæ coøn khoaûng 15.700ha 252.000 200.000 RNM. Öôùc tính thieät haïi 155.920 136.000 do vieäc khoâng theå thu lôïi 150.000 83.288 ñöôïc töø dieän tích RNM 100.000 110.670 bò maát (nhö thuûy saûn, 50.000 70.200 l aâ m nghieä p vaø choá n g 0 xoùi lôû) côõ khoaûng 10-32 1943 1962 1982 1990 1995 2000 2002 2003 trieäu USD moãi naêm. Hình 1: Suy giaûm RNM töø naêm 1943-2003
59 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Theo P. Maurand, naêm 1943 ôû caùc tænh ven bieån Vieät Nam coù 408.500ha RNM. Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng xaùc ñònh naêm 1990 dieän tích RNM coøn 136.000ha (khoaûng 33% so vôùi naêm 1943) sau gaàn 50 naêm; vaø ñeán naêm 2003 coøn 83.288ha (khoaûng 20% so vôùi naêm 1943). Nhö vaäy, sau 60 naêm (1943- 2003) RNM ôû nöôù c ta ñaõ giaû m maï n h vaø maá t gaà n 4/5 dieä n tích (Hình 1). Toác ñoä maát RNM do caùc hoaït ñoäng saûn xuaát trong giai ñoaïn 1985- 2000 öôùc khoaûng 15.000ha/naêm. Do suy thoaùi maø naêng suaát toâm nuoâi quaûng canh trong RNM bò giaûm suùt nghieâm troïng, töø khoaûng 200kg/ha/vuï (naêm 1980) ñeán nay chæ coøn 80kg/ha/vuï, vaø 1ha RNM tröôùc ñaây coù theå khai thaùc ñöôïc khoaûng 800kg thuûy saûn, nhöng ñeán nay chæ thu ñöôïc 1/20 so vôùi tröôùc. - Ñoái vôùi HST thaûm coû bieån Heä sinh thaùi TCB laø moät trong nhöõng HST nhaïy caûm vaø raát deã bò toån thöông khi moâi tröôøng soáng thay ñoåi. Neáu nhö tröôùc thôøi kyø 1996-1997, dieän tích cuûa 39 baõi coû bieån laø 10.768ha, ñeán naêm 2003 chæ coøn gaàn 4.000ha, nghóa laø maát ñi 60%. Trung bình moãi naêm maát 960ha, töông ñöông 8% dieän tích baõi coû (Baûng 4). Baûng 4. Bieán ñoåi dieän tích moät soá baõi coû bieån trong thôøi gian 1997-2003 TT Baõi coû Dieän tích (ha) Dieän tích (ha) Dieän tích baõi coû baõi coû coû bò maát tröôùc 1997 sau 2003 (%) 1 Vuïng Haø Coái (Quaûng Ninh) 1200 150 87,5 2 Vuïng Ñaàm Haø (Quaûng Ninh) 80 2 97,5 3 Ba Sao, Quaùn Laïn (Quaûng Ninh) 100 1 99,0 4 Chöông Caû, Tieân Yeân (Quaûng Ninh) 20 0 100,0 5 Ñoàng Rui, Tieân Yeân (Quaûng Ninh) 420 0 100,0 6 Ñaàm Nhaø Maïc (Quaûng Ninh) 500 250 50,0 7 Tuaàn Chaâu (Quaûng Ninh) 120 0 100,0 8 Boà Hoøn, vònh Haï Long 1 0 100,0 9 Ñaàm Ñình Vuõ (Haûi Phoøng) 120 60 50,0 10 Traøng Caùt (Haûi Phoøng) 60 0 100,0 11 Ven soâng Caùt Haûi (Haûi Phoøng) 100 1 99,0 12 Gia Luaän, Caùt Baø (Haûi Phoøng) 500 0 100,0 13 Soi Coû, Caùt Baø (Haûi Phoøng) 2 0 100,0 14 Ñaàm Ñoâng Long (Thaùi Bình) 150 75 50,0 15 Coàn Ngaïn (Nam Ñònh) 30 2 93,3 16 Ñaàm Kim Trung (Ninh Bình) 420 120 71,4 17 Ñaàm Thanh Long (Thanh Hoùa) 80 45 43,8 18 Ñaàm Xuaân Hoäi (Haø Tónh) 50 25 50,0 19 Vuøng Cöûa Gianh (Quaûng Bình) 500 300 40,0 20 Cöûa Nhaät Leä (Quaûng Bình) 200 150 25,0 21 Phaù Tam Giang-Caàu Hai (Thöøa Thieân 2200 1000 54,5 Hueá) 22 Vuïng Laêng Coâ (Thöøa Thieân Hueá) 500 120 76,0 23 Cöûa soâng Haøn (Ñaø Naüng) 300 200 33,3 24 Cöûa soâng Thu Boàn (Quaûng Nam) 500 50 90,0 25 Ñaàm Thò Naïi (Bình Ñònh) 300 150 50,0 26 Ñaàm Cuø Moâng (Phuù Yeân) 250 200 20,0
60 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 TT Baõi coû Dieän tích (ha) Dieän tích (ha) Dieän tích baõi coû baõi coû coû bò maát tröôùc 1997 sau 2003 (%) 27 Ñaàm OÂ Loan (Phuù Yeân) 20 16 20,0 28 Xuaân Töï (Khaùnh Hoøa) 70 30 57,1 29 Vuïng Hoøn Khoùi (Khaùnh Hoøa) 100 40 60,0 30 Vuøng Myõ Giang (Khaùnh Hoøa) 80 20 75,0 31 Cöûa Beù (Khaùnh Hoøa) 7 1 85,7 32 Tuaàn Leã (Khaùnh Hoøa) 120 100 16,7 33 Baõi Tieân (Khaùnh Hoøa) 10 8 20,0 34 Soâng Loâ (Khaùnh Hoøa) 8 6 25,0 35 Vònh Cam Ranh (Khaùnh Hoøa) 300 200 33,3 36 Ñaàm ThuûyTrieàu (Khaùnh Hoøa) 500 350 30,0 37 Coân Sôn (Baø Ròa - Vuõng Taøu) 320 200 37,5 38 Vuïng Baàu, Phuù Quoác (Kieân Giang) 230 1,5 99,0 39 Haøm Ninh, Phuù Quoác (Kieân Giang) 300 120 60,0 - Ñoái vôùi HST raïn san hoâ Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, gaàn 200 ñieåm RSH ñöôïc khaûo saùt ôû daûi ven bieån Vieät Nam. Thoáng keâ soá lieäu cho thaáy hieän traïng ñoä phuû cuûa san hoâ treân caùc raïn khoâng ôû traïng thaùi toát. Nhìn chung, ñoä phuû raïn san hoâ soáng ôû mieàn Baéc Vieät Nam ñaõ giaûm khoaûng 25-50%. Theo tieâu chí ñaùnh giaù RSH cuûa IUCN, chæ khoaûng 1% caùc raïn ñaõ ñöôïc nghieân cöùu ôû mieàn Nam Vieät Nam laø coøn ôû tình traïng raát toát. RSH ôû tình traïng xaáu chieám khoaûng 31% vaø caùc raïn ôû tình traïng töông ñoái toát vaø toát chieám tyû leä töông öùng laø 41% vaø 26% (Baûng 5). Baûng 5. Chaát löôïng caùc RSH ôû Vieät Nam (Vieän Taøi nguyeân theá giôùi, 2002) Loaïi Ñoä phuû san hoâ soáng % dieän tích Raát toát >75% san hoâ soáng 1 Toát 50-75% san hoâ soáng 26 Töông ñoái toát 25-50% san hoâ soáng 41 Xaáu
61 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 choùng cuûa neàn kinh teá ñaõ laøm taêng nhu caàu khai thaùc nguoàn lôïi cho thò tröôøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu. Caùc phöông tieän khai thaùc taêng raát nhanh vaø ña daïng, ñöôïc caûi tieán vaø naâng cao hieäu quaû. Ñieàu ñoù ñaõ daãn ñeán söï giaûm suùt nhanh choùng cuûa caùc sinh vaät nguoàn lôïi treân caùc HST bieån vaø ven bieån. Nhu caàu nhaäp khaåu caùc thuûy saûn töôi soáng cuûa caùc thò tröôøng Trung Quoác, Hoàng Koâng... ñang taïo aùp löïc lôùn cho nguoàn lôïi caùc heä sinh thaùi. Treân thöïc teá hoaït ñoäng khai thaùc caù soáng töø caùc HST hoaøn toaøn khoâng ñöôïc kieåm soaùt vaø theo doõi, thaäm chí caû ôû nhöõng khu baûo toàn. Töông töï nhö vaäy laø tình tra- ïng khai thaùc caùc haûi ñaëc saûn nhö haûi saâm, toâm huøm... vaø caù caûnh cho xuaát khaåu. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, söï môû roäng oà aït cuûa caùc ñaàm nuoâi toâm ñaõ xaâm laán caùc HST bieån, laøm giaûm suùt nghieâm troïng caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa caùc HST bieån. - Khai thaùc huûy dieät Nhaèm taêng hieäu quaû khai thaùc trong ñieàu kieän nguoàn lôïi ñang trôû neân ngheøo naøn, khai thaùc baèng caùc coâng cuï huûy dieät (chaát noå, chaát ñoäc, löôùi coù maét löôùi nhoû, giaõ caøo, xieát ñieän) ñaõ vaø ñang ñöôïc ngö daân ôû ven bieån söû duïng vaø khoâng theå kieåm soaùt, gaây taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán nguoàn taøi nguyeân bieån. Theo khaûo saùt cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån chaâu AÙ (ADB, 2000), caùc phöông tieän ñaùnh caù huûy dieät ñang dieãn ra ôû 21/28 tænh ven bieån. Trong ñoù, caùc tænh Quaûng Ninh, Ngheä An, Quaûng Bình, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Khaùnh Hoøa, Ninh Thuaän laø nhöõng ñòa phöông coù hieän töôïng khai thaùc huûy dieät khaù phoå bieán. Gaàn ñaây, ñaùnh caù baèng chaát noå coù veû giaûm xuoáng nhöng vieäc söû duïng chaát ñoäc ñang trôû neân phoå bieán hôn. Haäu quaû cuûa caùc kieåu khai thaùc naøy heát söùc nguy hieåm vaø taùc ñoäng ñoái vôùi toaøn boä HST raïn san hoâ. Ñieàu nguy hieåm laø vaãn coøn nhaàm laãn veà taùc haïi cuûa chaát gaây meâ maø chuû yeáu laø xyanua: moät soá nhaø quaûn lyù vaø ngö daân cho raèng chuùng chæ coù taùc duïng laøm meâ caù maø khoâng gieát cheát caùc sinh vaät khaùc. Thöïc teá, caùc chaát ñoäc naøy tieâu dieät toaøn boä aáu truøng thuûy sinh vaät vaø gieát cheát caùc taäp ñoaøn san hoâ tieáp xuùc vôùi chaát gaây meâ. Khoâng nhöõng theá, söï tích luõy ñoäc toá coøn gaây suy thoaùi chaát löôïng moâi tröôøng vaø nguy hieåm cheát ngöôøi do nhieãm ñoäc toá khi aên hoaëc sô suaát khi söû duïng. Maâu thuaãn giöõa coäng ñoàng ngö daân khai thaùc truyeàn thoáng vaø khai thaùc huûy dieät ñaõ dieãn ra ôû nhieàu nôi vaø trôû thaønh vaán ñeà xaõ hoäi. - Phaùt trieån du lòch thieáu kieåm soaùt Hieän nay, du lòch ñöôïc ñònh höôùng laø moät trong nhöõng ngaønh kinh teá troïng ñieåm cuûa caùc tænh ven bieån. Moät trong nhöõng taùc ñoäng lôùn nhaát cuûa du lòch coù theå laø laøm taêng nhu caàu veà vaät löu nieäm vaø daãn ñeán vieäc khai thaùc caùc ñoäng vaät hoang daõ. Vieäc mua baùn ñoäng vaät hoang daõ gaàn nhö khoâng ñöôïc kieåm soaùt vaø nhieàu loaøi ñoäng vaät quyù hieám hoaëc bò ñe doïa vaãn deã daøng tìm thaáy treân thò tröôøng, nhaát laø ôû caùc trung taâm du lòch lôùn nhö Nha Trang, Vuõng Taøu. Ruøa bieån (ñoài moài, ruøa xanh...) bò saên baét moïi luùc moïi nôi vaø buoân baùn töï do. Caùc loaøi coù theå laøm haøng myõ ngheä thuoäc caùc nhoùm trai oác, caàu gai... trôû thaønh caùc sinh vaät hieám treân raïn. Cuøng vôùi khai thaùc quaù möùc caùc sinh vaät laøm thöïc phaåm, söï caïn kieät moät soá loaøi coù theå daãn ñeán suïp ñoå sinh thaùi cuûa quaàn xaõ RSH. Ví duï kinh ñieån veà quan heä sinh thaùi giöõa
62 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 san hoâ cöùng - oác tuø vaø - sao bieån gai ñang trôû neân sinh ñoäng treân caùc RSH Vieät Nam. Ñaõ ghi nhaän veà soá löôïng buøng noå cuûa sao bieån gai ôû khu vöïc Hoøn Mun (2000-2004), Vaên Phong, Cuø Lao Chaøm (2004) coù theå do nhieàu nguyeân nhaân, nhöng ñaõ gaây ra söï caïnh tranh sinh hoïc trong noäi boä vaø gaây suy tho- aùi RSH. Du lòch coøn gaây ra nhöõng taùc ñoäng cô hoïc do thaû neo treân raïn, söï baát caån cuûa du khaùch khi xuoáng bieån... Soá lieäu veà söï giaûm suùt san hoâ ôû Hoøn Mun (vònh Nha Trang) minh hoïa cho aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng du lòch quaù möùc ñoái vôùi raïn. Theo Voõ Syõ Tuaán (2004), khoaûng 10% vuøng raïn ôû vònh Nha Trang chòu taùc ñoäng cuûa neo taøu, chuû yeáu laø ôû nhöõng ñieåm nhieàu taøu thuyeàn chôû du khaùch ñeán bôi laën. Ngoaøi ra, raïn coøn bò aûnh höôûng do vieäc xaû raùc töø taøu du lòch vaø ngö daân. - OÂ nhieãm moâi tröôøng bieån coù chieàu höôùng taêng Söï phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi treân caùc löu vöïc soâng vôùi nhöõng “con soâng cheát” nhö soâng Thò Vaûi, soâng Ñoàng Nai, soâng Nhueä, soâng Ñaùy, soâng Caàu vaø phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp-ñoâ thò ôû vuøng ven bieån, ñaëc bieät laø caùc cô sôû coâng nghieäp ven caùc eo, vònh bieån ñang taïo ra nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc tröôùc maét vaø laâu daøi. OÂ nhieãm bieån töø nguoàn ñaát lieàn chieám ñeán 60% caùc nguoàn gaây oâ nhieãm bieån. Xaây döïng môùi vaø môû roäng caùc caûng bieån vaø gia taêng hoaït ñoäng cuûa taøu thuyeàn treân bieån ñaõ laøm taêng nguy cô oâ nhieãm ôû vuøng bieån ven bôø, ñaëc bieät oâ nhieãm daàu vaø söï coá traøn daàu. Caùc chaát gaây oâ nhieãm nguoàn khaùc nhau ôû caùc khu vöïc noùi treân ñeàu ñöôïc chuyeån taûi ra bieån thoâng qua caùc doøng soâng ñaõ laøm taêng löôïng phuø sa vaø chaát gaây oâ nhieãm bieån haøng naêm. OÂ nhieãm ñaõ laøm thay ñoåi ñieàu kieän moâi tröôøng soáng trong caùc heä sinh thaùi, laøm thay ñoåi chaát löôïng caùc habitat bieån, ven bieån khieán cho caùc loaøi sinh vaät khoâng theå duy trì söï soáng, ñaåy moâi tröôøng sinh thaùi bieån-ven bieån vaøo tình traïng khaéc nghieät ñoái vôùi taäp tính sinh thaùi cuûa caùc loaøi vaø quaàn theå. - Thieân tai, bieán ñoåi khí haäu dieãn ra thöôøng xuyeân vaø taùc ñoäng maïnh ñeán caùc HST bieån vaø ven bieån Ñoái vôùi caùc HST bieån vaø ven bieån, caùc tai bieán thieân nhieân nhö baõo, möa luõ, ngaäp luït ven bieån… coù taùc ñoäng raát lôùn. Haøng naêm, nöôùc ta coù khoaûng 7 ñeán 8 côn baõo ñoå boä. Baõo ñaëc bieät nguy hieåm ñoái vôùi HST raïn san hoâ. Chuùng coù theå phaù huûy cô hoïc do laøm gaõy, naùt san hoâ ôû vuøng raïn noâng. Baõo coøn gaây ra “buøn hoùa” do ña soá caùc RSH ôû vònh Baéc Boä ñeàu naèm ôû vuøng ñaùy noâng, phía ngoaøi coù nhieàu buøn; baõo to gaây soùng lôùn laøm quaáy ñuïc, ñöa buøn phuû leân raïn. Theâm vaøo ñoù, baõo thöôøng keøm möa to laøm nhaït ñoä muoái ven bôø. Caùc taùc ñoäng naøy ñoâi khi coøn nguy hieåm hôn nhöõng phaù huûy cô hoïc, noù ngaên caûn aùnh saùng vaøo trong nöôùc, aûnh höôûng tôùi quaù trình quang hôïp cuûa taûo coäng sinh, phaù vôõ caân baèng ngay trong RSH. Sau baõo, buøn caùt phuû beân ngoaøi taäp ñoaøn san hoâ gaây cheát tröïc tieáp. Hieän töôïng san hoâ cheát do nguyeân nhaân naøy coøn ñeå laïi nhieàu veát tích trong vuøng Haï Long - Caùt Baø (Nguyeãn Huy Yeát, 1991). Haäu quaû cuûa caùc taùc ñoäng do bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu gaây ra raát roõ raøng, trong ñoù coù taùc ñoäng gaây ra “cuoäc khuûng hoaûng sinh thaùi vaø ña daïng sinh hoïc bieån” - nguoàn taøi nguyeân quyù giaù cuûa ñaát nöôùc. Döï baùo haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu seõ taùc ñoäng maïnh leân vuøng ven bieån cuûa hai ñoàng baèng lôùn (soâng Cöûu Long vaø soâng Hoàng), daûi ven bieån vaø caùc ñaûo nhoû. Möïc nöôùc bieån daâng seõ aûnh höôûng ñeán vuøng ñaát ngaäp nöôùc ven bieån Vieät Nam, nghieâm
63 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 troïng nhaát laø khu vöïc RNM deã bò toån thöông ôû Caø Mau, TP Hoà Chí Minh, Vuõng Taøu vaø Nam Ñònh. Möïc nöôùc bieån daâng leân cuøng vôùi cöôøng ñoä cuûa baõo seõ laøm thay ñoåi thaønh phaàn cuûa traàm tích, ñoä maën vaø möùc ñoä oâ nhieãm cuûa nöôùc, laøm suy thoaùi vaø ñe doïa söï soáng coøn cuûa caùc HST vaø caùc loaøi sinh vaät coäng cö trong ñoù. Khi möïc nöôùc bieån daâng cao, khoaûng moät nöûa trong soá 68 khu ñaát ngaäp nöôùc seõ bò aûnh höôûng naëng; nöôùc maën seõ xaâm nhaäp saâu vaøo caùc vuøng ñaát thaáp ven bieån, gieát cheát nhieàu loaøi ñoäng, thöïc vaät nöôùc ngoït, aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc ngoït cung caáp cho sinh hoaït vaø troàng troït cuûa nhieàu vuøng ven bieån. Khoaûng 36 khu baûo toàn, trong ñoù coù 8 vöôøn quoác gia, 11 khu döï tröõ thieân nhieân seõ bò ngaäp. Heä sinh thaùi bieån seõ bò toån thöông. Caùc RSH laø nôi sinh soáng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät bieån, laø laù chaén soùng choáng xoùi moøn bôø bieån vaø baûo veä RNM seõ bò suy thoaùi do nhieät ñoä nöôùc bieån taêng, ñoàng thôøi möa nhieàu laøm cho nöôùc bò oâ nhieãm phuø sa vaø coù theå caû caùc hoùa chaát noâng nghieäp töø cöûa soâng ñoå vaøo. Nhieät ñoä taêng laøm nguoàn thuûy, haûi saûn bò phaân taùn. Caùc loaøi caù nhieät ñôùi (keùm giaù trò kinh teá tröø caù ngöø) taêng leân, caùc loaøi caù caän nhieät ñôùi (giaù trò kinh teá cao) giaûm. - Nguoàn löïc cho quaûn lyù caùc HST bieån vaø ven bieån coøn nhieàu baát caäp Nguoàn taøi chính cung caáp cho caùc hoaït ñoäng quaûn lyù caùc HST bieån vaø ven bieån coøn nhieàu baát caäp vaø thieáu hôïp lyù. Ngay caû trong caùc khu baûo toàn lôùn cuûa quoác gia nhö Vöôøn Quoác gia Caùt Baø vaø Coân Ñaûo cuõng nhaän ñöôïc nguoàn taøi chính khaù khieâm toán. Kinh phí hoaït ñoäng ñöôïc caáp töø nhieàu nguoàn khaùc nhau vaãn khoâng ñuû chi phí cho caùc vaán ñeà cô baûn cuûa hoaït ñoäng quaûn lyù. Caùc khu baûo toàn khoâng phaûi laø vöôøn quoác gia coøn coù nguoàn kinh phí eo heïp hôn. Do haïn cheá veà kinh phí vaø nguoàn nhaân löïc neân hieäu quaû quaûn lyù taøi nguyeân mang laïi khoâng cao. Beân caïnh ñoù cô sôû haï taàng ngheøo naøn, trang thieát bò thieáu thoán, nhaän thöùc cuûa ñoäi nguõ caùn boä laøm coâng taùc baûo toàn vaø quaûn lyù taøi nguyeân bieån coøn thaáp vaø thieáu söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong vieäc laäp keá hoaïch vaø quaûn lyù caùc khu baûo toàn ñaõ goùp phaàn haïn cheá trong coâng taùc quaûn lyù. 3. Giaûi phaùp phaùt trieån beàn vöõng caùc HST bieån vaø ven bieån - Xaây döïng vaø hoaøn thieän heä thoáng luaät phaùp veà baûo veä moâi tröôøng bieån Moâi tröôøng bieån nöôùc ta ñang ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc lôùn vaø phaûi chòu nhieàu aùp löïc khi Nhaø nöôùc chuû tröông ñaåy maïnh phaùt trieån kinh teá bieån. Ñeå quaûn lyù thoáng nhaát moâi tröôøng bieån nhaát thieát phaûi coù caùc coâng cuï phaùp lyù ñuû maïnh thoâng qua vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån heä thoáng luaät phaùp veà baûo veä taøi nguyeân - moâi tröôøng bieån noùi chung vaø caùc heä sinh thaùi bieån noùi rieâng. Ngaøy 6/3/2009, Nghò ñònh soá 25/2009/NÑ-CP veà quaûn lyù toång hôïp taøi nguyeân vaø baûo veä moâi tröôøng bieån cuûa Chính phuû ñaõ ra ñôøi laø moät vaên baûn phaùp lyù quan troïng quy ñònh veà theå cheá quaûn lyù taøi nguyeân vaø baûo veä moâi tröôøng bieån vaø haûi ñaûo. Toång cuïc Bieån vaø Haûi ñaûo Vieät Nam cuõng ñang taäp trung xaây döïng Luaät Baûo veä taøi nguyeân vaø moâi tröôøng bieån - laø vaên baûn luaät ñaàu tieân ôû nöôùc ta coù söï ñieàu chænh mang tính toång hôïp veà taøi nguyeân vaø moâi tröôøng bieån. Ngoaøi ra, cuõng seõ xaây döïng Luaät Quaûn lyù toång hôïp vuøng bôø vaø Luaät caùc khu baûo toàn bieån ñeå trình Quoác hoäi vaøo nhöõng naêm tôùi.
64 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 - Thaønh laäp caùc khu baûo toàn bieån Caùc khu baûo toàn naøy chính laø moät coâng cuï höõu hieäu ñeå phuïc hoài vaø phaùt trieån nguoàn lôïi. Hieän taïi, coù hai khu baûo toàn ôû Hoøn Mun thuoäc tænh Khaùnh Hoøa vaø Cuø Lao Chaøm ôû tænh Quaûng Nam. Vôùi söï hoã trôï cuûa caùc toå chöùc quoác teá, Boä Thuûy saûn (tröôùc ñaây) nay laø Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân ñaõ trình Thuû töôùng ban haønh Quy cheá thaønh laäp vaø quaûn lyù caùc khu baûo toàn bieån (2008) vaø ñaõ trình Chính phuû xem xeùt quy hoaïch heä thoáng 15 khu baûo toàn bieån ñaàu tieân ôû Vieät Nam. Ñaàu tö cho caùc khu baûo toàn bieån, ñaàu tö cho caùc HST bieån cuõng chính laø ñaàu tö cho töông lai ñeå ñaûm baûo neàn taûng taøi saûn töï nhieân cho quoác gia noùi chung vaø cho phaùt trieån kinh teá bieån noùi rieâng. - Quaûn lyù bieån vaø vuøng bôø theo caùch tieáp caän khoâng gian Nghieân cöùu phaân vuøng chöùc naêng khoâng gian bieån vaø ven bieån; Quy hoaïch toång theå söû duïng bieån, vuøng ven bieån vaø haûi ñaûo ñeán naêm 2020 vaø taàm nhìn ñeán naêm 2030 laøm caên cöù quy hoaïch vaø ñieàu chænh quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi bieån, ñaûo vaø quy hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi, lónh vöïc vaø ñòa phöông ven bieån, goùp phaàn baûo veä taøi nguyeân, moâi tröôøng bieån, haûi ñaûo cuûa caû nöôùc vaø cuï theå cho töøng vuøng. Thöïc hieän vaø môû roäng aùp duïng moâ hình quaûn lyù toång hôïp bieån vaø vuøng bôø keát hôïp vôùi quaûn lyù löu vöïc soâng ven bieån, gaén vôùi caûi thieän ñieàu kieän sinh soáng cho nhöõng coäng ñoàng daân cö ôû mieàn duyeân haûi, phoøng ngöøa vaø giaûm thieåu taùc haïi cuûa thieân tai ven bieån baûo ñaûm an sinh xaõ hoäi, an toaøn sinh thaùi-moâi tröôøng, thích öùng vôùi bieán ñoåi khí haäu vaø möïïc nöôùc bieån daâng,… - Phuïc hoài, taùi taïo caùc HST bieån vaø ven bieån ñaõ bò suy thoaùi. Troàng môùi vaø khoâi phuïc caùc khu vöïc RNM, RSH vaø TCB ñaõ bò suy thoaùi nhaèm taùi taïo, baûo veä khu vöïc sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa caùc loaøi sinh vaät bieån, trong ñoù coù nhieàu ñaëc saûn; baûo toàn caùc giaù trò töï nhieân cuûa HST cho muïc ñích phaùt trieån du lòch sinh thaùi, cho phaùt trieån ngheà caù… Nhieäm vuï tröôùc maét cuûa caùc ñòa phöông coù RNM caàn taäp trung taêng cöôøng vai troø quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa caùc caáp chính quyeàn ñòa phöông, ñaëc bieät laø chính quyeàn cô sôû vaø cô quan chuyeân ngaønh laâm nghieäp, moâi tröôøng trong coâng taùc baûo veä vaø phaùt trieån hieäu quaû HST RNM ven bieån. Phaùt trieån caùc moâ hình söû duïng toång hôïp, ña ngaønh, ña muïc tieâu caùc HST bieån-ven bieån phuïc vuï phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vuøng bieån-ven bieån beàn vöõng. Ñaåy nhanh tieán ñoä thöïc hieän caùc döï aùn baûo toàn vaø phaùt trieån HST RNM ven bieån, caùc döï aùn troàng môùi vaø taùi sinh RNM ven bieån; nghieâm caám khai thaùc baõi boài cöûa soâng ñeå nuoâi troàng thuûy saûn laøm huûy hoaïi dieãn theá töï nhieân boài tuï vaø phaùt trieån RNM non treû. Ñoàng thôøi, tieán haønh quy hoaïch caùc khu baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc vaø baûo veä ña daïng sinh hoïc cuûa vuøng ñaát ngaäp nöôùc, caùc saân chim töï nhieân, caùc röøng ñaëc duïng ngaäp maën phoøng hoä ven bieån coù giaù trò nhö laø laù chaén baûo veä moâi tröôøng. Ñaåy maïnh tieán ñoä thöïc hieän ñeà aùn “Khoâi phuïc vaø phaùt trieån röøng ngaäp maën ven bieån, giai ñoaïn 2008-2015” ñaõ ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät. Vôùi muïc tieâu thieát laäp heä thoáng RNM ñeå phoøng choáng thieân tai, baûo veä moâi tröôøng moät caùch oån ñònh, ñeà aùn yeâu caàu phaûi phaùt trieån toaøn boä HST RNM
65 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 vôùi keá hoaïch daøi haïn, coù caùc giaûi phaùp khoa hoïc kyõ thuaät gaén lieàn vôùi phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi. Trong giai ñoaïn ñaàu, seõ troàng vaø naâng cao chaát löôïng röøng vôùi dieän tích treân 32.800ha, troàng theâm hôn 97.500ha, naâng toång dieän tích RNM caû nöôùc leân treân 307.200ha vaøo naêm 2015. Tröôùc maét, seõ öu tieân troàng vaø baûo veä ñai RNM baûo ñaûm ñeán naêm 2010 hoaøn thaønh vieäc phuïc hoài vaø troàng hôn 18.800ha röøng ñeå baûo veä heä thoáng ñeâ bieån. Taêng nhanh dieän tích phuû xanh cuûa thaûm RNM phoøng hoä ven bieån, baûo veä RNM khoûi naïn chaët phaù laøm cuûi, goã, nuoâi troàng thuûy saûn; giaùm saùt chaát löôïng thaûm RNM ñeå kòp thôøi xöû lyù caùc vaán ñeà gaây toån thaát ñeán taøi nguyeân nöôùc, taøi nguyeân ñaát vaø taøi nguyeân sinh hoïc, ñaûm baûo söï oån ñònh cuûa HST... laø nhöõng vieäc laøm quan troïng maø caùc ñòa phöông caàn quan taâm thöïc hieän ñeå giaûm nheï thieân tai do taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu gaây ra. - Ñaåy maïnh coâng taùc thoâng tin, tuyeân truyeàn, giaùo duïc naâng cao nhaän thöùc veà HST bieån vaø ven bieån Vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc phaûi tieán haønh cho caùc ñoái töôïng, ñaëc bieät cho ngöôøi daân vaø coäng ñoàng ñòa phöông veà vai troø, vò trí, taàm quan troïng cuûa HST bieån vaø ven bieån ñoái vôùi vieäc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi, baûo veä moâi tröôøng, an ninh sinh thaùi vaø an ninh quoác gia. Ñaëc bieät ñoái vôùi caùc ñòa phöông ven bieån, taïo cô hoäi cho hoï tham gia tích cöïc, chuû ñoäng vaøo caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá bieån beàn vöõng hoaëc caùc moâ hình phaùt trieån coäng ñoàng, nhaèm chuyeån ñoåi ngheà nghieäp, caûi thieän sinh keá vaø goùp phaàn xoùa ñoùi giaûm ngheøo cho ngöôøi daân ñòa phöông. - Khuyeán khích phaùt trieån caùc moâ hình quaûn lyù tieân tieán Döïa vaøo coäng ñoàng, ñoàng quaûn lyù trong vieäc baûo veä, khai thaùc, söû duïng hôïp lyù caùc heä sinh thaùi bieån, ven bieån, ñaûo. Nhaân roäng caùc moâ hình khu baûo toàn bieån do coäng ñoàng quaûn lyù; khuyeán khích aùp duïng quaûn lyù bieån döïa vaøo HST. - Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá trong lónh vöïc baûo toàn caùc heä sinh thaùi bieån, ven bieån. Tham gia vaø thöïc hieän ñaày ñuû caùc coâng öôùc, hieäp öôùc quoác teá coù lieân quan. ÖÙng duïng tieán boä khoa hoïc-kyõ thuaät vaøo coâng taùc baûo toàn vaø khai thaùc, söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn taøi nguyeân töø caùc HST bieån vaø ven bieån. “Maát caùc heä sinh thaùi bieån, loøng bieån nöôùc ta seõ trôû thaønh hoang maïc, khoâng coøn toâm caù vaø vaéng boùng du khaùch!”. NCH-LTT TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng, 2003. Baùo caùo dieãn bieán moâi tröôøng Vieät Nam naêm 2003: 1. Moâi tröôøng nöôùc. Löu tröõ taïi Boä TN&MT, Haø Noäi. Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng, 2006. Ñeà aùn toång theå veà ñieàu tra cô baûn vaø quaûn lyù taøi 2. nguyeân-moâi tröôøng bieån ñeán naêm 2010, taàm nhìn ñeán naêm 2020. Löu tröõ taïi Boä TN&MT, Haø Noäi. Cuïc Baûo veä Moâi tröôøng, 2005. Toång quan hieän traïng ñaát ngaäp nöôùc Vieät Nam sau 15 naêm 3. thöïc hieän Coâng öôùc Ramsar. Löu tröõ taïi Boä TN&MT, Haø Noäi. Vuõ Thanh Ca, 2009. Moâi tröôøng bieån: Khaùi nieäm vaø caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng bieån. Taøi 4.
66 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 lieäu taäp huaán veà “Ñieàu tra cô baûn vaø quaûn lyù bieån, ñaûo”, Haø Noäi. Nguyeãn Chu Hoài vaø nnk, 2006. Chieán löôïc Quaûn lyù vaø söû duïng hôïp lyù ñaát ngaäp nöôùc Vieät 5. Nam. Loaït taøi lieäu cuûa IUCN. 6. Nguyeãn Chu Hoài, 2009. Thöïc traïng quaûn lyù caùc khu baûo toàn bieån ôû Vieät Nam. Taøi lieäu taäp huaán veà “Ñieàu tra cô baûn vaø quaûn lyù bieån, ñaûo”, Haø Noäi. 7. Ngaân haøng Phaùt trieån chaâu AÙ (ADB), 2000. Chieán löôïc quoác gia veà quaûn lyù vaø baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc. Kyû yeáu Hoäi thaûo döï aùn ADB5721- REG, Haø Noäi. 8. Ngaân haøng Theá giôùi, 1999. Vuøng bieån Quaûng Ninh vaø Haûi Phoøng: caùc phöông aùn phaùt trieån toaøn dieän. Hoäi thaûo khoa hoïc veà caùc phöông aùn phaùt trieån toång hôïp vuøng ven bieån Haûi Phoøng - Quaûng Ninh. 9. Phaïm Vaên Ninh, 2004. Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng bieån. Löu tröõ taïi Boä TN&MT, Haø Noäi. 10. Leâ Ñöùc Toá vaø nnk, 2005. Quaûn lyù bieån. Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 11. Nguyeãn Ñöùc Thaéng, Ñoã Töû Chung, 2009. Ñieàu tra cô baûn taøi nguyeân-moâi tröôøng bieån ôû Vieät Nam: thöïc traïng vaø caùc noäi dung chuû yeáu. Taøi lieäu taäp huaán veà “Ñieàu tra cô baûn vaø quaûn lyù bieån, ñaûo”, Haø Noäi. 12. Voõ Syõ Tuaán, 2004. Ñieàu tra cô baûn vaø quaûn lyù raïn san hoâ. 13. World Resources Institute, 2002. Reefs at risk in Southeast Asia. TOÙM TAÉT Vuøng bieån nöôùc ta coù caùc heä sinh thaùi (HST) nhieät ñôùi ñieån hình nhö röøng ngaäp maën, thaûm coû bieån, raïn san hoâ... Ñaây laø caùc sinh caûnh coù moâi tröôøng soáng lyù töôûng cho caùc loaøi sinh vaät bieån, laø baõi ñeû, nôi öông aáp aáu truøng, nôi cung caáp nguoàn gioáng thuûy saûn töï nhieân ñeå duy trì söï phaùt trieån nguoàn lôïi thuûy saûn. Caùc HST bieån vaø ven bieån coøn ñoùng vai troø quan troïng veà moâi tröôøng nhö ñieàu chænh khí haäu, ñieàu hoøa dinh döôõng trong vuøng bieån thoâng qua caùc chu trình sinh ñòa hoùa... Tuy nhieân, tröôùc söùc eùp cuûa söï gia taêng daân soá vaø söï phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi trong thôøi gian qua, caùc HST bieån vaø ven bieån nöôùc ta ñaõ vaø ñang bò suy thoaùi nghieâm troïng. Vì vaäy, caàn gaáp ruùt xaây döïng caùc giaûi phaùp hôïp lyù nhaèm phaùt trieån beàn vöõng caùc HST bieån vaø ven bieån: Hoaøn thieän heä thoáng luaät phaùp baûo veä moâi tröôøng bieån; Thaønh laäp caùc khu baûo toàn bieån; Quaûn lyù bieån vaø vuøng bôø theo caùch tieáp caän khoâng gian; Phuïc hoài vaø taùi taïo caùc HST bò suy thoaùi; Ñaåy maïnh coâng taùc thoâng tin tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc naâng cao nhaän thöùc cho coäng ñoàng; Khuyeán khích phaùt trieån caùc moâ hình quaûn lyù döïa vaøo coäng ñoàng; Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá trong lónh vöïc baûo toàn caùc HST bieån vaø ven bieån. ABSTRACT SUSTAINABLE DEVELOPMENT FOR TROPICAL ECOSYSTEMS - PROBLEMS THE NATION IS FACING Our sea boasts different ecosystems such as mangrove forests, seagrass beds, coral reefs,... These are ideal habitats for marine animals. They are the beds for the animals to lay eggs, and raise the larvae. Therefore, these places are the natural source of fry necessary for the development of the national fishery. Marine and coastal ecosystems play an important role regarding the environment such as making the climate equable, regulating the allocation of nutrients in the sea through biogeographical processes. However, under the pressure from the recent increase of the population and t he economic and social development, our marine and coastal ecosystems are deteriorating badly. Consequently, it is urgent for us to find proper solutions for sustainable development of the marine and coastal ecosystems: Completing the system of laws to protect the marine environment; Establishing marine reserves; Controlling the sea and its coastal areas; Restoring degenerating ecosystems; Strengthening propaganda and education services so as to heighten the people’s consciousness; Recommending controlling methods based on communal cooperation; Consolidating international cooperation in the preservation plans to protect marine and coastal ecosystems.