Báo cáo: Nghiên cứu xây dựng quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học vùng Đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001- 2010

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

181
lượt xem 61
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung gồm - Chương 1 : Những vấn đề tổng quan - Chương 2 Diễn biến rừng và đa dạng sinh học vùng đống bằng sông Hồng - Chương 3 : Hiện trạng đa dạng sinh học vùng đồng bằng sông Hồng - Chương 4 : Đánh giá đa dạng sinh học và các yếu tố ảnh hưởng tới đa dạng sinh học của vùng đồng bằng sông Hồng - Chương 5 : Dự báo xu thế biến động đa dạng sinh học và quy hoạch bảo vệ đa dạng sinh học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo: Nghiên cứu xây dựng quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học vùng Đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001- 2010

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ M«i tr−êng vµ Phßng tr¸nh thiªn tai - KC.08. *********************** §Ò tµi: Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001- 2010 - KC.08.02. b¸o c¸o tæng kÕt Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001 - 2010 Hµ Néi Th¸ng 12 n¨m 2003.
B¸o c¸o nµy ®−îc hoµn thµnh bëi Cè vÊn khoa häc: GS.TSKH. §Æng Huy Huúnh TËp hîp b¸o c¸o: TS. Hoµng Minh Khiªn CN. §Æng Huy Ph−¬ng B¸o c¸o ®−îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì, céng t¸c cña c¸c c¸n bé nghiªn cøu ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt. C¸c ch÷ viÕt t¾t trong b¸o c¸o: BTTN: B¶o tån thiªn nhiªn BT: B¶o tån §BSH: §ång b»ng s«ng Hång §DSH: §a d¹ng sinh häc TNSV: Tµi nguyªn sinh vËt VQG: V−ên quèc gia
Lêi c¶m ¬n Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ c¸ nh©n d−íi ®©y ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng t«i trong suèt qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thùc ®Þa, cung cÊp sè liÖu còng nh− trong viÖc ph©n tÝch, xö lý sè liÖu ®Ó hoµn thµnh b¸o c¸o nµy. Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn vïng - Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· tµi trî kinh phÝ cho ch−¬ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ «ng Phan Huy Chi - Gi¸m ®èc Trung t©m. Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi KC 08.02, ®Æc biÖt GS. Lª Quý An - Chñ nhiÖm ®Ò tµi, bµ Vò Mai H−¬ng - th− ký ®Ò tµi. Ban Qu¶n lý c¸c V−ên quèc gia, c¸c Khu B¶o tån thiªn nhiªn trong vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Uû ban nh©n d©n c¸c huyÖn, c¸c x· trªn ®Þa bµn vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Ban L·nh ®¹o ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, c¸c phßng chuyªn m«n ®· hîp t¸c nghiªn cøu vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng t«i tham gia ®Ò tµi trªn. C¸c t¸c gi¶.
Môc Lôc Trang 1 më ®Çu 2 Ch−¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan 2 1. Mét sè nÐt vÒ nghiªn cøu §DSH vïng §BSH 3 2. Môc tiªu, NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu 2002 - 2003 3 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu: 3 2.2. NhiÖm vô vµ néidung nghiªn cøu 3 2.2.1. §¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng 4 2.2.2. Dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng sinh vËt 4 2.2.3. X©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH 4 2.2.4. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p 4 3. Ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 4 3.1. Ph−¬ng ph¸p luËn 4 3.1.1. Quan ®iÓm bÒn v÷ng 5 3.1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn 5 3.1.3. Quan ®iÓm kinh tÕ 5 3.1.4. Quan ®iÓm sinh th¸i vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc 5 3.2. Ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 6 3.2.1. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng diÔn biÕn ®a d¹ng sinh häc 6 3.2.2. Mét sè c¬ së ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 8 Ch−¬ng II. DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §BsH 8 1. Tµi nguyªn rõng vïng ®bsH 8 1.1. HiÖn tr¹ng rõng vïng §BSH 10 1.2. VÒ chÊt l−îng rõng 11 1.3. Rõng trång 11 2. DiÔn biÕn vÒ §DSH vµ TNSV vïng §BSH 12 2.1. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®åi nói 12 2.1.1. Khu vùc Cóc Ph−¬ng 13 2.1.2. Khu vùc rõng nói Ba V× 14 2.1.3. Vïng rõng nói Tam §¶o 14 2.1.4. Vïng rõng nói ChÝ Linh - H¶i D−¬ng 16 2.2. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®ång b»ng 16 2.2.1. ThÊt tho¸t c¸c gièng c©y trªn ®ång ruéng 19 2.2.2. ThÊt tho¸t §DSH trong c¸c thuû vùc 20 2.2.3. ThÊt tho¸t §DSH trong c¸c ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp 20 2.3. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ven biÓn: 22 Ch−¬ng III. HiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng 22 1. Phô Vïng §åi nói 22 1.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung
22 1.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc phô vïng ®åi nói 22 1.2.1. Tµi nguyªn rõng 23 1.2.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt 36 2. Phô vïng ®ång b»ng 36 2.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung 36 2.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc phô vïng ®ång b»ng 36 2.2.1. HÖ sinh th¸i ®ång ruéng 43 2.2.2. HÖ sinh th¸i thuû vùc 45 3. Phô vïng ven biÓn 54 Ch−¬ng IV. §¸nh gi¸ §DSH vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi §DSH vïng §bSh 54 1. C¬ së khoa häc ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 56 2. C¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 58 3. ®¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng 58 3.1. §¸nh gi¸ chØ sè §DSH 61 3.2. §¸nh gi¸ gi¸ trÞ tµi nguyªn sinh vËt 63 3.3. §¸nh gi¸ vai trß cña §DSH trong c¸c phô vïng 65 4. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ®Õn §DSH vµ Tnsv 67 Ch−¬ng V. Dù b¸o xu thÕ biÕn ®éng §DSH vµ Quy ho¹ch b¶o vÖ §DSH 67 1. Nh÷ng c¨n cø ®Ó dù b¸o biÕn ®éng §DSH 68 2. Dù b¸o xu thÕ diÔn biÕn §DSH vµ TNSV 68 2.1. Phô vïng ®åi nói 70 2.2. Phô vïng ®ång b»ng 71 2.3. Phô vïng ven biÓn 72 3. Mét sè vÊn ®Ò trong Quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH 72 3.1.C¸c yªu cÇu c¬ b¶n 72 3.2. Môc tiªu cña quy ho¹ch 73 2.3.Nh÷ng c¬ së cho quy ho¹ch 75 4. Quy ho¹ch b¶o vÖ vµ sö dông hîp lý §DSH vµ TNSV 75 4.1. Phô vïng ®åi nói (I) 75 4.1.1. TiÓu vïng nói cã líp phñ thùc vËt(I.1) theo s¬ ®å ph©n bè bao gåm 76 4.1.2. TiÓu vïng nói ®¸ (I.2) theo s¬ ®å ph©n vïng bao gåm 77 4.1.3. TiÓu khu gß ®åi (I.3) bao gåm 79 4.2. Phô vïng ®ång b»ng (II) 79 4.2.1. TiÓu vïng ®ång ruéng (II.1) 81 4.2.2. TiÓu vïng thuû vùc (II.2) bao gåm c¸c s«ng ngßi, ao hå 81 4.2.3. TiÓu vïng ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp (II.3) 82 4.3. Phô vïng ven biÓn (III) 82 4.3.1. TiÓu vïng rõng ngËp mÆn (III.1) 83 4.3.2. TiÓu vïng ®ång ruéng (III.2) 83 4.3.3. TiÓu vïng b·i båi (III.3)
85 5. Mét sè gi¶i ph¸p 85 5.1. Thùc hiÖn c¸c quy ho¹ch ®· cã 86 5.2. Gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi 87 5.3. Gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch vµ ®Çu t− 88 5.4. Gi¶i ph¸p kü thuËt vµ c«ng nghÖ 89 Mét sè dù ¸n cÇn ®−îc thùc hiÖn giai ®o¹n 2004 - 2010 92 KÕt luËn 95 Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 1. Mét sè loµi c©y quý hiÕm vïng §BSH 97 Phô lôc 2. C¸c loµi ®éng vËt quý hiÕm trong S¸ch ®á ViÖt Nam ë vïng §BSH 103 Phô lôc 3. Mét sè chÝnh s¸ch chÕ ®é ®· ban hµnh 107 Phô lôc 4 111 Phô lôc 5 113 B¶n ®å quy hoach
më ®Çu §ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong 9 vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp, bao gåm 10 tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; th¸ng 7 - 1998 cã bæ sung thªm tØnh VÜnh Phóc vµo vïng nµy. Cho ®Õn nay vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc quy ho¹ch gåm hai thµnh phè: Hµ Néi, H¶i Phßng vµ 9 tØnh: B¾c Ninh, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Hµ Nam, Ninh B×nh, Hµ T©y, VÜnh Phóc. Trªn c¬ së quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®ång b»ng s«ng Hång - 1995, ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt 8/1997, cho ®Õn nay tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi ®Òu ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, c«ng nghiÖp hãa vµ dÞch vô t¨ng nhanh ®· lµm cho nhiÒu vÊn ®Ò m«i tr−êng cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng. Giai ®o¹n 1996 - 2000, §Ò tµi KHCN.07.04 "Nghiªn cøu biÕn ®éng m«i tr−êng do viÖc thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®ång b»ng s«ng Hång" vµ ®· nªu ®−îc mét sè diÔn biÕn c¬ b¶n cña ®a d¹ng sinh häc trong c¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh. §Ó phôc vô cho ®Ò tµi "Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §BSH" trong giai ®o¹n hiÖn nay chóng t«i xin ®Ò cËp mét sè vÊn ®Ò vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt. Nh¸nh ®a d¹ng sinh häc ®· tËp hîp ®−îc tËp thÓ c¸n bé ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn Sinh vËt thùc hiÖn. CÊu tróc cña b¸o c¸o: Ch−¬ng I - Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan Ch−¬ng II - DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §ång B»ng s«ng Hång Ch−¬ng III - HiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng hång Ch−¬ng IV - §¸nh gi¸ §a D¹ng Sinh Häc vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi §a D¹ng Sinh Häc vïng §ång b»ng s«ng hång Ch−¬ng V - Dù b¸o xu thÕ biÕn ®éng ®dsh vµ quy ho¹ch b¶o vÖ §DSH 1
Ch−¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan 1. Mét sè nÐt vÒ nghiªn cøu §a D¹ng Sinh Häc vïng §BSH: Vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc quy ho¹ch nh− hiÖn nay lµ mét vïng rÊt réng lín 14660,43 km2 bao gåm c¸c c¶nh quan thiªn nhiªn cña rõng nói, ®ång b»ng vµ ven biÓn ®−îc x¸c ®Þnh lµ 3 phô vïng trong giai ®o¹n quy ho¹ch m«i tr−êng vïng §BSH. MÆt kh¸c c¸c nhµ quy ho¹ch qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng ®· coi §BSH lµ mét ®¬n vÞ ®Þa lý sinh häc. C¸c nghiªn cøu vÒ §DSH trong vïng còng ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chñ yÕu ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ khu hÖ ®éng thùc vËt ë tõng khu vùc trong 3 phô vïng. Phô vïng ®åi nói: tõ n¨m 1960 ®Õn nay c¸c nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn bëi nhiÒu nhµ khoa häc trong nhiÒu lÜnh vùc tËp trung chñ yÕu ë c¸c khu vùc: Khu vùc nói ®¸ Cóc Ph−¬ng (Ninh B×nh), Khu vùc nói ®¸ H−¬ng TÝch, Khu vùc nói Ba V× (Hµ T©y), Khu vùc nói Tam §¶o. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÒu tra c¬ b¶n Êy ®· lµm c¬ së cho viÖc quy ho¹ch c¸c khu rõng ®Æc dông: Cóc Ph−¬ng (1962), Tam §¶o (1977), Ba V× (1977) vµ ®−îc n©ng cÊp thµnh c¸c V−ên Quèc gia. N¨m 1990 nhiÒu vïng rõng cßn l¹i nh− ë ChÝ Linh (H¶i D−¬ng), Thanh S¬n (Hµ Nam), H−¬ng S¬n (Hµ T©y)… còng ®· ®−îc c¸c Së KH.CN vµ m«i tr−êng c¸c tØnh phèi hîp víi c¸c ViÖn Nghiªn cøu Kh¶o s¸t vÒ §DSH. Phô vïng ®ång b»ng: phô vïng ®ång b»ng víi 4 hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh, ®a d¹ng sinh häc c¸c nhãm ®éng thùc vËt tù nhiªn kh¸ nghÌo. C¸c nhµ nghiªn cøu chñ yÕu tËp trung vµo hÖ sinh th¸i thñy vùc mµ ®éng thùc vËt thñy sinh lµ c¬ b¶n. Nghiªn cøu kh¶o s¸t thùc hiÖn trªn diÖn réng nh−: Khu hÖ c¸ s«ng Hång, s«ng Th¸i B×nh hoÆc h¹n chÕ trong c¸c hå, thñy vùc nh−: Hå T©y vµ c¸c hå kh¸c nh»m x¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi ®éng thùc vËt thñy sinh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc. Träng t©m nghiªn cøu ë phô vïng ®ång b»ng chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ thñy s¶n nh»m c¶i t¹o gièng vËt nu«i, c©y trång vµ phßng trõ s©u bÖnh, khai th¸c triÖt ®Ó c¸c ao hå, ®Çm n−íc ®Ó nu«i trång thñy s¶n, c¶i t¹o vµ chuyÓn ®æi ph−¬ng thøc canh t¸c cña vïng ®Êt ngËp n−íc. Phô vïng ven biÓn: Nghiªn cøu §DSH chñ yÕu ë 2 khu vùc: §¶o C¸t Bµ vµ khu vùc rõng ngËp mÆn Xu©n Thñy (Nam §Þnh) - VQG Xu©n Thñy. 2
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nghiªn cøu diÔn thÕ sinh th¸i rõng ngËp mÆn vµ quy ho¹ch trång rõng ngËp mÆn còng ®−îc tiÕn hµnh ë TiÒn H¶i, Th¸i Thôy (Th¸i B×nh). TËp hîp mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ §DSH vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc nªu lªn mét c¸ch kh¸i qu¸t trong b¸o c¸o cña nh¸nh ®Ò tµi KHCN.07.04 giai ®o¹n 1996-2000… Trong b¸o c¸o Êy còng ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ thµnh phÇn loµi mét sè nhãm loµi sinh vËt trong 7 hÖ sinh th¸i tiªu biÓu vµ nh÷ng thÊt tho¸t §DSH ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Trong b¸o c¸o nµy, ®Æc ®iÓm §DSH vµ tµi nguyªn sinh vËt sÏ ®−îc ®Ò cËp cô thÓ h¬n ë c¸c phô vïng chøc n¨ng m«i tr−êng, ch−a thËt ®Çy ®ñ nh−ng nh÷ng sè liÖu vÒ thµnh phÇn mét sè nhãm ®éng thùc vËt vµ gi¸ trÞ tµi nguyªn cña chóng cho thÊy bøc tranh hiÖn tr¹ng §DSH vïng ®ång b»ng s«ng Hång. 2. Môc tiªu, NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu 2002 - 2003 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu: - Nh»m cung cÊp nh÷ng sè liÖu c¬ b¶n vÒ hiÖn tr¹ng §DSH trong c¸c phô vïng chøc n¨ng gióp cho ®Ò tµi KC.08.02. - X©y dùng b¶n ®å ph©n vïng b¶o tån §DSH ë §BSH 2.2. NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu: 2.2.1. §¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng: - §èi víi phô vïng ®åi nói: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc trong c¸c V−ên Quèc gia, c¸c Khu B¶o tån thiªn nhiªn ®· ®−îc quy ho¹ch. Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc c¸c khu vùc nói ®¸ Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc c¸c vïng gß ®åi, rõng nói ®Êt. - §èi víi phô vïng ®ång b»ng: §¸nh gi¸ biÕn ®éng tµi nguyªn sinh vËt (gåm sinh vËt tù nhiªn vµ sinh vËt nu«i trång) trong 3 khu vùc chøc n¨ng: ®ång ruéng, thñy vùc néi ®Þa vµ khu ®« thÞ - c«ng nghiÖp. §¸nh gi¸ sù thÊt tho¸t nguån gen vËt nu«i vµ c©y trång b¶n ®Þa ë mét sè ®Þa ph−¬ng trong phô vïng ®ång b»ng. - §èi víi phô vïng ven biÓn: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt rõng ngËp mÆn ven biÓn. 3
- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ biÕn ®éng ®a d¹ng sinh häc VQG Xu©n Thñy (Nam §Þnh) vµ mét sè khu vùc kh¸c ë ven biÓn. Ph©n tÝch sù t¸c ®éng cña viÖc ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n ®èi víi m«i tr−êng sinh vËt ven biÓn. 2.2.2. Dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng sinh vËt Trªn c¬ së c¸c tµi liÖu, sè liÖu ph©n tÝch ®¸ng gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt trong c¸c phô vïng, sÏ dù b¸o xu thÕ diÔn biÕn trong c¸c tiÓu vïng chøc n¨ng. - Ph−¬ng ph¸p ma trËn ®¸nh gi¸ mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña ®a d¹ng sinh häc trong c¸c ®¬n vÞ sinh th¸i ®Æc tr−ng trong c¸c phô vïng. - So s¸nh vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng biÕn ®éng ®· xÈy ra trong nh÷ng n¨m võa qua. - Dù b¸o diÕn biÔn mét sè thµnh phÇn quan träng trong mét sè hÖ sinh th¸i (dù b¸o ®Þnh tÝnh). - Dù b¸o diÔn biÕn chÊt l−îng ®a d¹ng sinh häc trong c¸c phô vïng (dù b¸o ®Þnh l−îng). 2.2.3. X©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH - §Ò xuÊt bæ sung quy ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc toµn vïng vµ cô thÓ cho tõng phô vïng ®èi víi nh÷ng ®èi t−îng cÇn ®−îc b¶o tån (®éng vËt, thùc vËt, thñy sinh vËt). 2.2.4. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tr−íc m¾t vµ l©u dµi, c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ vµ gi¶i ph¸p cô thÓ cho tõng khu vùc cô thÓ vµ mét sè ®èi t−îng cô thÓ. 3. Ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 3.1. Ph−¬ng ph¸p luËn Trong nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña nh¸nh ®Ò tµi ®−îc xem xÐt b»ng nh÷ng quan ®iÓm sau ®©y: 3.1.1. Quan ®iÓm bÒn v÷ng: Kh«ng so s¸nh víi nh÷ng thÕ kû xa x−a, mµ chØ nh×n tæng qu¸t c¸c khu vùc sinh th¸i, c¸c hÖ sinh th¸i, ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång, hiÖn nay ®· cã nh÷ng biÕn ®æi rÊt nhiÒu so víi nh÷ng n¨m 50, 60 cña thÕ kû XX. Do ®ã nh÷ng g× cßn l¹i cña tù nhiªn Ýt bÞ t¸c ®éng cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ, trong quy 4
ho¹ch ph¸t triÓn ph¶i giµnh l¹i nh÷ng khu vùc mµ ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt cßn kh¸ phong phó. 3.1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn §a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt ®−îc xem lµ tµi nguyªn t¸i t¹o cã thÓ tù duy tr×, t¸i t¹o vµ tù bæ sung mét c¸ch liªn tôc nÕu ®−îc qu¶n lý mét c¸ch kh«n khÐo. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, ®ång b»ng s«ng Hång lµ mét vïng ph¸t triÓn m¹nh. Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 2010 vµ xa h¬n n÷a. DiÔn biÕn tµi nguyªn sinh vËt, ®a d¹ng sinh häc vµ m«i tr−êng sinh th¸i ®ang xÈy ra theo xu h−íng suy tho¸i vµ chÞu søc Ðp cña ph¸t triÓn kinh tÕ. Ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng thÓ kh«ng khai th¸c tµi nguyªn, d¹ng tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o khai th¸c ®Õn mét thêi ®iÓm nµo ®ã sÏ hÕt, nh−ng tµi nguyªn sinh vËt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o do ®ã cÇn ph¶i cã quy ho¹ch b¶o vÖ ®Ó chóng cã thÓ t¸i t¹o vµ ph¸t triÓn. 3.1.3. Quan ®iÓm kinh tÕ Ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i khai th¸c tµi nguyªn trong ®ã cã tµi nguyªn sinh vËt. Do ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i c©n nh¾c gi÷a môc ®Ých kinh tÕ vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, kÕt hîp hµi hoµ gi÷a kinh tÕ vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Kinh tÕ chØ cã thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong mét m«i tr−êng sinh th¸i trong s¹ch cho søc kháe céng ®ång. 3.1.4. Quan ®iÓm sinh th¸i vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc N¨m 1995, ChÝnh phñ ®· phª duyÖt "KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam", trong kÕ ho¹ch nµy ®· ®−a ra nh÷ng môc tiªu l©u dµi vµ tr−íc m¾t nh− sau: - B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc phong phó vµ ®Æc s¾c cña ViÖt Nam trong khu«n khæ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc thï cña ViÖt Nam, c¸c hÖ sinh th¸i nh¹y c¶m ®ang bÞ ®e däa thu hÑp hay hñy ho¹i do ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi. - B¶o vÖ c¸c bé phËn cña ®a d¹ng sinh häc ®ang bÞ ®e däa do khai th¸c qu¸ møc hay bÞ l·ng quªn. - Ph¸t huy vµ ph¸t hiÖn c¸c gi¸ trÞ sö dông cña c¸c bé phËn ®a d¹ng sinh häc trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c gi¸ trÞ tµi nguyªn phôc vô c¸c môc ®Ých kinh tÕ cña ®Êt n−íc. 5
3.2. Ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu: 3.2.1. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng diÔn biÕn ®a d¹ng sinh häc Ph−¬ng ph¸p kÕ thõa: C¸c tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc trªn c¸c vïng cña ®ång b»ng s«ng Hång. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia: T×m hiÓu tiÕp cËn c¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn ë tõng khu vùc. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¸nh gi¸: Thu thËp c¸c dÉn liÖu ®Ó ph©n tÝch, xö lý thèng kª, ®¸nh gi¸ cho ®iÓm. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè m«i tr−êng sinh vËt. Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa: Trong thêi gian võa qua nh¸nh ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i mét sè khu vùc: Xu©n Tr−êng (Nam §Þnh), TiÒn H¶i, Th¸i Thôy (Th¸i B×nh), Kim M«n, ChÝ Linh, Thanh MiÖn (H¶i D−¬ng), H−ng Yªn (däc ®ª s«ng Hång), Ba V× (Hµ T©y), Tam §¶o (VÜnh Phóc), vïng nói ®¸ (Ninh B×nh). 3.2.2. Mét sè c¬ së ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc * C¬ së d÷ liÖu cña b¸o c¸o cña nh¸nh §DSH thuéc ®Ò tµi KHCN 07.04 giai ®o¹n 1996 - 2000. * C¬ së ph©n vïng c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng do ban chñ nhiÖm ®Ò ra. - Phô vïng nói ®åi cßn gäi lµ phô vïng trung du ven d×a víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ sinh th¸i chøc n¨ng): nói cã líp phñ rõng, nói ®¸, gß ®åi. - Phô vïng ®ång b»ng víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ sinh th¸i chøc n¨ng): ®ång ruéng, thñy vùc (hå tù nhiªn, hå nh©n t¹o, kªnh m−¬ng), ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp. - Phô vïng ven biÓn (ranh giíi lÊy ®Õn ®−êng biªn mÆn 1%0 n−íc mÆn) víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ chøc n¨ng): rõng ngËp mÆn, ®ång ruéng, b·i båi (cã líp phñ vµ ch−a cã líp phñ thùc vËt). Nh×n chung viÖc ph©n vïng c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng m«i tr−êng nãi trªn lµ phï hîp víi c¸c khu vùc sinh th¸i vµ c¸c hÖ sinh th¸i tiªu biÓu ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång. * Chän ®iÓm ®¹i diÖn: §Ó xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò ®a d¹ng sinh häc trong c¸c phô vïng chøc n¨ng lµ chän ®iÓm ®¹i diÖn vµ ph©n tÝch trªn c¬ së mét sè hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh. * Tiªu chÝ ®¸nh gi¸: §èi víi loµi vµ nhãm loµi qóy hiÕm theo S¸ch §á ViÖt Nam. §èi víi loµi vµ nhãm loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®−îc ®¸nh gi¸ theo møc ®é sö dông. §èi víi m«i tr−êng ®−îc ®¸nh gi¸ theo tõng ®¬n vÞ chøc n¨ng. §èi víi tÝnh chÊt ®a d¹ng vµ phong phó ®−îc ®¸nh gi¸ theo sè loµi vµ nhãm loµi trong tõng tiÓu vïng vµ vai trß sinh th¸i cña tõng tiÓu vïng. 6
- C¸c tiªu chÝ cho chøc n¨ng m«i tr−êng: T¹o c¸c khu vùc sinh th¸i ®Æc tr−ng Gi¶m nhÑ thiªn tai B¶o tån ®a d¹ng sinh häc Du lÞch sinh th¸i vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c. Mçi vÊn ®Ò ®−îc cho ®iÓm, tæng hîp ®¸nh gi¸ chung víi thang ®iÓm 10 7
Ch−¬ng II DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §ång B»ng s«ng Hång 1. Tµi nguyªn rõng vïng §BSH 1.1. HiÖn tr¹ng rõng vïng §BSH Theo kÕt qu¶ kiÓm kª rõng toµn quèc ®Õn th¸ng 12-1999, ®−îc ChÝnh phñ c«ng bè th¸ng 1-2001, th× diÖn tÝch rõng cña c¸c tØnh thuéc vïng §BSH nh− sau: b¶ng 1 B¶ng 1. DiÖn tÝch rõng c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång TT TØnh DiÖn tÝch DiÖn tÝch cã rõng Tû lÖ che tù nhiªn phñ % (ha) Tæng sè Tù nhiªn Trång (ha) (ha) (ha) 1 Hµ Nam 84.238 8.012 6652 1.360 9,5 2 Hµ Néi 91.846 4.166 4166 4,5 3 Hµ T©y 219.296 14.104 4393 9711 6,4 4 H¶i D−¬ng 166.087 9867 3104 6763 5,9 5 H¶i Phßng 151.369 8580 6493 2087 5,7 6 H−ng Yªn 89.084 0 0 0 0 7 Nam §Þnh 167800 5541 1125 4416 3,3 8 Ninh B×nh 142.763 26853 23566 3287 18,8 9 Th¸i B×nh 153.780 6515 6515 4,2 10 VÜnh Phóc 135.220 26.167 9.605 16.562 19,4 11 B¾c Ninh 79.972 567 - 567 0,7 Tæng sè 1.441.446 110.372 54.938 55.434 Nguån: Sè liÖu kiÓm kª rõng, 1999 B¶ng 1 cho thÊy H−ng Yªn lµ tØnh hoµn toµn kh«ng cã rõng, Hµ Néi, B¾c Ninh, Th¸i B×nh kh«ng cã rõng tù nhiªn, chØ cã rõng trång. §BSH-110.372 ha rõng trong ®ã cã 54.938 ha rõng tù nhiªn vµ 55.434 ha rõng trång (kh«ng tÝnh c¸c c©y c«ng nghiÖp vµ c©y rõng trång ph©n t¸n) ®¹t ®é che phñ 6,6%. TØnh cßn nhiÒu rõng tù nhiªn nhÊt lµ Ninh B×nh-23.506 ha céng víi 3287 ha rõng trång ®¹t ®é che phñ 18,8%; TØnh VÜnh Phóc-9.605 ha rõng tù nhiªn céng víi 16.562 ha rõng trång ®¹t ®é che phñ 19,4%; C¸c tØnh kh¸c diÖn tÝch rõng tù nhiªn vµ rõng trång Ýt h¬n, ®é che phñ thÊp. Rõng tù nhiªn vµ rõng trång, cho ®Õn nay ®· ®−îc quy ho¹ch trong 3 lo¹i rõng: rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, rõng s¶n xuÊt. DiÖn tÝch 3 lo¹i rõng ®· ®−îc quy ho¹ch theo c¸c tØnh nh− sau: b¶ng 2 8
B¶ng 2 DiÖn tÝch 3 lo¹i rõng ë §BSH Rõng ®Æc dông Rõng phßng hé Rõng s¶n xuÊt TØnh Rõng tù Rõng Rõng tù Rõng Rõng tù Rõng nhiªn trång nhiªn trång nhiªn trång Th¸i B×nh - 1050 - 5465 - - Hµ Nam - - 6652 1360 - - Hµ Néi - 413 - 3753 - - Hµ T©y 3591 3029 802 2452 - 4230 H¶i - 1577 3087 4028 17 1158 D−¬ng H¶i 1649 495 4844 1592 - - Phßng Nam 62 1576 - 2840 1063 - §Þnh Ninh 14123 47 9443 2798 - 442 B×nh VÜnh 8238 2547 1301 7752 66 6263 Phóc B¾c Ninh - 365 - 202 - - Tæng 27.663 11099 26129 32242 1146 12093 céng DiÖn tÝch rõng ®Æc dông ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 1999 lµ 38.762 ha trong ®ã rõng tù nhiªn-27.663 ha, rõng trång-11.099 ha; chiÕm 35,1% diÖn tÝch rõng cña vïng §BSH. Rõng ®Æc dông ®−îc bè trÝ chñ yÕu ë hai phô vïng: Phô vïng ®åi nói-33.930 ha; Phô vïng ven biÓn-4832 ha (chñ yÕu lµ rõng trªn ®¶o C¸t Bµ, rõng ngËp mÆn Nam §Þnh, Th¸i B×nh) DiÖn tÝch rõng phßng hé ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 1999 lµ: 58.434 ha trong ®ã rõng tù nhiªn-26.129 ha, rõng trång-32.242 ha; chiÕm 52,9%. Rõng phßng hé chñ yÕu ë hai phô vïng: Phô vïng ®åi nói 48.537 ha, Phô vïng ven biÓn-9.897 ha. Rõng s¶n xuÊt: 13.239 ha chñ yÕu lµ rõng trång-12.093 ha, rõng tù nhiªn-1.146 ha tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh Hµ T©y, Ninh B×nh, VÜnh Phóc. Rõng tù nhiªn rÊt phong phó vÒ thµnh phÇn loµi ®éng thùc vËt hoang d¹i, rÊt cã gi¸ trÞ vÒ mÆt tµi nguyªn vµ §DSH. HiÖn nay rõng tù nhiªn ë §BSH-54.938 ha, nh÷ng khu vùc réng ®Òu ®· ®−îc quy ho¹ch rõng ®Æc dông: 27.663 ha chiÕm-50,4%; nh÷ng khu vùc nhá ®−îc quy ho¹ch rõng phßng hé: 26.129 ha chiÕm 47,6%; rõng s¶n xuÊt chiÕm diÖn tÝch Ýt, chñ yÕu rõng nghÌo kiÖt n»m r¶i r¸c ®−îc c¸c ®Þa ph−¬ng b¶o vÖ. 9
1.2. VÒ chÊt l−îng rõng: DiÖn tÝch rõng tù nhiªn hÇu nh− Ýt bÞ biÕn ®æi, nh−ng chÊt l−îng rõng biÕn ®æi theo xu h−íng gi¶m sè l−îng c¸c loµi c©y cã lîi. Trong c¸c VQG, Khu BTTN, Khu di tÝch lÞch sö v¨n hãa m«i tr−êng do ®−îc b¶o vÖ tèt nªn c¸c loµi c©y gç tèt, c©y quý hiÕm Ýt bÞ l©m tÆc chÆt ph¸ nªn vÉn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. Trong c¸c khu vùc rõng phßng hé do kh«ng ®−îc qu¶n lý tèt nªn nhiÒu loµi gç quý nh−: ®inh, lim, sÕn, t¸u, re, giæi…bÞ chÆt h¹ lÊy gç lµm nhµ, lµm ®å gia dông vµ bu«n b¸n lµm cho chÊt l−îng rùng bÞ biÕn ®æi. CÊu tróc rùng bÞ ph¸ vì, Ýt cßn thÊy nh÷ng khu rõng ë ngoµi c¸c VQG cã cÊu tróc 5 tÇng, th−êng chØ cßn l¹i 3 tÇng (tÇng v−ît t¸n, tÇng t¸n rõng-hay tÇng −u thÕ sinh th¸i-bÞ mÊt) do ®ã kÐo theo sù gi¶m nguån thøc ¨n, n¬i ë cña ®éng vËt. Trong rõng phßng hé Ýt thÊy xuÊt hiÖn c¸c loµi chim thó quý. Nghiªn cøu ë khu vùc ChÝ Linh (H¶i D−¬ng) tõ 1992 ®Õn nay cho thÊy: nh÷ng loµi c©y gç tèt nhÊt nh−: gô lau, l¸t hoa, lim xanh, t¸u mËt, sÕn, re h−¬ng, giæi xanh…chØ cßn nh÷ng c©y nhá ®−êng kÝnh th©n d−íi 10 cm. Chóng t¸i sinh vµ ph¸t triÓn rÊt chËm nªn bÞ c¸c c©y t¸i sinh m¹nh, ph¸t triÓn nhanh nh−: tr¸m tr¾ng, tr¸m ®en, muång tr¾ng, rµng rµng, kh¸o, giÎ…lÊn ¸t. Nghiªn cøu ë ChÝ Linh còng cho thÊy qu¸ tr×nh biÕn mÊt cña nhiÒu loµi thó cã gi¸ trÞ do rõng thay ®æi cÊu tróc d−íi t¸c ®éng m¹nh cña con ng−êi, tõ 42 loµi thó trong khu vùc tr−íc ®©y, hiÖn chØ cßn 25 loµi, biÕn mÊt 17 loµi: gÊu ngùa, khØ vµng, khØ mÆt vµng, v−în ®en, hæ, sãi ®á, beo löa…; Chim còng ®· biÕn mÊt c¸c loµi: c«ng, gµ tiÒn mÆt vµng, qu¹ ®en, kh¸ch ®u«i cê, dï d× ph−¬ng ®«ng, hï l−ng n©u…; Bß s¸t mÊt c¸c loµi: tr¨n ®Êt, t¾c kÌ, nhiÒu loµi r¾n, rïa… ChÊt l−îng rõng ngËp mÆn ven biÓn, vèn lµ rõng cã sè loµi thùc vËt kÐm phong phó trong rõng tù nhiªn t¸i sinh vµ rõng trång, th−êng xuyªn bÞ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh− ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n, ®¾p ®Ëp, ®¾p bê khoanh vïng nu«i t«m sinh th¸i, nu«i t«m c«ng nghiÖp, nu«i t«m qu¶n canh vµ nu«i h¶i s¶n kh¸c ®· lµm cho c©y rõng kÐm ph¸t triÓn, c¸c loµi c©y kh«ng chÞu ®−îc ngËp mÆn l©u dµi sÏ bÞ h− háng bé rÕ vµ chÕt dÇn. ChÊt l−îng rõng ngËp mÆn suy gi¶m, céng víi c−êng ®é ho¹t ®éng cña con ng−êi gia t¨ng lµm cho nhiÒu loµi chim mÊt n¬i tró ngô vµ kiÕm ¨n nh−: Cß Th×a (Platalca minor), vÞt má réng (Anas clypeata), Mßng kÐt (A. Crecca), VÞt ®Çu vµng (A. penelop), VÞt mèc (A. acuta) vµ nhiÒu loµi chim di c− kh¸c. §ång thêi sè l−îng c¸c loµi còng sÏ bÞ suy gi¶m nhiÒu. 10
1.3. Rõng trång: Tõ 1990 t¹i ®©y c¸c l©m tr−êng ®· chuyÓn sang qu¶n lý b¶o vÖ vµ trång rõng. B»ng ch−¬ng tr×nh 327 vïng ChÝ Linh ®· trång ®−îc: 2895 ha. Rõng trång chñ yÕu lµ b¹ch ®µn, keo tai t−îng, keo l¸ chµm. DiÖn tÝch rõng trång ®¹t ®−îc qua c¸c n¨m: 1993-169 ha, 1994-329 ha, 1995-496 ha, 1996-441 ha, 1997-1460 ha ®Õn 1999 ChÝ Linh ®· trång ®−îc 2310 ha, ®−a tæng sè rõng trång ë ChÝ Linh lªn 5205 ha. ChÊt l−îng rõng trång kh«ng cßn ®¬n ®iÖu mµ ®a d¹ng hãa b»ng nhiÒu loµi c©y b¶n ®Þa nh−: Tr¸m tr¾ng, Tr¸m ®en, muång, giµng giµng, giÎ, mì, lim xanh, l¸t hoa.v.v… Rõng trång ë quanh VQG Ba V×, Tam §¶o còng ®· ®−îc ®a d¹ng hãa b»ng nhiÒu loµi c©y b¶n ®Þa. §ã lµ xu h−íng ®a d¹ng hãa c¸c loµi c©y trång rõng lµm cho rõng trång kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ m«i tr−êng mµ cßn cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, cã gi¸ trÞ phôc håi §DSH. Nh− vËy, xu h−íng diÔn biÕn rõng vïng §BSH theo h−íng: -DiÖn tÝch rõng tù nhiªn ®−îc æn ®Þnh. -ChÊt l−îng rõng tù nhiªn trong rõng ®Æc dông ngµy cµng ph¸t triÓn; ngoµi rõng ®Æc dông (rõng phßng hé vµ rõng s¶n xuÊt) ®· ®−îc giao cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n trùc tiÕp nhËn kho¸n b¶o vÖ vµ ch¨m sãc, vµ b»ng gi¶i ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh tù nhiªn kÕt hîp víi trång dÆm th× chÊt l−îng rõng còng ngµy cµng ®−îc c¶i thiÖn tèt h¬n. Nh−ng mét ®iÒu ®¸ng lo ng¹i lµ rõng ch−a ®−îc b¶o vÖ tèt nh− rõng cña VQG, Khu BTTN nªn bän l©m tÆc vÉn cã thÓ chÆt ph¸ rõng lÊy gç lµm cho chÊt l−îng rõng bÞ ¶nh h−ëng. -Rõng trång cã xu h−íng t¨ng diÖn tÝch. Ch−¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng ®ang ®−îc tiÕn hµnh, nÕu nh− ®Êt l©m nghiÖp cña c¸c tØnh ®· ®−îc quy ho¹ch hoµn toµn giµnh cho ph¸t triÓn rõng vµ trång rõng mµ kh«ng bÞ chuyÓn ®æi thµnh c¸c trang tr¹i víi môc ®Ých kh«ng ph¶i trång rõng th× ch¾c ch¾n diÖn tÝch rõng trång sÏ t¨ng ®Õn n¨m 2010 cã thÓ ®¹t ®−îc ®é che phñ 15-25% ë c¸c phô vïng ®åi nói. Xu h−íng rõng trång ®a d¹ng c¸c loµi c©y b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ thay cho rõng trång ®¬n ®iÖu 2-3 loµi c©y nhËp néi, nhÊt lµ xung quanh c¸c khu rõng ®Æc dông, nh÷ng n¬i gi¸p víi rõng tù nhiªn sÏ kÕt hîp ®−îc nhiÒu loµi trong mét khu vùc nªn rõng trång cã ý nghÜa b¶o tån §DSH nhiÒu h¬n. 2. DiÔn biÕn vÒ §DSH vµ TNSV vïng §BSH Trong b¸o c¸o nghiªn cøu biÕn ®éng m«i tr−êng sinh vËt vïng §BSH cña nh¸nh ®Ò tµi KHCN 07-04 ®· ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n vµ sù suy gi¶m §DSH trong c¸c hÖ sinh th¸i cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång. 11
2.1. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®åi nói C¸c khu ë phô vïng ®åi nói ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu, ®−îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng khu vùc cã §DSH cao, cho ®Õn nay c¸c nhµ khoa häc vÉn ph¸t hiÖn thªm nhiÒu loµi míi vµ nhiÒu nhãm sinh vËt ch−a ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ. 2.1.1. Khu vùc Cóc Ph−¬ng: §· ®−îc b¶o vÖ tõ 1962 ®Õn nay nh−ng tµi nguyªn sinh vËt vµ §DSH vÉn bÞ thÊt tho¸t, thÓ hiÖn bëi: - Rõng vÉn bÞ t¸c ®éng m¹nh kÓ c¶ rõng nguyªn sinh, mÆc dï n»m trong khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Ch−a cã sè liÖu x¸c ®Þnh c¸c loµi bÞ biÕn mÊt, nh−ng ch¾c ch¾n sè l−îng c¸ thÓ cña nhiÒu loµi ®· gi¶m nhÊt lµ ®èi víi ®éng vËt. C¸c loµi ®éng vËt gi¶m sè l−îng nhiÒu lµ: thó mãng guèc (nai, ho½ng), thó linh tr−ëng (khØ vµng, voäc m«ng tr¾ng) vµ nhiÒu loµi thó ¨n thÞt nh−: b¸o gÊm, gÊu ngùa, beo x¸m… chóng bÞ s¨n b¾n vµ bÉy b¾t ngay c¶ trong vµ ngoµi VQG. - §éng vËt rõng bÞ chia c¾t thµnh tõng nhãm, do rõng ë c¸c thung lòng nói ®¸ bÞ tµn ph¸ ®Ó lÊy ®Êt cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ lËp c¸c trang tr¹i. C¸c nhãm ®éng vËt (nhÊt lµ thó rõng, bß s¸t, Õch nh¸i) bÞ c« lËp kh«ng giao l−u ®−îc víi nhau, vµ nÕu chóng v−ît qua c¸c kho¶ng trèng kh«ng cã rõng sÏ bÞ bÉy b¾t. - DiÖn tÝch rõng bÞ mÊt ë c¸ckhu vùc ngoµi VQG. GÇn 50% diÖn tÝch rõng tù nhiªn ®· bÞ mÊt. Sù mÊt rõng kÐo theo sù mÊt m¸t tµi nguyªn sinh vËt vµ suy tho¸i §DSH. NhiÒu khu vùc ®åi nói ë Tam HiÖp, §ång Giao, Gia ViÔn, Nho Quan ®· trë thµnh ®Êt trèng träc. Cã thÓ nãi c¸c khu vùc ngoµi VQG Cóc Ph−¬ng ®· mÊt m¸t kh¸ nhiÒu vÒ §DSH: - TËp ®oµn c©y gç mÊt trªn 50% sè loµi, c¸c loµi gç quý nh−: ®inh, trai, t¸n, l¸t hoa, mun ngµy cµng hiÕm vµ biÕn mÊt ë nhiÒu khu vùc. C¸c loµi gç th«ng th−êng nh−: tr¸m, chß xanh, chß chØ, phay, v¹ng trøng, lim xÑt, giÎ, såi, chß d·i, re, giæi còng ®· biÕn mÊt ë nhiÒu khu vùc, nh÷ng loµi cßn l¹i th−êng lµ nh÷ng c©y nhá ë n¬i ®Þa h×nh phøc t¹p xa x«i hÎo l¸nh. - TËp ®oµn c©y thuèc mÊt trªn 70% sè loµi. - TËp ®oµn c©y quý hiÕm cã gi¸ trÞ nguån gen hÇu nh− kh«ng ph¸t triÓn. - C¸c loµi ®éng vËt gi¶m m¹nh, nhÊt lµ c¸c loµi thó lín, kho¶ng 70% sè loµi thó ®· kh«ng cßn, c¸c loµi cßn l¹i chñ yÕu lµ thó nhá: c¸c loµi chuét, sãc, dói vµ mét sè loµi thó ¨n thÞt nhá. Nguyªn nh©n chÝnh g©y lªn sù suy gi¶m vµ mÊt m¸t §DSH ë Cóc Ph−¬ng nãi riªng vµ vïng rõng nói ®¸ Ninh B×nh nãi chung ®ã lµ: - Sù t¨ng d©n sè trong tõng khu vùc 12
- DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp thÊp vµ n¨ng suÊt c©y trång thÊp, ®êi sèng céng ®ång c¸c d©n téc ch−a ®−îc n©ng cao. - Giao th«ng ph¸t triÓn thuËn lîi. Sè lao ®éng d− thõa vµo nh÷ng th¸ng kh«ng ph¶i thêi vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hä vµo rõng lÊy gç cñi, thu h¸i l©m s¶n, s¨n b¾n, bÉy b¾t ®éng vËt. C¸c loµi ®éng vËt bÞ s¨n b¾t nhiÒu nhÊt: Thó rõng: ho½ng, cÇy, chån, mÌo rõng, tª tª, nhÝm…; Chim rõng: s¸o má ngµ, s¸o ®¸, yÓng, kh−íu, häa mi, cu g¸y, cu ngãi…; C¸c loµi bß s¸t: rïa, r¾n, t¾c kÌ, kú ®µ…hiÖn nay khã cã thÓ t×m thÊy c¸c loµi nµy ë ngoµi VQG. 2.1.2. Khu vùc rõng nói Ba V×: Vïng rõng nói Ba V× nãi chung, VQG Ba V× nãi riªng thèng kª ®−îc 872 loµi thùc vËt theo tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc trong n−íc vµ n−íc ngoµi. Nh−ng thùc tÕ trong danh s¸ch Êy nhiÒu loµi cßn ch−a ph¸t hiÖn ®−îc. C¸c cuéc ®iÒu tra tõ 1990 ®Õn 1992 chØ ph¸t hiÖn ®−îc 450 loµi (NguyÔn V¨n Tr−¬ng, NguyÔn §øc Kh¸ng, 1994). §iÒu ®ã chøng tá r»ng nhiÒu loµi thùc vËt ®· mÊt, chóng cã thÓ ®· bÞ mÊt ë ngoµi VQG Ba V× do kh«ng ®−îc b¶o vÖ. C¸c khu vùc ngoµi VQG hÇu nh− kh«ng cßn rõng tù nhiªn, cßn chñ yÕu lµ rõng trång hoÆc c¸c ®åi c©y bôi. Nh− vËy ë ngoµi VQG th× - Sè loµi thùc vËt ®· mÊt tíi 90% - Sè loµi quý hiÕm kh«ng cßn - Sè loµi cã gi¸ trÞ tµi nguyªn (c©y gç, c©y thuèc) mÊt trªn 90%. §èi víi ®éng vËt: VQG bÞ bao bäc bëi c¸c khu d©n c−, c¸c khu vùc s¶n xuÊt, c¸c khu vùc du lÞch… trë thµnh c« lËp, kh«ng cã sù liªn hoµn g¾n kÕt víi c¸c vïng rõng kh¸c lµm cho vïng sèng häat ®éng cña c¸c loµi chim thó lín bÞ thu hÑp. Do ®ã nhiÒu loµi ®· bÞ mÊt, nhiÒu loµi gi¶m sè l−îng vµ cã thÓ kh«ng cßn. -C¸c loµi ®· bÞ biÕn mÊt: Hæ, h−¬u sao, nai, v−în, c«ng, tr¨n… -C¸c loµi gi¶m sè l−îng vµ cã thÓ ®· mÊt: khØ mÆt ®á, s¬n d−¬ng, gÊu ngùa, tª tª, nhÝm, beo löa, gµ l«i tr¾ng, t¾c kÌ…do vïng sèng bÞ thu hÑp, bÞ chia c¾t vµ s¨n b¾t trém. Ngoµi VQG (trõ khu vùc K9) kho¶ng 80% sè loµi thó ®· mÊt, cßn l¹i chñ yÕu c¸c loµi chuét, d¬i vµ mét sè loµi thó ¨n thÞt nhá. §DSH vµ Tµi nguyªn sinh vËt VQG Ba V× nãi riªng vïng rõng nói Ba V× nãi chung bÞ søc Ðp m¹nh nhÊt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, cña du lÞch sinh th¸i. 13
2.1.3. Vïng rõng nói Tam §¶o: D·y nói Tam §¶o kÐo dµi trªn 80km qua 3 tØnh (Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, VÜnh Phóc), VQG Tam §¶o còng n»m trªn ®Þa phËn cña 3 tØnh. §DSH vµ Tµi nguyªn sinh vËt rÊt phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, nh−ng chØ tËp trung trong khu vùc VQG, cßn ë c¸c khu vùc ngoµi VQG ®Òu ®· bÞ t¸c ®éng m¹nh. Ngay trong VQG nhiÒu loµi c«n trïng quý hiÕm (cã mÇu s¾c, h×nh d¹ng ®Ñp…) còng ®· vµ ®ang bÞ kh¸ch du lÞch vµ nh©n d©n ®Þa ph−¬ng s¨n b¾t bu«n b¸n. Loµi c¸ cãc Tam §¶o lµ loµi ®Æc h÷u vµ quý hiÕm chØ cã ë vïng nói Tam §¶o còng bÞ khai th¸c bu«n b¸n nhiÒu, ®Õn nay nhiÒu ®o¹n suèi ®· kh«ng cßn, sè l−îng c¸ cãc Tam §¶o ë hå VÞ H−¬ng còng ®· gi¶m ®Õn møc c¹n kiÖt. VÒ chim, cã nhËn xÐt: “Do khai th¸c bõa b·i nªn ®· lµm cho sè l−îng c¸ thÓ gi¶m nhanh chãng vµ ®i ®Õn chç nghÌo dÇn, thËm chÝ nhiÒu loµi trë nªn hiÕm, nhÊt lµ c¸c loµi thuéc hä TrÜ (Phasianidae), hä bå c©u (Colubidae), hä cu cu (Cuculidae), hä hång hoµng (Bucerotidae) C¸c loµi bß s¸t bÞ s¨n b¾t chñ yÕu lµ: c¸ cãc Tam §¶o, t¾c kÌ, «r« v¶y, kú ®µ hoa, tr¨n ®Êt, rïa hép tr¸n vµng, rïa hép ba v¹ch, nhiÒu loµi r¾n: r¾n r¸o th−êng, r¾n säc ®èm ®á, r¾n c¹p nong, r¾n hæ mang, r¾n hæ chóa.v.v… Ng−êi ta ®· thèng kª ®−îc 45 loµi ®éng vËt hoang d· (7% sè loµi ®· biÕt) ë VQG Tam §¶o bÞ khai th¸c bu«n b¸n nhiÒu nhÊt. Trong ®ã cã 20 loµi thó, 6 loµi chim, 13 loµi bß s¸t, 5 loµi Õch nh¸i, 1 loµi c«n trïng dïng lµm thuèc, lµm thùc phÈm, lµm c¶nh vµ vËt mÉu cho mét sè b¶o tµng thiªn nhiªn cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù suy gi¶m §DSH VQG Tam §¶o vµ vïng rõng nói Tam §¶o lµ: -Søc Ðp cña ph¸t triÓn d©n sinh kinh tÕ – x· héi, c¸c trang tr¹i trong vïng. -Du lÞch vµ du lÞch sinh th¸i ®· më ra nhiÒu tuyÕn ®−êng míi trong vµ ngoµi VQG Tam §¶o. 2.1.4. Vïng rõng nói ChÝ Linh – H¶i D−¬ng. Trong b¸o c¸o nµy ®· ®−a ra s¬ ®å diÔn thÕ sinh th¸i vïng ChÝ Linh, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh sù thÊt tho¸t §DSH. So víi n¨m 1960 ®· mÊt kho¶ng 85% diÖn tÝch rõng tù nhiªn, diÖn tÝch rõng cßn l¹i bÞ chia c¾t thµnh tõng m¶nh nhá, chØ cßn khu vùc §ång Ch©u cã rõng nhiÒu nhÊt gÇn 3000ha, rõng t¸i sinh nghÌo kiÖt ®ang phôc håi. Thµnh phÇn loµi thùc vËt ®· biÕt ®ang phôc håi t¸i sinh cã thÓ kh«ng bÞ mÊt loµi nµo, nh−ng trong tõng khu vùc nhá c¸c d¶i ven rõng nh©n d©n ®· chÆt ph¸ nhiÒu lÇn lÊy gç cñi vµ lÊn ®Êt rõng lµm trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶, céng víi nh÷ng ng−êi tõ B¾c 14