Báo cáo nghiên cứu khoa học " Từ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu đến Hoàng Hạc Lâu của Nguyễn Du "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

95
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chiều tối rồi, quê h-ơng ở nơi đâu? Trên sông khói sóng khiến ng-ời ta buồn! Dịch thơ: Ho ng Hạc Lâu Tích nhân dĩ thừa Hoàng Hạc khứ, Thử địa không d- Hoàng Hạc lâu. Hoàng Hạc nhất khứ bất phục phản, Bạch vân thiên tải không du du. Tình xuyên lịch lịch Hán D-ơng thụ Ph-ơng thảo thê thê Anh Vũ châu. Nhật mộ h-ơng quan hà xứ thị? Yên ba giang th-ợng sử nhân sầu. Thôi Hiệu Dịch nghĩa: Hạc vàng ai c-ỡi đi đâu, Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ. Hạc vàng đi mất từ x-a! Ngàn năm...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Từ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu đến Hoàng Hạc Lâu của Nguyễn Du "

nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 46 TrÇn Lª B¶o* I. VÒ v¨n b¶n ChiÒu tèi råi, quª h−¬ng ë n¬i ®©u? Trªn s«ng khãi sãng khiÕn ng−êi ta Ho ng H¹c L©u buån! TÝch nh©n dÜ thõa Hoµng H¹c khø, DÞch th¬: Thö ®Þa kh«ng d− Hoµng H¹c l©u. H¹c vµng ai c−ìi ®i ®©u, Hoµng H¹c nhÊt khø bÊt phôc ph¶n, Mµ ®©y Hoµng H¹c riªng lÇu cßn tr¬. B¹ch v©n thiªn t¶i kh«ng du du. H¹c vµng ®i mÊt tõ x−a! T×nh xuyªn lÞch lÞch H¸n D−¬ng thô Ngµn n¨m m©y tr¾ng b©y giê cßn bay. Ph−¬ng th¶o thª thª Anh Vò ch©u. H¸n D−¬ng s«ng t¹nh c©y bµy, NhËt mé h−¬ng quan hµ xø thÞ? B·i xa Anh Vò xanh dµy cá non. Yªn ba giang th−îng sö nh©n sÇu. Quª h−¬ng khuÊt bãng hoµng h«n, Th«i HiÖu Trªn s«ng khãi sãng cho buån lßng ai? DÞch nghÜa: T¶n §µ dÞch 1 LÇu Ho ng H¹c Ho ng H¹c L©u Ng−êi x−a ®· c−ìi H¹c vµng bay ®i råi2 Hµ xø thÇn tiªn kinh kû th×, ë ®©y chØ cßn tr¬ ra lÇu Hoµng H¹c. Do l−u tiªn tÝch thö giang mi? H¹c vµng mét khi ®· bay ®i kh«ng trë Kim lai cæ v·ng L− sinh méng5 l¹i n÷a, H¹c khø l©u kh«ng Th«i H¹o thi6 M©y tr¾ng ngµn n¨m cßn bay ch¬i v¬i H¹m ngo¹i yªn ba chung diÓu diÓu, MÆt s«ng lóc trêi t¹nh, hµng c©y H¸n Nh·n trung th¶o thô th−îng y y D−¬ng3 in bãng râ mån mét, Trªn b·i Anh Vò4 cá th¬m xanh t−¬i m¬n mën. * PGS.TS §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
47 Tõ Ho ng H¹c L©u… H¶i tõ th− xuÊt b¶n x· 1983. Trang 367- Trung t×nh v« h¹n b»ng thuú tè, 368. V¨n b¶n Hoµng H¹c l©u cña Minh nguyÖt thanh phong d· bÊt tri NguyÔn Du chóng t«i dùa vµo Th¬ ch÷ NguyÔn Du H¸n NguyÔn Du. Do nhãm häc gi¶ ViÖt Nam Lª Th−íc, Tr−¬ng ChÝnh, Ph¹m DÞch nghÜa: Kh¾c Khoan…biªn dÞch. Nhµ xuÊt b¶n LÇu Ho ng H¹c Hµ Néi 1965. Trang 311-312. ThÇn tiªn ë ®©u vµ tr¶i qua bao ®êi råi, Trong qu¸ tr×nh dÞch, hai tõ “ ” 依依 Mµ dÊu vÕt tiªn cßn l−u trªn bÕn s«ng trong c©u: “Nh·n trung th¶o thô th−îng nµy? y y” ë bµi th¬ Hoµng H¹c l©u cña “ X−a nay cuéc ®êi nh− giÊc méng NguyÔn Du (Trang 312) mµ dÞch thµnh: chµng L− “Tr−íc m¾t cá c©y vÉn nh− x−a”, th× e r»ng ch−a chÝnh x¸c. NghÜa cña tõ “ ” ChØ cßn lêi th¬ “H¹c bay, lÇu trèng” 依 ®óng lµ “dùa vµo”, lµ “nh− x−a”. Nh−ng cña Th«i HiÖu lµ tõ l¸y “y y” th× l¹i mang hai hµm Ngoµi lan can, khãi sãng cßn mªnh nghÜa kh¸c h¼n: Mét lµ: l−u luyÕn, bÞn mang dÞn, kh«ng nì xa l×a; hai lµ: h×nh dung Trong tÇm m¾t, cá c©y vÉn m−ît mµ. mét vËt mÒm m¹i, lay ®éng nh−: t¬ liÔu T×nh c¶m chøa chan biÕt ngá cïng ai? th−ít tha (d−¬ng liÔu y y). V× vËy y y” “ Tr¨ng thanh giã m¸t còng kh«ng hiÓu theo nghÜa thø hai, nªn dÞch thµnh “Tr−íc m¾t, cá c©y vÉn m−ît mµ” míi ®−îc. ®óng víi phÐp ®èi cña th¬ §−êng: c©u DÞch th¬: trªn cã “diÓu diÓu”(mªnh mang), c©u ThÇn tiªn ®©u ®ã tù bao giê? d−íi ph¶i cã “y y”(m−ît mµ); cho nªn c©u Cßn dÊu ghi ®©y c¹nh bÕn bê. s¸u trong b¶n dÞch th¬ cña NguyÔn Du Nay ®Õn x−a qua, L− vÉn méng, còng kh«ng nªn ®Ó: “Tr−íc m¾t hµng c©y H¹c bay lÇu v¾ng, H¹o cßn th¬. ph¶ng phÊt nh−”, bëi lÏ c©u dÞch nµy võa Ngoµi hiªn khãi sãng mªnh mang thÕ, tèi nghÜa “ph¶ng phÊt nh−” c¸i g×? vµ c¨n b¶n lµ sai nghÜa tõ “y y”. Tr−íc m¾t hµng c©y ph¶ng phÊt nh−. PhÇn chó thÝch vÒ truyÒn thuyÕt: “PhÝ Bµy tá víi ai t×nh chÊt chøa, V¨n VÜ c−ìi H¹c vµng lªn tiªn”, nh− Tr¨ng trong giã m¸t còng thê ¬. chóng t«i giíi thiÖu cã hai truyÒn thuyÕt Theo b¶n dÞch cò vÒ hai vÞ tiªn c−ìi H¹c vµng tõ lÇu (Tøc b¶n Th¬ ch÷ H¸n do c¸c cô Bïi Kû, Hoµng H¹c lµ Tö An vµ PhÝ V¨n VÜ, nh− Phan Vâ, NguyÔn Kh¾c Hanh dÞch) s¸ch ®· dÉn. (Cã mét sè s¸ch ®Ò lµ PhÝ V¨n Vi - Ng÷ v¨n 10, bé 1, tËp 1 Nxb 2. V¨n b¶n Hoµng H¹c l©u cña Th«i Gi¸o dôc, tr. 188). Cßn trong chó thÝch HiÖu chóng t«i dùa vµo §−êng thi gi¸m vÒ ng−êi c−ìi h¹c trong Th¬ ch÷ H¸n th−ëng tõ ®iÓn. Do nhãm häc gi¶ Trung NguyÔn Du l¹i ghi lµ PhÝ V¨n Huy Quèc Tiªu §iÒu Phi, Tr×nh Thiªn Phµm, (trang 293 vµ 311). E r»ng ë ®©y l¹i cã sù M· MËu Nguyªn…biªn so¹n. Th−îng
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 48 ch−a khíp nhau. Ch÷ VÜ ( ) vµ Vi ( biÕn ®éng, lµ héi tô cña b¶n s¾c d©n téc 伟）韦 cßn gÇn gièng nhau, cßn ch÷ Huy ( ) th× vµ giao l−u v¨n ho¸. TÊt c¶ ®−îc gom 徽 kh¸c h¼n. ®óc vµo mét con ng−êi, mét tinh hoa v¨n ho¸ cña d©n téc ViÖt Nam – NguyÔn Du. Mét vµi chç ch−a chÝnh x¸c trong v¨n b¶n Th¬ ch÷ H¸n NguyÔn Du ®· ®−îc Trong tËp Th¬ ch÷ H¸n, nhê hai lÇn nhãm biªn so¹n nãi tíi ë trang 10: “C¸c ®−îc cö ®i sø Trung Quèc, NguyÔn Du tµi liÖu hiÖn cã ®· sao ®i chÐp l¹i nhiÒu ®· nhiÒu lÇn nãi tíi c¶nh vËt vµ con lÇn, cho nªn m¾c nhiÒu sai sãt. Cã bµi ng−êi Trung Hoa. §Æc biÖt lµ c¸c nh©n thiÕu h¼n 14 c©u…cßn tr−êng hîp, ch÷ vËt lich sö vµ c¸c danh th¾ng kú thó ë nä nhÇm ch÷ kia th× nhiÒu kh«ng kÓ xø së réng lín nµy. §èi mÆt víi nh©n vËt hÕt.” Cho nªn tr−íc khi ®i vµo mét t¸c lÞch sö vµ c¸c danh th¾ng trªn däc ®−êng phÈm dï nhá cña thi hµo NguyÔn Du ®i sø, NguyÔn Du ®ång c¶m xãt th−¬ng còng nªn thËn träng xem xÐt l¹i ®é víi nh÷ng con ng−êi cã tµi cã t×nh, ch−a chÝnh x¸c cña v¨n b¶n, ©u còng lµ sù tho¶ chÝ b×nh sinh, mµ bÞ hµm oan ph¶i tr©n träng ®èi víi nhµ th¬, tr¶ l¹i vÎ ®Ñp ngËm hên n¬i chÝn suèi. ¤ng ®· r¬i lÖ vèn cã cña th¬ ca vµ t− t−ëng t×nh c¶m tr−íc mé ¸ Phô (Ph¹m T¨ng), Chu Du, tiÒn nh©n “ba tr¨m n¨m” tr−íc. LiÔu H¹ HuÖ, Lçi D−¬ng §ç ThiÕu L¨ng (§ç Phñ), Tû Can, L−u Linh… tr−íc bia I I. Nçi niÒm cña “Ba tr¨m Liªm Pha, ë quª h−¬ng cña D−¬ng phi, n¨m tr−íc” Kinh Kha, L¹n T−¬ng Nh−… Ph¶i lµ 1. Ngoµi TruyÖn KiÒu vµ V¨n tÕ chiªu ng−êi cã sù am hiÓu s©u s¾c vÒ v¨n ho¸ hån ®−îc viÕt b»ng ch÷ N«m, NguyÔn Trung Hoa, cã sù tõng tr¶i ®ñ mïi tr¨m Du cßn quyÓn Th¬ ch÷ H¸n gåm ba tËp: ngµn ®¾ng cay trong cuéc ®êi, ®Æc biÖt cã Thanh hiªn thi tËp 78 bµi, Nam trung tÊm lßng nh©n ¸i bao la míi cã sù tr©n t¹p ng©m 40 bµi vµ B¾c hµnh t¹p lôc 131 träng vµ rung c¶m s©u s¾c víi tiÒn nh©n, bµi. Th«ng qua nh÷ng bµi th¬ ch÷ H¸n, víi qu¸ khø nh− vËy. NguyÔn Du ca ngîi lßng tiÕt nghÜa cña Trªn ®−êng ®i sø, NguyÔn Du còng nh÷ng anh hïng, danh nh©n, ®ång thêi kh«ng quªn th−ëng ngo¹n nh÷ng danh phª ph¸n nh÷ng kÎ hÌn h¹ cói luån cÇu th¾ng kú vÜ trªn ®Êt n−íc Trung Quèc. c«ng danh phó quý. Bªn c¹nh ®ã «ng cßn ¤ng ®Õn ®Çm §µo Hoa, qua T−¬ng thÓ hiÖn nçi nhí nhµ, t©m lý muèn vÒ Giang, v−ît Hoµng Hµ vµ d−êng nh− nghØ nhµn t¶n vµ quan niÖm cho cuéc ®êi kh«ng biÕt mÖt mái trÌo lªn c¸c ®µi, c¸c lµ cuéc bÓ d©u… QuyÓn Th¬ ch÷ H¸n lÇu ®Ó “®¨ng cao viÔn väng” nh− ®µi NguyÔn Du ch¼ng nh÷ng trµn ®Çy §ång T−íc, ®µi Kª Khang ®¸nh ®µn, ®µi nh÷ng nçi niÒm yªu th−¬ng con ng−êi Tam Quy cña Qu¶n Träng… lªn lÇu mµ cßn thÓ hiÖn tri thøc uyªn b¸c cña Nh¹c D−¬ng, lÇu Hoµng H¹c…Qu¸ tr×nh con ng−êi cã “con m¾t nh×n s¸u câi”. Nã th−ëng ngo¹n còng lµ qu¸ tr×nh tøc c¶nh lµ hÖ qu¶ cña cuéc ®êi nhiÒu ®au khæ sinh t×nh, ®èi mÆt víi c¶nh ®Ñp, víi qu¸ l¾m trÇm lu©n, lµ kÕt tinh cña gia ®×nh khø, kh¬i dËy hån th¬ lai l¸ng cña nhµ dßng dâi vµ thêi ®¹i ®Çy sãng giã l¾m th¬ trµo tu«n víi bao rung c¶m, suy
49 Tõ Ho ng H¹c L©u… ngÉm ®Çy v¬i: c¶nh ®Êy ng−êi ®©u, qu¸ s¸ng t¹o ®Ò tµi th¬ cæ Trung Quèc cho khø vµ hiÖn t¹i, lÏ ®−îc mÊt sèng cßn, thÊy sù ¶nh h−ëng s©u s¾c cña v¨n ho¸ nçi vinh nhôc, lÏ v« th−êng, c¶nh biÓn Trung Hoa ®èi víi v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ d©u, sao dêi vËt ®æi, kiÕp ng−êi nh− bãng tinh thÇn tiÕp thu cã s¸ng t¹o tinh hoa c©u mµ bao −u ho¹n d−êng nh− khã v¨n ho¸ Trung Hoa cña c¸c nhµ nho ViÖt Nam nãi chung vµ NguyÔn Du nãi riªng. tr¸nh… §iÒu ®¸ng l−u ý lµ NguyÔn Du s¸ng t¸c nhiÒu bµi th¬ dïng nguyªn tªn Hoµng H¹c l©u cña NguyÔn Du ra ®êi bµi th¬ cã s½n cña Trung Quèc, cã lo¹i lµ trong kh«ng khÝ tËp cæ Êy, trªn ®−êng ®i thÓ tµi nh−: T¹p ng©m, T¹p thi, ngÉu xø qua qua miÒn Vò X−¬ng, tr−íc c¶nh høng…; cã lo¹i chØ thay tõ chØ ®Þa danh ë kú vÜ cña toµ lÇu ®Ëm s¾c mµu huyÒn tho¹i kia. NguyÔn Du giao c¶m víi ng−êi ®Çu nh−: T−¬ng Giang d¹ b¹c, S¬n x−a, kh¸c víi thi tiªn Lý B¹ch, lªn lÇu §−êng d¹ b¹c lµm ng−êi ta dÔ liªn t−ëng Hoµng H¹c, thÊy c¶nh ®Ñp muèn lµm tíi bµi th¬ næi tiÕng Phong KiÒu d¹ b¹c th¬, nh−ng thÊy bµi th¬ cña Th«i HiÖu cña nhµ th¬ Tr−¬ng KÕ ®êi §−êng vµ cã ®Ò trªn v¸ch, ®µnh qu¨ng bót. Nh−ng kh¸ nhiÒu bµi gi÷ nguyªn tªn cña c¸c bµi sau nµy nhµ th¬ hä Lý cã h¼n hai bµi th¬ th¬ cæ Trung Quèc nh−: U c− (Vi øng lÊy tø tõ lÇu Hoµng H¹c. §ã lµ bµi Anh VËt), Hoµng Hµ (La Èn), Väng phu th¹ch vò ch©u (B·i Anh Vò) vµ §¨ng Kim L¨ng (V−¬ng KiÕn), §¨ng Nh¹c D−¬ng l©u (§ç Ph−îng Hoµng ®µi. (Lªn ®µi Ph−îng Phñ), Hoµng H¹c l©u (Th«i HiÖu)…Tuy Hoµng ë ®Êt Kim L¨ng). TruyÒn thuyÕt nhiªn ®Ò tµi gièng nhau kh«ng ph¶i lµ nµy vÞ tÊt ®· ®óng, song c¸i hay cña bµi ®iÒu quan träng ®èi víi c¸c nhµ v¨n nhµ th¬ Hoµng h¹c l©u do Th«i HiÖu viÕt th× th¬ thêi trung ®¹i, mµ quan träng h¬n lµ kh«ng ai phñ nhËn ®−îc. Nghiªm Vò ph¶i nãi sao cho hay h¬n, cho l¹ h¬n trong Th−¬ng l·ng thi tho¹i ®· ®¸nh gi¸ ng−êi x−a míi lµ ®iÒu quyÕt ®Þnh. Bëi lÏ “Th¬ luËt thÊt ng«n cña ng−êi ®êi §−êng, quy luËt v¨n häc trung ®¹i lµ tËp cæ, lµ nªn coi Hoµng H¹c l©u lµ sè mét”. s¸ng t¹o l¹i nh÷ng cèt truyÖn ®· cã s½n. Th¬ ®Ò vÞnh x−a nay, th−êng cã hai Ch¼ng thÕ mµ ngay ë Trung Quèc còng yÕu tè: miªu t¶ c¶nh, t−êng thuËt nh÷ng cã nhiÒu nhµ th¬ viÕt vÒ mét ®Ò tµi th¬ sù kiÖn liªn quan ®Õn di tÝch, danh nh−: Xu©n o¸n cã V−¬ng Chi Ho¸n vµ th¾ng vµ béc lé t©m t− t×nh c¶m cña nhµ L−u Ph−¬ng B×nh ®Òu s¸ng t¸c, C« nh¹n th¬ tr−íc di tÝch vµ danh th¾ng ®ã. Hai cã §ç Phñ vµ Th«i §å, NguyÖt d¹ th× §ç yÕu tè nµy cã khi t¸ch biÖt kh¸ r¹ch rßi Phñ cã th¬ vµ L−u Ph−¬ng B×nh còng cã song th−êng lµ g¾n bã hµi hoµ, trong th¬…Ngoµi ra ®Ó thÓ hiÖn t×nh c¶m dån c¶nh cã t×nh, t×nh ngô trong c¶nh. nÐn, cã rÊt nhiÒu bµi th¬ cña c¸c nhµ th¬ Hai c©u ®Çu t−êng thuËt sù tÝch liªn viÕt vÒ sÇu, hËn, oan, o¸n, hoµi, øc… Nãi quan ®Õn lÇu. §ã lµ lèi ph¸ ®Ò míi mÎ, tíi ®iÒu nµy ®Ó thÊy phong khÝ s¸ng t¸c lÊy diÔn ®¹t ý lµm chÝnh, kh«ng theo cña v¨n häc trung ®¹i, mµ nhµ th¬ khu«n s¸o th¬ ®Ò vÞnh danh th¾ng th«ng NguyÔn Du cã dïng l¹i ®Ò tµi cña th¬ cæ th−êng. Dï lµ ng−êi tiªn Tö An thêi x−a Trung Quèc còng kh«ng n»m ngoµi quy hay PhÝ V¨n VÜ ng−êi n−íc Thôc ®êi luËt nµy. MÆt kh¸c sö dông l¹i mét c¸ch
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 50 Tam quèc th× còng ®Òu c−ìi h¹c vµng, vÒ qu¸ khø b»ng nh÷ng huyÒn tho¹i xa x−a vµ kh¸t väng ch¸y báng cña ®êi bay ®i tõ ng«i lÇu nµy hoÆc bay qua ®©y ng−êi. Ba tõ “Hoµng H¹c” xuÊt hiÖn khÝ ®Ó råi vÜnh viÔn vÒ n¬i tiªn c¶nh. HuyÒn thÕ m¹nh mÏ nhanh chãng, khiÕn ®éc tho¹i vÒ tiªn thËt h− ¶o, vÞ tÊt ®· lµ sù gi¶ véi v· ngãng theo c¸nh h¹c tho¸ng thËt, song kh¸t väng ch¸y báng thµnh qua råi bay vµo h− v« vµ dâi theo nh÷ng tiªn tr−êng sinh bÊt l·o cña con ng−êi l¹i dßng th¬ sau, nh−ng kh«ng sao t×m thÊy lµ thùc mu«n ®êi. C¸i tµi ë ®©y lµ t¸c gi¶ h×nh bãng nã trë l¹i. Hai c©u ®Çu, hai tõ ®· dïng huyÒn tho¹i ®Ó thÓ hiÖn mét “Hoµng H¹c” ®Òu ®Æt ë ch÷ thø n¨m vµ c¸ch sinh ®éng tr¹ng th¸i t×nh c¶m xèn thø s¸u; ®· lÆp ba tõ “Hoµng H¹c” l¹i xang, c¶m thô ch©n thµnh, suy t− s©u lÆp tiÕp hai tõ “khø” vµ hai tõ “kh«ng” l¾ng cña con ng−êi th−êng cã khi lªn cµng kh¼ng ®Þnh chuyÖn thµnh tiªn cao, ®øng trªn lÇu Hoµng H¹c: tÊt c¶ ®Òu kh«ng bao giê cã ®−îc. C©u thø ba trõ lµ qu¸ v·ng, ng−êi x−a ®©u thÊy, ®êi ch÷ ®Çu cßn l¹i lµ s¸u thanh tr¾c. C©u ng−êi h÷u h¹n, vò trô v« cïng… thø t− dïng ba thanh b»ng “kh«ng du Bµi th¬ cñaTh«i HiÖu gîi høng tõ tªn du” ®Ó khÐp l¹i. Thªm n÷a phÐp ®èi ë gäi c¸i lÇu, l¹i m−în truyÒn thuyÕt mµ bèn c©u ®Çu còng kh«ng chØnh (CÆp ®èi khai bót, råi sau míi triÓn khai. Ng−êi thø nhÊt ®éng tõ “khø” ®èi víi danh tõ tiªn c−ìi h¹c, vèn lµ h− v«, nay l¹i dïng “l©u”, cÆp ®èi thø hai “bÊt phôc ph¶n” “v«” lµm “h÷u”. Nãi chuyÖn ng−êi tiªn ®èi víi “kh«ng du du”), c©u mét vµ c©u “nhÊt khø bÊt phôc ph¶n” (mét khi ®· ®i ba kh«ng theo luËt… §èi víi th¬ c¸ch kh«ng bao giê trë l¹i) lµ nãi c¶m nhËn luËt nh− vËy lµ ®¹i kþ. ë ®©y, t¸c gi¶ ®· mµ cæ nh©n kh«ng thÓ thÊy: n¨m th¸ng lùa chän có ph¸p cña th¬ thÓ cæ. Th«ng mÊt ®i kh«ng trë l¹i. Tiªn ®· ®i th× lÇu qua nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh, ©m thanh, trèng v¾ng, chØ cßn l¹i m©y tr¾ng ngµn ®èi ngÉu… ®−îc lùa chän vµ kÕt hîp hÕt n¨m l÷ng lê tr«i trªn trêi cao. C©u th¬ søc hµi hoµ tinh tÕ, nhµ th¬ Th«i HiÖu ®· thÓ hiÖn ®−îc c¶m kh¸i vÒ sù ®æi thay ®· thÓ hiÖn ®−îc t×nh c¶m phong phó vµ cña cuéc ®êi. ChØ vµi nÐt bót, nhµ th¬ ®· suy ngÉm s©u s¾c vÒ qu¸ khø vµ hiÖn thÓ nghiÖm c¶m nhËn ch©n x¸c vµ s©u t¹i, vÒ mÊt vµ cßn, gi÷a h− vµ thùc, h÷u s¾c t×nh c¶m th−êng cã cña con ng−êi h¹n vµ v« cïng… §iÒu cÇn thÊy ë ®©y thêi ®¹i lÇu Hoµng H¹c. kh«ng ph¶i lµ Th«i HiÖu kh«ng biÕt quy Ng−êi x−a cã nãi “v¨n lÊy khÝ lµm ph¹m cña th¬ thÊt luËt, mµ quan träng chñ”, bèn c©u ®Çu cña bµi th¬ nµy t−ëng lµ sù lùa chän c¸ch thøc nµo ®Ó thÓ hiÖn nh− buét miÖng nãi ra, mét h¬i truyÒn néi dung mét c¸ch hay nhÊt. Nhµ th¬ ®· ®i, thuËn thÕ mµ xuèng, kh«ng hÒ cã coi träng lËp ý cña c¶ bµi th¬ h¬n lµ chän chót trë ng¹i nµo. C©u ®Çu tiªn ®· ph¸ tõ ng÷ - “kh«ng v× tõ mµ h¹i ®Õn ý”. §ã c¸ch, kh«ng theo luËt nhÞ tø lôc ph©n lµ tµi n¨ng cña ng−êi lµm th¬ khi ®· minh, kh«ng gieo vÇn, nh− muèn nh¾c v−ît lªn mäi rµng buéc cña ng«n tõ, ®¹t nhë ng−êi ®äc ®ang ®øng trªn lÇu cao tíi tr×nh ®é x¶o diÖu nh− “¸o trêi kh«ng cho¸ng ngîp tr−íc c¶nh vËt, h·y h−íng vÕt chØ kh©u”.
51 Tõ Ho ng H¹c L©u… ý c¶nh ë bèn c©u ®Çu võa gi¶i thÝch cßn l¹i bªn bê s«ng nµy. Hai c©u ba bèn tªn lÇu, võa ®Þnh vÞ toµ lÇu trong kh«ng “Kim lai cæ v·ng”, v« cïng ho¸ thêi gian, ®Ó gian vµ thêi gian, l¹i võa thÓ nghiÖm nãi cuéc ®êi ng¾n ngñi nh− giÊc méng triÕt lÝ nh©n sinh vµ gîi høng cho ý c¶nh chµng L− vµ tiÕp theo võa lµ kh¸i qu¸t võa cña bèn c©u tiÕp theo. lµ minh chøng mµ vÉn lµ ®èi lËp: “H¹c khø l©u kh«ng” chØ cßn “Th«i HiÖu thi”. §¸ng Ra ®êi sau c¶ ngµn n¨m, bµi th¬ Hoµng H¹c L©u cña NguyÔn Du lµ sù giao c¶m l−u ý ë ®©y lµ “®èi lËp kÐp”: H¹c bay ®i lÇu víi ng−êi x−a vµ chiªm nghiÖm víi hiÖn trèng v¾ng lµ ®èi lËp gi÷a mÊt vµ cßn, gi÷a t¹i. Bèn c©u ®Çu, vÉn dùa trªn truyÒn qu¸ khø vµ hiÖn t¹i, gi÷a thùc vµ h−. thuyÕt vµ di tÝch lÞch sö, t¸c gi¶ ®· kh¸i Nh−ng c¶ h¹c vµ lÇu l¹i lµ h− v« so víi bµi qu¸t “cuéc ®êi nh− giÊc méng”. Hai c©u th¬ Hoµng H¹c L©u hiÖn h÷u cña Th«i ®Çu, hai tõ “thÇn tiªn” vµ “tiªn tÝch” ®−îc HiÖu. Râ rµng bµi th¬ cña Th«i HiÖu ®· ®Æt ë vÞ trÝ ch÷ thø ba vµ bèn trong c©u, “lµm sang”, bÊt tö ho¸ lÇu Hoµng H¹c. cïng víi nh÷ng tõ chØ thêi gian vµ kh«ng Ch¼ng thÕ mµ ng−êi x−a cã c©u: “Thi gian: “Hµ xø”, “kim lai cæ v·ng”, “l©u thµnh th¶o thô giai thiªn cæ” (c©y cá ®· vµo kh«ng” trong c¶ bèn c©u ®Òu ®· ®−îc “lµm trong th¬ th× trë thµnh mu«n thuë). Vµ nhoÌ”, “v« cïng ho¸” t¹o nªn Ên t−îng ngµn n¨m sau, c¶ h¹c, lÇu vµ bµi th¬ næi méng ¶o, h− v« ®èi víi cuéc ®êi. tiÕng cña Th«i HiÖu kÓ c¶ nhµ th¬ ®Òu trë C¶ hai t¸c gi¶ ®Òu ®· rÊt giái dïng thµnh qu¸ khø, thµnh ®èi t−îng ®Ó chiªm hµng lo¹t c¸c quan hÖ ®èi lËp ë tõng tõ, nghiÖm, suy ngÉm cña thi hµo ViÖt Nam tõng h×nh ¶nh th¬ vµ ë tõng dßng th¬ ®Ó NguyÔn Du. Cuéc ®êi d©u bÓ, h− ¶o, v« t¹o tø th¬ riªng cho th¬ cña m×nh. Th«i th−êng lµ c¶m nhËn chung cña c¶ hai nhµ HiÖu toµn dïng h×nh t−îng cô thÓ, th¬ ë hai thêi ®¹i, cña hai d©n téc Trung NguyÔn Du l¹i hay dïng kh¸i qu¸t. Th«i Hoa vµ ViÖt Nam. HiÖu th× phãng kho¸ng mµ tù nhiªn, Trë l¹i bèn c©u cuèi trong bµi Hoµng NguyÔn Du th× trang träng mµ hµo hoa. H¹c L©u cña Th«i HiÖu. Bèn c©u ®Çu Th«i HiÖu t¶ ng−êi tiªn c−ìi h¹c ®i chØ phãng kho¸ng biÕn ho¸, bèn c©u sau l¹i trë cßn tr¬ l¹i lÇu Hoµng H¹c. Hai c©u tiÕp vÒ víi mùc th−íc, ®Ó thùc t¶ nh÷ng ®iÒu theo l¹i lµ mét lo¹t quan hÖ ®èi l©p: con ng−êi tr«ng thÊy, c¶m thÊy. Kh«ng cßn Hoµng h¹c-B¹ch v©n, nhÊt khø-thiªn ngöng lªn trêi víi bao −íc väng n÷a, con t¶i, bÊt phôc ph¶n-kh«ng du du ®Ó thÓ ng−êi ®øng trªn lÇu phãng tÇm m¾t ra xa hiÖn sù ®èi lËp gi÷a mÊt vµ cßn, gi÷a h− vµ thÊy c©y xanh bªn thµnh H¸n D−¬ng, cá thùc, gi÷a kh¸t väng hay ¶o t−êng thµnh th¬m trªn b·i Anh Vò, tõ ®ã mµ t×nh quª tiªn vµ hiÖn h÷u, gi÷a tiªn vµ tôc, qu¸ khø d©ng lªn nçi buån thiªn cæ. §ã lµ tr−íc më vµ hiÖn t¹i, nhanh vµ chËm… TÊt c¶ ®Òu ra mµ sau thu l¹i. Hai phÇn cña bµi th¬ gîi lªn sù h− ¶o cña cuéc ®êi. NguyÔn Du t−ëng ®øt mµ l¹i nèi, t−ëng ph©n mµ l¹i l¹i dïng nh÷ng ®iÓn cè, c¸c quan hÖ ®èi lËp hîp, vÉn nhÊt khÝ nhÊt qu¸n. Cã ch¨ng lµ ®Ó kh¸i qu¸t cuéc ®êi nh− giÊc méng : Hai chuyÓn ®æi khÈu khÝ. XÐt theo khëi, thõa, c©u ®Çu: thÇn tiªn ë ®©u, mÊy lÇn xuÊt chuyÓn, hîp cña luËt thi th× vÉn hoµn toµn hiÖn mµ nay dÊu tÝch (lÇu Hoµng H¹c) chØ ®óng ch−¬ng ph¸p. H¬i th¬ ®æi tõ ®éng
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 52 sang tÜnh, c¶nh giíi më ra võa l¹ lïng võa qu¸ khø, víi tiªn c¶nh…®Ó råi nçi buån kú thó, t×nh ®iÖu thËt lµ cao xa. Tõ chuyÖn nh©n thÕ trÜu nÆng dån nÐn l¹i n¬i ch÷ ng−êi x−a c−ìi h¹c bay ®i, t¹o ra c¶m gi¸c “sÇu”, thanh trÇm b×nh (t−¬ng ®−¬ng víi m¬ hå, h− ¶o, ®Õn ®©y c¶nh t−îng hµng c©y thanh huyÒn trong ViÖt ng÷) ®Æt ë vÞ trÝ H¸n D−¬ng in râ mån mét d−íi trêi n¾ng cuèi cïng cña c¶ bµi th¬ ®· ®ong ®Çy mèi r¸o, cá th¬m m−ît mµ trªn b·i Anh Vò tÊt sÇu mu«n thuë. D−êng nh− mèi sÇu nµy c¶ ®Òu hiÖn ra trong m¾t. C¸i cßn cµng gîi cßn man m¸c trong c¸c trang th¬ §−êng nhí c¸i ®· mÊt. TriÕt lý mÊt cßn l¹i ®−îc göi cho mai sau. §¹t ®−îc tr×nh ®é h« øng h÷u h×nh ho¸ b»ng c¶nh.NÕu nh− qu¸ khø tù nhiªn mµ hµm sóc còng lµ mét yªu cÇu cao cña luËt thi. thµnh tiªn lµ h− ¶o th× giê ®©y, hµng c©y xanh vµ b·i cá m−ít hiÖn lªn trong m¾t l¹i Bµi th¬ thÓ hiÖn tr×nh ®é nghÖ thuËt kÐo nhµ th¬ vÒ víi thùc t¹i. §ã lµ c¸i thùc “xuÊt thÇn nhËp ho¸” tinh diÖu cña thi cña sù sèng mu«n ®êi t−¬i xanh mµ con nh©n Th«i HiÖu, vµ nã ®−îc coi lµ mÉu mùc ng−êi cÇn ®em c¸i h÷u h¹n cña ®êi m×nh cña th¬ thÊt luËt x−a nay. ®Ó hoµ nhËp vµ nèi m·i sù t−¬i xanh mu«n Víi bèn c©u cuèi trong bµi Hoµng H¹c thña Êy. PhÐp ®èi ë hai c©u n¨m s¸u kh«ng l©u cña NguyÔn Du, nÕu nh− Th«i HiÖu chØ chØ lµm næi lªn nçi buån cña ng−êi l÷ kh¸ch miªu t¶ c¶m nhËn cña ng−êi l÷ kh¸ch ®øng lªn cao dâi m¾t ra xa, mµ cßn lµm cho h¬i trªn lÇu cao dâi m¾t ra xa, th× NguyÔn Du v¨n khëi phôc lan to¶. H×nh ¶nh “ph−¬ng ph¶i miªu t¶ c¶ hai c¶m nhËn mµ t¸c gi¶ th¶o thª thª” (cá th¬m m−ît mµ) ®−îc ®èi mÆt. Tr−íc hÕt lµ c¶m nhËn hiÖn thùc m−în tø cña hai c©u trong “Së tõ – Chiªu dâi m¾t tõ lÇu cao ®Ó thÊy khãi sãng mªnh Èn sÜ”: “V−¬ng t«n du hÒ bÊt quy, xu©n m«ng vµ cá c©y m−ît mµ, vµ c¶m nhËn th¶o sinh hÒ thª thª” (V−¬ng t«n ra ®i hÒ hiÖn thùc nh−ng ®· ®−îc bÊt tö ho¸, t©m kh«ng vÒ, cá xu©n xanh tèt hÒ m−ît mµ). tr¹ng ho¸ trong th¬ cña Th«i HiÖu. NguyÔn Cho nªn h×nh ¶nh “cá th¬m m−ît mµ” tù Du ®øng trªn lÇu Hoµng H¹c - ngµn n¨m nhiªn dÉn ®Õn tÊm lßng cån cµo nhí vÒ quª tr−íc Th«i HiÖu ®· “xuÊt thÇn” lµm nªn h−¬ng ®Ó kÕt l¹i bµi th¬. Liªn cuèi t¶ trêi kiÖt t¸c, göi g¾m mèi sÇu thiªn cæ. Giê ®©y, chiÒu, “nhËt mé ®å cïng” (trêi chiÒu tèi mµ ®· lïi l¹i c¶ ngµn n¨m mµ khãi sãng ngoµi ®−êng th× hÕt), con ng−êi xa xø ®ang lang cöa vÉn mªnh mang, cá c©y tr−íc m¾t vÉn m−ît mµ. Hai c©u n¨m s¸u ®èi nhau, cµng thang n¬i ch©n trêi gãc biÓn, l¹i gÆp c¶nh lµm næi bËt quan hÖ gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn chiÒu tµ nçi c« ®¬n nh©n lªn thÊm l¹nh, t¹i, gi÷a c¶nh vµ t×nh, c¸i cßn cµng gîi nhí thªm n÷a khãi sãng trªn s«ng mê mÞt c¸i mÊt, c¶nh ®Êy ng−êi ®©u? CÆp ®èi nµy khiÕn nçi lßng h−íng vÒ quª h−¬ng cµng gãi gän c¶ hai liªn cuèi cña bµi th¬ Th«i d©ng lªn da diÕt. ý th¬ l¹i quay vÒ víi c¶nh HiÖu. Nçi buån xa quª cña ng−êi x−a, nay giíi mªnh m«ng, mê mÞt lóc më ®Çu. H« l¹i nh©n lªn trong lßng kÎ xa xø: øng gi÷a ®Çu vµ cuèi thËt tµi t×nh. Lèi gieo vÇn dïng toµn phï b×nh (t−¬ng ®−¬ng víi Bµy tá cïng ai t×nh chÊt chøa thanh kh«ng dÊu cña ViÖt ng÷): “l©u”, “du”, Tr¨ng trong giã m¸t còng thê ¬. “ch©u” ë ba liªn gi÷a ®· t¹o ra c¶m gi¸c h− C¶ hai nhµ th¬ ®Òu c¶m nhËn nçi buån ¶o, b©ng khu©ng, tiÕc nuèi, m¬ hå ®èi víi nh©n thÕ: Mét kiÕp ng−êi sao l¾m −u ho¹n.
53 Tõ Ho ng H¹c L©u… Sèng gi÷a ®êi mµ l¹i c« ®¬n. §Òu ngãng thuyÕt PhÝ V¨n VÜ ng−êi n−íc Thôc, tu luyÖn tr«ng vÒ quª h−¬ng, n¬i chë che cho bao hy thµnh tiªn, c−ìi H¹c vµng tõ lÇu Hoµng H¹c väng cña kÎ xa xø, niÒm an ñi cho bao kÎ lªn tiªn (xem Th¸i b×nh hoµn vò ký, theo §å tha ph−¬ng. Tuy nhiªn nçi ®au cña nhµ th¬ kinh) ViÖt Nam cßn «m trïm c¶ nçi buån cña (3) H¸n D−¬ng - mét ®Þa ®iÓm trªn s«ng nhµ th¬ Trung Hoa ngµn n¨m tr−íc vµ Tr−êng Giang, ®èi diÖn víi lÇu Hoµng H¹c kh«ng g× cã thÓ xÎ chia ®−îc. X−a nay biÕt (4) Anh Vò - b·i båi gi÷a s«ng Tr−êng bao chÝ sÜ ®· vÒ víi thiªn nhiªn, t×m niÒm Giang, t−¬ng truyÒn t¸c gi¶ bµi Anh vò phó vui trong ®iÒn viªn s¬n thuû, víi tr¨ng (bµi phó vÒ con vÑt) lµ NÔ Hµnh ®−îc ch«n ë thanh giã m¸t xa l¸nh chèn bôi hång. Hä ®©y, nªn nh©n ®ã lÊy tªn bµi phó ®Æt tªn cho göi hån n¬i tr¨ng thanh giã m¸t vµ giã m¸t b·i s«ng. tr¨ng thanh còng lµ ng−êi b¹n tri kû sÎ (5) L− sinh méng: GiÊc méng chµng L−, chia nçi lßng ®Çy v¬i víi hä. Tuy nhiªn nçi m−în tÝch L− sinh trong truyÒn kú ®êi buån tõ th¼m s©u trong lßng nhµ th¬ ViÖt §−êng, thi háng, nghØ trong qu¸n trä ë Hµm Nam qu¸ lín, lan to¶ trong kh«ng gian vµ §an, gÆp ®¹o sÜ cho m−în c¸i gèi n»m ngñ, thêi gian, cho dï lµ ®ªm nay cã c¶nh ®Ñp, chê chñ qu¸n nÊu chÝn nåi kª. L− n»m ngñ cã b¹n tri ©m - “tr¨ng trong giã m¸t”. thÊy m×nh lÊy con g¸i nhµ hä Th«i, thi ®Ëu Hai bai th¬ cïng mét tÊm lßng. Cho dï TiÕn sÜ, mÊy lÇn th¨ng quan tiÕn chøc tíi TÓ kÎ tr−íc ng−êi sau, ®øng tr−íc vÎ ®Ñp kú l¹ t−íng, h−ëng ®ñ mäi vinh hoa phó quý trªn cña lÇu Hoµng H¹c kh«ng ai lµ kh«ng rung ®êi. Nh−ng khi tØnh dËy th× nåi kª vÉn ch−a c¶m, nh−ng sù rung c¶m cña Th«i HiÖu lµ chÝn. §iÓn tÝch nµy cßn gäi lµ GiÊc méng sù “xuÊt thÇn”, cßn rung c¶m cña Nguyªn hoµng l−¬ng (giÊc méng kª vµng). Du lµ sù tr©n träng tµi hoa. C¶ hai nhµ th¬ (6) H¹c khø l©u kh«ng: H¹c bay lÇu ®Òu thÓ hiÖn ®−îc mèi sÇu mu«n thuë – trèng, lÊy tø trong hai c©u th¬ cña Th«i thiªn cæ sÇu cña kiÕp ng−êi ng¾n ngñi mµ HiÖu; h− v«. Nçi lo buån Êy còng chÝnh lµ tÊm TÝch nh©n dÜ thõa Hoµng H¹c khø lßng thiÕt tha yªu cuéc sèng cña hai nhµ Thö ®Þa kh«ng d− Hoµng H¹c l©u th¬ x−a cßn ®Ó l¹i cho hËu thÕ. T¶n §µ dÞch : H¹c vµng ai c−ìi ®i ®©u, Chó thÝch: Mµ ®©y Hoµng H¹c riªng lÇu cßn tr¬. (1) LÇu Hoµng H¹c - mét di tÝch v¨n ho¸ næi tiÕng ë trªn nói Hoµng H¹c (cßn cã tªn lµ T− liÖu tham kh¶o Xµ s¬n) gãc T©y thµnh Vò X−¬ng thµnh phè 1. Ng÷ v¨n 10. SGK thÝ ®iÓm Bé 1 tËp 1 tr Vò H¸n, tØnh Hå B¾c ngµy nay. LÇu nµy 188 Nxb Gi¸o dôc 2003. ®−îc x©y tõ n¨m 223 thêi Tam Quèc, tõng bÞ 2. Th¬ ch÷ H¸n NguyÔn Du, Nxb V¨n häc ph¸ ®i x©y l¹i nhiÒu lÇn. LÇn bÞ ph¸ gÇn ®©y 1965 lµ n¨m 1884, n¨m 1985 lÇu ®−îc dùng l¹i. 3. Tiªu §iÒu Phi, Tr×nh Thiªn Ph m: (2) Ng−êi x−a c−ìi H¹c vµng, nãi vÒ §−êng thi gi¸m th−ëng tõ ®iÓn. Th−îng truyÒn thuyÕt Tö An lµ tiªn c−ìi H¹c vµng H¶i tõ th− xuÊt b¶n x . 1982. qua ®©y (xem TÒ hµi chÝ); l¹i cã truyÒn