Bênh học thủy sản tập 1 part 4

Chia sẻ: Asg Ahsva | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Triệu chứng chủ yếu của chứng viêm. - Tổ chức có màu đỏ: Tổ chức bị viêm sản sinh ra các thành phần hoá học và thần kinh cảm giác có phản xạ nên có quá trình tụ máu. Ngoài ra vùng bị viêm trao đổi chất đ−ợc tăng lên, trao đổi mỡ bị trở ngại, độ kiềm và acid mất thăng bằng, acid có nồng độ cao dễ dẫn đến trúng độc cũng có thể làm cho mạch máu nở ra vì vậy đó không những chỉ do tụ máu mà còn do hồng huyết cầu thẩm thấu ra....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bênh học thủy sản tập 1 part 4

30 Bïi Quang TÒ 2.2.3.2. TriÖu chøng chñ yÕu cña chøng viªm. - Tæ chøc cã mµu ®á: Tæ chøc bÞ viªm s¶n sinh ra c¸c thµnh phÇn ho¸ häc vµ thÇn kinh c¶m gi¸c cã ph¶n x¹ nªn cã qu¸ tr×nh tô m¸u. Ngoµi ra vïng bÞ viªm trao ®æi chÊt ®−îc t¨ng lªn, trao ®æi mì bÞ trë ng¹i, ®é kiÒm vµ acid mÊt th¨ng b»ng, acid cã nång ®é cao dÔ dÉn ®Õn tróng ®éc còng cã thÓ lµm cho m¹ch m¸u në ra v× vËy ®ã kh«ng nh÷ng chØ do tô m¸u mµ cßn do hång huyÕt cÇu thÈm thÊu ra. - Tæ chøc s−ng: Do dÞch thÓ thÈm thÊu ra, do vi khuÈn vµ c¸c s¶n vËt trao ®æi chÊt ph©n gi¶i ra nhiÒu ph©n tö nhá, ¸p suÊt thÈm thÊu t¨ng, tæ chøc bÞ viªm dÔ dµng s−ng to. - Tæ chøc bÞ nãng: NhiÖt ®é bªn trong c¬ thÓ cao h¬n bªn ngoµi, m¸u tõ bªn trong ch¶y ra ngoµi nªn vïng viªm cã c¶m gi¸c nãng, c¸, t«m ®éng vËt m¸u l¹nh nªn nhiÖt ®é bªn ngoµi vµ trong c¬ thÓ chªnh lÖch kho¶n 20C v× vËy kh«ng cã hiÖn t−îng nãng ë tæ chøc bÞ viªm. - Tæ chøc vïng viªm bÞ ®au: C¬ chÕ ®au ë vïng viªm cña tæ chøc kh¸ phøc t¹p, c¸c chÊt thÈm thÊu ra cã s¶n vËt lµm ®au, ngoµi ra cßn cã thÓ do bÞ ®Ì nÐn. §èi víi c¸, t«m c¶m gi¸c nµy khã biÕt ®−îc. - C¬ n¨ng cña tæ chøc c¬ quan bÞ thay ®æi: Tæ chøc cã chøng viªm c−êng ®é vµ n¨ng lùc co gi·n cña c¬ gi¶m, niªm m¹c ph©n tiÕt ra nhiÒu niªm dÞch nh−ng lóc nghiªm träng l¹i ngõng ph©n tiÕt niªm dÞch. C¸c c¬ quan néi t¹ng bÞ viªm kh«ng cã mét sè triÖu chøng nh− nãng, ®au vµ ®á v× néi t¹ng nhiÖt ®é cao, thÇn kinh c¶m gi¸c thiÕu. Viªm côc bé cã khi còng cã triÖu chøng toµn th©n nh− ph¸t nãng, b¹ch cÇu t¨ng. 2.2.3.3. KÕt qu¶ cña chøng viªm. Chøng viªm cã thÓ g©y ra cho c¬ thÓ sinh vËt hËu qu¶ nghiªm träng nh−ng ®©y lµ mét ph¶n øng ®Ó phßng vÖ c¬ thÓ. Th«ng qua ph¶n øng ®Ó tiªu trõ nguyªn nh©n g©y bÖnh, phôc håi tæn thÊt do bÖnh g©y ra nh− thÈm thÊu ra thµnh phÇn dÞch thÓ trong m¸u vµ b¹ch huyÕt cÇu, lµm s¹ch nh÷ng tÕ bµo chÕt, c¸c chÊt dÞ d¹ng, lµm lo·ng nh÷ng s¶n vËt cã h¹i. Tuy vËy c¸c chÊt thÈm thÊu ra sÏ trë thµnh m«i tr−êng nu«i d−ìng vi khuÈn, c¸c chÊt ph©n gi¶i ra ®éc víi c¬ thÓ do ®ã chøng viªm ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh ý nghÜa tÝch cùc bÞ t¸c dông cã h¹i triÖt tiªu, c¬ thÓ sinh vËt l·nh hËu qu¶ kh«ng tèt. KÕt qu¶ sau cïng cña chøng viªm trªn tæ chøc c¬ thÓ sinh vËt: - TuyÖt ®¹i bé phËn chøng viªm cña c¬ thÓ sinh vËt kÕt thóc tèt nhÊt lµ viªm cÊp tÝnh, sau mét thêi gian ng¾n cã thÓ th«ng qua hÊp thô, t¸i sinh liÒn l¹i vµ c¬ n¨ng cña c¬ thÓ hoµn toµn håi phôc. - Trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña chøng viªm, tÕ bµo ch¾c bÞ ph¸ ho¹i qu¸ nÆng, lóc tu bæ kh«ng thÓ håi phôc kÕt cÊu ban ®Çu ph¶i thay thÕ b»ng mét tæ chøc míi do tÕ bµo sîi v−µ s¶n sinh hoÆc nh÷ng chÊt thÈm thÊu ra kh«ng bÞ hÊp thô hÕt vµ th¶i ra ngoµi mµ sau khi biÕn ®æi h×nh thµnh chÊt sîi dÝnh l¹i. Lóc nµy chøng viªm ®· ®×nh chØ l−u l¹i lµ tr¹ng th¸i bÖnh lý. C¸c tæ chøc c¬ quan c¬ n¨ng cã gi¶m nh−ng møc ®é cã kh¸c nhau. 2.2.4. Tu bæ, ph×, t¨ng sinh. 2.2.4.1. Tu bæ cña tæ chøc c¬ quan: TÕ bµo tæ chøc cña c¬ thÓ sinh vËt sau khi ®· bÞ huû ho¹i tiÕn hµnh håi phôc l¹i, qu¸ tr×nh ®ã gäi lµ tu bæ. C¬ së sinh vËt häc cña tu bæ lµ t¸i sinh cña c¸c tÕ bµo tæ chøc. N¨ng lùc t¸i sinh cña c¸c tÕ bµo tæ chøc phô thuéc vµo chñng lo¹i, giai ®o¹n ph¸t dôc, t×nh h×nh søc khoÎ cña c¬ thÓ sinh vËt ngoµi ra cßn sù cung cÊp m¸u vµ chÊt dinh d−ìng cña tæ chøc. - HÖ thèng ph¸t sinh ¶nh h−ëng ®Õn t¸i sinh: §éng vËt cã hÖ thèng ph¸t sinh cµng thÊp n¨ng lùc t¸i sinh cµng cao vµ ng−îc l¹i nh− ®éng vËt thuû tøc chØ cÇn gi÷ l¹i 1/4 c¬ thÓ còng cã thÓ håi phôc l¹i 1 c¬ thÓ hoµn chØnh nh−ng ®éng vËt cã vó chØ mÊt 1 ngãn ch©n còng khã håi phôc l¹i. Nh− vËy ®éng vËt cµng cao muèn t¸i sinh yªu cÇu ®iÒu kiÖn nghiªm kh¾c h¬n.
31 BÖnh häc thñy s¶n - Ph©n ho¸ cña tæ chøc ¶nh h−ëng kh¶ n¨ng t¸i sinh: Tæ chøc ph©n ho¸ cµng cao n¨ng lùc t¸i sinh l¹i cµng thÊp vµ ng−îc l¹i nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tæ chøc t¸i sinh thÊp n¨ng lùc ph©n ho¸ ®Òu cao. - Sù ph¸t dôc cña c¬ thÓ còng ¶nh h−ëng ®Õn t¸i sinh tÕ bµo: Tæ chøc c¬ thÓ sinh vËt thêi kú ph«i thai n¨ng lùc t¸i sinh m¹nh nhÊt, thêi kú giµ n¨ng lùc t¸i sinh thÊp. Kh¶ n¨ng t¸i sinh tÕ bµ tæ chøc cßn quan hÖ ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, sù khoÎ m¹nh cña bé m¸y tuÇn hoµn vµ ®iÒu kiÖn dinh d−ìng. - T×nh h×nh cña c¬ thÓ ¶nh h−ëng ®Õn t¸i sinh tÕ bµo bao gåm ®iÒu kiÖn sèng, tr¹ng th¸i hÖ thèng thÇn kinh, hÖ thèng tuÇn hoµn,...®· chi phèi n¨ng lùc t¸i sinh. Th−êng cã 2 lo¹i t¸i sinh: - T¸i sinh sinh lý: Lµ hiÖn t−îng b×nh th−êng xÈy ra trong sinh ho¹t, biÒu hiÖn tÕ bµo míi thay thÕ cho tÕ bµo ®· giµ nh− hång cÇu míi bæ sung. - T¸i sinh bÖnh lý: D−íi ®iÒu kiÖn bÖnh lý tÕ bµo míi thay thÕ tÕ bµo ®· chÕt. Tæ chøc võa t¸i sinh vÒ kÕt cÊu vµ c¬ n¨ng cã thÓ hoµn toµn gièng nh− tæ chøc cò nh−ng tr¸i l¹i mét sè tæ chøc mÊt ®i khi thay thÕ tæ chøc míi vÒ kÕt cÊu vµ c¬ n¨ng kh¸c h¼n chñ yÕu do tæ chøc m« t¸i sinh bæ sung. 2.2.4.2. Ph× vµ t¨ng sinh cña tÕ bµo tæ chøc: Ph× lµ chØ tÕ bµo tæ chøc t¨ng lªn vÒ thÓ tÝch. T¨ng sinh chØ tÕ bµo tæ chøc t¨ng lªn vÒ sè l−îng. Cã khi tæ chøc t¨ng lªn vÒ thÓ tÝch còng cã khi lµ kÕt qu¶ cña c¶ ph× vµ t¨ng sinh. Ph× thËt lµ thµnh phÇn ®Ó thµnh tæ chøc c¬ quan to lªn hoÆc tÕ bµo ch¾c t¨ng lªn, c¬ n¨ng ho¹t ®éng t¨ng lªn. §ã lµ do c−êng ®é ho¹t ®éng t¨ng hay do t¸c dông cña tuyÕn néi tiÕt nh− ng−êi lao ®éng ch©n tay, vËn ®éng viªn. Ph× gi¶ lµ sù t¨ng lªn cña bé phËn gian chÊt, bé phËn tÕ bµo ch¾c kh«ng t¨ng lªn thËm chÝ cßn teo nhá, c¬ n¨ng ho¹t ®éng gi¶m. 2.2.5. U b−íu: §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, cã x−¬ng sèng vµ thùc vËt cã thÓ ph¸t sinh ra u b−íu. 2.2.5.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc tÝnh cña u b−íu: U b−íu lµ t¨ng sù qu¸ ®é cña tÕ bµo do c¸c lo¹i nguyªn nh©n g©y bÖnh nh− vËt lý, ho¸ häc, sinh vËt dÉn ®Õn. TÕ bµo t¨ng sinh th−êng h×nh thµnh khèi u cã kÕt cÊu vµ c¬ n¨ng kh¸c th−êng, kh¶ n¨ng trao ®æi chÊt vµ sinh tr−ëng rÊt m¹nh kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c tæ chøc c¬ thÓ, ph©n ho¸ cña tÕ bµo kh«ng hoµn toµn, vÒ h×nh th¸i gÇn víi tÕ bµo ph«i, kh«ng cã xu h−íng h×nh thµnh kÕt cÊu tÕ bµo tæ chøc b×nh th−êng. Sau khi xö lý nguyªn nh©n g©y bÖnh ®Æc ®iÓm trao ®æi chÊt vµ sinh tr−ëng cña tÕ bµo tæ chøc vÉn tiÕp tôc duy tr×. Thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo tæ chøc u b−íu so víi tÕ bµo tæ chøc b×nh th−êng sai kh¸c vÒ sè l−îng, thµnh phÇn n−íc nhiÒu, protein gi¶m, thÓ keo ph©n t¸n nªn søc tr−¬ng bÒ mÆt tÕ bµo gi¶m. U b−íu cã 2 lo¹i: U b−íu hiÒn tÝnh vµ u b−íu ¸c tÝnh. - U b−íu hiÒn: tÝnh sinh truëng chËm, ph©n ho¸ cña tÕ bµo t−¬ng ®èi cao, kÕt cÊu vµ trao ®æi chÊt gÇn gièng nh− tæ chøc b×nh th−êng, lóc sinh truëng tr−¬ng to cã mµng bao bäc v× vËy nªn dÔ c¾t, uy hiÕp tÝnh m¹ng kh«ng lín. - U b−íu ¸c tÝnh: Sinh tr−ëng cña tÕ bµo nhanh, cã thÓ chuyÓn dÞch, ph©n ho¸ kh«ng hoµn toµn, vÒ kÕt cÊu trao ®æi chÊt kh«ng gièng tÕ bµo b×nh th−êng, sinh tr−ëng −ít vµ tr−¬ng to nh−ng kh«ng h×nh thµnh mµng bao bäc nªn kh«ng dÔ dµng c¾t ®i, nguy h¹i tÝnh m¹ng sinh vËt lín. H¹ch vµ nh©n t−¬ng ®èi lín, nhuém mµu dÞch t−¬ng vµ h¹ch tÕ bµo b¾t mµu ®Ëm, trong cïng mét tæ chøc tÕ bµo to nhá kh«ng ®Òu, s¾p xÕp tÕ bµo hçn lo¹n kh«ng h×nh thµnh kÕt cÊu cña tæ chøc ®iÓn h×nh. U b−íu ¸c tÝnh th−êng dÉn ®Õn bÖnh toµn th©n, lµm cho dinh d−ìng kh«ng tèt, gÇy yÕu, søc ®Ò kh¸ng gi¶m, thiÕu m¸u, c¬ thÓ bÞ tróng ®éc dÇn dÇn huû ho¹i c¬ thÓ.
32 Bïi Quang TÒ 2.2.5.2. U b−íu cña c¸. C¸ cã x−¬ng bÞ u b−íu nhiÒu h¬n c¸ x−¬ng sôn. Qua thèng kª cã h¬n 60 lo¹i u b−íu kh¸c nhau, ph©n bæ ë c¸c c¬ quan kh¸c nhau nªn cã tªn gäi kh¸c nhau. -U b−íu th−îng b×: lµ u tõ th−îng b× c¸c tÕ bµo tæ chøc c¬ quan, d¹ dµy, ruét, tuyÕn sinh dôc, tuyÕn tuþ, tuyÕn gi¸p tr¹ng, bµng quang thËn, bong bãng, da, mang, m¾t, r¨ng... - U b−íu l¸ gi÷a c¸c tæ chøc c¬ quan kh«ng t¹o m¸u: u m« c¬, u mì, u x−¬ng, u m¹ch m¸u... - U b−íu c¬ quan t¹o m¸u: chñ yÕu u c¬ tæ chøc l©m ba. - U tÕ bµo s¾c tè: ë c¸ u b−íu tÕ bµo s¾c tè h¬n 10 lo¹i nh−ng u s¾c tè ®en hay g¹p h¬n c¶. 3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè g©y bÖnh cho thuû s¶n §éng vËt thuû s¶n vµ m«i tr−êng sèng lµ mét thÓ thèng nhÊt, khi chóng m¾c bÖnh lµ kÕt qu¶ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr−êng sèng. Khi ®éng vËt thuû s¶n bÞ bÖnh ph¶i cã 3 nh©n tè. - M«i tr−êng sèng. - T¸c nh©n g©y bÖnh. - VËt chñ- ®éng vËt thñy s¶n. 3.1. M«i tr−êng sèng- Environment C¸c yÕu tè m«i tr−êng ®Òu lµ c¸c mèi nguy trong nu«i trång thñy s¶n, bëi v× tû lÖ sèng, sinh s¶n vµ sinh tr−ëng cña c¸c loµi ®éng vËt thñy s¶n phô thuéc vµo m«i tr−êng thÝch hîp. Cã nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng ®Õn nu«i trång thñy s¶n, nh−ng chØ mét sè Ýt cã vai trß quyÕt ®Þnh. NhiÖt ®é vµ ®é mÆn lµ giíi h¹n quan träng cña loµi thñy s¶n nu«i ë mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh. Muèi dinh d−ìng, ®é kiÒm tæng sè vµ ®é cøng tæng sè còng lµ nh÷ng yÕu tè quan träng ®iÒu chØnh thùc vËt ph¸t triÓn mµ chóng cßn ¶nh h−ëng ®Õn sinh vËt thñy sinh lµ thøc ¨n cho ®éng vËt thñy s¶n. §é trong ®iÒu chØnh ¸nh s¸ng chiÕu vµo n−íc t¸c ®éng ®Õn sù quang hîp vµ c¸c chuçi thøc ¨n; ®é trong còng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn c¸ vµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng kh¸c. Nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng kh¸c ¶nh h−ëng cho nu«i trång thñy s¶n lµ pH, oxy hßa tan- DO, carbonic- CO2, ammoniac- NH3, nitrite- NO2 vµ hydrogen sulfide- H2S. Ngoµi ra mét sè tr−êng hîp g©y ®éc do kim lo¹i vµ thuèc trõ s©u cã thÓ g©y « nhiÔm trong nu«i trång thñy s¶n. Nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm trong nu«i trång thñy s¶n th−êng cã nång ®é thÊp h¬n bÊt cø chÊt ®éc nµo x¶y ra trong ph¹m vi hÖ thèng nu«i. 3.1.1. NhiÖt ®é n−íc: §éng v©t thuû s¶n lµ nhãm ®éng vËt biÕn nhiÖt, nhiÖt ®é c¬ thÓ cña chóng chñ yÕu phô thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc (m«i tr−êng sèng), dï chóng cã vËn ®éng th−êng xuyªn, th× kÕt qu¶ vËn ®éng sinh ra nhiÖt kh«ng ®¸ng kÓ. NhiÖt ®é n−íc qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp ®Òu kh«ng thuËn lîi cho ®êi sèng cña ®éng vËt thuû s¶n. NÕu nhiÖt ®é v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp cã thÓ dÉn ®Õn ®éng vËt thuû s¶n chÕt thËm chÝ chÕt hµng lo¹t do ®ã mçi mét loµi ®éng vËt thuû s¶n cã ng−ìng nhiÖt ®é kh¸c nhau. VÒ mïa ®«ng khi nhiÖt ®é n−íc gi¶m xuèng 13- 140C, rÐt kÐo dµi cã thÓ lµm chÕt t«m cµng xanh. NhiÖt ®é d−íi 60C hoÆc trªn 420C lµm c¸ r« phi chÕt. Khi nhiÖt ®é n−íc trong ao lµ 350C tû lÖ sèng cña t«m só (Penaeus monodon) lµ 100%, nh−ng ë nhiÖt ®é 37,50C t«m chØ cßn sèng 60%, nhiÖt ®é 400C tû lÖ t«m sèng 40%. Víi t«m l−¬ng Penaeus merguiensis ë 340C tû lÖ sèng 100%, ë 360C chØ cßn 50% t«m ho¹t ®éng b×nh th−êng, 5% t«m chÕt, ë 380C 50% t«m chÕt, ë 400C 75% t«m chÕt. Mét sè ®éng vËt bß s¸t: ba ba, rïa, l−ìng thª, Õch ë miÒn B¾c mïa ®«ng chóng hoµn toµn ngõng ho¹t ®éng, kh«ng ¨n vµ n»m tró ®«ng.
33 BÖnh häc thñy s¶n Sù thay ®æi ®ét ngét cña nhiÖt ®é (ngay c¶ trong ph¹m vi thÝch hîp) còng cã thÓ khiÕn cho ®éng vËt thuû s¶n bÞ sèc (stress) mµ chÕt. Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, nu«i d−ìng cÇn chó ý sù chªnh lÖch nhiÖt ®é vµ nhÊt lµ sù thay ®æi nhiÖt ®é ®ét ngét. NÕu nhiÖt ®é chªnh lÖch 50C cã thÓ lµm cho ®éng vËt thuû s¶n bÞ sèc vµ chÕt, tèt nhÊt kh«ng ®Ó nhiÖt ®é chªnh lÖch qu¸ 30C, biªn ®é dao ®éng nhiÖt ®é trong ngµy kh«ng qu¸ 50C. Chóng ta ph¶i chó ý khi thêi tiÕt thay ®æi nh− d«ng b·o, m−a rµo ®ét ngét, giã mµu ®«ng b¾c trµn vÒ lµm nhiÖt ®é n−íc thay ®æi ®ét ngét dÔ g©y sèc cho ®éng vËt thuû s¶n. §Çu n¨m 2002 chØ tÝnh riªng 3 tØnh Sãc Tr¨ng, B¹c Liªu vµ Cµ Mau ®· xuèng gièng 339.000 ha, ®Õn trung tuÇn th¸ng 3 ®· cã 193.271 ha (chiÕm 57%) t«m bÞ bÖnh vµ chÕt. HiÖn t−îng t«m chÕt ë mét sè tØnh ven biÓn Nam Bé ®Çu n¨m 2002 nguyªn chÝnh lµ hiÖn t−îng El-Nino ë Nam Bé nhiÖt ®é kh«ng khÝ ®· lªn 3703 C (theo Phßng dù b¸o khÝ t−îng, §µi khÝ t−îng thñy v¨n khu vùc Nam Bé- 7/5/2002), thêi l−îng n¾ng kÐo dµi trong ngµy cao h¬n møc b×nh th−êng. Trung b×nh mét ngµy, b×nh th−êng thêi gian n¾ng kÐo dµi 5-6 giê. Nh−ng hiÖn t¹i sè giê n¾ng trong ngµy kÐo dµi tõ 9-10 giê. Do ®ã thêi tiÕt kh¾c nghiÖt vµ nãng kÐo dµi, dÉn ®Õn nhiÖt ®é n−íc ë c¸c ®Çm nu«i t«m còng t¨ng cao, chóng ®· g©y sèc lµm cho t«m nu«i dÔ bÞ bÖnh vµ chÕt. 3.1.2. §é trong §é trong thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña thùc vËt phï du trong ao nu«i. §é trong cã thÓ h¹n chÕ rong ph¸t triÓn ë ®¸y ao. Sù në hoa cña thùc vËt phï du t¸c ®éng tèt víi t«m nu«i v× sÏ kÝch thÝch ®éng vËt lµ thøc ¨n cña t«m ph¸t triÓn. §é trong thùc vËt phï du c¶i thiÖn tèt cho t«m, bëi v× chóng h¹n chÕ c¸c chÊt l¬ löng, lµm tÇm nh×n cña t«m tèt h¬n, gi¶m mæi nguy cho t«m. §é trong do nång ®é c¸c chÊt mïn h÷u c¬ cao kh«ng g©y nguy hiÓm trùc tiÕp cho t«m, nh−ng g©y mÊt c©n b»ng dinh d−ìng, v× cã thÓ pH gi¶m (axit), dinh d−ìng thÊp, h¹n chÕ ¸nh s¸ng chiÕu qua dÉn ®Õn quang hîp kÐm. §é trong cña thùc vËt phï du cña ao nu«i t«m tèt nhÊt lµ 30-40cm. 3.1.3. §é mÆn §é mÆn lµ tæng sè c¸c ion cã trong n−íc, ®é mÆn ®¬n vÞ tÝnh lµ phÇn ngh×n (‰). Tæng qu¸t cña n−íc ®−îc chia ra 6 lo¹i ®é mÆn kh¸c nhau: §é mÆn mg/l ppt (‰) N−íc m−a 3 0,003 N−íc mÆt 30 0,03 N−íc ngÇm 300 0,3 N−íc cöa s«ng 3.000 3 N−íc biÓn 30.000 30 N−íc hå kÝn 300.000 300 Nh÷ng loµi c¸ biÓn vµ c¸ n−íc lî cã giíi h¹n ®é mÆn kh¸c nhau. VÝ dô theo Wu vµ Woo (1983) cho biÕt cã 13 loµi c¸ biÓn tr−ëng thµnh chÞu ®ùng ®−îc 2 tuÇn ë ®é mÆn thÊp (3, 5 vµ 10 ‰), 12 loµi sang ®−îc ë ®é mÆn 10 ‰, 6 loµi ë 5 ‰ vµ 3 loµi ë 3 ‰. Do ®ã cho nªn mét sè loµi c¸ biÓn cã kh¶ n¨ng nu«i ®−îc ë n−íc lî (cöa s«ng). Nh÷ng loµi t«m biÓn cã c¸c giíi h¹n ®é mÆn c¸c khau, t«m lít (Penaeus merguiensis) trong ao nu«i cã ®é mÆn tèt nhÊt lµ 15‰, nh−ng t«m só (P. monodon) tû lÖ sèng vµ sinh tr−ëng tèt ë giíi h¹n ®é mÆn réng h¬n lµ 5-31‰ vµ chóng cã thÓ sinh tr−ëng ë n−íc ngät mét vµi th¸ng (theo Boyd, 1987; Chakraborti, 1986). T«m ch©n tr¾ng (P. vannamei) nu«i trong ao giíi h¹n ®é mÆn tõ 15-25‰ vµ chóng cã thÓ sinh tr−ëng, sèng ë ®é mÆn thÊp h¬n tõ 0,5- 1,0‰ (theo Boyd, 1989).
34 Bïi Quang TÒ Khi ®é mÆn cña n−íc thay ®æi lín l¬n 10% trong Ýt phót hoÆc 1 giê lµm cho t«m mÊt th¨ng b»ng. T«m cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi giíi h¹n ®é mÆn thÊp hoÆc cao h¬n nÕu thay ®æi tõ tõ. T«m postlarvae trong ao nu«i bÞ sèc khi ®é mÆn thay ®æi tõ 1-2‰ trong 1 giê. Khi vËn chuyÓn t«m post. tõ 33‰, nÕu gi¶m ®é mÆn víi tû lÖ 2,5‰/giê th× tû lÖ sèng cña post lµ 82,2% vµ gi¶m tû lÖ 10‰/giê th× tû lÖ sèng cña post cßn 56,7% (theo Tangko vµ Wardoyo, 1985). Trong ao nu«i t«m ®é mÆn biÕn thiªn tèt nhÊt nhá h¬n tû lÖ 5‰/ngµy. 3.1.4. Oxy hoµ tan: §éng vËt thuû s¶n sèng trong n−íc nªn hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc rÊt cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña ®éng vËt thuû s¶n. Nhu cÇu oxy phô thuéc vµo tõng loµi, tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, tr¹ng th¸i sinh lý, nhiÖt ®é. VÝ dô ë nhiÖt ®é 250C sù tiªu hao oxy cña c¸ tr¾m cá bét lµ 1,53 mg/g/h, c¸ h−¬ng 0,51 mg/g/h, c¸ gièng 0,4 mg/g/h. Khi nhiÖt ®é t¨ng th× l−îng tiªu hao oxy cña c¸ còng t¨ng lªn. C¸ nhiÖt ®íi (n−íc Êm) yªu cÇu oxy hßa tan lín h¬n 5 mg/l Ýt nhÊt lµ 16 giê trong mét ngµy ®ªm vµ oxy hßa tan nhá h¬n 5 mg/l kh«ng qu¸ 8 giê trong ngµy ®ªm, nh−ng oxy hßa tan kh«ng thÊp d−íi 3 mg/l. Duy tr× cho mét quÇn thÓ c¸ tåi nhÊt th× l−îng oxy hßa tan nhá h¬n 5 mg/l kh«ng qu¸ 8 giê trong ngµy ®ªm vµ oxy hßa tan kh«ng thÊp d−íi 2 mg/l (theo McKee vµ Wolf, 1963). Do ®ã ®iÒu kiÖn l−îng oxy hßa tan 3 mg/l hoÆc thÊp h¬n lµ mèi nguy hiÓm cho c¸. thÝ dô c¸ v−îc (chÏm) nu«i lång ë Songkhla- Th¸i lan chÕt do m«i tr−êng n−íc bÞ nhiÔm bÈn trong ®ã l−îng oxy hßa tan vµo ban ®ªm gi¶m xuèng 1,3 mg/l, khi oxy hßa tan 3,10-3,85 mg/l cã hiÖn t−îng c¸ v−îc chÕt (theo Tookwinas, 1986). Nhu cÇu oxy hoµ tan trong n−íc tèi thiÓu cña t«m lµ 5 mg/l. Tr−êng hîp oxy hoµ tan thÊp h¬n møc g©y chÕt kÐo dµi lµm cho t«m bÞ sèc, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tû lÖ sèng, t¨ng tr−ëng vµ ph¸t dôc cña chóng. Giíi h¹n g©y chÕt cña oxy hßa tan cho t«m he NhËt B¶n (P. japonicus) tõ 0,7-1,4mg/l (theo Egusa, 1961). T«m só gièng (P. monodon) vµ t«m ch©n tr¾ng gièng (P. vannamei) giíi h¹n g©y chÕt cña oxy hßa tan tõ 1,17-1,21mg/l (theo Seidman vµ Lawrence, 1985). B¶ng 1: Sù thay ®æi l−îng tiªu hao oxy cña c¸ ë nhiÖt ®é n−íc 350C so víi nhiÖt ®é n−íc 150C (%) Giai ®o¹n Loµi c¸ MÌ tr¾ng MÌ hoa Tr¾m cá C¸ h−¬ng 243 236 220 C¸ gèng 400 342 962 Nhu cÇu oxy hoµ tan trong n−íc tèi thiÓu cña c¸ lµ 3 mg/l, víi t«m lµ 5 mg/l. Tr−êng hîp oxy hoµ tan thÊp h¬n møc g©y chÕt kÐo dµi lµm cho ®éng vËt thuû s¶n bÞ sèc, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tû lÖ sèng, t¨ng tr−ëng vµ ph¸t dôc cña chóng. 3.1.5. KhÝ Cacbonic - CO2. KhÝ Cacbonic - CO2 cã trong n−íc lµ do qu¸ tr×nh h« hÊp cña ®éng vËt thuû s¶n vµ sù ph©n huû cña c¸c hîp chÊt h÷u c¬. Hµm l−îng CO2 tù do trong n−íc b×nh th−êng 1,5-5,0 mg/l. Khi CO2 ®¹t hµm l−îng CO2 lµ 25 mg/l cã thÓ g©y ®éc cho c¸. VÝ dô ng−ìng g©y chÕt c¸ h−¬ng mÌ hoa vµ nã phô thuéc vµo nhiÖt ®é nh− sau: NhiÖt ®é n−íc 200C ng−ìng g©y chÕt 32,28 mg/l. NhiÖt ®é n−íc 250C ng−ìng g©y chÕt 30,18 mg/l. NhiÖt ®é n−íc 300C ng−ìng g©y chÕt 28,45 mg/l. NhiÖt ®é n−íc 350C ng−ìng g©y chÕt 26,18 mg/l. CO2 ë trong nuíc th−êng tån t¹i ë c¸c d¹ng:
35 BÖnh häc thñy s¶n CO2 + H2O H2CO3 MT kiÒm HCO3- + H+ H2CO3 MT axit 3.1.5. pH §é pH cña n−íc ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng cña ®éng vËt thuû sinh. Tuy ph¹m vi thÝch øng ®é pH cña c¸ t−¬ng ®èi réng; c¸ biÓn pH = 7,5 - 9,0 lµ tèi −u, pH thÊp d−íi 4 hoÆc cao qu¸ 11 cã thÓ lµm cho c¸ chÕt. Thay ®æi pH ®ét ngét còng lµm cho c¸ bÞ sèc, nÕu thay ®æi pH qu¸ giíi h¹n thÝch nghi cña loµi th× c¸ chÕt. VÝ dô vËn chuyÓn c¸ håi (theo Witschi vµ Ziebell, 1979) tõ m«i tr−êng n−íc pH 7,2 ®Õn m«i tr−êng pH 7,2; 8,5; 9,0; 9,5 vµ 10. Tû lÖ sèng sau 48 giê nh− sau: pH 7,2 tû lÖ sèng 100%; pH 8,5 - 100%; pH 9,0 - 88%; pH 9,5 – 68%; pH 10 – 0%. Biªn ®é thay ®æi pH theo ®¬n vÞ thêi gian ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tû lÖ sèng cña c¸. ThÝ nghiÖm cña Murray vµ Ziebell (1984) cho biÕt tû lÖ chÕt cña c¸ håi 40% khi nu«i ë ®iÒu kiÖn pH thay ®æi tõ 8,0-9,7 trong 5 giê. Nh−ng thêigian thay ®æi lµ 5 ngµy tõ pH 8,0 lªn 9,7 tÊt c¶ c¸ håi kh«ng chÕt. VÝ dô: Mét sè khu vùc §ång b»ng S«ng Cöu Long bÞ x× phÌn mïa n−íc lò pH cña n−íc gi¶m xuèng d−íi 5 thËm chÝ gi¶m cßn pH = 3-4, ®· g©y sèc cho ®éng vËt thuû s¶n nu«i nh− t«m só n¨m 1994 ë Minh h¶i, Trµ Vinh. Trong ao nu«i t«m pH biÕn ®æi theo theo sù quang hîp cña thùc vËt trong ngµy. N−íc hÖ ®Öm kÐm th× th−êng buæi s¸ng sím khi mÆt trêi ch−a mäc ®é pH lµ 6 vµ buæi chiÒu lµ 9 hoÆc cao h¬n. Do ®ã trong ao nu«i t«m th−êng xuyªn gi÷ n−íc cã ®é kiÒm thÊp ®Ó c©n b»ng pH t¨ng cao khi qu¸ tr×nh quang hîp m¹nh. Cã mét sè tr−êng hîp ®é kiÒm cao, ®é cøng thÊp ®é pH t¨ng lªn 10 khi qu¸ tr×nh quang hîp m¹nh (theo Wu vµ Boyd, 1990). Buæi chiÒu pH qu¸ cao cã thÓ g©y chÕt Êu trïng t«m vµ ®éng vËt phï du. Thêi tiÕt kh« h¹n, n−íc tÇng mÆt bèc h¬i cã thÓ pH cao (n−íc kiÒm) vµ kh«ng phï hîp cho nu«i t«m. Trong ao nu«i t«m pH tèt nhÊt tõ 7,5-8,5 vµ biÕn thiªn trong ngµy kh«ng qu¸ 0,5 ®¬n vÞ. 3.1.6. KhÝ Chlo: Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, n−íc ë c¸c thuû vùc kh«ng cã Clo. Chlo xuÊt hiÖn do sù nhiÔm bÈn, nguån gèc chÝnh lµ c¸c chÊt th¶i nhµ m¸y, xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. Trong n−íc Clo th−êng ë d¹ng: HOCl- hoÆc Cl-: HOCl + Cl- + H+ Cl2 + H2O MT kiÒm H+ + OCl- HOCL MT axit OCl- ( O ) + Cl - Oxy nguyªn tö lµ chÊt oxy ho¸ m¹nh, cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn mang c¸ ngay c¶ khi hµm l−îng Clo thÊp. Víi pH = 6: 96% Clo hßa tan tån t¹i d−íi d¹ng HOCl. Víi pH = 9: 97% HOCl bÞ hÊp thô Chlo d−íi d¹ng HOCl ®éc h¬n OCl-. §é ®éc cña Clo phô thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc, ®é pH, hµm l−îng oxy hoµ tan. Víi hµm l−îng Clo trong n−íc 0,2-0,3 mg/l c¸ bÞ chÕt rÊt nhanh. Trong kho¶ng thêi gian d−íi 30 phót, nång ®é cho phÐp cña Clo cã thÓ lµ 0,05 mg/l. Nång ®é cho phÐp trong c¸c ao nu«i t«m, c¸ lµ < 0,003 mg/l.
36 Bïi Quang TÒ 3.1.7. §é kiÒm §é kiÒm trong n−íc chñ yÕu lµ c¸c ion HCO3- (bicarbonate kiÒm), CO32- (carbonate kiÒm), OH- (Hydroxit kiÒm), ®¬n vÞ tÝnh biÓu thÞ t−¬ng ®−¬ng mg/l CaCO3. Trong n−íc tù nhiªn ®é kiÒm kho¶ng 40mg/l hoÆc cao h¬n, n−íc cã ®é kiÒm cao gäi lµ n−íc cøng, n−íc cã ®é kiÒm thÊp gäi lµ n−íc mÒm. Theo Movle n−íc cøng cho n¨ng suÊt nu«i t«m cao h¬n n−íc mÒm. §é kiÒm ph¶n ¸nh trong n−íc cã chøa ion CO32- nhiÒu hay Ýt, trong ao nu«i t«m cã sù biÕn ®æi lín vÒ ®é kiÒm, thÊp nhÊt 5mg/l vµ cao lªn hµng tr¨m mg/l. §é kiÒm t¸c ®éng ®Õn hÖ ®Öm c©n b»ng pH: NÕu thªm CO2 th× n−íc cã chøa bicarbonate hoÆc carbonate, pH sÏ gi¶m. pH gi¶m do kÕt qu¶ ph¶n øng cña ion hydrogen (H+) víi CO32- hoÆc HCO3-. Trong n−íc tù nhiªn, CO2 lµ do qu¸ tr×nh h« hÊp cña sinh vËt vµ khuyÕch t¸n tõ kh«ng khÝ vµo, sè CO2 khuyÕch t¸n tõ kh«ng khÝ vµo kh«ng ®¸ng kÓ. L−îng CO2 t¨ng hoÆc gi¶m lµ nguyªn nh©n lµm cho pH thay ®æi. Bicarbonate lµ hÖ ®Öm chèng l¹i thay ®æi ®ét ngét cña pH. NÕu H+ t¨ng, th× H+ ph¶n øng víi HCO3- t¹o thµnh CO2 vµ n−íc, trong khi ®ã h»ng sè K kh«ng ®æi do ®ã pH chØ thay ®æi nhÑ. T¨ng OH- kÕt qu¶ chØ lµm gi¶m H+ bëi v× CO2 vµ H2O ph¶n øng m¹nh h¬n víi H+, do ®ã h»ng sè K kh«ng ®æi vµ ng¨n c¶n ®−îc sù thay ®æi lín pH. HÖ ®Öm ®−îc biÓu thÞ b»ng c«ng thøc sau: [HCO3-] pH = pK1 + log [Σ CO2] Trong hÖ ®Öm CO2 lµ axit vµ ion HCO3- lµ d¹ng muèi. ViÖc tÝnh to¸n CO2 vµ HCO3- lµ rÊt khã v× l−îng cña chóng rÊt nhá. Tuy nhiªn n−íc cã ®é kiÒm cao cã hÖ ®Öm m¹nh h¬n n−íc cã ®é kiÒm thÊp. Thµnh phÇn c¬ b¶n cña ®é kiÒm gåm: CO32-, HCO3-, OH-, SiO4-3, PO43-, NH3 vµ c¸c chÊt h÷u c¬ kh¸c, tuy nhiªn hµm l−îng chñ yÕu cã trong n−íc lµ CO32-, HCO3-, OH-. CO2 trong n−íc tù nhiªn ph¶n øng víi bicarbonate cña ®¸ vµ ®Êt, nh− hai kho¸ng kiÒm lµ ®¸ v«i (CaCO3) vµ dolomite [CaMg(CO3)2] Ca2+ + 2HCO3- CaCO3 + CO2 + H2O (1) Ca2+ + Mg2+ + 4HCO3- CaMg(CO3)2 +2 CO2 + 2H2O (2) Hai kho¸ng chÊt trªn khi sö dông ®Òu t¨ng ®é kiÒm, nh− dolomite (2) cho l−îng bicarbonate t¨ng gÊp ®«i ®¸ v«i. Trong ao nu«i t«m cã ®é kiÒm thÊp, hÖ ®Öm yÕu pH sÏ dao ®éng lín trong ngµy, cho nªn cÇn bæ xung dolomite ®Ó n©ng cao ®é kiÒm lµm cho hÖ ®Öm m¹nh sÏ ®iÒu chØnh æn ®Þnh pH trong ngµy. 3.1.8. KhÝ Ammoniac - NH3. Ammoniac - NH3 ®−îc t¹o thµnh trong n−íc do c¸c chÊt th¶i cña nhµ m¸y ho¸ chÊt vµ sù ph©n gi¶i c¸c chÊt h÷u c¬ trong n−íc: NH3 + H2O NH4OH MT axit NH+ + OH- NH4OH MT kiÒm
37 BÖnh häc thñy s¶n Sù tån t¹i NH3 vµ NH4+ trong n−íc phô thuéc vµo nhiÖt ®é, ®é pH vµ ®é mÆn cña n−íc (xem b¶ng 2 vµ 3), NH3 rÊt ®éc ®èi víi t«m. N−íc cµng mang tÝnh axit (®é pH thÊp), NH3 cµng chuyÓn sang NH4+ Ýt ®éc, m«i tr−êng cµng kiÒm NH3 cµng bÒn v÷ng vµ g©y ®éc cho t«m. Nång ®é NH3 thÊp ë 0,09 mg/l ®· g©y cho t«m cµng xanh chËm ph¸t triÓn vµ nång ®é 0,45 mg/l sÏ lµm gi¶m tèc ®é sinh tr−ëng cña t«m he (Penaeus spp) ®i 50%. Nång ®é NH3 g©y chÕt 50% ë postlarvae t«m só: LC50-24h lµ 5,71mg/l vµ LC50-96h lµ 1,26mg/l. Nång ®é NH3 giíi h¹n an toµn trong ao nu«i lµ 0,13mg/l (theo Chen vµ Chin, 1988). B¶ng 2: So s¸nh tû lÖ % NH3 kh¸c nhau trong n−íc ngät vµ n−íc lî, nhiÖt ®é 240C Tû lÖ % cña ammonia pH N−íc ngät N−íc lî cã ®é mÆn (‰) 18-22 23-27 28-31 2,05 1,86 1,74 1,70 7,6 4,99 4,54 4,25 4,16 8,0 11,65 10,70 10,0 9,83 8,4 B¶ng 3: Tû lÖ % NH3 kh¸c nhau theo pH vµ nhiÖt ®é cña n−íc ngät NhiÖt ®é 0C pH 22 24 26 28 30 32 0,46 0,52 0,60 0,70 0,81 0,95 7,0 0,72 0,82 0,95 1,10 1,27 1,50 7,2 1,14 1,30 1,50 1,73 2,00 2,36 7,4 1,79 2,05 2,35 2,72 3,13 3,69 7,6 2,80 3,21 3,68 4,24 4,88 5,72 7,8 4,37 4,99 5,71 6,55 7,52 8,77 8,0 6,76 7,68 8,75 10,00 11,41 13,22 8,2 10,30 11,65 13,20 14,98 16,96 19,46 8,4 15,40 17,28 19,42 21,83 24,45 27,68 8,6 22,38 24,88 27,64 30,68 33,90 37,76 8,8 31,37 34,42 37,71 41,23 44,84 49,02 9,0 42,01 45,41 48,96 52,65 56,30 60,38 9,2 53,45 56,86 60,33 63,79 67,12 70,72 9,4 64,54 67,63 70,67 73,63 76,39 79,29 9,6 74,25 76,81 79,25 81,57 83,68 85,85 9,8 82,05 84,00 85,82 87,52 89,05 90,58 10,0 87,87 89,27 90,56 91,75 92,80 93,84 10,2 1.1.9. Nitrite- NO2 Nitrite ®−îc sinh ra do qu¸ tr×nh chuyÓn hãa tõ ®¹m ammon nhê c¸c vi khuÈn nit¬ (Nitrobacter): NH4+ + O2 → NO2- + H+ + H2O NO2- + O2 → NO3- NÕu m«i tr−êng thiÕu oxy th× qu¸ tr×nh chuyÓn hãa ®¹m chØ ®Õn nitrite (NO2) khi ®éng vËt thñy s¶n hÊp thu ph¶n øng víi Hemoglobin t¹o thµnh Methemoglobin: Hb + NO2- = Met-Hb
38 Bïi Quang TÒ Ph¶n øng nµy s¾t trong nh©n hemoglobin cña m¸u c¸ bÞ oxy hãa thµnh s¾t, kÕt qu¶ methemoglobin mÊt kh¶ n¨ng vËn chuyÓn oxy. Nitrite g©y ®éc m¸u c¸ vµ chuyÓn thµnh mµu n©u. ë gi¸p x¸c cÊu t¹o hemocyanin lµ Cu trong nh©n thay s¾t. Ph¶n øng cña nitrite víi hemocyanin kÐm, nh−ng nitrite còng cã thÓ g©y ®éc cho gi¸p x¸c. Nång ®é g©y chÕt 50% 96 h (LC50- 96h) ë t«m n−íc ngät tõ 8,5-15,4 mg/l. T«m cµng xanh chËm ph¸t triÓn ë nång ®é nitrite 1,8-6,2 mg/l (theo Colt, 1981). N−íc lî do cã nång ®é canxi vµ clo cao nªn ®éc tè cña nitrite gi¶m, vÝ dô postlarvae t«m só (P. monodon) cã LC50-24h lµ 204mg/l vµ LC50-96 lµ 45mg/l (Chen vµ Chin, 1988). 1.1.10. Sulfide hydro - H2S. H2S ®−îc sinh ra do ph©n huû c¸c chÊt h÷u c¬ cã chøa l−u huúnh do vi sinh vËt, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn yÕm khÝ (thiÕu oxy). KhÝ ®éc H2S ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña t«m phô thuéc vµ pH cña n−íc, nÕu pH thÊp H2S sÏ rÊt ®éc (xem b¶ng 4). Nång ®é H2S trong ao nu«i cho phÐp lµ 0,02 mg/l. B¶ng 4: Tû lÖ % H2S kh¸c nhau theo nhiÖt ®é pH cña n−íc NhiÖt ®é 0 C pH 22 24 26 28 30 32 99,1 99,1 99,0 98,9 98,9 98,9 5,0 97,3 97,1 96,9 96,7 96,5 96,3 5,5 92,0 91,4 90,8 90,3 89,7 89,1 6,0 78,1 77,0 75,8 74,6 73,4 72,1 6,5 53,0 51,4 49,7 48,2 46,6 45,0 7,0 26,3 25,0 23,8 22,7 21,6 20,6 7,5 10,1 9,6 9,0 8,5 8,0 7,6 8,0 3,4 3,2 3,0 2,9 2,7 2,5 8,5 1,1 1,0 1,0 0,9 0,9 0,8 9,0 VÝ dô t«m he (Penaeus japonicus) mÊt th¨ng b»ng khi H2S lµ 0,1-0,2 mg/l vµ chÕt khi H2S lµ 0,4 mg/l. C¸c khu vùc nu«i th©m canh cã nhiÒu ao nu«i nÒn ®¸y kh«ng tÈy dän s¹ch hµm l−îng H2S trong n−íc ao nu«i ®Æc biÖt lµ ®¸y ao cã mïi thèi cña H2S, ®©y lµ mét trong n÷ng nguyªn nh©n g©y cho ®éng vËt thñy s¶n bÞ sèc vµ lµm chóng cã thÓ chÕt. Qua kh¶o s¸t khi hµm l−îng H2S trong n−íc lµ 0,037-0,093 mg/l th× trong líp bïn s©u 2 cm, hµm l−îng H2S lµ 10 mg/l. 3.1.11. C¸c kim lo¹i nÆng: Mét sè kim lo¹i nÆng: Fe, Cu, Zn, Hg, Pb, Al.....l−îng hoµ tan trong n−íc vµ ®¸y ao víi sè l−îng Ýt. C¸c kim lo¹i th−êng ë d¹ng muèi hoµ tan trong n−íc cøng, hoÆc c¸c ion kim lo¹i kÕt tña d−íi d¹ng Cacbannat. C¸c líp bïn ®¸y ao hÊp thô phÇn lín c¸c ion kim lo¹i lµm gi¶m ®¸ng kÓ nång ®é ion kim lo¹i trong n−íc. TÝnh ®éc cña chóng trong n−íc th−êng thÊp, ®éng vËt thuû s¶n chØ bÞ ¶nh h−ëng do c¸c nguån n−íc th¶i c«ng nghiÖp ®−a vµo thuû vùc kh«ng ®−îc xö lý (b¶ng 5). B¶ng 5: §éc tÝnh cña kim lo¹i nÆng víi ®éng vËt thñy s¶n (theo Boyd, 1987) LC50 96 h (μg/l) Giíi h¹n an toµn (μg/l) Kim lo¹i Cadnium- Cd 80-420 10 Chromium- Cr 2.000-20.000 100 §ång- Cu 300-1.000 25 Ch×- Pb 1.000-40.000 100 Thñy ng©n- Hg 10-40 0,10 ThiÕc- Zn 1.000-10.000 100
39 BÖnh häc thñy s¶n 1.1.12. Thuèc trõ s©u Mét sè thuèc trõ s©u dïng cho n«ng nghiÖp vµ chóng ®· ®æ vµo c¸c dßng s«ng. L−îng g©y ®éc tÝnh cña nhiÒu lo¹i thuèc trõ s©u th−êng tõ 5-100μm/l (Cope, 1964) vµ cã mét sè lo¹i ®éc tÝnh ë nång ®é thÊp h¬n. M«i tr−êng nhiÔm thuèc trõ s©u cã thÓ kh«ng diÖt hµng lo¹i t«m tr−ëng thµnh, nh−ng lµ mèi nguy cho quÇn thÓ t«m, sinh vËt thñy sinh kÐm ph¸t triÓn vµ suy tµn. Thuèc trõ s©u nhãm Chlorinate hydrocarbon nguy hiÓm nhÊt cho t«m c¸, ®éc lùc cña nhãm nµy g©y h¹i cho c¶ ®éng vËt thñy sinh n−íc ngät vµ n−íc mÆn (xem b¶ng 6). Thuèc diÖt cá dïng trong n«ng nghiÖp cã thÓ nhiÔm trong c¸c ao nu«i trång thñy s¶n. Chóng kh«ng g©y ®éc cho ®éng vËt thñy s¶n nh−ng chóng cã thÓ g©y ®éc phytoplankton (thùc vËt phï du). VÝ dô: Tucker (1987) cho biÕt r»ng thuèc diÖt cá Propanil [N-(3,4- dichlorophenyl) propanamide], th−êng dïng phun vµo ruéng lóa ®Ó diÖt cá d¹i, th× chóng lµm gi¶m kh¶ n¨ng s¶n xuÊt oxy cña nhãm thùc vËt phï du, víi nång ®é cña Propanil ë møc 20-50μg/l lµm gi¶m 25% qu¸ tr×nh s¶n sinh oxy. B¶ng 6: §éc tÝnh cña mét sè thuèc trõ s©u víi ®éng vËt thñy s¶n (theo Boyd, 1987) LC50 96 h (μg/l) Giíi h¹n an toµn (μg/l) Thuèc trõ s©u Aldrin/Dieldrin 0,20-16,0 0,003 BHC 0,17-240 4,00 Chlordane 5-3.000 0,01 DDT 0,24-2,0 0,01 Endrin 0,13-12 0,004 Heptachlor 0,10-230 0,001 Toxaphene 1-16 0,005 3.2. T¸c nh©n g©y bÖnh (MÇm bÖnh)- Pathogen T¸c nh©n g©y bÖnh lµ c¸c yÕu tè h÷u sinh lµm cho ®éng vËt thuû s¶n m¾c bÖnh gäi chung lµ t¸c nh©n g©y bÖnh. Nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh nµy do sù c¶m nhiÔm cña ®éng vËt thuû s¶n lµ vËt chñ hoÆc sù x©m nhËp cu¶ chóng vµo vËt chñ. C¸c t¸c nh©n g©y bÖnh ®−îc chia ra 3 nhãm: -T¸c nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm: Virus, Ricketsia, vi khuÈn, nÊm,. -T¸c nh©n g©y bÖnh ký sinh: Nguyªn sinh ®éng vËt (®éng vËt ®¬n bµo), giun s¸n, ®Øa,, gi¸p x¸c...(®éng vËt ®a bµo). -Mét sè sinh vËt trùc tiÕp ¨n ®éng vËt thuû sinh hay uy hiÕp ®éng vËt thuû sinh: C«n trïng n−íc, rong t¶o ®éc, søa, c¸ d÷, Õch, r¾n, ba ba, chim , r¸i c¸...vµ ®−îc gäi lµ nhãm ®Þch h¹i cña ®éng vËt thuû sinh. 3.3. VËt chñ (®éng vËt thñy s¶n)- Host C¸c nh©n tè ngo¹i c¶nh (yÕu tè v« sinh vµ h÷u sinh) t¸c ®éng th× ®éng vËt thuû s¶n kh«ng thÓ m¾c bÖnh ®−îc mµ nã phô thuéc vµo søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ víi tõng bÖnh cña vËt chñ: VËt chñ th−êng biÓu hiÖn b»ng nh÷ng ph¶n øng víi m«i tr−êng thay ®æi. Nh÷ng ph¶n øng cña c¬ thÓ cã thÓ kÐo dµi 2-3 ngµy hoÆc 2-3 tuÇn tuú theo møc ®é cña bÖnh. 3.4. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè g©y bÖnh cho thuû s¶n. §éng vËt thuû s¶n sèng ë trong n−íc hay nãi mét c¸ch kh¸c n−íc lµ m«i tr−êng sèng cña ®éng vËt thuû s¶n. §éng vËt thuû s¶n sèng ®−îc ph¶i cã m«i tr−êng sèng tèt, ®ång thêi chóng còng ph¶i cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi m«i tr−êng. NÕu m«i tr−êng sèng cña ®éng vËt