Báo cáo nghiên cứu khoa học " Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc : Một số bài học thành công và chưa thành công "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trung Quốc là quốc gia rất thành công trong thu hút đầu t- trực tiếp n-ớc ngoài (FDI). Từ năm 1993 đến nay, Trung Quốc luôn đứng đầu các n-ớc đang phát triển về thu hút FDI và năm 2002, lần đầu tiên Trung Quốc v-ợt Mỹ trở thành quốc gia thu hút FDI lớn nhất thế giới. Bài viết này đề cập đến một số bài học chủ yếu về thành công và ch-a thành công của Trung Quốc từ khi n-ớc này thực hiện cải cách và mở cửa nền kinh tế (từ 1978-nay) 1. Những b i...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc : Một số bài học thành công và chưa thành công "

15 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… §Æng Thu H−¬ng* Néi dung chñ yÕu : Trung Quèc lµ quèc gia rÊt thµnh c«ng trong thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI). Tõ n¨m 1993 ®Õn nay, Trung Quèc lu«n ®øng ®Çu c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vÒ thu hót FDI vµ n¨m 2002, lÇn ®Çu tiªn Trung Quèc v−ît Mü trë thµnh quèc gia thu hót FDI lín nhÊt thÕ giíi. Bµi viÕt nµy ®Ò cËp ®Õn mét sè bµi häc chñ yÕu vÒ thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng cña Trung Quèc tõ khi n−íc nµy thùc hiÖn c¶i c¸ch vµ më cöa nÒn kinh tÕ (tõ 1978-nay) nh÷ng thay ®æi lín, c¸c dù ¸n c«ng 1. Nh÷ng b i häc th nh c«ng nghiÖp chiÕm 90% tæng sè dù ¸n vµ trªn 1.1. Chñ ®éng më cöa héi nhËp 70% tæng sè vèn cam kÕt. Tõ nh÷ng n¨m víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi 90 cña thÕ kû XX, c¬ cÊu FDI ®−îc Nh÷ng n¨m qua, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ khuyÕn khÝch më réng chuyÓn sang c¸c ®· cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh c¶i ho¹t ®éng dÞch vô nh− tµi chÝnh tiÒn tÖ, c¸ch më cöa kinh tÕ Trung Quèc, ®−a ngo¹i th−¬ng, t− vÊn, b¶o hiÓm. N¨m Trung Quèc ngµy cµng héi nhËp vµo thÞ 2001, Trung Quèc chÝnh thøc gia nhËp tr−êng thÕ giíi. WTO vµ sau ®ã 3 th¸ng ®· c«ng bè danh §Ó ®¶m b¶o héi nhËp quèc tÕ thµnh s¸ch míi vÒ c¸c dù ¸n kªu gäi ®Çu t− c«ng, trong nh÷ng n¨m qua Trung Quèc n−íc ngoµi. B¶n danh s¸ch nµy bao gåm ®· tËp trung gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò 371 lÜnh vùc thay v× 186 lÜnh vùc tr−íc chÝnh nh−: khi gia nhËp WTO. Trong b¶n danh s¸ch VÒ më cöa dÇn c¸c lÜnh vùc ®Çu t−: míi nµy, Trung Quèc ®· më thªm c¸c Thêi kú ®Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX, ngµnh dÞch vô ë ®« thÞ. Sù ®iÒu chØnh Trung Quèc më cöa ngµnh c«ng nghiÖp nh÷ng chÝnh s¸ch theo tõng giai ®o¹n nhÑ cho c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi lµ cho thÊy Trung Quèc kh«ng ngõng më chñ yÕu, sau ®ã tõng b−íc më sang c¸c cöa héi nhËp kinh tÕ. Theo nhËn xÐt cña lÜnh vùc kh¸c nh− n¨ng l−îng, nguyªn NhËt b¸o kinh tÕ Les Echos vµ V¨n liÖu, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Cuèi nh÷ng phßng Bé tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp n¨m 80 cña thÕ kû XX, Trung Quèc cã sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch thu hót FDI theo * Th¹c sü. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n. h−íng xuÊt khÈu, do vËy c¬ cÊu FDI cã
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 16 NhËt B¶n th× sau khi gia nhËp WTO, h×nh thøc ®Êu thÇu trong chÕ ®é ph©n cïng víi nh÷ng c¶i c¸ch phï hîp, nhanh phèi quota xuÊt nhËp khÈu. Th«ng qua nh¹y cña ChÝnh phñ, Trung Quèc ®· c¬ chÕ ®Êu thÇu, chÝnh phñ cã thÓ kiÓm ®−îc hÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi so¸t nhËp khÈu mét sè lo¹i hµng ho¸ ®Æc lùa chän lµm ®Þa ®iÓm ®Çu t− lý t−ëng, biÖt. mét thÞ tr−êng ®Çy triÓn väng víi nh÷ng - Chñ ®éng tham gia vµo c¸c tæ chøc lîi thÕ chñ yÕu nh−: c¬ së h¹ tÇng t−¬ng kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc: ®èi hoµn thiÖn, tr×nh ®é chuyªn m«n cña Tõ gi÷a thËp kû 1990, Trung Quèc ®· ®éi ngò c«ng nh©n cao, chi phÝ lao ®éng ®èi tho¹i víi ASEAN vµ n¨m 1995 b¾t thÊp, c¬ chÕ chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng, cëi ®Çu cã c¸c cuéc häp hµng n¨m víi quan më. chøc cao cÊp cña ASEAN vµ tham gia - Thùc hiÖn gi¶m dÇn thuÕ quan vµ tÝch cùc vµo viÖc hç trî thiÕt lËp c¬ chÕ phi thuÕ quan phï hîp víi th«ng lÖ quèc ASEAN + 3, gåm nhiÒu cuéc gÆp gì hµng tÕ: §Ó thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ n¨m gi÷a 10 n−íc ASEAN, Trung Quèc, vµ t¨ng c−êng thu hót ®Çu t− trùc tiÕp NhËt B¶n vµ Hµn Quèc. Trung Quèc n−íc ngoµi, ChÝnh phñ Trung Quèc ®· còng lµ thµnh viªn cña APEC n¨m 1991. nhiÒu lÇn h¹ møc thuÕ quan cho phï Ngoµi ra Trung Quèc còng chó ý ®Õn hîp víi møc chung cña c¸c n−íc ®ang viÖc ph¸t triÓn thªm c¸c mèi quan hÖ víi ph¸t triÓn vµ phï hîp víi cam kÕt cña ch©u ¢u. N¨m 1996, Trung Quèc lµ WTO. Møc thuÕ trung b×nh cña biÓu thµnh viªn s¸ng lËp GÆp gì Trung-¢u, thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®· liªn tôc ®−îc víi héi nghÞ th−îng ®Ønh cña c¸c nhµ l·nh ®¹o nhµ n−íc hai n¨m mét lÇn vµ gi¶m xuèng. Tõ møc thuÕ 42,5% n¨m c¸c cuéc gÆp gì cÊp bé tr−ëng hµng n¨m. 1992 gi¶m xuèng cßn 17% n¨m 1998 vµ N¨m 2001, Trung Quèc gia nhËp WTO tiÕp tôc gi¶m xuèng cßn 12% n¨m 2002 vµ xóc tiÕn thµnh lËp khu vùc th−¬ng vµ xuèng 10% n¨m 2005 theo yªu cÇu m¹i Trung Quèc -ASEAN. HiÖn t¹i cña WTO (1). Trung Quèc ®ang cïng c¸c n−íc l¸ng Møc gi¶m thuÕ nµy cã ý nghÜa quan giÒng x©y dùng khu vùc th−¬ng m¹i tù träng cho viÖc më cöa thÞ tr−êng, l«i do thø cÊp nh− khu vùc th−¬ng m¹i tù cuèn c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi tiÕp tôc do §«ng B¾c ¸ -Trung-Nga-Hµn Quèc. ®Çu t− vµo Trung Quèc v× ®iÒu ®ã sÏ ViÖc chñ ®éng tham gia vµo c¸c tæ chøc gióp hä gi¶m thiÓu ®−îc c¸c chi phÝ, tù quèc tÕ sÏ t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi do ®Çu t− vµ khai th¸c c¸c nguån lùc néi cho viÖc thu hót FDI. t¹i cña Trung Quèc. 1.2. T¹o m«i tr−êng ®Çu t− thuËn HÖ thèng phi thuÕ quan cña Trung lîi Quèc ®· ®−îc c¶i tiÕn theo h−íng gi¶m Nguyªn nh©n chñ yÕu lµm nªn sù sè l−îng c¸c lo¹i s¶n phÈm xuÊt nhËp thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thu khÈu ®ßi hái ph¶i cã giÊy phÐp, c¶i tiÕn hót FDI lµ viÖc t¹o lËp mét m«i tr−êng chÕ ®é cÊp quota vµ tõng b−íc ¸p dông
17 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… ®Çu t− thuËn lîi. §Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu c¸c nhµ ®Çu t− còng thÊy ®−îc lîi Ých nµy, Trung Quèc ®· duy tr× sù æn ®Þnh cña m×nh; (ii) T«n träng luËt ph¸p quèc chÝnh trÞ x· héi, chñ ®éng ®iÒu chØnh hÖ tÕ: c¸c nhµ ®Çu t− cã quyÒn tù chñ t−¬ng thèng luËt ph¸p phï hîp víi c¸c cam kÕt ®èi lín trong s¶n xuÊt, kinh doanh. Hä quèc tÕ, ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc vµ lÜnh cã thÓ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vùc ®Çu t− vµ ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch −u phæ biÕn trªn thÕ giíi mµ kh«ng bÞ bã ®·i. buéc bëi thÓ chÕ qu¶n lý hiÖn hµnh cña - æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ x· héi ®−îc coi Trung Quèc. lµ ®iÓm quan träng nhÊt trong thu hót Sau khi gia nhËp WTO, ®Õn nay ®· cã FDI. §ã lµ nh÷ng c¬ së ®¶m b¶o cho tÝnh h¬n 3000 v¨n b¶n luËt vµ d−íi luËt m¹ng, tµi s¶n vµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− kh«ng nhÊt qu¸n víi c¸c cam kÕt WTO ®· ®−îc söa ®æi hoÆc thay thÕ(3). Nh÷ng cña c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi, do vËy Trung Quèc ®· duy tr× chÝnh trÞ -x· héi nç lùc cña ChÝnh phñ Trung Quèc trong æn ®Þnh, ®oµn kÕt ®a d©n téc ®Ó x©y viÖc c¶i c¸ch hÖ thèng ph¸p lý cña hä cho dùng hiÖn ®¹i ho¸. §−êng lèi c¬ b¶n cña phï hîp víi cam kÕt quèc tÕ trong nh÷ng Trung Quèc lµ lÊy x©y dùng kinh tÕ lµm n¨m qua ®· t¹o thuËn lîi cho c¸c nhµ trung t©m, kiªn tr× 4 nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Çu t− n−íc ngoµi. lµ: Kiªn tr× con ®−êng x· héi chñ nghÜa; - §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t− : kiªn tr× chuyªn chÝnh d©n chñ nh©n d©n; Ngoµi ba h×nh thøc ®Çu t− n−íc ngoµi kiªn tr× sù l·nh ®¹o cña §¶ng; kiªn tr× phæ biÕn ë Trung Quèc lµ liªn doanh, chñ nghÜa M¸c, t− t−ëng Mao Tr¹ch hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh vµ 100% §«ng(2). Bªn c¹nh ®ã Trung Quèc cßn vèn n−íc ngoµi, Trung Quèc cßn cho ®−a ra c¸c nguyªn t¾c chung sèng hoµ phÐp c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi tham b×nh vµ chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®éc lËp tù gia vµo kinh doanh chøng kho¸n ®ång chñ. thêi ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n; cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t− n−íc - Chñ ®éng ®iÒu chØnh hÖ thèng ph¸p ngoµi mua cæ phiÕu cña nh÷ng doanh luËt phï hîp víi c¸c cam kÕt quèc tÕ. nghiÖp nhµ n−íc then chèt. Tõ n¨m Trong gÇn 3 thËp kû c¶i c¸ch më cöa, 1995, Trung Quèc cho phÐp c¸c c«ng ty Trung Quèc ®· ban hµnh, söa ®æi hµng n−íc ngoµi thµnh lËp c¸c c«ng ty qu¶n lý lo¹t c¸c ®¹o luËt vµ quy ®Þnh liªn quan tµi chÝnh vµ tõ n¨m 2002 b¾t ®Çu thÝ ®Õn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi theo ®iÓm c¸c h×nh thøc ®Çu t− míi nh− quü h−íng ngµy cµng thuËn lîi h¬n cho c¸c ®Çu t− m¹o hiÓm. nhµ ®Çu t− vµ phï hîp h¬n víi c¸c cam kÕt quèc tÕ. Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ v¨n - N©ng cao tr×nh ®é khoa häc c«ng b¶n nµy ®−îc x©y dùng trªn 2 nguyªn nghÖ: Mét trong nh÷ng nh©n tè quan t¾c (i) Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, träng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi nghÜa lµ ph¶i cã lîi cho viÖc x©y dùng lµ sù tiÕn bé vÒ khoa häc c«ng nghÖ cña hiÖn ®¹i ho¸ cña Trung Quèc, ®ång thêi n−íc chñ nhµ mµ hä cã ý ®Þnh ®Çu t−.
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 18 NhËn thøc râ ®−îc ®iÒu nµy, ChÝnh phñ 1.3. X©y dùng c¸c ®Æc khu kinh tÕ Trung Quèc ®· ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch tËp Trung Quèc rÊt thµnh c«ng trong viÖc trung n©ng cao tr×nh ®é khoa häc c«ng më cöa nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c chÝnh nghÖ. §ã lµ: (i) tËp trung khuyÕn khÝch s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t−. Víi ph−¬ng ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm míi vµ n©ng ph¸p “dß ®¸ qua s«ng”, Trung Quèc ®· cÊp s¶n phÈm; (ii) tËp trung khuyÕn tiÕn tõng b−íc v÷ng ch¾c vµ mang l¹i khÝch th−¬ng m¹i ho¸ c¸c kÕt qu¶ kÕt qu¶ tèt ngay ë giai ®o¹n ®Çu cña c¶i nghiªn cøu; (iii) tËp trung vµo hç trî c¸ch. §ã lµ viÖc Trung Quèc x©y dùng ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ; (iv) tËp c¸c ®Æc khu kinh tÕ nh»m thu hót c«ng trung vµo tiÕn bé c«ng nghÖ cña doanh nghÖ tiªn tiÕn cña n−íc ngoµi, n©ng cao nghiÖp, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tr×nh ®é kü thuËt, thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ tËp trung nhiÒu nguån lùc h¬n cho R&D; më réng quan hÖ víi n−íc ngoµi, thóc (v) tËp trung vµo c«ng nghiÖp c«ng nghÖ ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ trong n−íc. Ho¹t cao; (vi) tËp trung vµo ®éng lùc nghiªn ®éng ®Çu t− ë c¸c ®Æc khu kinh tÕ ®−îc cøu cña ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c h−ëng chÕ ®é −u ®·i ®Æc biÖt. Tuy nhiªn, nghiªn cøu. dùa vµo ®Æc ®iÓm vµ vÞ trÝ ®Þa lý cña Ngoµi nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn tõng ®Æc khu mµ Trung Quèc ®−a ra c¸c khÝch trªn, ®Ó n©ng cao tr×nh ®é khoa chiÕn l−îc ph¸t triÓn vµ chÝnh s¸ch −u häc c«ng nghÖ nh»m rót ng¾n kho¶ng ®·i kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n t¹i Th©m c¸ch víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, nhÊt lµ QuyÕn, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt trong lÜnh vùc c«ng nghÖ cao, Trung nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l−îng khoa häc Quèc ®· thiÕt lËp mèi quan hÖ víi nhiÒu cao ®−îc miÔn thuÕ sö dông ®Êt trong 5 quèc gia trªn thÕ giíi, t¨ng ®Çu t− cho n¨m ®Çu vµ gi¶m 50% trong nh÷ng n¨m R&D. tiÕp theo hoÆc ë ®Æc khu Chu H¶i, nÕu Theo sè liÖu cña Bé Khoa häc vµ C«ng c¸c doanh nghiÖp cã vèn FDI ®ang ¸p nghÖ Trung Quèc, tæng ®Çu t− R&D n¨m dông c«ng nghÖ cao hoÆc c¸c doanh 2004 ®¹t 196,6 tû NDT (t−¬ng ®−¬ng víi nghiÖp cã lîi nhuËn thÊp th× ®−îc miÔn 24,6 triÖu USD), tøc lµ b»ng 1,23% GDP tr¶ tiÒn thuª ®Êt... C¸c ®Æc khu kinh tÕ so víi tû lÖ 0,76% GDP vµo n¨m 1999. nµy ®−îc trao quyÒn gièng nh− chÝnh Trung Quèc ®ang cã kÕ ho¹ch t¨ng ®Çu quyÒn cÊp tØnh trong viÖc ®iÒu tiÕt kinh tÕ t− cho R&D lªn tíi 2,5% GDP vµo n¨m vµ ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh ®iÒu 2020. §Çu t− cho R&D cña Trung Quèc chØnh ho¹t ®éng cña ®Çu t− n−íc ngoµi. mÆc dï thÊp h¬n so víi Mü (®Çu t− R&D Ngoµi nh÷ng −u ®·i cña ®Þa ph−¬ng, cña Mü hµng n¨m lµ 250 tû USD) nh−ng c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi vµo Trung tèc ®é t¨ng ®Çu t− cho R&D cña Trung Quèc cßn ®−îc h−ëng −u ®·i chung cña Quèc rÊt m¹nh mÏ(4). Trung Quèc còng Nhµ n−íc. VÝ dô: nÕu nhµ ®Çu t− n−íc ®−îc c¸c c«ng ty n−íc ngoµi ®¸nh gi¸ lµ ngoµi t¸i ®Çu t− tõ 5 n¨m trë lªn sè lîi ®Çu t− R&D tèt nhÊt (39%), tiÕp ®ã lµ nhuËn thu ®−îc th× hä sÏ ®−îc hoµn l¹i Mü (29%) vµ Ên §é (28%) (5).
19 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… 40% thuÕ thu nhËp trªn sè lîi nhuËn t¸i t− vµo Trung Quèc th«ng qua c¸c chÝnh ®Çu t− nµy. NÕu ®Çu t− vµo nh÷ng vïng s¸ch nh−: miÒn nói, n«ng th«n hoÆc vµo c¸c ngµnh • Ng−êi ®Çu t− lµ Hoa kiÒu cã thÓ ®Çu cã doanh lîi thÊp th× sÏ ®−îc miÔn thuÕ t− trong c¸c tØnh, khu tù trÞ, thµnh phè hoµn toµn hay mét phÇn thuÕ trong 5 trùc thuéc cña Trung Quèc. n¨m ®Çu ho¹t ®éng, trong 10 n¨m tiÕp • KhÝch lÖ c¸c nhµ ®Çu t− Hoa kiÒu theo cã thÓ ®−îc miÔn gi¶m tõ 15-30% më c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu s¶n thuÕ thu nhËp, tuú thuéc vµo tõng vïng phÈm, c¸c doanh nghiÖp kü thuËt tiªn vµ ngµnh cô thÓ. tiÕn vµ cã nh÷ng −u ®·i t−¬ng øng. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®Çu t− th«ng • Nhµ n−íc kh«ng thùc hiÖn quèc h÷u tho¸ng, linh ho¹t cña c¸c ®Æc khu céng ho¸, kh«ng tr−ng thu tµi s¶n cña c¸c víi nguån lao ®éng dåi dµo vµ nh©n c«ng nhµ ®Çu t− Hoa kiÒu. rÎ, chÊt l−îng, c¸c ®Æc khu nµy ®· thu • C¸c doanh nghiÖp Hoa kiÒu vÒ n−íc hót ®−îc mét sè l−îng rÊt lín c¸c nhµ ®Çu t− ®−îc h−ëng chÝnh s¸ch −u ®·i ®Çu t− n−íc ngoµi, gãp phÇn t¨ng nguån thuÕ: 2 n¨m ®Çu ®−îc miÔn thuÕ, 3 n¨m vèn, n©ng cÊp trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i vµ sau gi¶m mét nöa... ph−¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn trong • C¸c doanh nghiÖp Hoa kiÒu cã thÓ ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nhËp khÈu nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu, cña nh©n d©n trong vïng. c¸c lo¹i linh kiÖn sö dông vµo s¶n xuÊt. 1.4. KhuyÕn khÝch Hoa kiÒu ®Çu t− • Cã thÓ thÕ chÊp tµi s¶n doanh nghiÖp ®Çu t− ®Ó vay vèn trong vµ ngoµi HiÖn nay cã kho¶ng 32 triÖu ng−êi n−íc. Hoa sèng ë n−íc ngoµi, ph©n bè trªn 160 n−íc vµ khu vùc. Ngoµi ra cßn cã kho¶ng Ngoµi ra, Trung Quèc cßn rÊt chó 23 triÖu ng−êi Trung Quèc ë §µi Loan, träng ®Õn chÝnh s¸ch kiÒu vô víi nguyªn Hång K«ng, Ma Cao(6). t¾c: ®èi xö b×nh ®¼ng, kh«ng kú thÞ, t¹o ®iÒu kiÖn cho Hoa kiÒu ph¸t huy lßng §Ó tËn dông nguån lùc cña ng−êi Hoa nhiÖt t×nh yªu n−íc, trong c«ng cuéc x©y vµ Hoa kiÒu trong ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc, thµnh lËp hÖ n−íc vµ thu hót FDI, ngay tõ khi míi thèng kiÒu vô tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa b¾t ®Çu c¶i c¸ch më cöa, n¨m 1978 ph−¬ng, ®Ò b¹t c¸n bé lµ Hoa kiÒu vµo Trung Quèc ®· kh«i phôc ho¹t ®éng cña nh÷ng chøc vô quan träng còng nh− kÕt Uû ban Hoa kiÒu vµ n¨m 1982, Uû ban n¹p §¶ng cho hä, gi¶m bít c¸c thñ tôc Hoa kiÒu Quèc héi Trung Quèc ®· ®−îc xuÊt nhËp c¶nh, níi láng vÒ träng l−îng thµnh lËp. Ngoµi viÖc tÝch cùc tham gia hµnh lý, kh«ng h¹n chÕ thêi gian c− tró, vµo viÖc lËp ph¸p vÒ kinh tÕ, hµng n¨m ®−îc tù do ®i l¹i. Uû ban nµy cßn tæ chøc häp mÆt c¸c Hoa kiÒu, mêi mét sè l·nh tô Hoa kiÒu vµ Víi nh÷ng chÝnh s¸ch thuËn lîi ®ã, sè nh÷ng ng−êi cã tiÕng t¨m vÒ n−íc tham l−îng c¸c nhµ ®Çu t− Hoa kiÒu trë vÒ quan vµ khuyÕn khÝch hä ®ãng gãp, ®Çu n−íc ®Çu t− ngµy cµng nhiÒu vµ chiÕm
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 20 nguån vèn vµ n©ng cao hµm l−îng kü tû träng cao trong tæng vèn FDI cña thuËt trong thu hót FDI, Trung Quèc ®· Trung Quèc. Tõ n¨m 1979-1983, cã ¸p dông chÝnh s¸ch kÝch thÝch, t¹o ®iÒu kho¶ng 80% vèn FDI lµ tõ Hoa kiÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c«ng ty TNC nh− : Hång K«ng vµ Ma Cao; tõ 1979-1996, - C¸c doanh nghiÖp chung vèn víi c¸c vèn FDI cña Hoa kiÒu Hång K«ng chiÕm c«ng ty xuyªn quèc gia ®−îc ®éc lËp vµ 57% (7). tù chñ trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt N¨m 2002, cã trªn 30.000 nhµ ®Çu t− kinh doanh. Hoa kiÒu ®Õn tõ trªn 20 n−íc kh¸c nhau - Cho phÐp c¸c c«ng ty TNC ®−îc tiªu tham dù “Héi nghÞ Quèc gia cho c¸c thô mét phÇn s¶n phÈm cña m×nh trªn doanh nghiÖp Hoa kiÒu”. Nh÷ng nhµ ®Çu t− nµy ®· thiÕt lËp mét m¹ng l−íi thÞ tr−êng Trung Quèc. kinh doanh trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc - §¶m b¶o c¸c quyÒn lîi hîp ph¸p cña nh− c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh c¸c c«ng ty TNC. häc, khoa häc n«ng nghiÖp, m¸y mãc vµ Víi nh÷ng khuyÕn khÝch trªn, hiÖn b¶o vÖ m«i tr−êng(8). nay trong sè 500 c«ng ty xuyªn quèc gia ®øng ®Çu thÕ giíi ®· cã kho¶ng 450 c«ng 1.5. KhuyÕn khÝch ®Çu t− cña c¸c ty xuyªn quèc gia ®Çu t− vµo Trung c«ng ty xuyªn quèc gia Quèc. Theo nghiªn cøu cña He vµ Lµ mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn, Zhang(9) n¨m 1999 cã kho¶ng 81% c«ng tr×nh ®é khoa häc, kü thuËt cßn t−¬ng nghÖ kü thuËt tiªn tiÕn cña c¸c ngµnh ®èi l¹c hËu, trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch vµ c«ng nghiÖp ë B¾c Kinh cã nguån gèc tõ më cöa, Trung Quèc ®Æt ra môc tiªu lµ sù chuyÓn giao c«ng nghÖ cña c¸c TNC ph¶i thu hót nguån vèn vµ c«ng nghÖ ®Çu t− ë Trung Quèc. Theo Jiang cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ cña (2004)(10), cã kho¶ng 26,8% trong sè 442 c¸c nhµ t− b¶n lín, nhÊt lµ Mü vµ chi nh¸nh TNC ®Çu t− ë Trung Quèc ph−¬ng T©y ®Ó n©ng cÊp kÕt cÊu kü ®ang sö dông kü thuËt míi cña c¸c c«ng thuËt vµ ngµnh nghÒ, ph¸t triÓn c¸c ty mÑ, 34,8% sö dông kü thuËt ë møc ngµnh kü thuËt cao. Trung Quèc x¸c tiªn tiÕn hiÖn cã ë n−íc ®Çu t−. ®Þnh ph¸t triÓn ngµnh kü thuËt cao lµ c¬ C¸c c«ng ty TNC ®Çu t− vµo Trung së chiÕn l−îc ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh Quèc chñ yÕu mang theo kü thuËt tiªn thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa ®Êt n−íc, tiÕn víi nh÷ng h¹ng môc cã quy m« lín ®ång thêi tham gia vµo ph©n c«ng vµ vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cao...§iÒu ®ã cã c¹nh tranh quèc tÕ trong thÕ kû XXI. Do t¸c dông rÊt lín ®èi víi viÖc n©ng cao vËy, Trung Quèc coi ®©y lµ h¹t nh©n cña tr×nh ®é khoa häc kü thuËt vµ ®iÒu chØnh môc tiªu ®iÒu chØnh kÕt cÊu kinh tÕ. kÕt cÊu ngµnh nghÒ cña Trung Quèc. HiÖn nay c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia n¾m trong tay 40% s¶n xuÊt cña thÕ giíi, 1.6. Thu hót vµ båi d−ìng nh©n tµi 60-70% mËu dÞch kü thuËt quèc tÕ, 90% Thu hót vµ båi d−ìng nh©n tµi lµ ®Çu t− trùc tiÕp cña quèc tÕ ®èi víi c¸c chiÕn l−îc l©u dµi vµ träng t©m cña n−íc ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, ®Ó thu hót
21 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… nghÒ(12). C¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c gi¸m ®èc Trung Quèc. Vµo thËp kû 90 cña thÕ kû XX, nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®øng tr−íc c«ng ty còng th−êng xuyªn ®−îc tham nhiÒu th¸ch thøc míi nh− cÇn ph¶i ®Èy gia kho¸ häc båi d−ìng ng¾n h¹n vÒ m¹nh c¶i c¸ch ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu, n¨ng lùc qu¶n lý vµ tr×nh ®é chuyªn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c m«n do c¸c chuyªn gia hµng ®Çu gi¶ng doanh nghiÖp, t¨ng c−êng héi nhËp kinh d¹y. Bªn c¹nh ®ã, Trung Quèc cßn båi tÕ quèc tÕ. §Ó cã thÓ ®¸p øng ®−îc c¸c d−ìng tµi n¨ng th«ng qua c¸c “lång Êp’’ yªu cÇu trong t×nh h×nh míi, Trung c«ng nghÖ th«ng tin (IT). §¹i häc Thanh Quèc ®· coi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, Hoa lµ mét trong nhiÒu tr−êng §¹i häc thu hót vµ båi d−ìng nh©n tµi lµ kh©u Trung Quèc cã c«ng viªn c«ng nghÖ vµ quan träng mµ sù ®ét ph¸ cña nh÷ng khoa häc. Hµng n¨m Bé Khoa häc vµ kh©u nµy sÏ t¹o c¬ së ®Ó Trung Quèc cã C«ng nghÖ chi kho¶ng 100.000 USD cho ®−îc nh÷ng b−íc tiÕn nhanh h¬n, m¹nh h¬n 170 doanh nghiÖp nhá ®Æt v¨n phßng t¹i “lång Êp’’®ã (13). h¬n trong c¶i c¸ch kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. ViÖc tuyÓn chän nh©n tµi còng ®−îc Víi chiÕn l−îc −u tiªn hµng ®Çu lµ ChÝnh phñ ®Æc biÖt quan t©m. Víi ph−¬ng ch©m “t×m ng−êi giái ë mäi ph¸t triÓn dùa trªn nguån vèn con ng−êi, tõ n¨m 1978-2004 cã 814.000 ng−êi nguån” vµ tuyÓn dông c«ng khai, b×nh Trung Quèc tõng häc tËp, nghiªn cøu ë ®¼ng vµ c¹nh tranh, ChÝnh phñ ®· cho 103 n−íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi, ®Æc phÐp thµnh lËp thÞ tr−êng nh©n tµi trao biÖt tËp trung nhiÒu ë c¸c n−íc ph¸t ®æi th«ng qua c¸c trung t©m. Ch¼ng h¹n triÓn nh− Mü, Anh, Ph¸p, NhËt, ë Th−îng H¶i cã 2 trung t©m. C¸c trung Canada…Riªng n¨m 1979 lµ 1.330 sinh t©m nµy lµ n¬i ®¨ng ký, thi tuyÓn, s¸t viªn, n¨m 2004 lµ 115.000 häc sinh, sinh h¹ch tµi n¨ng cña nh÷ng c¸n bé chÝnh viªn (cao gÊp 9 lÇn so víi n¨m 1979)(11). s¸ch nguyÖn väng lµm c¸n bé chñ chèt doanh nghiÖp, kh«ng giíi h¹n nh÷ng Kh«ng chØ quan t©m ®Õn ®µo t¹o vµ ng−êi tõ tØnh kh¸c ®Õn.. Mét h×nh thøc båi d−ìng häc sinh, sinh viªn, Trung tuyÓn chän kh¸c lµ nh÷ng ng−êi tham Quèc cßn thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o gia tuyÓn chän cã thÓ ®−îc pháng vÊn ®éi ngò nh©n tµi kü thuËt cho ngµnh chÕ hoÆc lµm bµi kiÓm tra trùc tiÕp trªn cÇu t¹o vµ dÞch vô x· héi hiÖn ®¹i t¹i c¸c häc truyÒn h×nh. §iÒu nµy còng t¹o ®iÒu viÖn, tr−êng d¹y nghÒ ®Ó ®¸p øng yªu kiÖn cho c¸c øng cö viªn ë mäi n¬i cã thÓ cÇu ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. tham gia, kÓ c¶ kiÒu bµo ë n−íc ngoµi. Mét biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn NhiÒu c«ng ty, doanh nghiÖp cßn x©y ch−¬ng tr×nh nµy lµ x©y dùng c¬ chÕ hîp dùng nh÷ng trang web riªng vÒ tuyÓn t¸c gi÷a c¸c tr−êng víi h¬n 1.400 ®¬n vÞ, dông. xÝ nghiÖp, båi d−ìng ®µo t¹o nh©n tµi theo “ ®¬n ®Æt hµng” sö dông lao ®éng Ngoµi ra, ®Ó thu hót ngµy cµng nhiÒu cña c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp, më réng quyÒn nh©n tµi, ®Æc biÖt lµ ®éi ngò tri thøc Hoa tù chñ cña c¸c tr−êng vµ häc viÖn d¹y kiÒu, n¨m 1999, ChÝnh phñ Trung Quèc
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 22 ®· dµnh kho¶n tiÒn lµ 600 triÖu NDT chi hót FDI. Tuy nhiªn mét sè luËt cña trong 3 n¨m ®Ó ®−a 300 nhµ khoa häc Trung Quèc cßn thiÕu tÝnh minh b¹ch vµ Hoa kiÒu trë vÒ n−íc lµm viÖc ë ViÖn hµn thèng nhÊt, thñ tôc hµnh chÝnh cßn mÊt l©m khoa häc Trung Quèc. C¸c nhµ khoa nhiÒu thêi gian, tÖ n¹n tham nhòng phæ häc cã häc vÞ tiÕn sÜ tõ 40 tuæi trë xuèng sÏ biÕn céng víi sù gi¸m s¸t, thi hµnh luËt ®−îc th−ëng 2 triÖu NDT mçi ng−êi nÕu cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng yÕu kÐm ®· ®ång ý trë vÒ phôc vô tæ quèc(14). lµm gi¶m tÝnh hÊp dÉn cña m«i tr−êng ®Çu t−. §èi víi nh÷ng sinh viªn ®· ®−îc ®µo t¹o ë n−íc ngoµi, ChÝnh phñ sÏ t¹o mäi 2.1. HÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ n¬i lµm viÖc, nhµ s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp ë, ®Þa vÞ, l−¬ng bæng… Nh÷ng ng−êi ®· Héi nghÞ quèc gia vÒ qu¶n lý vèn ®Çu cã b»ng ®¹i häc hoÆc trªn ®¹i häc tõ c¸c t− n−íc ngoµi tæ chøc trong th¸ng 7/2001 tØnh kh¸c ®Õn thµnh phè lµm viÖc, tuú ®· nªu râ mét sè h¹n chÕ sau: “C¬ cÊu vµo kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é häc vÊn mµ ngµnh ®Çu t− n−íc ngoµi kh«ng hîp lý, ng−êi ®ã cã thÓ ®−îc cÊp mét c¨n hé, nÕu lÜnh vùc thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi bÞ më hä cã gia ®×nh th× chÝnh quyÒn ®Þa réng qu¸ møc; chÊt l−îng c«ng nghÖ ph−¬ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó vî hoÆc n−íc ngoµi kh«ng cao vµ bè trÝ khu vùc chång lµm nh÷ng c«ng viÖc thÝch hîp ®Çu t− cßn thiÕu c©n ®èi; chÝnh s¸ch, nÕu cã yªu cÇu. ph¸p luËt vµ quy ®Þnh hiÖn hµnh vÒ sö Víi ph−¬ng ch©m “t×m ng−êi giái tõ dông vèn ®Çu t− n−íc ngoµi còng nh− hÖ mäi nguån” vµ ph−¬ng ph¸p tuyÓn chän, thèng qu¶n lý nguån vèn nµy cßn ch−a båi d−ìng, thu hót nh©n tµi c«ng khai, phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái cña t×nh h×nh c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng ®· cuèn hót míi sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO; ngµy cµng nhiÒu c¸c nhµ khoa häc, gi¸m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ®èc c«ng ty, c¸c nhµ qu¶n lý trong vµ chÝnh phñ cßn thÊp; chñ nghÜa h×nh thøc ngoµi n−íc. §©y chÝnh lµ nguån tµi vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh diÔn ra nguyªn quý b¸u lµm nªn sù “thÇn kú” trong qu¸ tr×nh ®Çu t− vÉn x¶y ra ë mét cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc trong gÇn 3 sè ®Þa ph−¬ng; m«i tr−êng ®Çu t−, ®Æc thËp kû qua vµ còng lµ lîi thÕ c¹nh biÖt lµ m«i tr−êng vi m« cÇn ®−îc c¶i tranh cña n−íc nµy. thiÖn, trËt tù kinh tÕ thÞ tr−êng ®ßi hái sù ®iÒu chØnh toµn diÖn..’’(15). 2. Nh÷ng b i häc ch−a th nh c«ng Cô thÓ, nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc Nh÷ng n¨m qua, luËt ph¸p, chÝnh ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch s¸ch cña Trung Quèc lu«n ®−îc c¶i tiÕn khuyÕn khÝch ®Çu t− n−íc ngoµi cña nh»m t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi Trung Quèc thÓ hiÖn næi bËt ë nh÷ng nhÊt cho c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. Nhê ®iÓm sau: m«i tr−êng ®Çu t− thuËn lîi nµy mµ tõ ThiÕu c¸c tiªu chÝ vÒ chÝnh s¸ch −u n¨m 1993 ®Õn nay, Trung Quèc lu«n lµ ®·i dÉn ®Õn c¹nh tranh kh«ng lµnh n−íc ®øng ®Çu c¸c n−íc ch©u ¸ vÒ thu
23 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… HÖ thèng ®iÒu tiÕt thiÕu minh b¹ch: m¹nh gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng trong viÖc thu Trong mét thíi gian dµi, hÖ thèng ph¸p hót ®Çu t−. HÖ thèng thuÕ hiÖn nay ë lý vµ qu¶n lý ®Çu t− cña Trung Quèc Trung Quèc kh¸ phøc t¹p, khã thùc hiÖn ®−îc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng minh b¹ch, thiÕu vµ cßn tån t¹i chÕ ®é −u ®·i kh¸c nhau tÝnh nhÊt qu¸n vµ æn ®Þnh. §iÒu nµy ®· gi÷a chÝnh quyÒn trung −¬ng, tØnh vµ dÉn ®Õn viÖc gi¶i thÝch vµ ¸p dông ph¸p ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy ®· lµm h¹n chÕ luËt rÊt kh¸c nhau ë tÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh ®¸ng kÓ ®Õn hiÖu qu¶ thu hót ®Çu t− quyÒn, lµm n¶n lßng vµ g©y ra nhiÒu phÝ n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ ®Çu t− vµo c¸c tæn kh«ng cÇn thiÕt cho nhµ ®Çu t− n−íc vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi khã ngoµi trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ héi ®Çu t− kh¨n. vµ triÓn khai dù ¸n ®Çu t− n−íc ngoµi. Ch−a chó träng m«i tr−êng phÇn §©y còng lµ th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi mÒm lµm c¶n trë cho viÖc thu hót ®Çu t− Trung Quèc trong viÖc thùc hiÖn cam kÕt cña c¸c TNC. Trong giai ®o¹n ®Çu, hÇu minh b¹ch ho¸ ph¸p luËt trong c¸c ®iÒu hÕt c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng chØ quan −íc quèc tÕ vÒ ®Çu t−. t©m ®Õn chÝnh s¸ch thuÕ −u ®·i mµ 2.2. Qu¶n lý hµnh chÝnh vÒ FDI kh«ng chó träng t¹o ra m«i tr−êng tèt ch−a hiÖu qu¶ h¬n cho ho¹t ®éng ®Çu t− cña c¸c TNC. Trªn thùc tÕ, c¸c TNC quan t©m ®Õn sù Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn æn ®Þnh vµ tÝnh minh b¹ch trong chÝnh nay, sù ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc hµnh s¸ch cña ®Þa ph−¬ng h¬n lµ chÝnh s¸ch chÝnh gãp phÇn quan träng lµm t¨ng kh¶ −u ®·i vÒ thuÕ do quy m« ®Çu t− cña hä n¨ng c¹nh tranh thu hót ®Çu t− v× nã th−êng lín vµ h−íng tíi viÖc t×m kiÕm lîi ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh cña Ých chiÕn l−îc còng nh− lîi nhuËn ®Çu t− doanh nghiÖp. Theo Diankov (2002), ë dµi h¹n. NÕu nhËn ra vÊn ®Ò nµy sím Trung Quèc, ®Ó tiÕn hµnh ®Çu t− kinh h¬n vµ thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p ®Ó doanh cÇn 12 thñ tôc vµ ph¶i mÊt 92 kh¾c phôc th× Trung Quèc cã thÓ ®¹t ngµy, trong khi ®ã ë 85 quèc gia kh¸c ®−îc thµnh c«ng h¬n n÷a trong thu hót ®−îc nghiªn cøu chØ cÇn 10 thñ tôc vµ vµ sö dông ®Çu t− n−íc ngoµi. chØ mÊt kho¶ng 47 ngµy. So víi Ên §é, Ch−a chó träng ®Õn c¸c dÞch vô sau Th¸i Lan vµ Malaysia th× Trung Quèc cÇn thêi gian dµi h¬n vµ nhiÒu thñ tôc cÊp phÐp lµm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc duy tr× h¬n ®Ó tiÕn hµnh ®¨ng ký kinh doanh(16). ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¬ quan ®iÒu n−íc ngoµi. NhiÒu ®Þa ph−¬ng coi träng tra m«i tr−êng kinh doanh quèc tÕ (the thu hót ®Çu t− h¬n lµ viÖc cung cÊp c¸c World Business Environemt Survey), dÞch vô sau khi ®−îc cÊp phÐp, thËm chÝ nh÷ng nhµ ®Çu t− kinh doanh ë Trung cßn cã t×nh tr¹ng mét sè ®Þa ph−¬ng Quèc ph¶i tiªu tèn 9% thêi gian cña hä kh«ng t«n träng cam kÕt cña m×nh, dÉn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tíi viÖc mét sè nhµ ®Çu t− ®· rót vèn, c¸c cÊp chÝnh quyÒn. Nh÷ng thñ tôc nµy ®Çu t− sang vïng kh¸c.
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 24 ®Çu t− cña dù ¸n cã thÓ thÊp h¬n c¸c ®· ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh møc nªu trªn. trong thu hót FDI cña Trung Quèc. H¬n n÷a, ®Ó ®−îc phÐp thµnh lËp 2.3. Tham nhòng cßn tån t¹i phæ doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi biÕn ph¶i ®Ö tr×nh hå s¬ xin phÐp ®Ó c¬ quan ë nhiÒu n−íc, trong ®ã cã Trung cã thÈm quyÒn xem xÐt vµ th«ng qua Quèc, tham nhòng cã thÓ lµm t¨ng chi trong thêi h¹n tèi ®a lµ 3 th¸ng (tuú phÝ ®Çu t−, t¹o t©m lý kh«ng æn ®Þnh cho thuéc tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp), c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. Theo thèng ®ång thêi ph¶i qua 4 b−íc lµ (i) Tr×nh ®Ò kª cña Tæ chøc Minh b¹ch Quèc tÕ n¨m xuÊt dù ¸n tíi c¬ quan thÝch hîp vµ ®−îc 2004, Trung Quèc xÕp thø 71/146 quèc phª duyÖt tr−íc khi nhµ ®Çu t− cã thÓ gia tham nhòng. N¹n tham nhòng, tiªu tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc nghiªn cøu kh¶ cùc tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng lµm thi cña dù ¸n; (ii) Tr×nh b¸o c¸o vÒ gi¶m hiÖu lùc qu¶n lý cña nhµ n−íc, g©y nghiªn cøu kh¶ thi tíi c¬ quan kÕ ho¹ch trë ng¹i cho c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. hoÆc qu¶n lý ®æi míi c«ng nghÖ. Sau khi N¨m 2000 cã tíi 83.461 vô vÒ tham ®−îc phª duyÖt, nhµ ®Çu t− cã thÓ ®µm nhòng vµ nhËn hèi lé, n¨m 2004 cã 2.960 ph¸n vµ ký kÕt c¸c tµi liÖu nh− hîp ®ång quan chøc tõ cÊp huyÖn trë lªn bÞ ®iÒu vµ ®iÒu lÖ doanh nghiÖp (iii) Tr×nh hîp tra tham nhòng, thËm chÝ trong ngµnh ®ång vµ ®iÒu lÖ doanh nghiÖp ®· ®−îc t− ph¸p cã 345 c«ng tè viªn vµ 461 thÈm phª duyÖt cña c¬ quan qu¶n lý ngo¹i ph¸n bÞ kÕt ¸n vÒ téi danh nhËn hèi lé. th−¬ng. C¬ quan phª duyÖt cã thÓ cÊp Gi¸o s− Hå An C−¬ng (®¹i häc Thanh giÊy phÐp cho doanh nghiÖp ®Çu t− n−íc Hoa) cho biÕt mçi n¨m Trung Quèc thiÖt ngoµi; (iv) Nhµ ®Çu t− lµm c¸c thñ tôc h¹i kho¶ng tõ 123 tû USD ®Õn 157 tû víi c¬ quan qu¶n lý c«ng th−¬ng vÒ giÊy USD, chiÕm tõ 13-17%GDP do n¹n tham phÐp ®−îc cÊp. nhòng g©y ra(17). ThÈm quyÒn cÊp phÐp thµnh lËp TÖ n¹n tham nhòng nÆng nÒ ®Õn nçi doanh nghiÖp còng kh¸c nhau gi÷a c¬ nguyªn Phã Thñ t−íng Trung Quèc Lý quan trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng. C¸c dù Lam Thanh ®· ph¶i kªu lªn r»ng “n¹n ¸n cã gi¸ trÞ theo hîp ®ång h¬n 30 triÖu bu«n lËu trµn lan ®· ph¸ rèi trËt tù kinh USD ph¶i ®Ö tr×nh Bé Th−¬ng m¹i xem tÕ cña ®Êt n−íc, lµm môc rçng c¸c quan xÐt; c¸c dù ¸n trªn 100 triÖu USD ph¶i chøc, lµm tha ho¸ ®¹o ®øc x· héi, ph¸ ®Ö tr×nh hå s¬ lªn Quèc vô viÖn khi cÇn huû m«i tr−êng x©y dùng kinh tÕ”(18). thiÕt. Ngoµi ra c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ë cÊp tØnh (bao gåm c¸c 2.4. Vi ph¹m thùc hiÖn mét sè cam vïng ®« thÞ vµ c¸c khu vùc tù trÞ ) cã thÓ kÕt cña WTO xem xÐt cÊp phÐp c¸c dù ¸n cã gi¸ trÞ VÊn ®Ò së h÷u trÝ tuÖ d−íi 30 USD. Trong tr−êng hîp nhµ ®Çu MÆc dï Trung Quèc cã nhiÒu tiÕn bé t− xin ®Çu t− vµo c¸c ngµnh bÞ h¹n chÕ, trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ ®¬n xin phÐp ph¶i ®−îc ®Ö tr×nh c¬ quan thèng luËt ph¸p vÒ b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ, cã thÈm quyÒn cao h¬n, mÆc dï tæng vèn
25 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… song t×nh tr¹ng vi ph¹m b¶n quyÒn vÉn T×nh tr¹ng nãi trªn ®· vµ ®ang lµm diÔn ra kh¸ phæ biÕn g©y ¶nh h−ëng mÊt lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t− n−íc kh«ng tèt ®èi víi m«i tr−êng ®Çu t− cña ngoµi vµo tÝnh hiÖu qu¶ cña ph¸p luËt Trung Quèc. Tõ n¨m 1990-2000 cã tíi Trung Quèc trong viÖc b¶o hé quyÒn së 36.504 vô kiÖn vÒ vi ph¹m b¶n quyÒn, h÷u trÝ tuÖ, tõ ®ã lµm suy gi¶m ®¸ng kÓ trong ®ã cã 38% vô liªn quan ®Õn hîp kh¶ n¨ng thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi vµo ®ång kü thuËt c«ng nghÖ vµ 26% liªn c¸c ngµnh sö dông c«ng nghÖ, kü thuËt quan ®Õn b¶n quyÒn ph¸t minh, 16% vô hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp phÇn mÒm vµ mét vi ph¹m luËt c¹nh tranh kh«ng b×nh sè ngµnh s¶n xuÊt dÞch vô. ®¼ng, 12% vÒ b¶n quyÒn vµ 8% vÒ VÊn ®Ò më c¸c chi nh¸nh vµ th−¬ng hiÖu(19). T×nh tr¹ng in sao chÐp minh b¹ch chÝnh s¸ch lËu, bu«n b¸n hµng gi¶ ë Trung Quèc diÔn ra rÊt phæ biÕn. Hµng ho¸ vi ph¹m Cam kÕt më cöa thÞ tr−êng khi gia b¶n quyÒn kh«ng chØ lµ hµng tiªu dïng nhËp WTO cña Trung Quèc tuy kh¸ toµn b×nh th−êng nh− ®å ch¬i, quÇn ¸o, ®å diÖn vµ chÆt chÏ song còng vÉn cßn mét dïng gia ®×nh mµ cßn lµ nh÷ng mÆt sè h¹n chÕ. Cô thÓ: hµng cã hµm l−îng kü thuËt cao nh− Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, khi ng©n ®iÖn tö, phÇn mÒm, xe « t«...Sù vi ph¹m hµng n−íc ngoµi muèn më chi nh¸nh t¹i quyÒn së h÷u trÝ tuÖ g©y t©m lý hoang Trung Quèc th× hä ph¶i ®Æt tiÒn thÕ chÊp mang cho c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. hµng triÖu ®« la Mü. NÕu ng©n hµng Theo −íc tÝnh cña Phßng Th−¬ng m¹i muèn kinh doanh b»ng nh©n d©n tÖ th× Hoa Kú, n¹n ¨n c¾p b¶n quyÒn ®· lµm ®ßi hái thÕ chÊp nµy sÏ t¨ng gÊp nhiÒu cho c¸c c«ng ty Hoa Kú ë Trung Quèc bÞ lÇn, ®iÒu nµy lµm cho c¸c ng©n hµng thiÖt h¹i tõ 12-15%. Mét sè nghiªn cøu n−íc ngoµi khã th©m nhËp vµo thÞ vÒ vÊn ®Ò nµy ®· −íc tÝnh cã h¬n 50% sè tr−êng Trung Quèc nh− hä hy väng ban d−îc phÈm cña Hoa Kú b¸n ë Trung ®Çu . Quèc lµ hµng gi¶ ; l−îng hµng gi¶ cã Trong lÜnh vùc b¶o hiÓm, theo cam nguån gèc xuÊt xø tõ Trung Quèc chiÕm kÕt gia nhËp WTO, b¾t ®Çu tõ n¨m 2005 ®Õn 8% GDP cña n−íc nµy(20). c¸c tËp ®oµn b¶o hiÓm nh©n thä n−íc Mét cuéc th¨m dß do Bé kinh tÕ, mËu ngoµi cã thÓ ho¹t ®éng tù do trong thÞ dÞch vµ c«ng nghiÖp NhËt B¶n thùc hiÖn tr−êng 1,3 tû d©n nµy. Nh−ng ®iÒu vµo th¸ng 5/2005 cho biÕt, chØ cã 55% sè kho¶n nµy bÞ tr× ho·n ®Ó cho c¸c tËp c«ng ty NhËt dù ®Þnh më réng ho¹t ®éng ®oµn trong n−íc cã thêi gian chuÈn bÞ vµ hoÆc b¾t ®Çu lµm ¨n t¹i Trung Quèc chiÕm lÜnh thÞ tr−êng tr−íc khi c¸c tËp thay v× 87% håi th¸ng 12/2004. H¬n 50% ®oµn b¶o hiÓm n−íc ngoµi cã thÓ b¾t ®Çu trong sè 134 c«ng ty tr¶ lêi th¨m dß ®· kinh doanh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c tËp b¸o ®éng r»ng rÊt nhiÒu s¶n phÈm cña ®oµn b¶o hiÓm n−íc ngoµi chØ cã thÓ b¾t hä bÞ sao chÐp, lµm lËu, nh¸i t¹i Trung ®Çu kinh doanh khi mµ thÞ tr−êng b¶o Quèc (21).
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 26 hiÓm ®· hoµn toµn bÞ chi phèi bëi c¸c tËp biÕt, “luËt ph¸p cña Trung Quèc th−êng ®oµn trong n−íc (22). kh«ng chi tiÕt do ®ã rÊt khã ®Ó tÝch hîp c¸c ng«n ng÷ rÊt cô thÓ cña c¸c cam kÕt Trong dÞch vô qu¶n lý tµi s¶n vµ WTO vµo hÖ thèng luËt ph¸p Trung chøng kho¸n, c¸c c«ng ty cña Mü phµn Quèc(24). LuËt ph¸p Trung Quèc kh«ng nµn lµ hä kh«ng ®−îc thµnh lËp c¸c c«ng ®−îc diÔn gi¶i mét c¸ch thèng nhÊt gi÷a ty chøng kho¸n b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn c¸c tØnh vµ ngay c¶ gi÷a c¸c Bé. Quan mµ hä lùa chän. chøc cña Ngo¹i th−¬ng vµ Hîp t¸c quèc §èi víi ngµnh giao nhËn kho vËn, tÕ cßn cho biÕt cã rÊt nhiÒu nh÷ng quy Trung Quèc chØ h¹n chÕ trong h×nh thøc ®Þnh cña c¸c tØnh kh«ng phï hîp víi c¸c liªn doanh víi sè vèn cña bªn n−íc ngoµi quy ®Þnh vµ ph¸p luËt cña chÝnh quyÒn kh«ng qu¸ 50%. H×nh thøc nµy sÏ ®−îc trung −¬ng. CÊp tØnh nhiÒu lóc còng ¸p dông ®Õn n¨m 2002 vµ cam kÕt sau kh«ng véi thay ®æi nh÷ng quy ®Þnh tr¸i ®ã ngµnh nµy sÏ ®−îc më cöa tù do. Tuy luËt nµy, hä cho r»ng cÇn ph¶i chê ®îi nhiªn, cho tíi nay c¸c doanh nghiÖp chÝnh quyÒn trung −¬ng hoµn thµnh quy n−íc ngoµi kinh doanh trong lÜnh vùc tr×nh lµm luËt tr−íc. KÕt qu¶ lµ c¸c ®iÓm nµy vÉn bÞ h¹n chÕ ho¹t ®éng. cung cÊp th«ng tin kh«ng thÓ hiÖn ®−îc NhiÒu cam kÕt më cöa thÞ tr−êng cña “quan ®iÓm chÝnh thøc” cña ChÝnh phñ Trung Quèc còng ®· t¹o ra nh÷ng rµo Trung Quèc vµ c¸c th«ng tin trªn thùc tÕ c¶n v« h×nh, liªn quan ®Õn ®èi xö quèc nhiÒu khi lµ “kh«ng chÝnh x¸c vµ ®¸ng gia. Ch¼ng h¹n nh− c¸c thñ tôc liªn tin cËy”. §iÒu nµy kh«ng phï hîp víi quan ®Õn cÊp phÐp, vÊn ®Ò tr×nh ®é/b»ng cam kÕt vÒ gia nhËp WTO cña Trung cÊp cña c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi chÝnh Quèc vµ t¹o ra mét rµo c¶n kh«ng chÝnh lµ nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi c¸c thøc cho qu¸ tr×nh tiÕp cËn thÞ tr−êng doanh nghiÖp n−íc ngoµi (23). cña c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. Ngoµi ra, Trung Quèc còng cam kÕt x©y dùng c¸c ®iÓm cung cÊp th«ng tin, theo ®ã c¸c bªn quan t©m sÏ ®−îc cung cÊp tÊt c¶ c¸c th«ng tin vÒ luËt ph¸p vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c. Nh÷ng th«ng tin Tµi liÖu tham kh¶o cung cÊp cho c¸c thµnh viªn cña WTO ph¶i thÓ hiÖn quan ®iÓm chÝnh thøc cña (1) Vâ §¹i L−îc (2004): Trung Quèc gia ChÝnh phñ Trung Quèc. Nh÷ng ®èi nhËp tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi - thêi c¬ t−îng t×m hiÓu th«ng tin kh¸c nh− c¸ vµ th¸ch thøc, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ nh©n vµ doanh nghiÖp còng ®−îc cung Néi cÊp nh÷ng th«ng tin “chÝnh x¸c vµ tin (2) TriÖu Tö D−¬ng (1987): B¸o c¸o t¹i cËy”. Tuy nhiªn, nh− mét quan chøc cña §¹i héi XIII cña §¶ng Céng S¶n Trung Quèc, ngµy 25/10/1987 Bé Ngo¹i th−¬ng vµ Hîp t¸c quèc tÕ cho
27 Thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo i… (3) Bader, J.A (2003): China (13) ChuyÖn häc IT ë Trung Quèc implementation of its WTO Commitments: (2006), website: google.com/talent in Mixed Results after two years, The China Atlantic Council of the United State, Asia (14) Th«ng tin chuyªn ®Ò N«ng nghiÖp Programs vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Lµn sãng håi (4) NhiÒu nhµ nghiªn cøu ph−¬ng T©y h−¬ng trong c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ Trung bÞ thu hót bëi m«i tr−êng lµm viÖc t¹i Quèc (2004), B¶n tin phôc vô l·nh ®¹o sè Trung Quèc, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc, 10-2004 sè 4/2006 (15) (20) Uû ban Quèc gia vÒ hîp t¸c (5) Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao ë Trung kinh tÕ quèc tÕ, (2005), Héi th¶o giíi thiÖu Quèc, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc sè 6/2006 kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn cøu: t¸c ®éng cña khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN-Trung (6) NguyÔn Kim B¶o (2000): §Çu t− Quèc ®èi víi ViÖt Nam. trùc tiÕp n−íc ngoµi ë Trung Quèc tõ 1979 ®Õn nay, Nxb Khoa häc x· héi (16) Djankov, Simon, Rafael La Porta, Florecio Lopez -de Silanes and Adnrei (7) The Economist Intelligence Unit Shleifer (2002), The regulation of entry, (2002b): China Hand. London: Eeconomist Quaterly Jounal of Economics, 117:1, Intelligence Unit, April page. 1-37 (8) Wang, Ling: 2002. Oversea (17) (19) §ç Kim Hoa (2005): Thu hót talk high-tech. China entrepreneururs vµ sö dông FDI ë Trung Quèc : c¬ héi vµ Daily, June 4:3 th¸ch thøc, T¹p chÝ kinh tÕ ch©u ¸ Th¸i (9) Bing he, and Siqiang Zhang (1999): B×nh D−¬ng, sè 52 Study of Technological Innovation issue in (18) ViÖn Khoa häc tµi chÝnh (1996), Beijing industrial Sector with Regard to chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc: C¶i c¸ch Utilization of Foreign Investment, Working kinh tÕ tµi chÝnh Trung Quèc vµ bµi häc paper of Research Topic II of Beijing kinh nghiÖm cho ViÖt Nam International Trade Society. (21) Lª Thu Hµ (2006): Kinh tÕ Trung (10) Xiaojuan Jiang (2004): On the Quèc n¨m 2005, T¹p chÝ Kinh tÕ ch©u ¸ Influence Exerted by Absorption of FDI torward China Drive for Technological Th¸i B×nh D−¬ng Advancement and Enhancement of its (22) Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam (2006) R&D Capabilities, In the Collection of ngµy 1/3/2006 Speeches Delivered on the symposium (23) Vâ TrÝ Thµnh (2005): So s¸nh c¸c “review and perspective of China’s “ biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch vÒ tù do ho¸ (11) Education in China. Lessons for th−¬ng m¹i dÞch vô cña ViÖt Nam vµ U.S. Educators -Asia Society Business Trung Quèc, B¸o c¸o ®Ò tµi Roundtable Council of Chief State School Officers-2005, p.12 (24) Nh÷ng quan s¸t vÒ c¶i c¸ch nÒn ph¸p chÕ (12) Huy ®éng vèn ®µo t¹o nghÒ, kinh Trung Quèc( 2002), B¶n chøng cña Tæng bé kÕ ¸ nghiÖm mét sè n−íc §«ng to¸n Mü tr−íc Uû ban h nh ph¸p quèc héi vÒ Trung www.dangcongsan@ cpv.org.vn Quèc