Báo cáo nghiên cứu khoa học: "SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong bài báo này chúng tôi trình bày một số nội dung chính sau: bản chất, cấu trúc của dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học đại học; phân tích các loại tình huống có vấn đề trong dạy học giáo dục học và kỹ thuật sử dụng phương pháp dạy học này trong dạy học môn Giáo dục học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM"

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM USING PROBLEM-SOLVING TEACHING METHOD IN TEACHING PEDAGOGY IN COLLEGE OF EDUCATION HUỲNH THỊ THU HẰNG Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng TÓM T ẮT Trong bài báo này chúng tôi trình bày một số nội dung chính sau: bản chất, cấu trúc của dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học đại học; phân tích các loại tình huống có vấn đề trong dạy học giáo dục học v à kỹ thuật sử dụng phương pháp dạy học này trong dạy học môn Giáo dục học. ABSTRACT In this article, we introduce some main issues: nature, structure of problem -solving teaching method, an analysis of problematic situations in teaching pedagogy and techniques to utilize this method. Theo nh÷ng ®¸nh gi¸ gÇn ®©y cña x· héi, chÊt lîng gi¸o dôc nãi chung, chÊt lîng ®µo t¹o trong c¸c trêng s ph¹m nãi riªng cßn thÊp so víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng nh yªu cÇu cña sù nghiÖp gi¸o dôc. V× vËy, n©ng cao chÊt lîng d¹y häc trong c¸c trêng s ph¹m nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn ®éi ngò gi¸o viªn ®ñ vÒ sè lîng, v÷ng vµng vÒ chÊt lîng ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi gi¸o dôc phæ th«ng hiÖn nay ®ang lµ nhu cÇu cÊp thiÕt. Muèn vËy, ph¶i ®æi míi qu¸ tr×nh ®µo t¹o trong trêng s ph¹m mét c¸ch ®ång bé, trong ®ã ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ yÕu tè quan träng. NghÞ quyÕt BCH Trung ¬ng lÇn thø 2, kho¸ 8 ®· nªu râ: “§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc - ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thãi quen, nÒ nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc, tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc...”. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ øng dông nh÷ng ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ë ®¹i häc. Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc quan t©m ®ã lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (Problem posing and solving Method). Tuy nhiªn, viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p nµy trong d¹y häc Gi¸o dôc häc cßn Ýt ®îc c¸c gi¶ng viªn quan t©m. V× vËy, trong bµi b¸o nµy chóng t«i ®Ò cËp mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh kü thuËt nh»m øng dông ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµo viÖc d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc. 1. Kh¸i qu¸t vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (GQV§) ®îc c¸c nhµ lÝ luËn d¹y häc tiÕp cËn díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Qua ý kiÕn cña c¸c nhµ nghiªn cøu, chóng t«i thÊy cã Ýt nhÊt hai c¸ch tiÕp cËn, ®ã lµ xem d¹y häc GQV§ nh mét kiÓu d¹y häc, hoÆc nh lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. - D¹y häc GQV§ lµ mét ph©n hÖ ph¬ng ph¸p d¹y häc phøc hîp chuyªn biÖt hãa, bao gåm mét tËp hîp c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc liªn kÕt vµ t¬ng t¸c víi nhau, trong ®ã ph¬ng ph¸p nªu vµ GQV§ gi÷ vai trß chñ ®¹o. - D¹y häc GQV§ cßn ®îc xem nh mét kiÓu, mét hÖ thèng d¹y häc bao gåm trong nã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc hãa qu¸ tr×nh nhËn thøc - häc tËp, chøa ®ùng nh÷ng nguyªn t¾c, qui t¾c ®¶m b¶o cho sinh viªn tÝch cùc nhËn thøc, tÝch cùc ho¹t ®éng t×m kiÕm, n¾m v÷ng s¸ng t¹o tri thøc vµ ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng trÝ tuÖ. D¹y häc GQV§ kh«ng dùa trªn nguyªn t¾c cung cÊp cho ngêi häc nh÷ng tri thøc cã s½n mµ dùa trªn nguyªn t¾c ho¹t ®éng nhËn thøc - häc tËp t×m kiÕm, më ra cho ngêi häc nh÷ng kÕt luËn khoa häc, nh÷ng ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng, sù m« t¶ ®èi tîng míi, nh÷ng c¸ch bæ sung
tri thøc vµo thùc tiÔn. Do ®ã, d¹y häc GQV§ ®ßi hái c¶i tiÕn c¶ néi dung, c¸ch tæ chøc d¹y häc trong mèi liªn hÖ thèng nhÊt vµ ®ång bé. Trong bµi b¸o nµy, chóng t«i xem d¹y häc GQV§ nh lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc, trong ®ã gi¸o viªn t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò, ®iÒu khiÓn ngêi häc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò, tÝch cùc ho¹t ®éng gi¶i quyÕt t×nh huèng, th«ng qua ®ã lÜnh héi tri thøc, ph¸t triÓn kü n¨ng vµ ®¹t ®îc c¸c môc ®Ých d¹y häc kh¸c[6]. Tuú theo møc ®é can thiÖp cña gi¸o viªn vµo ho¹t ®éng cña häc viªn mµ trong lý luËn d¹y häc ph¬ng ph¸p d¹y häc GQV§ cã nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò, ph¬ng ph¸p gîi më vÊn ®Ò, ph¬ng ph¸p ®Æt vµ GQV§... Dï ë møc ®é nµo, thùc chÊt cña d¹y häc GQV§ lµ gi¶ng viªn t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña sinh viªn ®éc lËp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò häc tËp (c¸c bµi to¸n thùc hµnh hay lý thuyÕt). Nh vËy, t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ®iÒu then chèt trong ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy. T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng mµ trong quan hÖ víi chñ thÓ ho¹t ®éng, n¶y sinh mÉu thuÉn gi÷a mét bªn chñ thÓ cã nhu cÇu gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ã víi mét bªn lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, vµ ph¬ng ph¸p hiÖn cã cña chñ thÓ cha ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt. Tõ ®ã, buéc chñ thÓ muèn gi¶i quyÕt, ph¶i kh¸m ph¸ ®Ó t¹o ra cho m×nh cã hiÓu biÕt vÒ nã vµ hiÓu c¸ch gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ã[6]. Mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò víi chñ thÓ nµo ®ã khi tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: - C¸c sù kiÖn trong t×nh huèng ph¶i tån t¹i víi t c¸ch lµ mét bµi to¸n, tøc lµ mét hÖ thèng th«ng tin gåm 2 bé phËn: Thø nhÊt, c¸c d÷ liÖu, bao gåm mäi th«ng tin ®· cho mét c¸ch têng minh hoÆc sÏ têng minh nÕu cã sù biÕn ®æi nhÊt ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cã liªn quan tíi bµi to¸n (nh÷ng ®iÒu ®· biÕt); thø 2 lµ yªu cÇu, bao gåm nh÷ng th«ng tin cÇn ph¶i t×m ra cho t×nh huèng ®ã (yÕu tè ph¶i t×m). - T×nh huèng ph¶i cã quan hÖ víi chñ thÓ hµnh ®éng. Mèi quan hÖ nµy ®îc x¸c lËp trªn hai ph¬ng diÖn: Thø nhÊt, phÝa chñ thÓ xuÊt hiÖn nhu cÇu gi¶i quyÕt t×nh huèng; thø hai, c¸c yÕu tè d÷ kiÖn vµ yªu cÇu cña t×nh huèng ph¶i lµ d÷ kiÖn vµ yªu cÇu ®èi víi chñ thÓ. YÕu tè nhu cÇu t¹o ra ®éng lùc ®Ó chñ thÓ nhËp vµo vµ gi¶i quyÕt t×nh huèng, cßn yÕu tè thø 2 ph¶n ¸nh hiÖn thùc trong quan hÖ gi÷a t×nh huèng víi chñ thÓ. - T×nh huèng ph¶i t¹o niÒm tin vµ kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc, høng thó gi¶i quyÕt cña chñ thÓ. Mét t×nh huèng tuy cã vÊn ®Ò ®èi víi chñ thÓ nhng vît qu¸ xa víi kh¶ n¨ng hiÖn cã cña chñ thÓ, sÏ t¹o ra ë chñ thÓ th¸i ®é thiÕu tù tin, thiÕu høng khëi ®Ó ho¹t ®éng gi¶i quyÕt t×nh huèng. Khi ®ã, trong t×nh huèng ph¶i bao hµm d÷ kiÖn g©y niÒm tin cho chñ thÓ cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc nÕu hä tÝch cùc ho¹t ®éng ®Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ã. T×nh huèng cã vÊn ®Ò cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét sè lo¹i c¬ b¶n. - T×nh huèng nghÞch lý: lµ t×nh huèng míi tho¹t nh×n cã vÎ v« lý, kh«ng phï hîp víi lý thuyÕt ®· häc. Ch¼ng h¹n, näc r¾n dïng ®Ó ch÷a bÖnh. + T×nh huèng lùa chän: xuÊt hiÖn khi con ngêi ®øng tríc mét sù lùa chän khã kh¨n gi÷a hai hay nhiÒu ph¬ng ¸n (t×nh - hiÕu, sèng - chÕt, ®óng - sai... ) + T×nh huèng b¸c bá: ®ßi hái con ngêi ph¶i b¸c bá mét luËn ®iÓm sai lÇm. §Ó ®¹t ®iÒu ®ã, häc sinh ph¶i t×m chç yÕu, sai trong luËn ®iÓm hoÆc kÕt luËn, chøng minh tÝnh chÊt sai lÇm cña chóng. Ch¼ng h¹n, ë ®éng vËt cã hiÖn tîng gi¸o dôc kh«ng? + T×nh huèng t¹i sao: lµ t×nh huèng phæ biÕn trong häc tËp, nghiªn cøu khoa häc. Ch¼ng h¹n, v× sao m«i trêng bÞ « nhiÔm? Trong d¹y häc GQV§ c¸c hµnh ®éng cña gi¶ng viªn vµ sinh viªn diÔn ra nh sau: - C¸c hµnh ®éng cña gi¶ng viªn: X©y dùng nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò; ph¸t biÓu vÊn ®Ò vµ chØ ®¹o häc sinh ph¸t biÓu vÊn ®Ò; chØ ®¹o häc sinh ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn c¸c c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ c¸c c¸ch thøc kiÓm tra c¸ch gi¶i quyÕt; tæ chøc c«ng viÖc nh»m kh¸i qu¸t hãa, hÖ thèng hãa, ¸p dông c¸c tri thøc thu lîm ®îc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò. - C¸c hµnh ®éng cña sinh viªn: ph©n tÝch c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò; ph¸t biÓu c¸c vÊn ®Ò hay cã ý thøc tiÕp nhËn c¸c vÊn ®Ò do gi¸o viªn ®a ra; t×m tßi nh÷ng c¸ch thøc hîp lý nhÊt nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò phï hîp víi nh÷ng tri thøc cÇn lÜnh héi; t×m tßi nh÷ng c¸ch tri thøc thÝch hîp kiÓm tra c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò.
Qu¸ tr×nh d¹y häc theo ph¬ng ph¸p GQV§ ®ßi hái gi¶ng viªn ph¶i sö dông nhiÒu kü thuËt tæ chøc ho¹t ®éng ®a d¹ng l«i cuèn ngêi häc tham gia cïng tËp thÓ, díi sù dÉn d¾t, cè vÊn cña gi¶ng viªn. Ch¼ng h¹n, lµm viÖc theo nhãm nhá, kü thuËt hç trî tranh luËn, tÊn c«ng n·o, xÕp h¹ng, s¾m vai, m« pháng, nh÷ng chiÕn lîc ra quyÕt ®Þnh, b¸o c¸o vµ tr×nh bµy l¹i. 2. VËn dông ph¬ng ph¸p d¹y häc GQV§ trong d¹y häc Gi¸o dôc häc 2.1. T×nh huèng cã vÊn ®Ò trong d¹y häc gi¸o dôc häc ViÖc ph©n lo¹i c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong m«n Gi¸o dôc häc ®· ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu nh V.¤c«n, A.M Machiuxkin, I. J. Lecne, I.F.Kharlam«p... ®Ò cËp. C¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i dùa trªn c¸c c¬ së kh¸c nhau. §¸ng chó ý lµ ý kiÕn cña M.I.Krugliac: viÖc ph©n lo¹i t×nh huèng nªn chó ý ®Õn tÝnh chÊt cña t×nh huèng, c¨n cø vµo nguån t¹o ra t×nh huèng, yªu cÇu ®Ò ra cho ho¹t ®éng trÝ tuÖ khi nghiªn cøu ý nghÜa cña t×nh huèng[5]. C¨n cø vµo ý kiÕn nµy vµ c¸c kiÓu t×nh huèng chung ®iÓn h×nh ®· nªu ë trªn, chóng t«i thÊy trong d¹y häc Gi¸o dôc häc cã thÓ t¹o ra mét sè kiÓu t×nh huèng cã vÊn ®Ò sau: Thø nhÊt, c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò nªu lªn m©u thuÉn trong b¶n th©n lý luËn Gi¸o dôc häc. T×nh huèng nµy n¶y sinh khi cã m©u thuÉn gi÷a lý thuyÕt nµy víi lý thuyÕt kh¸c vÒ cïng mét vÊn ®Ò gi¸o dôc häc, ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch, so s¸nh, lùa chän, bæ sung, ®Ó t×m ra mét quan niÖm, mét kh¸i niÖm gi¸o dôc ®óng. T×nh huèng nµy cã thÓ biÓu hiÖn ë 2 d¹ng sau ®©y: - T×nh huèng n¶y sinh khi cã sù kh«ng phï hîp gi÷a nhiÒu quan ®iÓm lý thuyÕt vÒ mét vÊn ®Ò Gi¸o dôc häc. Ch¼ng h¹n khi d¹y vÒ “C¸c nhiÖm vô d¹y häc” chóng t«i nªu vÊn ®Ò: d¹y häc cã nh÷ng nhiÖm vô g×? Sau ®ã gi¶ng viªn tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau tõ tríc ®Õn nay vÒ nhiÖm vô d¹y häc nh quan ®iÓm cña lèi häc cö nghiÖp, kinh viÖn, cña trµo lu gi¸o dôc h×nh thøc, gi¸o dôc thùc chÊt, gi¸o dôc thùc dông; ®ång thêi gîi l¹i hiÓu biÕt vÒ tri thøc ®· häc vµ kinh nghiÖm thùc tÕ cña sinh viªn, ®Æc biÖt chó ý vÒ sù ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi. Dùa trªn nh÷ng th«ng tin ®ã, sinh viªn suy nghÜ, ph©n tÝch so s¸nh, tæng hîp rót ra ®îc quan ®iÓm ®óng, ®Çy ®ñ vÒ c¸c nhiÖm vô d¹y häc. - T×nh huèng n¶y sinh khi sinh viªn t×m hiÓu mét vÊn ®Ò lý luËn gi¸o dôc cã m©u thuÉn víi nh÷ng biÓu tîng, víi nh÷ng kh¸i niÖm cò cña häc sinh, m©u thuÉn víi nh÷ng lý luËn mµ sinh viªn biÕt vÒ vÊn ®Ò ®ã. Ch¼ng h¹n khi d¹y vÒ mét sè xu híng d¹y häc hiÖn ®¹i, sinh viªn sÏ cã th¾c m¾c vÒ vai trß cña gi¸o viªn trong d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m. Häc sinh thêng quan niÖm thÇy gi¶ng gi¶i kü lìng, thÇy cã tr×nh ®é häc vÊn vµ n¨ng lùc s ph¹m tèt th× häc sinh häc tèt. Thø hai, c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh do m©u thuÉn gi÷a mét sè vÊn ®Ò lý luËn Gi¸o dôc häc víi thùc tiÔn gi¸o dôc, thùc tiÔn nhµ trêng phæ th«ng, cao ®¼ng vµ ®¹i häc, m©u thuÉn gi÷a lý luËn Gi¸o dôc häc mµ sinh viªn ®· häc víi c«ng t¸c thùc hµnh s ph¹m. §Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò nµy, gi¶ng viªn khªu gîi cho sinh viªn ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ ®Ó rót ra ý nghÜa lý luËn chuÈn x¸c, t×m biÖn ph¸p vËn dông lý luËn vµo thùc tiÔn gi¸o dôc mét c¸ch s¸ng t¹o. §ång thêi th«ng qua thùc tiÔn gi¸o dôc ®Ó kiÓm nghiÖm vµ bæ sung hoµn thiÖn lý luËn gi¸o dôc. Lo¹i t×nh huèng nµy cã thÓ biÓu hiÖn cô thÓ sau ®©y: - T×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh do m©u thuÉn gi÷a lý luËn gi¸o dôc ®· häc víi t×nh h×nh thùc tÕ x· héi, thùc tiÔn gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n khi häc bµi “Ngêi gi¸o viªn”, sinh viªn ®îc luËn chøng kh¸ ®Çy ®ñ vµ chÆt chÏ vÒ nghÒ d¹y häc - nghÒ cao quÝ, gi¸o viªn lµ ngêi kü s t©m hån. Nhng mét th¾c m¾c n¶y sinh: nh©n d©n ta cã truyÒn thèng t«n s träng ®¹o, §¶ng Vµ Nhµ níc ta ®Ò cao vai trß cña ngêi thÇy gi¸o song d luËn x· héi vµ d luËn thanh niªn vµ häc sinh l¹i kh«ng thÝch nghÒ d¹y häc. Cã nh÷ng biÓu hiÖn thiÕu t«n träng ngêi thÇy ë mét sè ngêi d©n, cã hµnh vi v« ®¹o ®øc cña mét sè häc sinh ®èi víi thÇy c« gi¸o. Do ®©u cã hiÖn tîng kh«ng ®óng ®ã? - T×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh do m©u thuÉn gi÷a lý thuyÕt Gi¸o dôc häc víi kÕt qu¶ c«ng t¸c thùc hµnh cã tÝnh chÊt nghiªn cøu cña häc sinh. Ch¼ng h¹n, trong bµi “C¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc” sau khi gi¶ng viªn híng dÉn sinh viªn nghiªn cøu vÒ kh¸i niÖm bµi lªn líp vµ cÊu tróc cña bµi hçn hîp. Gi¶ng viªn ®Ò nghÞ sinh viªn ph¸t biÓu vÒ bµi tËp nghiªn cøu, vÒ c¸c kh©u lªn líp ë trêng phæ th«ng mµ sinh viªn cã dÞp ®i nghiªn cøu thùc tÕ, ph©n tÝch chç kh«ng phï hîp gi÷a lý luËn ®· häc
vµ sù ph¸t triÓn sinh ®éng trong c«ng t¸c d¹y häc ë phæ th«ng. Sinh viªn cã thÓ gi¶i thÝch chç ®óng, chç sai cña c¸ch tiÕn hµnh c¸c kh©u lªn líp ë trêng phæ th«ng. Thø ba, c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh do m©u thuÉn trong thùc tiÔn gi¸o dôc do m©u thuÉn gi÷a thùc tiÔn n¬i nµy, ®Þa ph¬ng nµy víi n¬i kh¸c, ®Þa ph¬ng kh¸c vÒ mét chñ ®Ò gi¸o dôc, hoÆc do m©u thuÉn trong c«ng t¸c thùc hµnh cña sinh viªn. §Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng nµy, sinh viªn ph¶i ph©n tÝch chç ®óng, chç sai, t×m nguyªn nh©n, rót ra kÕt luËn ®óng. Tõ ®ã nªu lªn ®îc quan ®iÓm, tri thøc gi¸o dôc chÝnh x¸c vµ t×m ®îc c¸ch thøc ho¹t ®éng ®óng t×nh huèng nµy cã thÓ biÓu hiÖn ë d¹ng sau: - T×nh huèng cã vÊn ®Ò xuÊt hiÖn do sù kh«ng phï hîp gi÷a thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm gi¸o dôc n¬i nµy víi thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm gi¸o dôc n¬i kh¸c. - T×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh khi gi¶ng viªn tr×nh bµy theo kiÓu so s¸nh c¸c hiÖn tîng gi¸o dôc, c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p, c¸c kü n¨ng øng xö vÊn ®Ò gi¸o dôc - d¹y häc ë c¸c trêng phæ th«ng vµ trêng s ph¹m. Ch¼ng h¹n khi d¹y “Ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò”, gi¶ng viªn m«n Gi¸o dôc häc cã thÓ nªu 2 kiÓu d¹y kh¸c nhau vÒ mét bµi häc nµo ®ã, råi híng dÉn sinh viªn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, rót ra ®Æc ®iÓm s¬ ®å cÊu tróc 2 kiÓu d¹y. - T×nh huèng cã vÊn ®Ò n¶y sinh do m©u thuÉn trong mét vÊn ®Ò thùc tiÔn gi¸o dôc hay mét bµi tËp nhËn thøc, ®ßi hái sinh viªn ph¶i t×m tßi biÖn ph¸p vÒ c¸ch thøc xö lý tho¶ ®¸ng. Bµi tËp nhËn thøc cã thÓ lµ mét c©u chuyÖn thùc tÕ nãng hæi, còng cã thÓ lµ mét c©u chuyÖn v¨n häc mang ý nghÜa gi¸o dôc. Muèn gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò nµy, sinh viªn ph¶i n¾m ®îc lý luËn kh¸i qu¸t ®óng ®¾n ®Ó ®Þnh híng gi¶i quyÕt. VÝ dô, khi gi¶ng bµi “C«ng t¸c chñ nhiÖm líp” ®Ó nªu yªu cÇu vµ néi dung c«ng t¸c chñ nhiÖm líp, gi¶ng viªn cã thÓ më ®Çu b»ng mét c©u chuyÖn cã thËt, sau ®ã yªu cÇu sinh viªn qua c©u chuyÖn trªn nhËn xÐt c¸ch ®èi xö víi häc sinh cña gi¸o viªn chñ nhiÖm? Néi dung c«ng t¸c cña ngêi gi¸o viªn chñ nhiÖm lµ g×? Tõ ®ã ngêi gi¶ng viªn m«n Gi¸o dôc híng dÉn sinh viªn nghiªn cøu néi dung thø nhÊt cña c«ng t¸c chñ nhiÖm líp, lµ “ph¶i t×m hiÓu, nghiªn cøu ®èi tîng”. Muèn gi¸o dôc häc sinh vÒ mäi mÆt tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i hiÓu häc sinh vÒ mäi mÆt. 2.2. Kü thuËt sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc GQV§ trong d¹y häc Gi¸o dôc häc Dùa vµo qui tr×nh tæ chøc d¹y häc GQV§, qui tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc GQV§ trong d¹y häc Gi¸o dôc häc cÇn tu©n theo c¸c bíc sau: - T¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò: cung cÊp cho ngêi häc c¸c sù kiÖn trong ®ã hµm chøa m©u thuÉn gi÷a kinh nghiÖm, hiÓu biÕt cña hä vÒ c¸c sù kiÖn ®ã víi kh¶ n¨ng hiÖn t¹i ®Ó gi¶i quyÕt chóng. V× vËy, mét mÆt c¸c sù kiÖn ®îc nªu trong t×nh huèng thêng ph¶i gÇn gòi, quen thuéc víi ngêi häc, mÆt kh¸c c¸ch ®Æt vÊn ®Ò ph¶i míi. Ph¬ng ch©m h÷u Ých ë ®©y lµ: vÊn ®Ò míi cña nh÷ng sù kiÖn kh«ng míi; suy nghÜ míi vÒ nh÷ng ®iÒu kh«ng míi. - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®îc ®Æt ra trong c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Ch¼ng h¹n: + Sö dông hÖ thèng c©u hái vÊn ®¸p ®Ó dÉn d¾t, gîi më. + Tæ chøc th¶o luËn chung cho c¶ líp + Tæ chøc th¶o luËn tõng nhãm nhá, sau ®ã ®¹i diÖn c¸c nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶ th¶o luËn cña nhãm m×nh. Sinh viªn ®éc lËp tiÕn hµnh nghiªn cøu díi sù híng dÉn trùc tiÕp cña gi¸o viªn. Sau ®ã sinh viªn b¸o c¸o kÕt qu¶ c«ng viÖc cña m×nh tríc líp. - Cñng cè vµ tæng kÕt. Tuú theo d¹ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Æt ra nh thÕ nµo mµ gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc cñng cè vµ tæng kÕt theo c¸ch t¬ng øng: + Gi¸o viªn trùc tiÕp rót ra kÕt luËn hay kh¸i qu¸t nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt + Sinh viªn cïng thèng nhÊt ý kiÕn chung + Sinh viªn tù rót ra kÕt luËn, kinh nghiÖm cho b¶n th©n m×nh. VÝ dô minh ho¹: VÝ dô 1: D¹y vÊn ®Ò “ Yªu cÇu s ph¹m cña ph¬ng ph¸p khen thêng” cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò nh sau:
Bíc 1: T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò Gi¸o viªn kÓ c©u chuyÖn “Ngêi chiÕn sÜ Hång qu©n xuÊt s¾c” Mét chiÕn sÜ Hång Qu©n X« ViÕt rÊt trÎ tuæi lËp ®îc thµnh tÝch xuÊt s¾c, xøng ®¸ng ®îc tÆng huy hiÖu Lªnin - mét phÇn thëng cao quý cña qu©n ®éi X« viÕt. §øng tríc ®oµn qu©n víi nh÷ng nghi lÓ träng thÓ, vÞ nguyªn so¸i qu©n ®éi X« ViÕt sau khi ®· tuyªn d¬ng chiÕn c«ng cña ngêi chiÕn sÜ trÎ tríc mäi ngêi, «ng quay sang hái ngêi chiÕn sÜ trÎ: - Trong tay t«i cã hai vËt phÈm, mét bªn lµ chiÕc huy hiÖu Lªnin, mét bªn lµ tê mét tr¨m róp (mét tr¨m róp thêi bÊy giê lµ rÊt cã gi¸ trÞ). NÕu cho anh nhËn mét thø, anh sÏ nhËn c¸i g×? Gi¸o viªn ®Æt c©u hái: Gi¶ sö anh (chÞ) lµ ngêi chiÕn sÜ trÎ ®ã, anh (chÞ) sÏ tr¶ lêi nh thÕ nµo? Th«ng qua c©u chuyÖn trªn chóng ta rót ra ®îc yªu cÇu s ph¹m nµo cÇn ®¶m b¶o khi khen thëng? Bíc 2: Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Gi¸o viªn ®Ò nghÞ sinh viªn ®a ra ý kiÕn c¸ nh©n cña m×nh sau khi ®· dµnh mét kho¶ng thêi gian ®Ó sinh viªn suy nghÜ, trao ®æi. Sinh viªn cã thÓ ®a ra c¸c ý kiÕn: + NhËn c¶ hai thø: c¶ huy hiÖu vµ tiÒn thëng. + Kh«ng nhËn g× c¶. + NhËn huy hiÖu, tõ chèi tiÒn. + NhËn tiÒn, tõ chèi huy hiÖu. Gi¸o viªn tiÕp tôc hái: Theo anh (chÞ) ngêi chiÕn sÜ ®· tr¶ lêi nh thÕ nµo? Gi¸o viªn ®Ó sinh viªn tiÕp tôc trao ®æi, bµn b¹c råi gi¸o viªn ®a ra ®¸p ¸n: Ngêi chiÕn sÜ trÎ ®· nãi: “NÕu ®îc phÐp t«i xin nhËn c¶ hai, cßn nÕu kh«ng t«i sÏ kh«ng nhËn g× c¶. T«i kh«ng bao giê ®Æt ®ång mét tr¨m róp ngang b»ng víi huy hiÖu Lªnin, l¹i cµng kh«ng bao giê ®æi huy hiÖu Lªnin lÊy mét c¸i g× kh¸c”. §oµn qu©n vç tay hoan nghªnh nhiÖt liÖt vµ vÞ nguyªn so¸i ®· tÆng cho ngêi chiÕn sÜ trÎ c¶ hai phÇn thë ng ®Òu cã gi¸ trÞ kia. Gi¸o viªn gîi ý ®Ó sinh viªn nªu lªn nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cÇn ®¶m b¶o khi sö dông ph¬ng ph¸p khen thëng. Bíc 3: Tæng kÕt Gi¸o viªn tæng kÕt l¹i nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cÇn ®¶m b¶o ®èi víi ph¬ng ph¸p khen thëng vµ chuyÓn sang phÇn tiÕp theo. VÝ dô 2. Sö dông d¹y häc GQV§ khi d¹y “Yªu cÇu s ph¹m cña ph¬ng ph¸p tr¸ch ph¹t” Bíc 1: T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Gi¸o viªn giíi thiÖu kh¸i niÖm vµ yªu cÇu s ph¹m cÇn ®¶m b¶o ®èi víi ph¬ng ph¸p nµy. Sau ®ã ®a ra t×nh huèng sau: “Bíc vµo líp, thÊy bµn ghÕ xéc xÖch, phßng häc cßn cha quÐt dän, c« TrÝ - gi¸o viªn chñ nhiÖm líp - bùc l¾m. MÆc dï trêi ma phïn nÆng h¹t nhng c« vÉn kiªn quyÕt b¾t c¶ líp ra s©n trêng xÕp hµng, cho nhãm trùc nhËt vµo quÐt líp, kª l¹i bµn ghÕ. Tõ trªn hiªn c« qu¸t xuèng : cßn kªu ca nçi g× ? C¸c anh c¸c chÞ ngåi trªn ®èng r¸c cßn chÞu ®îc c¬ mµ ! Chê cho nhãm trùc nhËt lµm xong th× nhiÒu em ®· thÊm l¹nh. 1. NhËn xÐt c¸ch gi¶i quyÕt cña c« gi¸o. 2. GÆp ph¶i trêng hîp trªn anh, chÞ sÏ gi¶i quyÕt nh thÕ nµo? Bíc 2: Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Gi¸o viªn yªu cÇu sinh viªn th¶o luËn vµ ®a ra ý kiÕn nhËn xÐt c¸ch gi¶i quyÕt cña gi¸o viªn vµ ®a ra c¸ch gi¶i quyÕt hîp lý h¬n, gi¶i thÝch t¹i sao m×nh lµm nh vËy? Sau khi ®Ó sinh viªn nªu ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸c c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau, gi¸o viªn híng dÉn sinh viªn rót ra c¸ch gi¶i quyÕt trong trêng hîp trªn. Bíc 3: Tæng kÕt.
Gi¸o viªn híng dÉn sinh viªn rót ra nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cÇn ®¶m b¶o khi sö dông ph¬ng ph¸p tr¸ch ph¹t th«ng qua t×nh huèng trªn. Tãm l¹i, D¹y häc theo ph¬ng ph¸p GQV§ lµ mét híng cña d¹y häc tÝch cùc. C¬ së t©m lý cña ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy lµ dùa trªn sù h×nh thµnh ®éng c¬ häc tËp cña sinh viªn, ph¸t triÓn høng thó cña ngêi häc nh»m ph¸t huy cao ®é tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña sinh viªn. B¶n chÊt cña d¹y häc GQV§ lµ ®Æt sinh viªn trong nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò, kÝch thÝch ngêi häc tÝch cùc suy nghÜ gi¶i quyÕt nã, biÕn ngêi häc tõ vÞ trÝ thô ®éng sang vÞ trÝ chñ ®éng tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÇn. §Ó sö dông cã hiÖu qu¶ ph¬ng ph¸p GQV§, chóng t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau: - CÇn triÓn khai ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó gióp cho gi¸o viªn vËn dông d¹y häc GQV§ ngµy mét réng r·i h¬n trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n Gi¸o dôc häc. - Mçi gi¸o viªn cÇn ®Çu t x©y dùng hÖ thèng t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong tõng ch¬ng, tõng häc phÇn vµ trao ®æi trong tæ chuyªn m«n. - Thêng xuyªn tæ chøc cho c¸c gi¸o viªn thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn nh÷ng giê d¹y b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc GQV§ ®Ó c¸c gi¸o viªn kh¸c dù giê, rót kinh nghiÖm. -Tæ chøc nh÷ng sinh ho¹t chuyªn ®Ò vÒ d¹y häc nªu vÊn ®Ò, su tÇm c¸c tµi liÖu bµn vÒ d¹y häc nªu vÊn ®Ò ®Ó phæ biÕn trong gi¸o viªn. - Nhµ trêng cÇn trang bÞ ®ñ gi¸o tr×nh, ®¶m b¶o sè lîng tµi liÖu tham kh¶o phong phó nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tù häc, tù nghiªn cøu cña sinh viªn. TÀI LIỆU THAM KHẢO [ 1] Nguyễn Như An (1996), Phương pháp dạy học giáo dục học, tập 2, Nxb ĐHQG, Hà Nội. [ 2] Trần Bá Hoành, Phó Đức Hoà, Lê Tràng Định (2003), Áp dụng dạy và học tích cực trong môn tâm lý - giáo dục, Nxb ĐHSP, Hà Nội. [ 3] Đặng Vũ Hoạt, Hà Thế Ngữ (1988), Giáo dục học, Nxb Giáo dục, Hà Nội. [ 4] Đặng Vũ Hoạt, Hà Thị Đức (1996), Lý luận dạy học đại học, Nxb ĐHSP, Hà Nội. [ 5] M.I. Krugilac (1976), Tri thức và tư duy, NXB Giáo dục, Hà Nội. [ 6] Phan Trọng Ngọ (2005), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.