Báo cáo "Vai trò của thương nhân Hà Lan trong mối quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản với Việt Nam 1635 – 1786 "

Chia sẻ: Bút Màu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vai trò của thương nhân Hà Lan trong mối quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản với Việt Nam 1635 – 1786 Việt Nam và CHLB Đức chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 23/9/1975. Trải qua 37 năm kể từ ngày chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ hai nước trên tất cả các lĩnh vực đến nay không ngừng phát triển, có thể nói hiện nay CHLB Đức là đối tác lớn nhất của Việt Nam tại châu Âu và mới đây nhất, tháng 10/2011,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo "Vai trò của thương nhân Hà Lan trong mối quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản với Việt Nam 1635 – 1786 "

QUAN HE VIET NAM - CHAU AU Vni TRO cun THUONG NHRN HA LAN TRONG M O I QURN Hi KINH TC GltTA I^nOAT B A ] w 6 l VIET I^AM 1635 - 1786 Nguyen Tuan Anh Khoa Lich sit - Dai hoc Sir pham Hue D i n cudi thi ky XVI, diu thi ky XVII, boat ddng kinh te thuo-ng mai ciia Nhat Ban tren co sd nhirng kinh nghiem va he thdng phai phu thude vao cac thuong nhan Trung thuong mai ciia thuong nhan Trung Hoa va Hoa va Ha Lan... Mac dii gap nhieu khd Syukyu (tue tinh Okynaoa ngay nay), cac khan nhung Ha Lan van tiep tuc quan he vdi thuong gia Nhat Ban da md rdng budn ban chiia Trinh d Dang Ngoai. Ly do chii yeu la vdi cac qudc gia Ddng Nam A va phat trien thi trudng Nhat Ban van rat can mdt lugng cao nhat vao thdi ky Chau An Thuyen (1592- Idn to lua ngoai nhap. Do nhung ""ddng gdp" 1635). trong dd mdi .quan he Nhat Ban - Viet trong viec dan ap cude kho-i nghia Nam la mdt mdc son quan trpng nhat trong Shimabara, Ha Lan ngay cang chiem dugc thdi ky hoang kim thir nhat nay. Den nam uu the tai thi trudng Nhat Ban va ngudn 1639, vi nhieu nguyen nhan khac nhau, chinh eung cap to sdng tir Dang Ngoai trd nen rat quyen Edo da thuc hien chinh sach tda qudc. can thiet cho viec khang dinh vi tri cua hp d Do thuyen budn Nhat Ban khdng dupe phep Nhat Ban. Hon the nira, sd to lua cua Ha Lan xuat duong nen cac thuang nhan Nhat Ban nhap vao Nhat Ban lai khdng phai chiu sir chi cd the budn ban vdi ben ngoai thdng qua kiem soat va dinh gia ciia che dp Pankada cac thuong nhan trung gian nhu Ha Lan, (che dp bao mua to liia do phia Nhat Ban Trung Qudc, Trieu Tien v.v. He qua tat yeu don phuang dat ra) ma chinh quyen Edo van la mdi quan he kinh te Nhat Ban - Viet Nam ap dung vdi hang hda ciia Bd Dao Nha. Sir giai doan nay bi giam siit nhung nhd vai trd im ai dd ciia Nhat Ban da tao dieu kien thuan cua cac thiro-ng nhan trung gian. trong dd Igi cho thuong nhan Ha Lan thu dugc lai tieu bieu nhat la vai trd cua thuang nhan Ha suat rat eao, thudng la gap ddi so vdi gia Lan, mdt sd giao luu kinh te, van hda van gdc. tiep tuc dugc duy tri. Lugng to sdng do Ha Lan nhap vao 1. Giai doan 1635-1700 Nhat Ban nam 1637 la 53.637 kin', cimg vdi a. Ddi vdi Ddng Ngodi sd to cua Bd Dao Nha, "con sd nay len den Sau khi Mac Phii thuc hien chinh sach tda qudc 1639. do thuyen Chau An khdng ' Kin: don vj do trong lirong Nhat Ban tuong duoni: the tiep tuc den cac thuang cang qudc te nen voi 0,596 kg.
(Dai tri) eiia thii'o'ttq nhdn 'Jt)d JUan. 47 141.000 kin"^, do vay ma lugng to nhap da to mua ciia chiia Trinh va to mua ciia thuang vugt qua nhu can tieu dimg ciia Nhat Ban va nhan ty do. Gia ca ciia hai loai to nay dugc lam cho gia to giam dot ngpt. Sau nam 1639, the hien rd trong ty gia quy ddi. To sdng mua do tau budn cua Bd Dao Nha bi cam khdng ciia chiia Trinh thudng dupe tinh bang bac dupc den Nhat Ban nen Ha Lan gan nhu dde tdt vdi ty le quy ddi cao ban so vdi thuang chiem ihi trirdng nay, vi vay hang hda do nhan tu do, qua dd cho thay chinh sach ap ngudi Ha Lan dem den da thu dugc lai suat dat gia ca, tinh chuyen quyen, dde doan ciia Idn. Lgi nhuan trung binh ciia mat hang satin chinh quyen Le - Trinh trong quan he ngoai va lua la 65%. 'Nam 1644. do linh hinh thuang thdi bay gid. ngogi thuang giica Ddng Ngodi vd Nhcil Bdn vao dau nhiing nam 1640, tinh hinh CO nhieu dieu kien thudn lgi nen Hd Lan da chinh trj ciia Dang Ngoai ludn cd nhiing bien thu dugc lgi nhuan Id 3 trdm nghin ddng Idn. Dieu kien ehinh tri dd da anh gulden "^. Theo W. Dampier, vao thang 7 hudng den quan he kinh te vdi cae nudc. nam 1786, thuong nhan Anh van den Nam 1643, thuang nhan Ha Lan khdng mua Tonkin. Ong khang dinh: "Thdi gian tdi d dugc to sdng vi nam dd chiia Trinh da dan do. hdng nam vdn cd cdc thuang nhdn tic 100.000 quan tien danh Dang Trong. Do sg Nhdl Ban den Toguin vd mpt sd ngudi trong bi eudp doat tai san, nhieu thuong nhan giau so do Id cdng ddn Anh ehiing ta. Tuy vgy, cd da rdi khdi kinh thanh Thang Long, san dieu chdc chdn Id sau khi Anh rdi bd thuang xuat bi ngung tre nen khi tau Ha Lan cap qudn a Ddng Ngodi, Hd Lan dd chiem hdu cang da khdng the nao mua dugc sd to lua va hel thi phdn ve ta lua, mat hdng cd y nghia lugng hang can thiet. Lien tiic trong may chien luac „4 nam, do loan lac, trdm eudp ndi len nen ngay Trong quan he cua Ha Lan vdi Dang ca tai Thang Long, thg det ciing da phai bd Ngoai, to sdng dugc coi la mdt trong nhirng chay ve que va bang det da kbdng dugc van thuong pham quan trpng nhat. Ngoai to chuyen len thanh phd. Them vao dd, d Trung sdng, sd hang xuat khau cdn cd lua, satin va Qudc, trong thdi ky ehuyen giao quyen lire nhieu loai vai vdc khac. Cac bang thdng ke giiia nha Minh vdi nha Thanh, tinh hinh cdn lai ngay nay chi the hien ty le to- sdng, chinh tri, xa hdi rdi loan nen nhieu nganh san "neu tinh ea liia va satin thi hang nam sd to xuat ciing bi dinh ddn. Trong thdi gian nay, sdng xuat di chiem 85%)""\ To cua Dang thuyen budn ngoai qude den Trung Qudc Ngoai thudng duge chia lam hai loai la: loai giam di, ngudn hang nhap ciia Nhat Ban tii' Dai Loan ciing khdng dugc dap img, vi vay " Nguyen Van Kim, Quan he cua Nhdt Bdn voi Dong to sdng cua Dang Ngoai trd thanh mat hang Nam A thi ky XV-XVl, NXB Dai hoc qu6c gia Ha Noi, cd gia tri va dem lai ngudn lgi nhuan Idn cho HaNoi, 2003. tr. 193. 'Nguyin Van Kim. sdd, tr. 193. cac thuang nhan ngoai qudc. • William Dampier, Voyage and Discoverie 1688, * London, 1931, tr. 73. . ,.. ,^,i\ ,,,, ,,, ' Nguyen Van Kim, sdd, tr. 194. „,,;, _„,.,,'^ ,.^,fj ,,, ,
48 NGHIEN CQu CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°03 (126).2011 Trong cac hoat ddng kinh te ciia Nhat Hda nhap mdt khdi lugng Idn to liia va xuat Ban \'di Dang Ngoai ndi len \'ai trd ciia mdt cho tau budn Ha Lan. "Trong khi dnh hinh thuang nhan cd ten la Wadaryaemon. Ong la trong medc cd nhieu bien dpng. ngodi dicdng mdt ngudi hieu rd tinh hinh vimg Thuan - phd bon eicdp bde hodnh hdnh nen Idt ca moi Quang \a dupe coi la mdt thuong nhan ngudi deu gidn die vd Inr ve que. cd ihe ihdy chuyen bao mua to- hia. Sau khi chuyen ra dicgc Wadaryaemon qua Id mpt con iiguvi kinh doanh o- phia Bac. \A'adar>aenion da cd diing cam vd cd tdi khi vdn hinh an vd sic di nhirng lien he mat thiet \-di chinh chiia Trinh. lgi mua hdn giica Ke Chg vd Thudn IIda"\ Nam 1638. khi dai dien thuo-ng mai Ha Lan Den nam 1664. do mdt sd khd khan, la Karl-hrtinck xin phep chiia li-inh de thanh lugng bac chu\-en tir Nhat Ban sang Dang lap thuo-ng quan nham bao mua to lua \ a Ngoai diing cho \-iec mua ban, trao ddi hang hang hda cua Dang Ngoai, phu Chua da giao hda bi giam siit nen da anh hudng den ddi cho dng thuc hien ke hoaeh nay. Theo nhiing sdng ciia khdng it ngudi thude gidi quy tdc, ngudn lu lieu cua Ha Lan, Wadaryaemon da quan lai va mdt bd phan thi dan \dn da quen cd nhieu lien he \d-i thuong nhan Bd Dao vdi cac ngudn thu nhap tir boat ddng ngoai Nha va chinh dng da ddng vai trd tich cue thuong. Lgi dimg tinh trang thieu tien luu trong viec \'an chuyen to lua tii- Dang Ngoai thdng ciia Dang Ngoai. mac dii bi chinh sang Nhat Ban. quyen kiem soat chat che nhung cac thuong Til nam 1644. dai dien thuang quan ciia nhan Nhat Ban van tim each xuat tien sang Ha Lan a Dang Ngoai va Brook-horst da Dai Viet. Nam 1638. 120.000 tiln ddng Nhat thiet lap dugc mdi quan he tdt dep \-di Ban da dugc xuat sang Viet Nam (chu \-eu o Wadaryaemon trong viec xay dung thuong Dang Ngoai) de mua lua. Nam 1650. ba quan cimg nhu trao ddi hang hda \'a cho Ha chiec thuyen manh eiia Riyaemon (thuang Lan va}- ng. Thdng qua viec duy tri quan he gia Nhat Ban cd anh budng Idn d Viet Nam thudng xu\-en \'di thuang nhan Ha Lan, luc bay gid) va hai tau eua Bd Dao Nha da Wadar\aemon cimg da biet dugc nhiing dien nhap khau mdt luang Idn tien tii" Ma Cao \ ao bien ehinh tri can ban d Nhat Ban nam 1645, Dang Ngoai. Mae dii chua rd da}- la tien vi va>- nga> 23-5-1645, Wadaryaemon da ddng Trung Qudc hay Nhat Ban nhung ban phai dan ngudi than trdn chay tren chiec than Riyaemon da cd ke hoaeh dirng ra nam thuyen manh dugc budc san vao tau ciia vai trd luu thdng tien te Nhat Ban a Dang ngudi Ha Lan. Den ngay 6-8-1645, khi tinh Ngoai. Nhung ke hoaeh do da khdng thanh hinh tam yen, Wadaryaemon lai diing thuyen vi gap sir phan ddi eiia chinh qu}en Vua Le. manh de di \-c phia ha lim sdng Hdng. Tai Chua Trinh do Chua Trinh khdng mudn day, dng da mua gao giri sang Dai Loan eiing Riyaemon can thiep qua sau \-ao ddi sdng 100.000 kin ddng da mua dugc d Ke Chg. Ngoai ra, dng cdn dimg thu}-en di vao Thuan '' Nguyin Van Kim, Nhcii Ban voi chdu .4 nhting mHi lien he lieh sic vd chuyen bien kinh te xa hoi. NXB Dai hoc qu6c gia Ha Noi. Ha Noi. 2003. tr. 130.
'Dili tri) eiia tlin'o'nq nhdn 76d Man. 49 kinh te, ban nira ti gia giiia tiln te Nhat Ban chinh sach tda qudc. mac dii thuyen budn va hang hda ludn bien ddng. Din nam 1665, Nhat Ban khdng dugc phep di ra nudc ngoai vi bi thua Id trong kinh doanh tien te nen nhung ngugc lai thuyen budn Ha Lan. i'rung Riyaemon da phai mac ng thuong nhan Ha Qudc va mdt sd nude Ddng Nam A van cd Lan mdt khoan tien Idn din 90.000 gulden^. the tiep tuc den Nhat Ban trao ddi hang hda. Sau khi Nhat Ban thi hanh chinh sach budn ban. Thdng qua boat ddng cua cac doan tda qude, do gianh dugc lai the thuong mai thuyen budn giii vai trd trung gian dd ma ma Ha Lan da gan nhu dde chiem thi trudng quan he giii'a Viet Nam va Nhat Ban khdng Nhat Ban. Trong quan he vdi nudc ta, bi gian doan. thuong nhan Ha Lan ciing td ra kha nhay ben Sau 45 nam chien tranh lien mien vdi nhimg dien bien chinh tri. Viec chinh (1627-1672), qua 7 lan giao tranh, de huy quyen Chiia Trinh d Dang Ngoai va Chua ddng sire ngudi, sire ciia cho chien tranh, Nguyen d Dang Trong it nhieu ed thai dp tiem luc kinh te ciia ca Dang Ngoai ciing nhu than thien vdi thuang nhan ngoai qudc ngoai Dang Trong da ed phan suy kiet. 0 Dang ly do kinh te cdn xuat phat tir nhu cau quan Trong, chua Nguyen mudn cung cd lai quan sir. Trong dieu kien chinh tri phirc tap ciia he thuong mai vdi cae nudc de khdi phuc cue dien phan tranh Nam Bac. khac vdi kinb te va day nhanh cdng cude khai pha Yamada (thuong nhan Nhat Ban) d Xiem, mien Nam. Nam 1688, tire la 49 nam sau khi Riyaemon cung nhu nhieu thuong nhan Nhat ehinh sach sakoku dugc thuc hien, chiia Ban khdng tham gia vao cac muu toan ehinh Nguyen Phuc Tran van giri thu cho Mac Phii tri, gianh doat virong quyen ma chi chuyen Edo yeu cau md lai quan be thuang mai va tam vao boat ddng thuang mai. Vai trd ciia mong mudn nhap ve nhieu tien ddng de tang dng trong viec duy tri va phat trien quan he cudng kha nang tai chinh. Vao the ky XVII. thuong mai giii'a Dang Ngoai vdi Nhat Ban dudng la mdt trong nhirng san pham xuat ciing nhu giira Viet Nam vdi eae nudc khau ehii yeu eiia Dang Trong sang thi phuang Tay khac la mdt ddng gdp quan trudng Nhat Ban. Tir Trung Qudc ky thuat trpng. • '•''• ••'"• • • ep va che bien dudng da dugc truyen ba den Dang Trong (viing Quang Nam), Siam, b. Ddi vdi Ddng Trong Campuehia va Java (vimg Batavia va Chinh sach ddng cira ciia Nhat Ban nam Peklogan). Nhung ciing chinh tir Ddng Nam 1639 da tac ddng sau sac tdi boat ddng ngoai A, dudng da dugc xuat khau vdi khdi lugng thuang CLia ca Dang Trong ciing nhu Dang Idn sang Trung Qudc va dac biet la Nhat Ngoai, dae biet la eae thuang nhan vdn da cd Ban. Nam 1685, Nhat Ban da nhap vl 2.199 quan he hit sire mat thiet vdi Nhat Ban nhu tan dudng. Theo R.L.innes", trong nhiing d Hdi An, Phd Hien. Trong khudn khd eiia Xin xem them: Robert Leroy Innes, The door ajur- ^ Gulden: don vi tien te Ha Lan trong thai gian 1597- japan is foreign trade in the seventeenth century. The 1641. University of Michigam, 1980.
50 NGHIEN COU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°03 (126).2011 nam 1640-1700, hang nam Nhat Ban deu thdng md ddi. Trdm huang ehi cd the gidng phai nhap ve mdt sd lugng dudng tuong tu khi. Ky nam cd the chiea benh triing phong. nliu vay. "Ndm 1636 thicang nhdn Hd Lan ddm siiyen, cdm khdu, moi chicng. mdi vdo tieng hy vong mua dugc khoang 250 den 300 nicdc md ro vd dot khdi eho huang vdo miii Idn diedng a Ddng Trong nhicng ihiec te ho ihi tinh lgi ngay. Dau bung ddy lice thi ngdm dd khdng mua dugc sd lugng hdng cdn la khdi ngay. Lgi cdn trie dugc id khi. ui khi thiii"'''. nen trong chd hdnh dich. hdnh qudn khdng the khdng diing " " . Ciing vi \'ay ma ky nam Nam 1695. khi den Dang Trong, thuong ludn dugc gia cao tren thi trudng Nhat Ban. nhan ngudi Anh la Bowyear da viet: ""Cdc thuyen mua (dem den Ddng Trong) tic Quang Dudi tac ddng cua nhirng ehinh sach Ddng lien diic dugc ldi sudt rdt nhieu, ciing kinh te tich cue ddng thdi ciing chiu anh nhu hdng la lua hoa kieu: linh, lua. do gdm hudng manh me ciia nen kinh te thuang mai Trung Qudc. chi;. kem. thuy ngdn, nhdn sdm, qude tl, den the ky XVII-XVIIl, mac dii hau long ndo vd cdc vi thude khde; Tie Xiem: trau nhu khdng cdn quan he true tiep vdi Nhat khdng, gd do (diing de nhupm). san. xd cic, Ban va thuang nhan mdt sd nudc niia nhung ngd voi. thiec. chi, ggo: Tic Campuehia: thic kinh te xir Dang Trong van cd nhieu budc hodng (dimg ldm ihiidc ve), cdnh kien trdng. phat trien. La mdt viing dat tuong ddi rdng sa nhdn, sdp. son, xd cic. gd do, nhica thdng, Idn, ed rirng va bien lai cd ddng bang dupe da irdu. da vd gdn huait, ngd voi. sung te bdi dap bdi sdng Thu Bdn. Quang Nam da v.v. Cdn Ddng Trong bdn ra: vdng, sdt. ta vd trd tbanh mdt vimg dat rat giau cd. Theo Le hdng del nhu linh. lua..., ky nam. trdm Quy Ddn: '"Thudn Hda khdng cd nhieu cuu huang. dudng. dudng phen..., yen sdo, hgt edi, deu Idy a Qudng Nam, vi xie Qudng Id lieu, bdng..."^ . Trong sd san vat eiia Dang ddt phi nhieu nhdt thien hg. Ngudi Thdng Trong, ky nam dugc thuang nhan nhieu Hoa, Dien Bdn biet del ven lua. vdc, dogn. nudc rat ua chudng vi nhirng dugc tinh dac linh. Id, hoa mdu kheo dep chdng kem Quang biet cua nd. Trong tac pham "Phii bien tap Ddng, rupng ddng rpng rdi, liia ggo Idl dep. liic" Le Quy Ddn viet: "Mudn phdn biet trdm trdm huang, tdc huang. sicng le. ngd voi. huong vdi ky- nam thi Idy hinh chdt khi md vdng bgc, ddi mdi, trai dc, bdng. sdp. dudng. phdn biet. Trdm huang thi cicng, ndng, it mat, ddu, san, ea, hd lieu, cd, mudi, gd lgi tham, sdc nhgl. vi ddng: kj' nam thi mem, deu sdn xudt a day" . • nhe. cd hoi ddu, thorn mdt, vi gdm dit cay, Trong qua trinh lam an. sinh sdng d Dai chua. ngol ddng: trdm hieong thi khdi hit Viet, do cd nhirng hieu biet ve van hda, ngdn xody rdi scat mdi lan. dot ky nam thi khdi len ngii, kha nang thuong thuyet. va tinh trung Robert Leroy Innes. sdd, tr. 504-508. '" Thanh The Vy. Ngogi thuong Viet Nam hoi the ky " Le Quy Don, Phu bien tgp luc II Le Quy Don Todn XVII. XVIII ddu thi k)> XIX, NXB Su hoc, Ha Npi, tap, NXB Khoa hoc xa hoi. Ha Noi, 1977, tr. 33 1. 1961, tr. 227. '"Le Quy Don, sdd, tr. 337.
'Vai trd eiia thiionq nhdn 16ii Man. thuc, thuong nhan Nhat khdng ehi dugc xdy ra vdo cdc ndm: 1693. 1787. 1801 vd ngudi Viet ma ca nhieu nude ngoai tin cay, 1815"^\ Rieng ve sir kien 18 ngudi Dang nhd lam trung gian budn ban. Thdng qua cac Trong hi nan nam 1693 rdi dugc thuyen Siam hoat ddng kinh te, giao tilp xa hdi, mdt sd ciru dua den Nhat Ban sau dd hdi huong da thuong gia Nhat Ban da kit hdn vdi ngudi dugc ghi chep tuo'ng ddi cii the trong Viet. Tren tam bia ""Phd da linh son trung "Nagasaki shi" (Lich sic Nagasaki). Khi biet phat" d ddng Hoa Nghien, chiia Non Nudc, su viec dd, nam 1695 chiia Nguyen da giii Da Nang, dupe tao lap vao nam 1640, cdn hai hue thu sang Nhat Ban de tri an. ghi lai ten cua 5 ngudi Nhat lay vg Viet. Dieu dang quy la, mac dii quan he chinh Dieu thil vi la, ngoai nhii'ng boat ddng kinh thirc giira hai nudc khdng cdn dupc duy tri te, dau tich ve mdt thdi giao lim giira hai nhu trudc nOa, nhung dau an tdt dep ve mdt nudc cdn de lai ca trong ddi sdng van hda, thdi hung thinh trong quan he bang giao van trong dd tieu bieu nhat la d Hdi An cd chiec dugc duy tri trong tam tri nhieu ngudi. 0 eau gd mang ten cau Nhat Ban, mac dii da Nhat Ban, mdt sd ngudi da viet hoac ke lai trai qua nhieu lan triing tu, tdn tao nhung nhirng dieu ma minh mat thay, tai nghe va nhiing dau tich van hda Nhat Ban van cdn cam nhan ve viing dat An Nam giau cd, tham the hien tren kien true ciia cay cau. Gan day, ehi cd ngudi chua tiing tdi Viet Nam nhung trong cdng trinh giao luu Nhat Ban - Viet bang each thu thap tu lieu khae nhau hp da Nam, cac hpc gia Viet Nam va Nhat Ban de lai mdt sd tac pbam gia tri. Trong sd dd, ciing da edng bd mdt sd tu lieu cd gia tri ve tieu bieu la bd sach An Nam ky luoc cao (An quan he giua hai nude thdi can the. Chiu tac Nam - kiyaku ko) do Konyo-morishige, mdt ddng ciia chinh sach tda qudc, vi nhieu vien chiic cua Mac Phii, thu but va hoan nguyen nhan,tinh hiru nghi giii'a cu dan hai thanh vao nam 1796'''. Budc sang the ky dan tde van dugc duy tri. Trong phan viet: XVIII-XIX, tuy quan he Nhat - Viet cd phin "Ghi chip nhicng nhdn thiec ve An Nam ciia bj gian doan nhung mdt sd giao luu kinh te, ngudi Nhdt thdi can the, tdc gid Llkeuchi van hda van duge tiep tuc dugc duy tri. Nhin satoshi da cht ra 7 trudng hgp thuang nhdn lai quan he Nhat Ban vdi Viet Nam trong vd ngu ddn Nhdt Bdn vd Viet Nam gap ncin. lich sir cd the thay: Mae dii khdng tranh khdi Cdc thuyen dd thicdng la do gap bdo nen dd nhiing budc thang tram nhung truyen thdng bi trdi dgt vd da duge thuang nhdn nudc hiiu nghi giiia hai nudc da tao nen co sd thiet ngodi cieu trg. Trong 7 trudng hgp do, cd ba yeu cho su phat trien quan he hgp tac va sir Idn thuyin tic Nhdt Bdn da gigt den Viet Nam: hieu biet giiia hai dan tdc trong thdi ky can, vdo ndm 1765 cd hai thuyen vd ndm 1794 mpt hien dai. Ihuyin. Trudng hop thuyin Viet Nam bi ngn vd ngudi Viet dugc dua den Nhdt cd bdn Idn ' Nguyen Van Kim, Nhdt Ban vai chdu A nhiing moi lien he lich sir vd chiiven bien kinh te xd hoi, sdd, tr. 137. Tai lieu tren trang web: www.ncnb.org.vn
52 NGHIEN COU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°03 (126).2011 2. Vai trd eiia ngudi Ha Lan trong them nhirng ehuyen hang Nguyen Phiic mdi quan he Nhat Ban - Viet Nam (ca Khoat mua, dpng ng lai, nhu chuyen diic tien Dang Trong va Dang Ngoai) giai doan kem cho Nguyen Phiic Khoat. Nguyen Phiic 1700-1786 Khoat khdng tra tien vi tien kem dat lai Ha Nira sau the ky XVII la thdi ky cd nhieu Lan due. lai Ha Lan lai dem ban ca cho dan. bien ddi trong budn ban thuo'ng mai ciia cac nhu vay la trai phep. Chinh vi nhirng ly do nudc trong khu vuc Ddng A va Ddng Nam dd ma "Hd Lan sau khi thdy budn bdn a A. Do sii mat gia tram trpng cua tien ddng d Ddng Trong khdng cdn ldi nhieu. lgi khd nhirng nam 1670 nen lgi nhuan cua Ha Lan khdn, vd sau khi da yeu cdu Ddng Trong true tai thi trirdng Ddng Nam A va Ddng A hi xudt bon ldi Bd Ddo Nha vd tra cdc khoan giam sut dang ke. Mat hang to lua xuat khau ng khdng ed kit qud, Hd Lan quyit dinh bo trpng yeu ciia Viet Nam do bi lan at bdi hang Ddng Trong vdo ndm 1758" '. Cho den nua to lua xuat khau ciia Bengal nen sd lugng sau the ky XVIII, tren dat nude Viet Nam da xuat khau bi giam siit mdt each nhanh chdng. khdng eon ngudi Ha Lan, duy chi cd ngudi Cimg luc dd tai Nhat Ban, nganh san xuat to Bd Dao Nha van tiep tiic den trao ddi, nhung Ilia ciing bat dau gia tang, nen nam 1672 la hp ciing khdng den trao ddi thudng xuyen nam cd sd lugng san xuat to lua nhieu nhat nhu trudc niia ma thinh thoang mdi den. Sd thi sd lugng xuat khau lai giam dan. Vdi tinh dT viec budn ban ay khdng phat dat la vi hinh nay, nam 1699, cdng ty Ddng An Ha nhiing nguyen nhan sau: Bay gid chien tranh Lan da quyet dinh riit khdi mien Bae Viet Trinh - Nguyen da cham dirt, cac Chiia Nam dudi quyen cua chiia Trinh va nam khdng mua simg dan, khdng can sir giiip dd 1700, sau khi can nhae, ngudi dirng dau ciia ngudi Au chau nen khdng de dai vdi hp thuong diem Ha Lan d Dang Ngoai la nhu trudc niia, trai lai cdn nghi ngd hp mugn J.Vanco da quyet dinh ddng cira vTnh vien tieng la budn ban de muu dd chinh tri. Cac thuang diem Dang Ngoai, rut ve Batavia, hang hda hp chd den hau bet la hang xa xi khdng gap lai Vua. pham, chi ban cho vua, quan cdn dan chiing thi khdng du tien de mua nhirng thir do. Viec Nhu vay, budc sang the ky XVIII d mua cac san vat dia phuang bi nha cam Dang Ngoai khdng cdn thuang nhan nao ciia quyen kiem soat, ngudi Au chau khdng dugc ngudi Ha Lan, d Dang Trong thi tuy ki hda true tiep budn ban vdi ngudi san xuat. udc nhung viee giao thiep khdng duge man Ngugc lai, ngudi Trung Hoa gap gd ngudi ma lam. Phai mai den giiia the ky thir XVIII, dan que san xuat rat de de mua hang. Chiia, Nguyen Phiic Khoat mdi lai giao dich quan quan ca hai Dang thi yeu sach qua dang, cac he nhieu vdi Ha Lan (ciing nhu vdi cac lai tang pham, qua bieu, ban chiu lam giam rat nude khac). Nhung ciing vi ed nhieu lai khac nhieu sd tien ldi kiem dugc. Sir ban che ciia nen sir eanh tranh kha gay gat, nhat la ddi vdi dich thil trudc la Mi Bd Dao Nha, lai Thanh Thi Vy, sdd, tr. 76.
IJai tri) eiiu thiioiiq nhdn ICii Muu... 53 cac thuong nhan cliau •\u do each hp doi xir Ngoai gia tang trong tdng sd lugng to- cho- tdi \di nhau (ky thi. tranh gianh. cd khi hp dimg Nhat, nhu vay thuong nhan Ha Lan dii tro- den ca khi gidi). ddi \di ngudi Viet, cd khi thanh cau ndi lam cho mdi giao llnvong giua hp diing nhirng thu doan bat chinh, gan nhu Viet Nam va Nhat Ban khdng hi dirt rdi sau eudp bde. Cac dieu ii}- lam cho ngudi Viet 1635. khdng ne, vi the ma doanh thu cua ngudi Au Bir&c sang the ky XVIII, 6' Ddng chau theo dd ma su} giam. Q Quang Ddng. Ngodi vai trd cua thuong nil tin Hd Lan thi trudng mdi mo- cua cd lgi ho-n nen ngudi khdng cdn nuci. Din giira thi ky XVIII, d Au chau chu}en han sang dd (tir dau the ky Ddng Trong ngudi Hd Lan cung rut khdi XVlll). hodn todn. 3. Mot sd ket luan Sau khi chien tranh Trinh - Ngu}-en chain dirt (1672). chiia Trinh dan to thai dp Nlia sau the ky XVII (1635-1700), cdc lanh nhat vdi Ha Lan. linh hinh budn ban da thuong nhdn Hd Lan cd vai trd quan trpng tro nen khd khan ho-n. lai them sir canh tranh nhat trong viic ndi kit thitffng intii giua ciia cac lai budn phuo-ng Tay khac, dac biet Nhat Bdn vdi Viit Nam. la ngudi Anh. Lai budn Ha Lan than phien Thuo'ng nhan phuo'ng Tay quan trpng ve chinh sach gay phien ha, mua re ban dat nhat budn ban vdi Dang Trong la ngudi Ha ciia chinh quyen Le - Trinh, ciing nhu thai dp Lan. Vdi nhirng uu the cua minh. ngudi Ha sach nhieu, tham nhimg, an hdi Id cua cac Lan da cd nhiing nd luc thiet lap mdi quan he quan tuan ha kiem soat tau tliu}'en. Ngugc budn ban \'di Dang Trong tir dau the ky lai, chinh quyen Le Trinh trach cir ngudi Hii XVII va den nam 1633. ngudi Ha Lan da Lan la khdng biet dieu, tu\ da dugc chieu cd uu tien nhung van khdng chiu tuan theo cac thiet lap dugc mdt tram budn ban d Hdi An. luat le cua Dang Ngoai. Theo dd. cac tau "Nam 1634. ngudi ilu Lan dua vdo Ddng budn Ha Lan thirdng khai man de trdn lau Trong mpt sd vdn lan. nhung vi ngudi Nhctl thue. thudng chi khai mdt nua sd hang la cd dd lain chu nen kinh le a ddy nen htj cht ddu thuc, gay thiet hai cho 1 rieu dinh. Sau khi lu 3^.403 Irong Idng sd 57.28~ ddng lien Hd can nhae, nam 1700, Giam dde thuong diem, Lun ho mang iheo" . Den thang 3 nam giam diem J. Vanld da quyet dinh ddng vTnh 1637, tau Ha Lan Grdn den Dang Ngoai. vien thuang diem Dang Ngoai. nit nhan thuyen trirdng Hac da dang cho chiia Trinh vien, thiet bi ve Batavia. Cdn a Dang Trong. hai khau dai bac. nhieu dan dugc va xin budn thuang nhan Ha Lan sau khi tha}- budn ban ban. Chiia Trinh cho phep ngudi Ha Lan khdng cdn lai nhieu. lai khd khan xa sau khi dugc dat thuang diem d Phd Hien, ngudi Ha da yeu can Dang Trong true xuat bon lai Bd Lan bit diu chii trpng Dang Ngoai. Viec nay Dao Nha va tra cac khoan ng khdng cd ket da dem lai kit qua va sd lugng to Dang qua. Ha Lan quyet dinh bo Dang Trong \iio nam 1758, ket thiic vai trd cua minh o' y\n "' Nhilu tac gia. Lich su kinh te xd hoi Viet Nam thi Nam. kyXl'll rd.\rill. NXB Tre. TP. H6 Chi Minh. 1999. tr. 109.