Bệnh học thủy sản phần 2 - Bệnh truyền nhiễm part 8

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

128
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bệnh học thủy sản phần 2 - bệnh truyền nhiễm part 8', nông - lâm - ngư, ngư nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh học thủy sản phần 2 - Bệnh truyền nhiễm part 8

179 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 H×nh 126: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh H×nh 125: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc ®ôc c¬. MÉu c¾t m« thÊy râ phï n−íc (A) c¬. MÉu c¾t m« thÊy râ phï n−íc ë gi÷a vá vµ vµ æ ho¹i tö trong c¬ kh¸c nhau víi khuÈn c¬ d−íi (A) vµ c¬ bã ( ) (X200). l¹c vi khuÈn ( ) (X400). H×nh 127: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc H×nh 128: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬. c¬. MÉu c¾t m« c¬ thÊy râ æ ho¹i tö ®−îc bao MÉu c¾t m« mang cã c¸c khuÈn l¹c ( ) nhá quanh c¸c tÕ bµo m¸u ( ) (X400). cña vi khuÈn (X40).
180 Bïi Quang TÒ H×nh 129: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬. MÉu c¾t m« gan tôy cã c¸c khuÈn l¹c ( ) nhá cña vi khuÈn (X40). 6.4. ChÈn ®o¸n bÖnh: Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n lËp vi khuÈn ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh 6.5. Phßng vµ trÞ bÖnh Phßng bÖnh: nhiÖt ®é trong ao ®Ó biÕn thiªn trong ngµy qu¸ 30C; kh«ng ®Ó t«m sèc v× m«i tr−êng nu«i xÊu: thiÕu oxy hßa tan vµo buæi s¸ng; pH = 7,5-8,5; NH3, H2S = 0,01mg/l. Bãn bét ®¸ v«i theo pH (1-2kg/100m3 n−íc ao), hoÆc bãn hîp chÊt cã ho¹t chÊt clo ®Ó diÖt trïng ®¸y (tïy theo c¸c h·ng s¶n xuÊt). Cho t«m ¨n thªm vitamin C, liÒu l−îng 2-3g/1kg thøc ¨n c¬ b¶n, mçi ®ît ¨n 1 tuÇn, mçi th¸ng cho ¨n 2 ®ît. TrÞ bÖnh: ngoµi biÖn ph¸p phßng bÖnh cã thÓ cho t«m ¨n mét sè kh¸ng sinh (Amikacin hoÆc Ciprofloxancin) liÒu l−îng 100mg/1kg t«m/ngµy ®Çu vµ tõ ngµy thø 2-7 cho ¨n liÒu 50mg/kg t«m/ngµy 7. BÖnh do vi khuÈn Mycobacterium. 7.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Gièng Mycobacterium (thuéc hä Mycobacteriaceae bé Actinomycetales, líp Actinobacteria, ngµnh Actinobacteria) lµ vi khuÈn hiÕu khÝ, kh«ng di ®éng, kh«ng sinh bµo tö, h×nh que. §a sè lµ gram d−¬ng −a acid. KÝch th−íc 0,2-0,6 x 1,0-10,0 μm. Thµnh phÇn Guamin vµ Cytozin trong ADN lµ 62-70 mol%. HÇu hÕt chóng sèng tù do trong ®Êt, n−íc vµ mét sè lµ t¸c nh©n g©y bÖnh cho ng−êi vµ ®éng vËt. §èi víi c¸ n−íc ngät vµ n−íc mÆn ®· ph©n lËp ®−îc 151 loµi vµ th−êng gÆp 3 loµi: M. marinum, M. fortuitum, M. chelonae. G©y bÖnh chñ yÕu ë c¸ n−íc ngät vµ n−íc mÆn nhiÖt ®íi: M. marinum, M. fortuitum. Vi khuÈn M. marinum sinh tr−ëng chËm, nu«i cÊy sau 2-3 tuÇn khuÈn l¹c míi sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn, ë nhiÖt ®é 25oC. §Çu tiªn nu«i cÊy kh«ng sinh
181 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 tr−ëng ë 37oC, nh−ng cÊy truyÒn lÇn sau cã thÓ sinh tr−ëng ë 37oC. KhuÈn l¹c nh½n vµ −ít, xï x× vµ kh«, b»ng ph¼ng hoÆc nh« cao, ®éc lËp trªn m«i tr−êng nu«i cÊy vµ kÐo dµi theo ®−êng cÊy. KhuÈn l¹c sinh tr−ëng trong tèi kh«ng sinh s¾c tè, nh−ng sinh tr−ëng trong ¸nh s¸ng th× sinh s¾c tè mµu vµng chanh ®Õn mµu vµng cam. M. fortuitum, M. chelonae sinh tr−ëng nhanh h¬n,hinh thµnh khuÈn l¹c d−íi 7 ngµy nu«i cÊy ë 25oC. M. fortuitum sinh tr−ëng ë 37oC,c¶ hai loµi kh«ng sinh s¾c tè vµ b×nh th−êng khuÈn l¹c mµu kem ®Õn mµu b¬ (xem b¶ng 26) b¶ng 26: Mét sè ®Æc ®iÓm sinh ho¸ häc cña 3 loµi Mycobacterium. M. marinum M. fortuitum M. chlonae §Æc ®iÓm Nu«i cÊy ë 250C + + + 0 Nu«i cÊy ë 37 C - + + Møc ®é ph¸t triÓn chËm nhanh nhanh S¾c tè + - - Ph¸t triÓn Macconkey - + + Khö Nitrate NO3→NO2 - + - Sö dông Sucrose + - 7.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. C¸ xuÊt hiÖn c¸c ®èm nhá mµu tr¾ng x¸m ë da, c¬, mang sau ph¸t triÓn thµnh c¸c vÕt loÐt, v©y bÞ ho¹i tö (h×nh 130A). Trong c¬ quan néi t¹ng cã nhiÒu ®èm tr¾ng x¸m nhÊt lµ ë thËn, gan, l¸ l¸ch (h×nh 130B). A B H×nh 130: A- C¸ lãc (qña) cã c¸c vÕt xuÊt huyÕt trªn th©n; B- thËn c¸ tra bÞ ®èm tr¾ng do vi khuÈn Mycobacterium sp 7.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. Mycobacterium g©y bÖnh ë c¸ n−íc ngät vµ n−íc mÆn. c¸ n−íc ngät: c¸ qu¶ (lãc- Ophrocephalus striatus). c¸ biÓn: c¸ tr¸c (Seriola), hä c¸ håi Th¸i B×nh D−¬ng. Nh÷ng loµi M. marinum, M. fortuitum, M. chelonae chóng cã thÓ g©y bÖnh cho ®éng vËt m¸u nãng vµ ng−êi. Mét sè loµi t«m biÓn còng bÞ nhiÔm bÖnh ®èm nhá ë trªn c¸c vïng melamin vµ trong c¬, tim, mang… M. marinum th−êng g©y nhiÒu nhÊt trong3 loµi trªn g©y bÖnh ®èm da ë ng−êi, th−êng xuyªn gÆp ë khuûu tay, nh−ng còng cã thÓ gÆp ë ®Çu gèi, ngãn tay vµ bµn ch©n do qu¸ tr×nh ®i t¾m ë c¸c bÓ b¬i-gäi lµ “bÖnh ®èm bÓ b¬i” hoÆc lµm viÖc ë c¸c bÓ c¸ nhiÖt ®íi. Nh÷ng ®èm trªn da cã thÓ lë loÐt, sau kho¶ng 1 th¸ng tù ®éng khái. Tr−íc kia ph©n lËp M. marinum ë bÓ b¬i vµ ë ng−êi cho lµ mét loµi kh¸c M. bolnei (Linell vµ Norden 1954). M. fortuitum lµ t¸c nh©n c¬ héi cña ng−êi, chóng chØ g©y ¶nh h−ëng ë da khi bÞ th−¬ng, nh−ng cã tr−êng hîp ®· ph©n lËp ®−îc chóng ë phæi vµ c¸c c¬ quan néi t¹ng kh¸c cña ng−êi. M. chelonae Ýt ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi, chóng chØ nhiÔm khi tiªm kh«ng v« trïng vµ cã thÓ g©y bÖnh ë ®Çu gèi.
182 Bïi Quang TÒ 7.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý cña bÖnh vµ ph©n lËp vi khuÈn b»ng c¸c m«i tr−êng th«ng th−êng BHIA, TSA, Macconkey nhiÖt ®é thÝch hîp nu«i cÊy 20-300C, nu«i cÊy tõ 2-30 ngµy. 7.5. Phßng vµ trÞ bÖnh. - N−íc tr−íc khi dïng nu«i t«m, c¸ cÇn ph¶i khö trïng b»ng Chloramin T hoÆc B liÒu l−îng 10 ppm thêi gian 24 giê. - C¸c thøc ¨n cã nguån gèc t«m, c¸ ®· nhiÔm Mycobacterium cÇn ph¶i nÊu chÝn kü ®Ó phßng mÇm bÖnh x©m nhËp. - Trén víi thøc ¨n tinh mét sè kh¸ng sinh ®Ó phßng vµ trÞ bÖnh. 8. BÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë c¸ (bÖnh h×nh trô- Columnaris Disease). 8.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. T¸c nh©n g©y bÖnh h×nh sîi c¸ lµ vi khuÈn Flexibacter columnaris (Syn. Cytophaga columnaris) thuéc hä Flexibacteraceae, bé Sphingobacteriales, líp Sphingobacteria, ngµnh Bacteroideles. Vi khuÈn h×nh que (d¹ng sîi) mÒm m¹i. Trong c¸c mÉu m« nhiÔm bÖnh thÊy râ nhiÒu vi khuÈn d¹ng sîi m¶nh dÎ. Trong c¸ mÉu m« nhiÔm bÖnh thÊy râ nhiÒu vi khuÈn chuyÓn ®éng l−ít nhÑ nhµng vµ tËp hîp thµnh mét trô h×nh khèi nªn cã tªn gäi lµ bÖnh h×nh trô (H×nh 131A). C¸c khèi trô còng chuyÓn ®éng uèn cong. Vi khuÈn Gram ©m, d¹ng h×nh que dµi m¶nh dÎ (d¹ng sîi m¶nh) kÝch th−íc 0,3-0,5 x 3-8 μm. Vi khuÈn ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng Cytophaga agar (gåm Trypton 0,05%; nÊm men 0,05 %; acetat natri 0,02 % ; cao thÞt bß 0,02% vµ Agar 0,9%; pH=7,2-7,4 (Theo Anacker vµ Ordal, 1959). KhuÈn l¹c mµu vµng xanh, mÐp kh«ng ®Òu vµ dÝnh chÆt vµo m«i tr−êng. D−íi kÝnh soi næi (40 lÇn), mÐp khuÈn l¹c d¹ng dÔ c©y (H×nh 131B). Khi nhá dung dÞch KOH 20% trªn khuÈn l¹c mµu vµng chuyÓn sang mµu n©u. Trong m«i tr−êng láng (Cytophaga Broth) vi khuÈn mäc thµnh ®¸m hoÆc mµng máng trªn bÒ mÆt cña m«i truêng. Khi l¾c nhÑ chóng ph¸t triÓn ®ång nhÊt Theo Bernadet vµ Crymont (1989) trong m«i tr−êng láng Cryptophaga Broth cho thªm 0,1 hoÆc 0,5 % NaCl, nhiÖt ®é 10-330C hiÕu khÝ b¾t buéc. Vi khuÈn F. columnaris ph¸t triÓn m¹nh. Vi khuÈn ph¶n øng Catalase vµ Cytocrome oxidae d−¬ng, chuyÓn Nitrit thµnh Nitrat, sinh khÝ H2S. Vi khuÈn kh«ng thuû ph©n cellulose, carboxymethyl, Kitin, tinh bét assculin, vµ Agar kh«ng sinh axid tõ c¸c lo¹i ®−êng trong m«i tr−êng ®−êng muèi am«n. Vi khuÈn thuû ph©n Gelatin Casein vµ Tyrosine .. c¸c axid amin: arginine, Lysine, Ornithinevi khuÈn kh«ng ph¶n øng amin: Arginine, Lysine, Ornithine vi khuÈn kh«ng ph¶n øng Dihydrolase vµ Decarboxylase. Tû lÖ G + C trong ADN cña F. columnaris lµ 30 - 43mol%.
183 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 H×nh 131A: Khèi h×nh trô cña F. columnaris trªn H×nh 131B: KhuÈn l¹c cña F. columnaris ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng mÐp cña tæ chøc nhiÔm bÖnh Cytophaga agar. MÐp khuÈn l¹c h×nh rÔ c©y. H×nh 132A: Vi khuÈn d¹ng sîi trong c¬ c¸ song nhiÔm bÖnh - T¸c nh©n g©y bÖnh h×nh sîi c¸ n−íc mÆn lµ vi khuÈn F. maritimus vi khuÈn kh«ng ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng Cytophaga cã céng thªm NaCl thay cho n−íc biÓn, chóng ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng cã thªm Ýt nhÊt 30% n−íc biÓn. Vi khuÈn ph¸t triÓn cã nhu cÇu muèi KCl còng nh− muèi NaCl, ion Ca++ kÝch thÝch sù sinh tr−ëng cßn ion SO4++ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn (theo Khikida vµ ctv, 1979). Trªn m«i tr−êng Cytophaga agar cã n−íc biÓn, khuÈn l¹c cã mµu vµng xanh, dµn réng máng, kh«ng cã mÐp, dÝnh chÆt vµo agar. S¾c tè kh«ng biÕn ®æi, m«i tr−êng láng kh«ng l¾c trªn mÆt vi khuÈn ph¸t triÓn thµnh mµng máng. Vi khuÈn míi nu«i cÊy gram ©m, h×nh que m¶nh dÎ uèn cong. Tuú theo tuæi nu«i cÊy vi khuÈn ng¾n h¬n vµ cã h×nh trßn. Nh÷ng tÕ bµo vi khuÈn h×nh cÇu kh«ng gÆp ë giai ®o¹n míi nu«i cÊy. Vi khuÈn kh«ng cã tiªn mao nh−ng chuyÓn ®éng uèn cong l−ít trªn bê mÆt −ít. Vi khuÈn F. maritimus kh«ng tËp hîp thµnh khèi h×nh trô nh− vi khuÈn F. columnaris mµ chóng tËp hîp thµnh khèi ë c¸c mÐp m« nhiÔm bÖnh khi quan s¸t mÉu t−¬i. Vi khuÈn F. maritimus cã: Catalase, Cytochrome oxidase d−¬ng, thuû ph©n Casein, Gelatin, Tributyrin vµ Tyrosin. Vi khuÈn kh«ng s¶n sinh H2S vµ Indol. Vi khuÈn dïng nguån Carbon
184 Bïi Quang TÒ vµ Nitrogen ®Ó sinh tr−ëng nh− Tryptone, nÊm men, acid Casamin. Vi khuÈn cã thÓ thuû ph©n Agar, Cellulose, kitin, tinh bét vµ Aessulin, khö Nitrite thµnh Nitrate. Kh«ng sinh acid trong c¸c ®−êng Glucose, Galactose, Fructose, Mantose, Lactose, Sucrose, Sorbose, Maltose, Cellobiose, Trehalose, Xylose, Rhamnose, Rafinose, Dextrin, Glycogen, Inulin, Glycorol, Adonitol, Mannitol, Dulcitol, Serbitol, Inostol hoÆc Salicin (theo Wakabayashi vµ ctv, 1986). Tû lÖ G + C trong ADN cña F. maritimus lµ 29-32,5 mol%. 8.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. DÊu hiÖu ®Çu tiªn xuÊt hiÖn c¸c ®èm tr¾ng trªn th©n, ®Çu, v©y, mang. C¸c ®èm lan réng thµnh c¸c vÕt loÐt, xung quanh mµu ®á, ë phÇn gi÷a mµu vµng hoÆc x¸m, da c¸ cã thÓ bÞ lét ra vÕt loÐt lan réng. C¸c mÐp v©y biÕn mµu sau lan dÇn tíi gèc v©y, c¸c v©y ho¹i tö côt dÇn (h×nh 133). Trªn mang xuÊt hiÖn c¸c vÕt loÐt, t¬ mang bÞ ph¸ huû lµm c¸ ng¹t thë (h×nh 134). BÖnh kh«ng g©y th−¬ng tÝch lín trong c¸c c¬ quan néi t¹ng. BÖnh th−êng x¶y ra khi c¸ nhèt víi mËt ®é dµy, m«i tr−êng nghÌo dinh d−ìng. A B H×nh 134: C¸ diÕc bÞ bÖnh vi khuÈn d¹ng sîi C (F. columnaris). C¸c vÕt loÐt trªn mang, trªn th©n vµ v©y. H×nh 133 A,B,C: c¸ song gièng bÞ bÖnh ho¹i tö côt ®u«i. 8.3. Ph©n bè vµ lan tryÒn bÖnh. BÖnh ph©n bè réng kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, ®· gÆp ë ch©u Mü, ch©u ¢u, ch©u ¸. NhiÒu loµi c¸ n−íc ngät ®· nhiÔm bÖnh h×nh trô: c¸ tr×nh- Anguilla japonica, A. anguilla; c¸ Misgurnus anguillicaudatus; c¸ vµng- Carassius auratus; c¸ chÐp Cyprinus carpio; c¸ tr¾m cá Ctenopharyngodon idellus; c¸ Plecoglossus altivelis; c¸ r« phi Oreochromis mossambicus; c¸ Esox lucius; c¸ Tinca tinca; c¸ tr©u Ictalurus melas; c¸ nheo Siluris glanis; c¸ håi Oncorhynchus mykiss; c¸ Salvelinus fontinalis. ë ®«ng nam ¸ bÖnh ®· g©y ra ë c¸ trª vµng Clarias macrocephalus giÕt chÕt 90% c¸ trª gièng trong ao nu«i trong vßng 24h (kabata, 1985). Ngoµi ra, ë biÓn cã c¸ vÒn ®á-Pagrus major, c¸ vÒn ®en-Acanthopagrus schlegeli, c¸
185 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 b¬n nhËt- Paralichthys olivaceus. Trong c¸c tr¹i s¶n xuÊt gièng c¸ biÓn, nu«i c¸ h−¬ng trong lång trªn biÓn, bÖnh h×nh trô th−êng x¶y ra. ë n−íc ngät, bÖnh th−êng xuÊt hiÖn g©y c¸ chÕt ë nhiÖt ®é 20-350C, d−íi 150C Ýt khi xuÊt hiÖn bÖnh. Theo Wakabayashi vµ Egusa, 1972 ®· thÝ nghiÖm trªn c¸ Misgurnus anguillicaudatus vÒ sù ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn bÖnh h×nh trô. Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm b»ng c¸ch nu«i c¸ trong n−íc cã mËt ®é vi khuÈn F. columnaris lµ 106 tÕ bµo/ml ë c¸c thang nhiÖt ®é 5-350C (kho¶ng c¸ch mçi l« lµ 50C). KÕt qu¶ c¸c l« tõ 5-100C c¸ kh«ng chÕt; 150C cã 25% c¸ chÕt bÖnh; 20-350C c¸ chÕt bÖnh hÕt. Thêi gian c¸ chÕt bÖnh lµ 7,0; 3,0; 1,8; 1,0 ngµy ë c¸c l« nhiÖt ®é 15; 20; 25 vµ 350C. ë n−íc mÆn bÖnh th−êng xuÊt hiÖn vµo mïa xu©n khi ®−a c¸ tõ bÓ −¬ng ra lång l−íi sau 1-2 tuÇn, cì c¸ 6 cm. MÆc dï nhiÖt ®é n−íc t¨ng, vi khuÈn còng ph¸t triÓn, nh−ng vµo mïa hÌ vµ mïa thu bÖnh kh«ng ph¸t. Thùc tÕ cho biÕt r»ng c¸ vÒn ®á cã tû lÖ nhiÔm bÖnh ë nhiÖt ®é d−íi 150C cao h¬n c¸ vÒn ®en. Do ®ã, ë mét sè lång nu«i c¸ vÒn ®á ®· nhiÔm bÖnh trong khi ®ã c¸ vÒn ®en kh«ng nhiÔm bÖnh. ë ViÖt nam, nu«i c¸ lång biÓn kh«ng nhiÒu, nh−ng mét sè lång nu«i c¸ mó (c¸ song) mËt ®é dµy vµo mïa xu©n vµ mïa thu cã thÓ xuÊt hiÖn bÖnh h×nh sîi (h×nh 133). Vi khuÈn d¹ng sîi g©y bÖnh ë nhiÒu loµi ®éng vËt thuû s¶n n−íc ngät vµ n−íc mÆn; c¸, Basa.... 8.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý vµ phan lËp vi khuÈn b»ng m«i tr−êng chän läc cña Flexibacter lµ Cytophaga agar vµ thö c¸c ph¶n øng sinh ho¸ ®Ó ph©n lo¹i. 8.5. Phßng trÞ bÖnh. ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp: chó ý c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i tèt, th¶ c¸ mËt ®é võa ph¶i, cho c¸ ¨n thøc ¨n ®ñ l−îng vµ chÊt. Dïng mét sè kh¸ng sinh cho c¸ ¨n ®Ó phßng trÞ bÖnh: Oxytetracyline, Sulphonamid liÒu t−¬ng øng 220 mg/kg c¸/1 ngµy vµ 50-75 mg/ kg c¸/1 ngµy cho c¸ ¨n 10 ngµy liªn tôc. 9. BÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë t«m. 9.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. T¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu lµ vi khuÈn d¹ng sîi: Leucothrix mucor, Thiothrix sp (thuéc Thiotrichaceae, bé Thiotrichales, líp Gammaproteobacteria, ngµnh Proteobacteria) ngoµi ra cã thÓ gÆp mét sè vi khuÈn d¹ng sîi kh¸c: Cytophaga sp, Flexibacter sp (thuéc hä Flexibacteraceae, bé Sphingobacteriales, líp Sphingobacteria, ngµnh Bacteroideles), Flavobacterium sp (thuéc hä Flavobacteraceae, bé Flavobacterales, líp Flavobacteria, ngµnh Bacteroideles)... c¸c vi khuÈn nµy cã thÓ ®éc lËp hoÆc phèi hîp víi nhau g©y bÖnh tËp trung nhiÒu ë mang, th©n vµ c¸c phÇn phô. C¸c vi khuÈn d¹ng sîi thuéc hä Flexibacteraceae chØ cã giai ®o¹n tÕ bµo dinh d−ìng, chóng kh«ng h×nh thµnh qu¶ thÓ vµ kh«ng h×nh thµnh bµo tö. Chóng lµ vi sinh vËt ho¹i sinh sèng tù do trong n−íc biÓn vµ cöa s«ng. Chóng cã thÓ b¸m trªn bÒ mÆt ngoµi cña nhiÒu loµi ®éng vËt thuû sinh. Chóng cã kh¶ n¨ng ph©n gi¶i xenlulose vµ kitin vµ nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬ kh¸c. 9.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. T«m m¾c bÖnh vi khuÈn d¹ng sîi th−êng yÕu, ho¹t ®éng khã kh¨n. Quan s¸t trªn kÝnh hiÓn vi phãng ®¹i 100 lÇn, cã thÓ nh×n râ vi khuÈn trªn bÒ mÆt c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ ë ®Çu mót c¸c phÇn phô, ë t«m lín vi khuÈn ph¸t triÓn ë c¶ ch©n b¬i, r©u, bé phËn phô cña miÖng, trªn
186 Bïi Quang TÒ mang. Khi t«m nhiÔm bÖnh nÆng mang ®æi mµu tõ vµng sang xanh hoÆc n©u. Lóc ®è t«m lê ®ê, bá ¨n khã lét x¸c vµ chÕt hµng lo¹t. A B D C E F H×nh 135 A,B : Mang t«m nhiÔm vi khuÈn d¹ng sîi Leucothrix mucor møc ®é nÆng - mÉu t−¬i kh«ng nhuém (h×nh A-300 lÇn; h×nh B- 450 lÇn); C,D : Vi khuÈn d¹ng sîi Leucothrix mucor trªn mang vµ phÇn phô t«m gièng, mÉu t−¬i kh«ng nhuém (h×nh C- 1500 lÇn; h×nh D- 2300 lÇn); E,F : MÉu m« bÖnh häc t«m gièng nhiÔm Leucothrix mucor møc ®é nÆng. Chó ý c¸c khuÈn l¹c vi khuÈn trªn bÒ mÆt vá kitin ( ) nh−ng nã kh«ng x©m nhËp vµo trong vµ kh«ng g©y ph¶n øng viªm cho vËt chñ. Nhuém mµu H & E (h×nh E- 900 lÇn; h×nh F - 1500 lÇn) 9.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. BÖnh th−êng gÆp ë giai ®o¹n Êu trïng Mysis vµ Postlarvae cña t«m he. ë Th¸i Lan vi khuÈn d¹ng sîi th−êng xuÊt hiÖn ë Postlarvae 10. ë ViÖt Nam khu vùc −¬ng Êu trïng t«m biÓn cña
187 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 MiÒn Trung vi khuÈn d¹ng sîi xuÊt hiÖn nhiÒu ë giai ®o¹n Mysis 2-3 vµ giai ®o¹n Postlarvae khi nu«i mËt ®ä dµy, m«i tr−êng ®¸y bÈn do tÝch tô thøc ¨n thõa vµ vá artemia. C¸c ao −¬ng gièng vµ nu«i t«m thÞt th−êng gÆp kh¸ phæ biÕn vi khuÈn d¹ng sîi, khi hµm l−îng h÷u c¬ trong ao qu¸ lín vµ nu«i mËt ®é dµy. 9.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý vµ quan s¸t trªn kÝnh hiÓn vi nh÷ng mÉu t«m nghi bÖnh, x¸c ®Þnh c¸c vi khuÈn d¹ng sîi ký sinh trªn c¸c phÇn phô, mang nh− nh÷ng bói b«ng. 9.5. Phßng vµ trÞ bÖnh - Phßng bÖnh: Lu«n gi÷ n−íc trong s¹ch, bÓ −¬ng ph¶i xi ph«ng ®¸y bÓ, h¹n chÕ thøc ¨n d− thõa hoÆc c¸c mïn b·i ®¸y ao qu¸ nhiÒu. MËt ®é −¬ng nu«i võa ph¶i. Thøc ¨n cho t«m thµnh phÇn dinh d−ìng tèt vµ hîp cì tõng giai ®o¹n cña t«m. - TrÞ bÖnh: Dïng hîp chÊt cña ®ång: CuSO4, CuCl2 ®Ó ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn d¹ng sîi. Phun CuS04 Nång ®é 0,5-1,0ppm sau 2-4 giê thay n−íc. Phun KMn04, nång ®é 2,5 - 5,0ppm, thêi gian 4 giê. Phun Formalin, nång ®é 50-100ppm, thêi gian 4-8 giê; nång ®é 25ppm, thêi gian v« ®Þnh. Phun Chloramine nång ®é 5ppm thêi gian v« ®Þnh Rifamycin nång ®é 1-10 ppm thêi gian v« ®Þnh Neomycin nång ®é 10 ppm thêi gian v« ®Þnh Streptomycin nång ®é 1-4 ppm thêi gian v« ®Þnh 10. BÖnh thèi mang ë c¸ 10.1. T¸c nh©n g©y bÖnh T¸c nh©n g©y bÖnh lµ vi khuÈn d¹ng sîi Myxococcus piscicolas (thuéc hä Myxococcaceae, bé Myxococcales, líp Deltaproteobacteria, ngµnh Proteobacteria). Vi khuÈn cã h×nh sîi, mÒm dÔ uèn cong, hai ®Çu trßn, th−êng h¬i cong, cã lóc thµnh nöa vßng trßn, h×nh ch÷ U. KÝch th−íc vi khuÈn 0,8 x 2-2,4 μm, c¸ biÖt cã vi khuÈn dµi tíi 37μm. Vi khuÈn b¾t mµu Gram ©m, sinh s¶n b»ng ph−¬ng ph¸p c¾t ngang, kh«ng cã tiªn mao, vËn ®éng theo kiÓu tr−ît hoÆc rung l¾c. Sinh tr−ëng nhanh trªn mÆt m«i tr−êng ®Æc. KhuÈn l¹c d¹ng khuÕch t¸n, lóc ®Çu cã mµu s¾c gièng cña m«i tr−êng th¹ch, sau ®ã tõ mµu vµng nh¹t chuyÓn sang mµu vµng ¸nh. MÐp khuÈn l¹c h×nh rÔ c©y, ë gi÷a h¬i låi, ®−êng kÝnh nhá h¬n 3 mm. NÕu trªn mÆt ®Üa m«i tr−êng cÊy th−a, ë nhiÖt ®é 21-250C th−êng sau 48 giê ë gi÷a khuÈn l¹c mäc mét qu¶ h×nh nãn nhá mµu vµng tr¾ng, bÒ mÆt tr¬n cã tÝnh chiÕt quang. Vi khuÈn sinh tr−ëng tèt ë m«i tr−êng cã tÝnh pH =6,5-7,5, kh«ng sinh tr−ëng ë pH8,5. NhiÖt ®é 250C vi khuÈn sinh tr−ëng tèt, tÝnh ®éc m¹nh, nhiÖt ®é 180C sinh tr−ëng chËm nh−ng tÝnh ®éc m¹nh. NhiÖt ®é 350C sinh tr−ëng tèt nh−ng tÝnh ®éc yÕu. NhiÖt ®é 400c sinh tr−ëng chËm tÝnh ®éc yÕu, nhiÖt ®é 40C kh«ng sinh tr−ëng, 650C vi khuÈn chÕt sau 5 phót. Ngoµi ra cã thÓ gÆp vi khuÈn d¹ng sîi: Flavobacterium branchiophila vµ Flexibacter columnaris ký sinh trªn mang (xem bÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë c¸.
188 Bïi Quang TÒ 10.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. C¸c t¬ mang thèi n¸t, cã dÝnh bïn, líp biÓu b× phÝa trong l¸ mang xung huyÕt. C¸c tÕ bµo tæ chøc mang bÞ thèi n¸t ¨n mßn dÇn vµ xuÊt huyÕt. Vi khuÈn Myxococcus piscicolas cã men ph©n gi¶i tÕ bµo, do ®ã c¸c m« tÕ bµo nhanh chãng thèi r÷a (h×nh 136). BÖnh thèi mang th−êng kÕt hîp bÖnh nhiÔm trïng do vi khuÈn Aeromonas spp di ®éng vµ Pseudomonas spp. H×nh 136: C¸ tr¾m cá bÞ bÖnh thèi mang do vi khuÈn Myxoccocus sp, mang ho¹i tö, dÝnh ®Çy bïn. 10.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh BÖnh th−êng gÆp ë c¸ tr¾m cá, tr¾m ®en, ngoµi ra bÖnh cßn gÆp ë c¸ chÐp, mÌ hoa. BÖnh xuÊt hiÖn vµo mïa xu©n, ®Çu hÌ, mïa thu, nhiÖt ®é n−íc 25-350C. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu ë c¸ nu«i lång, c¸ nu«i ao cã nhiÒu mïn b· h÷u c¬. Ng− d©n gäi lµ ” bÖnh mang ®ãng bïn”. 10.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n lËp vi khuÈn trªn c¸c m«i tr−êng th«ng th−êng ®Ó nu«i cÊy vi khuÈn. 10.5. Phßng vµ trÞ bÖnh BÖnh thèi mang th−êng cïng ph¸t sinh víi bÖnh nhiÔm trïng do vi khuÈn vµ virus nªn cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p phßng trÞ cña bÖnh nhiÔm trïng (®èm ®á) do vi khuÈn aeromonas di ®éng. 11. BÖnh ®èm tr¾ng do vi khuÈn ë t«m (bacterial white spot syndrome - BWSS) 11.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bacillus subtilis (h×nh 137 A) thuéc gièng Bacillus, hä Bacillaceae, bé Bacillales, líp Bacilli, ngµnh Firmicutes. Vi khuÈn cã kh¶ n¨ng lµ nguyªn nh©n g©y ra bÖnh ®èm tr¾ng (Wang et al. 2000) ë t«m só nu«i ë Malaysia. Vibrio cholerae còng th−êng ®−îc nu«i cÊy tõ mÉu bÖnh t«m nu«i (ë Th¸i Lan) ë c¸c ao cã pH vµ ®é kiÒm cao vµ vi khuÈn lµ nguyªn nh©n c¬ héi (thø hai). ë ViÖt Nam còng ®· nu«i cÊy ®−îc Vibrio spp (h×nh 137B) tõ c¸c mÉu ë t«m só nu«i (Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2004)
189 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 A B H×nh 137: A- Bacillus subtilis trong ®èm tr¾ng cña t«m (theo Wang et al. 2000- ¶nh KHV§T quÐt); B- Vibrio sp ph©n lËp tõ t«m só bÖnh ®èm tr¾ng (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2004) 11.2. DÊu hiÖu bÖnh lý T«m sinh tr−ëng b×nh th−êng kh«ng cã hiÖn t−îng t«m chÕt. T«m bÖnh cã c¸c ®èm tr¾ng mê ®ôc nh×n thÊy trªn vá kh¾p c¬ thÓ, khi bãc vá ra nh×n râ h¬n. §èm tr¾ng h×nh trßn nhá h¬n ®èm tr¾ng cña bÖnh virus (WSSV). Soi mÉu t−¬i d−íi kÝnh hiÓn vi ®èm tr¾ng cã d¹ng lan táa h×nh ®Þa y (h×nh 138) ë gi÷a rçng (cã hiÖn t−îng ¨n mßn) kh¸c víi ®èm tr¾ng do virus cã ®èm ®en (melanin) ë gi÷a. C¸c ®èm tr¾ng th−êng chØ ë phÝa ngoµi líp biÓu b× vµ tæ chøc liªn kÕt, Ýt nguy hiÓm víi tæ chøc phÝa trong. C¸c ®èm tr¾ng nµy cã thÓ mÊt khi t«m lét vá (Wang et al. 2000). 11.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh BÖnh ®èm tr¾ng do vi khuÈn ®−îc m« t¶ B ë t«m só nu«i ë Malaysia (Wang et al. 2000). gÆp C¸c ao nu«i th©m canh th−êng xuÊt hiÖn bÖnh ®èm tr¾ng, nh−ng test PCR bÖnh WSSV ©m tÝnh. 11.4. ChÈn ®o¸n bÖnh - Dùa trªn c¬ së soi mÉu t−¬i d−íi kÝnh hiÓn vi, quan s¸t c¸c ®èm tr¾ng lan táa h×nh ®¹i y vµ cã hiÖn t−îng ¨n mßn ë gi÷a hoÆc lç rçng (h×nh 139). - Test PCR bÖnh WSSV ©m tÝnh. - Nu«i cÊy ph©n lËp vi khuÈn trªn c¸c ®èm tr¾ng - C¾t m« biÓu b× c¸c mÉu bÖnh kh«ng xuÊt hiÖn c¸c thÓ vïi cña bÖnh WSSV, chØ gÆp c¸c tæ dÞch hãa (ho¹i tö). - Soi kÝnh kiÓn vi ®iÖn tö quÐt quan s¸t vi khuÈn trong c¸c ®èm tr¾ng (h×nh 137 A). 11.5. Phßng trÞ bÖnh KiÓm so¸t mËt ®é vi khuÈn trong n−íc ao nu«i t«m. Th−êng xuyªn thay n−íc ao nu«i. X¸c ®Þnh vi khuÈn Bacillus subtilis trong chÕ phÈm vi sinh h¹n chÕ dïng cho ao nu«i t«m, ng¨n chÆn chóng cã liªn quan ®Õn bÖnh ®èm tr¾ng do vi khuÈn. Ao ®· nhiÔm bÖnh ®èm tr¾ng do vi khuÈn dïng v«i nung (CaO) bãn cho ao liÒu l−îng 25ppm, ®Ó kh«ng lµm t¨ng ®é kiÒm trong ao vµ t¨ng pH nhanh. Dïng mét sè kho¸ng vi l−îng kÝch thÝch t«m lét vá sÏ gi¶m bít c¸c ®èm tr¾ng trªn th©n t«m.
190 Bïi Quang TÒ A B C H×nh 138: A- ®èm tr¾ng trªn vá ®Çu ngùc cña t«m nhiÔm bÖnh BWSS (theo Wang et al. 2000); B- ®èm tr¾ng trªn vá ®Çu ngùc cña t«m nhiÔm bÖnh BWSS (theo Bïi Quang TÒ, 2004); C- t«m só bÞ bÖnh ®èm tr¾ng BWSS (theo Bïi Quang TÒ, 2004)
191 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 H×nh 139: §èm tr¾ng trªn vá t«m bÞ bÖnh thÊy râ hiÖn t−îng ¨n mßn ( ) hoÆc lç rçng ë gi÷a ( ); mÉu soi t−¬i- thu H¶i Phßng 7/2004 (theo Bïi Quang TÒ)