intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 7

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST
Báo xấu
114
lượt xem 31
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bệnh học thủy sản tập 3 - bệnh ký sinh trùng part 7', nông - lâm - ngư, ngư nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 7

  1. Bïi Quang TÒ 334 A B C D E H×nh 307: S¸n l¸ song chñ Centrocestus fomosanus: A,B- Bµo nang Êu trïng trong mang c¸; C- Bµo nang Êu trïng (metacercaria); D- gi¸c hót miÖng cña Êu trïng metacercaria; E- c¬ thÓ Êu trïng khi ra khái bµo nang. 2.10.3. DÊu hiÖu bÖnh lý Metacercaria ký sinh trong mang cña c¸, chóng tËp trung nhiÒu ë gèc vµ trªn c¸c t¬ mang (h×nh 307), lµm cho t¬ mang bÞ biÕn d¹ng , ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp cña c¸. C¸ bét −¬ng sau 2- 3 tuÇn, xuÊt hiÖn bµo nang (Metacercaria) Centrocestus formosanus, bµo nang ë trªn mang c¸ tõ 6-8 tuÇn. 2.10.4. Ph©n bè lan truyÒn bÖnh BÖnh s¸n l¸ song chñ ë mang c¸ ®· g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho c¸ gièng nh− c¸ tr¾m cá, c¸ mÌ, c¸ chÐp, c¸ tr«i, c¸ mÌ vinh, c¸ trª... VÝ dô th¸ng 6/1998 h¬n hai t¹ c¸ tr¾m cá h−¬ng ®−a tõ tr¹m thuû s¶n hå Nói Cèc ra nu«i lång ë ngoµi hå, sau 3 ngµy c¸ chÕt hÇu hÕt, nguyªn chÝnh c¸ bÞ nhiÔm Êu trïng Centrocestus formosanus ë mang 100%, bµo nang ký sinh dÇy ®Æc trªn t¬ mang c¸. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu ë ao nu«i bãn ph©n h÷u c¬ t−¬i vµ tÈy dän ®¸y ao kh«ng tèt. 2.10.5. ChÈn ®o¸n bÖnh ChÈn ®oµn bÖnh nµy kiÓm tra mang c¸ d−íi kÝnh hiÓn vi thÊy râ bµo nang trªn gèc vµ t¬ mang. 2.10.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ §èi víi s¸n Centrocestus formosanus ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng lµ chñ yÕu: Dïng v«i tÈy ao, xö lý ®¸y ao ®Ó diÖt ®éng vËt th©n mÒm, dïng ph©n h÷u c¬ ñ kü b»ng v«i tr−íc khi th¶ xuèng ao hå nu«i c¸. Kh«ng nªn lµm nhµ vÖ sinh trùc tiÕp trªn ao nu«i c¸
  2. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 335 2.11. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ phæi ë cua 2.11.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Fasiolata Shjabin et Schulz, 1937 Hä Paragonimidae Dollfus, 1939 Gièng Paragonimus Braun, 1899 Paragonimus westermanii (Kerbert, 1878), kÝch th−íc c¬ thÓ 9,5-14,7 x 5,27- 6,85mm, Êu trïng metacercaria ký sinh trong cua nói vµ t«m. 2.11.2. Chu kú ph¸t triÓn S¸n tr−ëng thµnh ký sinh trong phæi cña ng−êi vµ ®éng vËt cã vó. Trøng theo ®êm hoÆc ph©n vµo m«i tr−êng n−íc ph¸t triÓn thµnh Êu trïng miracidium, Êu trïng redia ký sing trong èc phæi, Êu trïng cercaria tõ èc vµo cua t«m ph¸t triÓn thµnh Êu trïng metacercaria ë c¬, mang. Ng−êi vµ ®éng vËt cã vó ¨n cua nhiÔm Êu trïng metacercaria vµo d¹ dµy theo m¸u vµo phæi ph¸t triÓn thµnh trïng tr−ëng thµnh. 2.11.3. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh Kh«ng biÒu hiÖn râ dÊu hiÖu bÖnh lý. Trong c¬ cña cua cã nhiÒu Êu trïng s¸n l¸ phæi Paragonimus. BÖnh xuÊt hiÖn quanh n¨m. C¸c loµi cua t«m n−íc ngät ®Æc biÖt lµ cua nói ë vïng T©y B¾c- S×n Hå. Tõ n¨m 1994-1998, NguyÔn V¨n §Ò vµ CTV (ViÖn sèt rÐt-ký sinh trïng-c«n trïng), Cao V¨n Viªn Vµ CTV (ViÖn Y häc l©m sµng c¸c bÖnh nhiÖt ®íi) ®· ph¸t hiÖn vïng S×n Hå cã bÖnh s¸n l¸ phæi l−u hµnh nÆng cho ®Õn nay ®· cã 12/21 x· cã bÖnh nh©n, víi tû lÖ ¨n cua n−íng 72,5%, tû lÖ nhiÔm s¸n l¸ phæi trªn ng−êi lµ 6,4-7,4%, bÖnh nh©n trÎ em chiÕm 63,2%. Tû lÖ nhiÔm s¸n l¸ phæi trªn chã 18,2-33,3%. Tû lÖ cua nhiÔm Êu trïng s¸n l¸ phæi 98,1%. H. Kino vµ CTV, 1995; NguyÔn ThÞ Lª vµ CTV, 1997, lÇn ®Çu tiªn ®· m« t¶ hai loµi s¸n l¸ phæi thuéc gièng Paragonimus (P. ohirai ký sinh ë lîn vµ P. heterotremus ký sinh ë chã). Cua nói Ranguna (Ranguna) luongprabangensis lµ vËt chñ trung gian truyÒn bÖnh tû lÖ nhiÔm Êu trïng s¸n l¸ phæi lµ 88,9%. D C A B H E F G H×nh 308: C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña s¸n l¸ phæi- Paragonemus westermani: A- c¸ thÓ tr−ëng thµnh; B- trøng; C- miracidium; D- redia giµ; E,F- metacercaria trong cua; G- c¸c loµi vËt chñ trung gian thø hai- cua nói; H- èc- vËt chñ trung gian thø nhÊt. 2.11.4. Phßng trÞ bÖnh DiÖt èc lµ vËt chñ trung gian, kh«ng dïng ph©n h÷u c¬ t−¬i bãn cho ao nu«i c¸.
  3. Bïi Quang TÒ 336 3. BÖnh do líp s¸n d©y Cestoidea Rudolphi, 1808 ký sinh g©y bÖnh ë ®éng vËt thñy s¶n. • §Æc ®iÓm chung: Líp s¸n d©y c¬ thÓ dµi, dÑp, c¬ thÓ cã nhiÒu ®èt. Còng cã mét sè gièng loµi kh«ng ph©n ®èt. §Çu biÕn ®æi thµnh c¸c c¬ quan b¸m nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. Mçi ®èt cã ®Çy ®ñ c¬ quan sinh dôc ®ùc c¸i. Trïng tr−ëng thµnh ký sinh trong ruét ®éng vËt cã x−¬ng sèng. H×nh d¹ng bªn ngoµi: C¬ thÓ s¸n d©y nh×n chung dÑp l−ng bông, cã mét sè Ýt h×nh èng trßn, chiÒu dµi c¬ thÓ 0,5 -1 cm, cã con trªn 10 cm, gåm 3 bé phËn : ®èt ®Çu, ®èt cæ vµ ®èt th©n. §èt ®Çu lµ ®èt ®Çu tiªn ë phÝa tr−íc c¬ thÓ, lµ bé phËn chñ yÕu ®Ó sinh tr−ëng cña s¸n d©y, nã ®−îc chuyªn ho¸ ®Ó b¸m vµo ký chñ.CÊu t¹o ®èt ®Çu rÊt ®a d¹ng tuú theo tõng bé nh− d¹ng gi¸c hót, d¹ng r·nh hót, d¹ng l¸ hót. Cã chñng lo¹i cßn kÐo dµi thµnh m«i vµ mãc, mét sè chñng lo¹i ®èt ®Çu tho¸i ho¸ hoÆc ph¸t triÓn kh«ng hoµn toµn (H×nh 309) §èt cæ: d−íi ®èt ®Çu lµ ®èt cæ, th−êng ®èt cæ nhá, dµi ranh giíi víi ®èt ®Çu kh«ng râ rµng, ®o¹n d−íi ®èt cæ kh«ng ngõng sinh s¶n ra ®èt míi do ®ã nÕu c¸c ®èt bÞ ®øt chØ cßn ®èt cæ còng cã thÓ ph¸t triÓn thµnh c¬ thÓ míi hoµn chØnh. §èt th©n: sau ®èt cæ lµ ®èt th©n, sè l−îng ®èt th©n cã thÓ rÊt nhiÒu,®èt th©n cµng gÇn ®èt cæ cµng non, cµng xa ®èt cæ cµng giµ . Trong c¸c ®èt th©n l¹i cã ®èt ch−a thµnh thôc, ®èt ®· thµnh thôc vµ ®èt chÝn. c¸c ®èt chÝn ë ®o¹n sau, bªn trong c¸c ®èt chøa ®Çy trøng dÔ dµng t¸ch khái c¬ thÓ mÑ ra ngoµi. CÊu t¹o bªn trong: C¬ thÓ s¸n d©y kh«ng cã thÓ xoang, bao biÓu m« c¬ cã biÓu m« ch×m. Líp ngoµi cïng cña c¬ thÓ lµ phÇn nguyªn sinh chÊt, h×nh thµnh nhiÒu nh− l«ng lµm t¨ng diÖn tÝch hÊp thô dinh d−ìng cña c¬ thÓ s¸n d©y, tiÕp theo lµ líp c¬ do c¬ vßng c¬ däc . Ngoµi ra cßn cã c¬ l−ng bông, nhu m« ®Öm chÌn gi÷a c¬ thÓ, néi quan, trong cã nhiÒu h¹t glucogen vµ cã thÓ ®¸ v«i trung hoµ acid cña dÞch tiªu ho¸. C E A B D A B H×nh 310: C¬ quan sinh dôc cña s¸n d©y: A- H×nh 309: C¸c d¹ng ®Çu cña s¸n d©y- s¸n d©y kh«ng ph©n ®èt; B- s¸n d©y ph©n Cestoda. A- gi¸c b¸m cña Silurotaenia siluri; ®èt: (1- Tinh hoµn; 2- TuyÕn no·n hoµng; 3- B- ®Çu s¸n Caryophyilaeus laticeps; C- ®Çu èng dÉn tinh; 4- Tói gai giao phèi; 5- Gai s¸n Bothriocephalus scorpli; D- Vßi cña giao phèi; 6- Tö cung; 7- Tói nhËn tinh; 8- Tetrarhynchus; E- mãc b¸m cña s¸n Buång trøng; 9- TuyÕn vá; 10- ¢m ®¹o; 11- tói tinh; 12- ©m ®¹o). Triaenophorus meridionalis. HÖ thèng thÇn kinh: thÇn kinh trung −¬ng cã ®«i h¹ch n·o ë phÇn ®Çu vµ cã cÇu nèi víi nhau, tõ ®ã cã c¸c d©y thÇn kinh ®Õn c¬ quan b¸m, c¸c ®«i d©y thÇn kinh ch¹y däc c¬ thÓ ®Õn tËn cïng phÝa sau. Ph¸t triÓn nhÊt cã d©y thÇn kinh bªn. Gi÷a c¸c d©y thÇn kinh cã cÇu
  4. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 337 nèi ngang. Tõ d©y thÇn kinh cã nhiÒu nh¸nh h×nh thµnh m¹ng thÇn kinh dµy d−íi tÇng nguyªn sinh chÊt. Gi¸c quan kÐm ph¸t triÓn, lµ c¸c tÕ bµo c¶m gi¸c r¶i r¸c kh¾p c¬ thÓ vµ tËp trung h¬n ë phÇn ®Çu. HÖ thèng bµi tiÕt lµ nguyªn ®¬n thËn, cã 2 èng bµi tiÕt ch¹y däc c¬ thÓ ë phÝa bông ®æ chung ra ngoµi ë lç bµi tiÕt cuèi c¬ thÓ. Hai èng bµi tiÕt phÇn ®Çu quay 1800 ch¹y däc bê l−ng h−íng vÒ phÝa sau vµ bÞt kÝn ë tËn cïng. Do cã cÊu t¹o nh− vËy nªn dÔ nhÇm lÉn s¸n d©y cã 4 èng bµi tiÕt. Mçi ®èt cã èng bµi tiÕt ngang. §æ vµo èng bµi tiÕt cã c¸c nh¸nh nhá tËn cïng b»ng tÕ bµo ngän löa n»m trong nhu m« ®Öm. HÖ thèng sinh dôc (h×nh 310): HÖ thèng sinh dôc cña s¸n d©y biÕn ®æi t−¬ng ®èi lín. §¹i bé phËn gièng loµi ®ùc c¸i trªn cïng c¬ thÓ. Cã mét sè s¸n d©y kh«ng ph©n ®èt (Caryophyllaeus) cã mét hÖ c¬ quan sinh dôc. Cßn mét sè loµi kh«ng chia ®èt kh¸c nh− Ligula sp cã nhiÒu c¬ quan sinh dôc xÕp däc theo c¬ thÓ. C¸c loµi s¸n d©y cã nhiÒu ®èt, trªn mçi ®èt cã mét hÖ c¬ quan sinh dôc hoµn chØnh. PhÇn lín c¬ quan sinh dôc ®ùc chÝn tr−íc. Sau khi giao phèi, c¬ quan sinh dôc ®ùc lÉn vµo trong nhu m« ®Öm nªn c¸c ®èt sau th−êng chØ thÊy c¬ quan sinh dôc c¸i. §o¹n cuèi mçi ®èt tö cung chøa ®Çy trøng c¬ quan sinh dôc ®ùc cã tinh hoµn, èng dÉn tinh nhá vµ èng dÉn tinh lín, tói ch−a tinh. §o¹n cuèi èng dÉn tinh lµ c¬ quan giao phèi (penis). Lç sinh dôc ®ùc c¹nh lç ©m ®¹o. Sè l−îng cña tinh hoµn lµ chØ tiªu quan träng cña ph©n lo¹i s¸n d©y. KÝch th−íc vµ vÞ trÝ cña tói giao phèi còng lµ ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n lo¹i gièng loµi. C¬ quan sinh dôc c¸i gåm 1 ®«i buång trøng , tuyÕn no·n hoµng, tuyÕn melis, tö cung, lç sinh dôc. Buång trøng ®æ vµo ootyp ë cuèi ®èt. èng dÉn no·n hoµng còng ®æ vµo ootyp. ¢m ®¹o b¾t ®Çu tõ huyÖt sinh dôc lµ ®−êng vµo cña tinh trïng khi thô tinh còng ®æ vµo ootyp. Trªn thµnh cotyp cßn cã tuyÕn Melis, trøng vµ tinh trïng gÆp nhau, thô tinh trong ootyp sau ®ã chuyÓn ra tö cung vµ b¾t ®Çu ph¸t triÓn (H×nh 310). Chu kú ph¸t triÓn : chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©y kh«ng gièng nhau, chóng cÇn thay ®æi ký chñ trung gian. S¸n d©y ngoµi giao phèi trªn cïng c¬ thÓ, cã mét sè gièng loµi cã giao phèi kh¸c c¬ thÓ. Líp phô s¸n d©y kh«ng ®èt: nh− s¸n Amphilina foliac chu kú ph¸t triÓn cña líp s¸n d©y kh«ng ®èt trøng theo chu kú chui ra m«i tr−êng trøng dµi kh«ng cã n¾p, vá trøng lµ mµng máng, mét ®Çu trøng cã cuèng nhá. Trøng cã Êu trïng 10 mãc, cã l«ng t¬, trøng bÞ ký chñ trung gian lµ Dikerogammarus haemobaplus, Gammarus platycheir ¨n vµo, vá vì ra Êu trïng chui qua thµnh ruét vµo xoang, mÊt tiªm mao,biÕn thµnh Êu trïng gièng c¬ thÓ tr−ëng thµnh, c¸c mãc nhá cña Êu trïng vÉn cßn l−u l¹i ë ®o¹n sau c¬ thÓ, c¬ thÓ biÕn ®æi dÇn dÇn vµ lín lªn. Ký chñ cuèi cïng ¨n ph¶i ký chñ trung gian th× bÞ c¶m nhiÔm. Líp phô s¸n d©y nhiÒu ®èt (Cestoidea): Trong líp phô s¸n d©y nhiÒu ®èt lÊy bé Pseudophyllidae ®Ó lµm ®¹i diÖn. Trøng cña bé nµy cã n¾p, trøng theo ph©n cña ký chñ cuèi cïng ra m«i tr−êng n−íc, në ra Êu trïng h×nh cÇu, cã mãc (Coracidium). C¬ thÓ cña Êu trïng cã tiªm mao, ®o¹n sau cã 3 ®«i mãc, sèng tù do trong n−íc mét thêi gian ng¾n bÞ ký chñ trung gian thø nhÊt lµ gi¸p x¸c thÊp Copepoda hoÆc giun Ýt t¬ ¨n vµo, mÊt l«ng t¬, l¸ch qua thµnh ruét vµo xoang c¬ thÓ ph¸t triÓn thµnh Êu trïng h×nh giun bÐ cã 6 mãc ë cuèi gäi lµ Procercoid. Ký chñ trung gian thø 2 ¨n Copepoda hoÆc giun Ýt t¬ cã nhiÔm Êu trïng Procercoid. Ký chñ H×nh 311: Chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©y nhiÒu cuèi cïng ¨n c¸ cã nhiÔm nang vµ s¸n ®èt: A,B- giai ®o¹n h×nh thµnh Êu trïng cã mãc vµo trong c¬ thÓ ph¸t triÓn thµnh trïng Coracidium; C- Coracidium; D- Êu trïng tr−ëng thµnh (H×nh 311) Procercoid trong xoang c¬ thÓ Cyclops; E- Êu trïng Plerocercoid; F- Êu trïng h×nh thµnh ®èt- Procercoid.
  5. Bïi Quang TÒ 338 Sù kh¸c biÖt hai giai ®o¹n Êu trïng chñ yÕu Procercoid cã ®u«i cßn Plerocercoid kh«ng ®u«i. S¸n d©y thuéc bé Pseudophyllidae, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn qua 2 - 3 ký chñ, ký chñ trung gian thø I lµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng. Ký chñ trung gian II cuèi cïng lµ ®éng vËt cã x−¬ng sèng. 3.1. BÖnh s¸n d©y kh«ng ph©n ®èt Caryophyllaeosis vµ Khawiosis 3.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Caryophyllaeidea Ben in Olsson 1893 Hä Caryophyllaeidae Leuckart, 1878 Gièng Caryophyllaeus Miiller, 1787 Gièng Khawia Hsii, 1935 Bé phËn sinh dôc c¸i lµ mét buång trøng cã d¹ng ch÷ H, ph©n bè ë phÝa sau c¬ thÓ, cã tö cung uèn khóc ®æ ra c¬ quan giao cÊu , cã lç ®Î. TuyÕn no·n hoµng h×nh bÇu dôc nhá h¬n tinh hoµn ph©n bè ë kh¾p c¬ thÓ. KÝch th−íc c¬ thÓ kh¸c nhau tuú theo loµi. Caryophyllaeus fimbriceps 10 -25mm, réng 1 -1,5mm. Khawia sinensis Hsü, 1935, phÝa tr−íc cã thÓ ph©n ra nhiÒu thuú kh«ng râ rµng, kÝch th−íc c¬ thÓ 1,07-1,28 x 8-10 mm; buång trøng h×nh ch÷ "H". 3.1.2. Chu kú ph¸t triÓn Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Caryophyllaeus vµ Khawia cã qua mét ký chñ trung gian, trïng tr−ëng thµnh ký sinh ë c¸, trøng cña s¸n d©y h×nh bÇu dôc, cã n¾p ®Ëy trøng cña loµi Caryophyllaeus laticeps cã kÝch th−íc 0,054 - 0,062 x 0,038 - 0,043, trøng theo ph©n cña c¸ vµo m«i tr−êng n−íc, ë trong n−íc trøng në ra Êu trïng 6 mãc (t−¬ng ®−¬ng víi Êu trïng 10 mãc). Êu trïng 6 mãc b¬i léi tù do trong n−íc gÆp ký chñ trung gian lµ giun Ýt t¬ nh−: Tubifex tubifex, Tubifex baratus, Limnodrillus claparedeanus, Psammorictis albicola, Limnodrillus hoffmeisteri... Êu trïng vµo èng tiªu ho¸, vµo xoang c¬ thÓ cña ký chñ trung gian mÊt l«ng t¬, mÊt mãc biÕn thµnh Êu trïng Procercoid trong kho¶ng thêi gian 3- 4 th¸ng. C¬ thÓ Êu trïng Procercoid h×nh trßn, chiÒu dµi 1 -5 mm, nã cã thÓ lín dÇn, tån t¹i trong c¬ thÓ giun Ýt t¬ mét thêi gian kh¸ dµi. C¸ ¨n ph¶i giun Ýt t¬ nhiÔm Êu trïng Procercoid cña s¸n Caryophyllaeus vµo ruét qua 1,5 - 2 th¸ng th× Êu trïng Procercoid ph¸t triÓn thµnh trïng tr−ëng thµnh, cã thÓ ký sinh trong c¸ 1 -3 n¨m (h×nh 312). S¸n d©y Caryophyllaeus cã c¬ thÓ dµi mµu tr¾ng s÷a, kh«ng ph©n ®èt, phÇn ®Çu ph©n lµm nhiÒu thuú, cæ ng¾n kh«ng cã c¬ quan tiªu ho¸. C¬ quan sinh dôc l−ìng tÝnh, chØ cã mét hÖ thèng c¬ quan sinh dôc. Bé phËn sinh dôc ®ùc cã nhiÒu tinh hoµn h×nh trßn, èng dÉn tinh ®æ vÒ c¬ quan giao cÊu ë gi÷a c¬ thÓ. A B H×nh312: A- Caryophyllaeus fimbriceps; B- Khawia sinensis
  6. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 339 3.1.3. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n §Ó x¸c ®Þnh t¸c nh©n g©y bÖnh Caryophyllaeus, Khawia cÇn gi¶i phÉu c¸, kiÓm tra ruét vµ xoang, c¬ thÓ lín cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng m¾t th−êng, c¬ thÓ bÐ ph¶i kiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi. C¸ bÞ c¶m nhiÔm s¸n d©y ë tr¹ng th¸i nhÑ triÖu chøng kh«ng râ rµng. C¶m nhiÔm nÆng, sè l−îng trïng nhiÒu sÏ lµm cho ruét t¾c. Lµm cho c¬ thÓ thiÕu m¸u, c¸ bÞ gÇy. Caryophyllaeus, Khawia th−êng ký sinh trong ruét nhiÒu loµi c¸ n−íc ngät ngoµi ra cßn t×m thÊy trong xoang ë c¸ biÓn vµ c¸ H×nh 313: Chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©y kh«ng ®èt n−íc lî Ýt gÆp. Khawia vµ Caryophyllaeus (a- trøng; в,б- giun vËt chñ trung gian) Caryophyllaeus, Khawia ph©n bè réng r·i trong c¸c thuû vùc. ë n−íc ta ph¸t hiÖn trªn mét sè c¸ n−íc ngät: c¸ chÐp, c¸ diÕc. C¸ trªn 2 tuæi, tû lÖ c−êng ®é c¶m nhiÔm rÊt cao, chóng t«i kiÓm tra c¸ chÐp ë Hå T©y Hµ Néi cì 0,5 kg/con trë lªn gÆp tû lÖ c¶m nhiÔm 10 -30 trïng Caryophyllaeus thËm chÝ cã con trªn 100 s¸n Caryophyllaeus ruét c¸ phång to. 3.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ §Ó phßng trÞ bÖnh nµy, cÇn ph¶i tiªu diÖt ký chñ trung gian, trøng vµ Êu trïng b»ng c¸ch c¶i t¹o ao, ph¬i ®¸y ao. §Ó trÞ bÖnh nµy, theo N.P Serbin,1965 dïng 80 mg Phenolthyazin cho 1 c¸ 3 tuæi ¨n 1- 2 ngµy. 3.2. BÖnh s¸n d©y ph©n ®èt Bothriocephalosis 3.2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Pseudophyllidea Carus, 1863 Hä Bothriocephalidae Blanchard, 1849 Gièng Bothriocephalus Rud, 1808 Gièng Bothriocephalus ký sinh trªn c¸ th−êng gÆp loµi Bothriocephalus gowkongensis. C¬ thÓ cña loµi nµy h×nh dµi 20 -230mm, ph©n ®èt vµ ®èt kÐo dµi h×nh chuçi. C¬ thÓ chia lµm 3 phÇn ®èt ®Çu, ®èt th©n, ®èt cæ. §èt cæ kh«ng râ. §èt ®Çu th−êng lín, cã d¹ng h×nh tim, cã 2 r·nh ngo¹m ë hai bªn ®Ó b¸m ch¾c vµo tæ chøc cña ký chñ. Th©n cã mµu tr¾ng s÷a, dµi, ®−îc ph©n ra lµm nhiÒu ®èt, ®èt cµng gÇn cµng nhá, ng¾n. §èt cµng xa ®Çu cµng lín vµ dµi. Sè ®èt nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo chiÒu dµi c¬ thÓ. C¬ thÓ dµi 3mm cã 8 ®èt th©n, c¬ thÓ dµi 5 -8,5 mm cã kho¶ng 18 -23 ®èt, dµi 20 -27mm cã 45 -56 ®èt th©n. Bothriocephalus kh«ng cã c¬ quan tiªu ho¸, sù tiªu ho¸ thùc hiÖn b»ng thÈm thÊu qua toµn bé bÒ mÆt c¬ thÓ. C¬ quan sinh dôc: Bothriocephalus cã nhiÒu ®èt th©n, mçi ®èt th©n cã mét c¬ quan sinh dôc hoµn chØnh. C¸c ®èt cµng gÇn ®Çu cµng non, cµng xa ®Çu cµng giµ, ®èt cuèi cïng giµ nhÊt. §èt sinh dôc ®−îc h×nh thµnh tõ ®èt nµo phô thuéc vµo chiÒu dµi c¬ thÓ. C¬ thÓ dµi 10mm th× ®èt cã c¬ quan sinh dôc b¾t ®Çu h×nh thµnh tõ ®èt thø 6 -9. C¬ thÓ dµi 20 -30mm th× ®èt cã c¬ quan sinh dôc b¾t ®Çu h×nh thµnh tõ ®èt thø 9 -16 ®èt cã chöa tõ 41 -45. C¬ thÓ dµi 79 -200mm th× ®èt cã c¬ quan sinh dôc b¾t ®Çu h×nh thµnh tõ ®èt thø 76 -79. §èt cã chöa tõ 107 -194. §èt ch−a thµnh thôc cã chiÒu réng lín h¬n chiÒu dµi. Mçi ®èt thµnh thôc cã mét hÖ thèng sinh dôc ®ùc vµ c¸i hoµn chØnh. Bé phËn sinh dôc ®ùc lµ nhiÒu tinh hoµn h×nh cÇu ph©n bè ë hai bªn mçi ®èt, sè l−îng tinh hoµn trªn mçi ®èt kh¸c nhau theo loµi. VÝ dô Bothriocephalus gowkongensis cã 50 -90 tinh hoµn, Bothriocephalus scorpii cã 30 -60 tinh hoµn.
  7. Bïi Quang TÒ 340 ¢m kinh vµ ©m ®¹o cïng cã lç ®æ vµo xoang sinh dôc . C¬ quan sinh dôc c¸i cã buång trøng h×nh ch÷ U ë gÇn phÝa sau mçi ®èt. Tö cung uèn cong h×nh ch÷ S, tuyÕn no·n hoµng nhá h¬n tinh hoµn, ph©n bè ë hai bªn mçi ®èt. KÝch th−íc cña c¬ thÓ lín nhá thay ®æi theo loµi: Bothriocephalus gowkongensis dµi 20 -230 mm, réng 0,5 -1,2 mm. Bothriocephalus claviceps dµi 100 -540 mm, réng 2- 3 mm, Bothriocephalus scopii dµi 50 - 900mm, réng 1,3 - 6mm (h×nh 314). 8 7 2 1 A C 3 5 9 B 4 6 H×nh 314: S¸n d©y Bothriocephalus gowkongensis A. §èt ®Çu; B. §èt ch−a thµnh thôc; C. §èt thµnh thôc: 1- TuyÕn no·n hoµng; 2- tö cung; 3- tinh hoµn; 4- tói tö cung; 5- Trøng; 6- TuyÕn vá; 7- ©m ®¹o; 8- TuyÕn Melis; 9- Buång trøng 3.2.2. Chu kú ph¸t triÓn S¸n d©y Bothriocephalus ®Î trøng vµ trøng cïng c¸c ®èt giµ theo ph©n cña ký chñ sau cïng vµo n−íc. Th−êng c¬ thÓ ®øt mçi lÇn 5 -6 ®èt vµ sè l−îng trøng lªn tíi hµng v¹n. Trøng cã mµu tr¾ng x¸m, h×nh bÇu dôc, cã n¾p ®Ëy kÝch th−íc trøng cña B. gowkongensis 0,053 - 0,364mm. d c b H×nh 315: Chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©y Bothriocephalus: a- trøng s¸n; b- Êu trïng 6 mãc coracidium; c- gi¸p x¸c vËt chñ trung gian vµ procecoid; d- c¸- vËt chñ cuèi cïng.
  8. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 341 Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña Bothriocephalus phøc t¹p, cã qua c¸c giai ®o¹n Êu trïng vµ ký chñ kh¸c nhau. Trøng cña Bothriocephalus ë ®iÒu kiÖn kh«, 18 -20 0C, sau 15 -20 h th× chÕt. Trong ®iÒu kiÖn dung dÞch NaCl 1% sau 12h, trøng sÏ chÕt. ë nhiÖt ®é 14 -15 0C trong n−íc sau 10- 28 ngµy në ra Êu trïng 6 mãc Coracidium, ë nhiÖt ®é 28 -30 0C sau 3 -5 ngµy trøng në ra Êu trïng 6 mãc. Êu trïng 6 mãc h×nh cÇu, cã l«ng t¬, phÝa sau cã 6 mãc h×nh l−ìi liÒm, ë trong n−íc, nã cã thÓ sèng 2 ngµy, nÕu bÞ c¸c loµi gi¸p x¸c Mesocyclops, leucokartii vµ thermocyclops tachokuensis, macrocyclops albidus, Eucyclops marculoides, Acanthocyclops vernalis... ¨n vµo ruét sau 5 ngµy ph¸t triÓn thµnh Procecoid. Êu trïng Procecoid dµi, cã 3 ®«i mãc, cã ®u«i, phÝa tr−íc cã tuyÕn khoan. Procecoid ë trong c¬ thÓ cyclops, c¸ ¨n cyclops cã c¶m nhiÔm d−íi t¸c dông cña dÞch tiªu ho¸, Êu trïng ®−îc gi¶i tho¸t ra ruét . Sau 20 -25 ngµy ph¸t triÓn thµnh Êu trïng tr−ëng thµnh, ë nhiÖt ®é 28 -290C, sau 21 - 23 ngµy tuyÕn sinh dôc thµnh thôc vµ b¾t ®Çu ®Î trøng. Thêi gian sèng cña Êu trïng Procecoid phô thuéc vµo tuæi thä cña cyclops. Cßn chu kú ph¸t triÓn cña s¸n Bothriocephalus phô thuéc nhiÒu vµo nhiÖt ®é . 3.2.3. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh. §Ó x¸c ®Þnh t¸c nh©n g©y bÖnh, cÇn gi¶i phÉu ruét c¸ ®Ó quan s¸t b»ng m¾t th−êng, cã thÓ nh×n thÊy sau ®ã b»ng kÝnh hiÓn vi. S¸n Bothriocephalus ký sinh trong ruét, ®«i khi trong xoang c¬ thÓ cña nhiÒu loµi c¸ nuíc ngät nh− mÌ tr¾ng, mÌ hoa, tr¾m cá, c¸ chÐp, c¸ vÒn... vµ ký sinh ë mét sè loµi c¸ biÓn. ë c¸ biÓn ng−êi ta ®· gÆp mét sè loµi nh−: B.scorpii, B. salmonis, B. scarpius... Khi ký sinh víi c−êng ®é thÊp, t¸c h¹i chñ yÕu cña nã lµ hót chÊt dinh d−ìng cña ký chñ, ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng khi c¶m nhiÔm víi c−êng ®é cao, ruät phång to, tói d¹ dµy ®−êng kÝnh t¨ng 3 lÇn. TÕ bµo tæ chøc ruét bÞ ph¸ huû, thµnh ruét bÞ máng, träng l−îng c¬ thÓ gi¶m. TÕ bµo s¾c tè ®en t¨ng. C¸ cã hiÖn t−îng thiÕu m¸u, c¸ th−êng t¸ch ®µn hay næi ®Çu lªn mÆt n−íc ®íp kh«ng khÝ. c¸ bá ¨n, nÆng cã thÓ chÕt. ë Trung quèc Bothriocephalus ký sinh trªn c¸ ë c¸c giai ®o¹n c¸ gièng lµm cho c¸ gièng tr¾m cá chÕt nghiªm träng. Theo O.N.Bauer, 1969 ë c¸ khoÎ l−îng hång cÇu chØ chiÕm 28 %. Bothriocephalus cßn tiÕt chÊt ®éc ph¸ ho¹i tÕ bµo tæ chøc cña c¸. Bothriocephalus ph©n bè réng ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi. ë n−íc ta gÆp ký sinh trªn c¸ chÐp, c¸ trª, c¸ qu¶, c¸ m¨ng, l−¬n vµ c¶ trªn c¸ biÓn. 3.2.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ §Ó phßng trÞ bÖnh Bothriocephalus cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng chung, ngoµi ra cÇn tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p sau: • Tr−íc khi th¶ c¸ nhÊt lµ giai ®o¹n −¬ng nu«i c¸ h−¬ng, c¸ gièng cÇn tiÕn hµnh tÈy dän ao, tiªu diÖt ký chñ trung gian. Cã thÓ dïng v«i t«i 100 kg/1000m2 hoÆc Ca(OCl)2 20 kg/1000 m2 sau khi tÈy v«i cho ao trong mét thêi gian kho¶ng 45 -50 ngµy(ë nhiÖt ®é 20 -220C cyclops cã tuæi thä kho¶ng 35 ngµy, trøng cyclops në kho¶ng 10 ngµy víi thêi gian ®ã 45 ngµy cã thÓ tiªu diÖt hÕt ký chñ trung gian). • Dïng h¹t bÝ ®á, cø 250 gr h¹t bÝ ®á +500 gr c¸m trén cho v¹n c¸ gièng 9cm ¨n liªn tôc 3 ngµy. 3.3. BÖnh Êu trïng s¸n d©y trong néi t¹ng c¸ Diphyllobothriosis 3.3.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Pseudophyllidae Carus, 1863 Hä Diphyllobothriidae Liche, 1910 Gièng Diphyllobothrium Cobbold, 1857 G©y bÖnh Diphyllobothriosis ë c¸ lµ giai ®o¹n Êu trïng pleurocercoid cña s¸n tr−ëng thµnh thuéc gièng Diphyllobothrium, chiÒu dµi c¸c loµi thay ®æi Diphyllobothrium latum dµi 0,5-1 m, réng 5-15 m. Diphyllobothrium dendrriticum dµi 7 -15 m, Diphyllobothrium strictum dµi 2 -10 m. Nh×n chung c¬ thÓ s¸n d©y Diphyllobothrium dµi, cã nhiÒu ®èt, ®èt ®Çu h×nh trßn, cã hai ®−êng r·nh hót s©u. PhÇn cæ m¶nh vµ dµi. Mçi ®èt th©n cã ®Çy ®ñ hÖ thèng c¬ quan sinh dôc. C¬ quan sinh dôc ®ùc cã rÊt nhiÒu tinh hoµn h×nh trßn, ph©n t¸n hai bªn mÆt l−ng
  9. Bïi Quang TÒ 342 cña mçi ®èt, cã èng dÉn tinh nhá tËp trung tËp trung vÒ èng dÉn tinh lín ®æ vµo tói giao phèi. Bé phËn sinh dôc c¸i cã hai buång trøng ®èi xøng nhau ë mÆt bông phÇn sau cña mçi ®èt. ¢m ®¹o lµ mét ®−êng ch¹y däc mçi ®èt. Bé phËn sinh dôc ®ùc chÝn sím h¬n bé phËn sinh dôc c¸i nªn cã sù giao phèi chÐo gi÷a hai ®èt. 3.3.2. Chu kú ph¸t triÓn (h×nh 316) Do kh«ng cã lç ®Î nªn trøng cña Diphyllobothrium thµnh thôc cïng ®èt giµ theo ph©n cña ký chñ sau cïng ra m«i tr−êng n−íc. Trøng h×nh bÇu dôc, cã n¾p ®Ëy, kÝch th−íc lín nhá tuú theo loµi, sau kho¶ng 1 -2 tuÇn, trøng në ra Êu trïng Coracidium cã tiªm mao vµ 6 mãc b¬i léi trong n−íc 1 thêi gian bÞ c¸c loµi gi¸p x¸c copepoda ¨n Êu trïng 6 mãc vµo nh−: Diaptomus gracilis, Diaptomus coeruleus, cyclops scutifer, Mesocyclops orthonoides... Êu trïng tiªm mao 6 mãc vµo ruét råi ®Õn xoang mÊt tiªm mao vµ mãc biÕn thµnh Êu trïng Procercoid c¬ thÓ dµi cã ®u«i. C¸ ¨n gi¸p x¸c cã nhiÔm Êu trïng Procercoid vµo c¬ thÓ, mét sè Êu trïng Procercoid b¸m ch¾c vµo d¹ dµy, ruét, mét sè ph¸ thµnh ruét chui vµo xoang c¬ thÓ vµ mét sè néi quan nh− gan, tuyÕn sinh dôc, c¬ cña c¸ ph¸t triÓn thµnh Plerocercoid. Ng−êi vµ ®éng vËt ¨n c¸ cã nhiÒu Plerocercoid ch−a nÊu chÝn, vµo ruét ®Çu chui ra b¸m ch¾c vµo thµnh ruét, sau 2 tuÇn ph¸t triÓn thµnh Diphyllobothrium tr−¬ng thµnh, c¬ thÓ rÊt dµi. 3.3.3. T¸c h¹i vµ ph©n bè bÖnh T¸c h¹i chñ yÕu víi con ng−êi, s¸n cã thÓ mãc vµo thµnh ruét g©y viªm loÐt, tiÕt ®éc tè, hót dinh d−ìng, sè l−îng ký sinh nhiÒu cã thÓ g©y t¾c ruét. Diphyllobothrium latum ph©n bè nhiÒu ë c¸c n−íc xø l¹nh nh− PhÇn Lan, Ph¸p, ý, Liªn x«, Trung quèc, NhËt, phæ biÕn nhÊt ë PhÇn lan, d©n c− m¾c bÖnh nµy cã thÓ lªn ®Õn 14%. Giai ®o¹n Plerocercoid ký sinh trong xoang c¬ vµ nhiÒu c¬ quan kh¸c cña c¸. ë n−íc ta ®¸ng chó ý lµ s¸n d©y Diphyllobothrium masnoni giai ®o¹n Êu trïng Plerocercoid ký sinh ë gi¸p x¸c, giai ®o¹n Plerocercoid ký sinh trong Õch, nh¸i. Mét sè vïng d©n c− miÒn nói, quen dïng thÞt Õch ®¾p lªn m¾t ®Ó ch÷a bÖnh ®au m¾t do ®ã s¸n vµo sèng ë m¾t ng−êi g©y bÖnh u s¸n nh¸i. S¸n tr−ëng thµnh ký sinh trong ruét chã mÌo, thó ¨n thÞt. H×nh 316: Chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©y Diphyllobothrium (theo V.IA. Linnhic, 1977) 3.3.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ Phßng bÖnh theo ph−¬ng ph¸p 1-5- ng−êi vµ ®éng vËt cã vó- vËt chñ cuèi cïng; 6,7- gi¸p x¸c- vËt chñ trung gian thø nhÊt; 8-10- c¸- vËt phßng bÖnh tæng hîp. chñ trung gian thø II; 12- Êu trïng s¸n d©y trong c¬ c¸; 13- ®èt s¸n chÝn thµnh thôc; 14- trøng; 15- coracidia; 16- procercoid; 17- plerocercoid; 18- ®Çu cña Êu ttrïng s¸n d©y; 19- s¸n d©y tr−ëng thµnh.
  10. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 343 3.4. BÖnh s¸n d©y Ligulosis 3.4.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Pseudophyllidae Carus, 1863 Hä Diphyllobothriidae Liche, 1910 Gièng Ligula Bloch, 1728 S¸n h×nh d¶i dµi mµu tr¾ng, chiÒu dµi tíi 1m, chiÒu réng 1,5cm. §Çu nhá nhän gÇn h×nh tam gi¸c. Th©n chia ®èt kh«ng râ, gi÷a l−ng vµ bông cã mét m¸ng däc h¬i lâm xuèng (h×nh 317B). S¸n tr−ëng thµnh ký sinh ë chim n−íc, c¸ lµ vËt chñ trung gian thø hai. 3.4.2. Chu kú ph¸t triÓn Trøng s¸n theo ph©n chim ra m«i tr−êng n−íc, në thµnh Êu trïng mãc c©u Coracidium, Êu trïng b¬i tù do trong n−íc. Gi¸p x¸c Cyclops ¨n Êu trïng ph¸t triÓn th¸nh Êu trïng Procercoid. C¸ ¨n gi¸p x¸c nhiÔm procercoid, Êu trïng vµo xoang bông ph¸t triÓn thµnh Êu trïng plerocercoid. Chim ¨n c¸ nhiÔm plerocercoid ph¸t triÓn thµnh s¸n d©u tr−ëng thµnh (h×nh 317C). 5 4 A B 3 C H×nh 317: A- c¸ diÕc nhiÔm s¸n d©y Ligula; 2 B- s¸n d©y Ligula; C- chu kú ph¸t triÓn cña s¸n d©u Ligula (1- trøng, 2- coracidium, 3- 1 gi¸p x¸c vµ procercoid, 4- c¸ vËt chñ trung gian thø 2, 5- chim vËt chñ cuèi cïng. 3.4.3. T¸c h¹i vµ ph©n bè bÖnh vµ chÈn ®o¸n bÖnh Plerocercoid ký sinh trong xoang bông c¸ lµm cho bông c¸ ph×nh to. BÖnh nÆng c¸ b¬i léi lê ®ê hoÆc b¬i nghiªng vÒ mét phÝa. Gi¶i phÉu bông c¸ thÊy cã Êu trïng s¸n d©y chøa ®Çy xoang bông, chÌn Ðp c¸c c¬ quan néi t¹ng kh¸c, cã con bÞ ®©m thñng thµnh bông, c¸ gÇy yÕu vµ cã thÓ chÕt. Êu trïng s¸n d©y nhiÔm ë c¸ diÕc (h×nh 317A), c¸ chÐp, c¸ vÒn, c¸ mÌ. 3.3.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ Phßng bÖnh theo ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. II. BÖnh do Ngμnh giun trßn Nemathelminthes schneider, 1866 ký sinh ë ®éng vËt thñy s¶n Ngµnh giun trßn nãi chung, c¬ thÓ nhá, dµi, hai ®Çu nhá, ®u«i nhá, nhän, h¬i cong. C¬ thÓ d¹ng èng trßn kh«ng ph©n ®èt. C¬ quan sinh dôc ph©n tÝnh: ®ùc c¸i riªng biÖt. Trong ngµnh giun trßn cã líp Nematoda ký sinh. PhÝa tr−íc c¬ thÓ cã lç miÖng, th−êng cã 3 m«i: mét m«i l−ng, 2 m«i bông bao quanh. Thµnh c¬ thÓ cã tÇng cuticun bao ë ngoµi, tiÕp theo lµ tÇng biÓu m«, líp c¬ däc. TÇng cuticun cã nhiÖm vô b¶o vÖ, chèng l¹i t¸c dông c¬ häc, ho¸ häc
  11. Bïi Quang TÒ 344 cña m«i tr−êng, tÇng cuticun nh½n nh−ng cã khi cã thªm nhó hay mãc c¶m gi¸c ®Ó di chuyÓn hoÆc ®Ó con ®ùc b¸m con c¸i khi giao phèi. 1 2 mt 3 11 oe 4 mr 12 5 b 6 12 7 r 8 9 1 2 3 4 5 13 H×nh 318: CÊu t¹o cña thùc qu¶n, diÒu (bulbus) vµ ruét cña giun trßn. 10 1- Anisakis; 2- Raphidascaris; 3- Porrocaecum; 4- Contracaecum; 5- Goesla; oe- thùc qu¶n; b- diÒu (bulbus); 13 r- ruét; mt- mÊu thùc qu¶n; mr- mÊu ruét (theo Movgobogo, 1951) 14 H×nh 319: CÊu t¹o vµ s¬ ®å tæng qu¸t cña 13 15 giun trßn (A- con c¸i; B- con ®ùc): 13 I- phÇn thô c¶m vµ tiªu ho¸ cña c¬ thÓ 16 17 II- phÇn sau tiªu ho¸ cña c¬ thÓ 18 22 III- phÇn ®u«i cña c¬ thÓ 19 1- lç tuyÕn l−ng thùc qu¶n, 2- tiÒn thùc 20 qu¶n, 3- th©n gi÷a thùc qu¶n, 4- vßng thÇn 21 23 kinh, 5- eo thùc qu¶n, 6- tuyÕn ®−êng bªn, 7- bÇu thùc qu¶n, 8- tuyÕn l−ng cña thùc qu¶n, 9- ruét gi÷a, 10- vïng t©m vÞ ruét, 11- lç tuyÕn phô thùc qu¶n, 12- lç bµi tiÕt, 13- tÕ bµo khoang, 14- tuyÕn tinh, 15- tö cung, 16- c¬ bÇu, 17- ©m hé, 18- trøng 20 thµnh thôc, 19- tói nhËn tinh, 20- èng dÉn 24 trøng, 21- trøng, 22- èng phãng tinh, 23- tuyÕn lín, 24- tuyÕn nhá, 25- tuyÕn trùc trµng, 26- tr−íc trùc trµng, 27- trùc trµng, 25 26 28- gai giao phèi, 29- d©y ch»ng mµo tinh 28 hoµn, 30- hËu m«n, 31- èng bµi tiÕt, 32- c¬ 29 25 gi¶m ¸p hËu m«n, 33- tuyÕn bªn, 34- nóm 34 27 sinh dôc, 35- c¸nh ®u«i nóm sinh dôc. 30 35 31 32 33 HÖ thèng tiªu ho¸: sau khoang miÖng lµ thùc qu¶n, ruét gi÷a vµ ruét sau, xoang miÖng thay ®æi theo loµi. thùc qu¶n cã thµnh c¬ t−¬ng ®èi khoÎ, cã khi ph×nh to thµnh bÇu thùc qu¶n, cÊu t¹o vµ h×nh d¹ng cña thùc qu¶n lµ mét chØ tiªu ph©n lo¹i cña loµi. trong thùc qu¶n cßn cã r¨ng, mãc hoÆc mµng van, cã thùc qu¶n phÇn tr−íc lµ cuticun, phÇn sau lµ tuyÕn tiªu ho¸; cã loµi ë vÞ trÝ gi¸p ranh gi÷a thùc qu¶n vµ ruét cã mäc manh nang. Ruét gi÷a cã thµnh máng lµ mét líp biÓu m« ®¬n bµo, cã mµng ®¸y giíi h¹n phÝa trong. Ruét sau, bªn trong cã tÇng cuticun, hËu m«n th«ng ra ngoµi, ë con c¸i hËu m«n riªng biÖt. Con ®ùc hËu m«n liÒn
  12. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 345 th«ng èng phãng tinh thµnh xoang bµi tiÕt sinh dôc. HÖ thèng bµi tiÕt kh«ng cã h×nh thøc bµi tiÕt nhÊt ®Þnh, kh«ng cã tÕ bµo ngän löa, giun trßn th−êng cã mét ®«i èng bµi tiÕt ®−êng bªn, th«ng nhau ë phÝa tr−íc, lç bµi tiÕt ë gi÷a mÆt bông gÇn thùc qu¶n. Cã mét sè chØ cã 1 èng bµi tiÕt ®−êng bªn hoÆc kh«ng cã. Cã ng−êi cho r»ng giun trßn bµi tiÕt qua tÇng cuticun. HÖ thÇn kinh cña giun trßn cã vßng hÇu bao quanh phÇn tr−íc thùc qu¶n, tõ ®Êy cã d©y thÇn kinh h−íng vÒ phÝa tr−íc, phÝa sau th−êng cã 6 d©y ng¾n h−íng vÒ phÝa tr−íc vµ 6 d©y dµi h−íng vÒ phÝa sau trong ®ã cã 2 d©y lín h¬n n»m trong gê bông, gê l−ng trong líp biÓu m«. ThÇn kinh l−ng vµ bông ph©n nh¸nh nhá ®Õn c¬ quan c¶m gi¸c vµ c¬ quan kh¸c. C¬ quan c¶m gi¸c chñ yÕu lµ nhó c¶m gi¸c. ë miÖng, c¬ quan sinh dôc, hËu m«n ®Òu cã nhó c¶m gi¸c t−¬ng øng. HÖ thèng sinh dôc: Giun trßn cã sù ph©n tÝnh ®ùc c¸i kh¸c c¬ thÓ. TuyÕn sinh dôc ®ùc cã tinh hoµn h×nh sîi, lín dÇn thµnh èng dÉn tinh n»m d−íi ruét h−íng vÒ sau h×nh thµnh 1 phÇn ng¾n lµ tói tinh . GÇn huyÖt sinh dôc, tói tinh th¾t l¹i 1 èng nhá ®ã lµ èng phãng tinh. èng nµy ®æ vµo ruét sau, tr−íc huyÖt sinh dôc bµi tiÕt. ë mÆt l−ng cã thªm mét ®«i tói giao phèi, trong ®ã cã 1 -2 mãc giao cÊu. Khi giao phèi, mãc con ®ùc mãc vµo huyÖt con c¸i. Cã con ®ùc ®u«i xoÌ réng b¸m vµo con c¸i. Con c¸i cã hai buång trøng h×nh sîi m¶nh, lín dÇn thµnh èng dÉn trøng chøa ®Çy trøng ch−a cã vá vµ ch−a ph©n c¾t, èng dÉn trøng chuyÓn thµnh tö cung chøa ®Çy trøng ®ang ph¸t triÓn. Hai tö cung tËp trung thµnh ©m ®¹o ®«i, ng¾n. §a sè gièng loµi cã mét ®«i buång trøng vµ mét ®«i tö cung, trøng ®−îc thô tinh trong tö cung vµ ®−îc bao l¹i b»ng vá trøng do c¬ thÓ ph©n tiÕt, ©m ®¹o th«ng víi lç sinh dôc phÝa bông ®o¹n gi÷a c¬ thÓ. C¬ quan sinh dôc c¸i uèn khóc nhiÒu lÇn cuèn quanh ruét. Giun trßn ph¸t triÓn kh«ng qua xen lÏ thÕ hÖ, giun trßn ký sinh trùc tiÕp, ph¸t triÓn kh«ng cÇn ký chñ trung gian. PhÇn lín giun trßn ®Î trøng, sè Ýt ®Î con. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c loµi giun trßn cã kh¸c nhau. Trøng th−êng theo ph©n cña ký chñ ra ngoµi., x©m nhËp vµo ký chñ b»ng ®−êng tiªu ho¸. Trøng ra ngoµi cã thÓ ®· chøa Êu trïng, cã tr−êng hîp chui ra vµ g©y c¶m nhiÔm hay còng cã mét sè gièng loµi trøng ®ang ph©n c¾t, sau mét thêi gian míi c¶m nhiÔm. Giun trßn ph¸t triÓn trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, cã mét sè qua vËt chñ trung gian lµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng nh− c«n trïng, gi¸p x¸c, èc.... Th−êng trøng ra ngoµi, vËt chñ trung gian ¨n vµo, ký chñ chÝnh thøc ¨n ký chñ trung gian cã c¶m nhiÔm sÏ bÞ bÖnh, nh−ng cã tr−êng hîp trøng kh«ng ra ngoµi mµ do ký chñ cuèi cïng hót m¸u ký chñ trung gian. Giun trßn ký sinh lµm ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng vµ ph¸t dôc, ngoµi ra cßn më ®−êng cho vi khuÈn, nÊm, ký sinh trïng kh¸c g©y bÖnh, c¶m nhiÔm nghiªm träng sÏ lµm c¸ chÕt. Mét sè gièng loµi thuéc líp giun trßn ký sinh g©y bÖnh. 1. BÖnh giun trßn Philometrosis 1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Spirurida Chitusod, 1933 Hä Dracunculidae Leiper, 1912 Gièng Philometra Costa, 1845 C¬ thÓ giun trßn Philometra nãi chung nhá, dµi, kÝch th−íc thay ®æi rÊt lín theo loµi. Philometra sanguinea con ®ùc dµi kho¶ng 2,35 - 3,30 mm, con c¸i 10- 42 mm; Philometra ovata con ®ùc dµi 6 mm, con c¸i dµi 55 - 125 mm, Philometra cyprini con ®ùc dµi 3,5-4,1 mm. Con c¸i dµi 100-135 mm. Con c¸i cã mµu hång hay mµu ®á m¸u. Trªn c¬ thÓ cã ph©n bè nhiÒu nhó trong suèt, lín nhá kh«ng ®ång ®Òu. PhÝa ®Çu cã 4 mÊu låi kÝch th−íc kh«ng b»ng nhau. C¬ quan tiªu ho¸ cã miÖng h×nh tam gi¸c ë phÝa ®Çu, kh«ng cã m«i, xoang miÖng h×nh cÇu, thùc qu¶n nhá dµi chia 2 phÇn do c¬ vµ tuyÕn thÓ hçn hîp tæ thµnh. Ruét nhá, dµi mµu n©u, kh«ng cã ruét sau vµ hËu m«n, cuèi ruét ®ãng kÝn. C¬ quan sinh dôc giun trßn Philometra ph©n tÝnh, con ®ùc cã 1 tinh hoµn, cã èng dÉn tinh vµ tói chøa tinh, phÇn cuèi lµ c¬ quan giao phèi h×nh kim, kÝch th−íc vµ hinh d¹ng gièng nhau.
  13. Bïi Quang TÒ 346 Con c¸i cã 2 buång trøng ë 2 ®o¹n cña c¬ thÓ. PhÇn cuèi cã ®ai dÉn rÊt ng¾n rÊt ng¾n chiÕm ®¹i bé phËn tö cung lín. ë trong c¬ thÓ, tö cung chøa ®Çy trøng ®· ph¸t dôc vµ Êu trïng. Giun Philometra kh«ng cã lç ®Î. Mét sè loµi chØ t×m thÊy con c¸i kh«ng t×m thÊy con ®ùc nh− Philometra rischta, D Philometra parasiluri, Philometra abdominalis...Con c¸i th−êng ký sinh d−íi vÈy, d−íi v©y, con ®ùc ký sinh trong bong bãng, trong xoang, thËn nhá h¬n con A c¸i rÊt nhiÒu. C¬ thÓ bÒ mÆt C E B tr¬n tru, phÇn cuèi c¬ thÓ réng, h¬i cong (H×nh 320) H×nh 320: Philometra parasiluri (A- PhÇn ®Çu con c¸i; B- PhÇn ®u«i con c¸i); Philometra rischta (C. phÇn ®Çu con c¸i; D- ®u«i con c¸i; E- PhÇn ®u«i con ®ùc) 1.2. Chu kú ph¸t triÓn Con c¸i giun Philometra ®Õn thêi kú sinh tr−ëng ph¸ r¸ch da cña ký chñ ®Ó ra m«i tr−êng, do ¸p suÊt thay ®æi, v¸ch c¬ thÓ vì, Êu trïng trong tö cung ra n−íc. Êu trïng cã thÓ b¬i léi tù do hay b¸m vµo c©y cá trong n−íc, gÆp c¸c loµi gi¸p x¸c Macrocyclops albodus, Eucyclops serrulatus, Eucyclops macruroide, Mesocyclops leukarti, ®«i khi c¶ Cyclops strenus, Achanthocyclops viridis (O.N. Bauer, 1977) ¨n vµo ruét, Êu trïng ®Õn xoang cña gi¸p x¸c ph¸t triÓn kho¶ng trªn d−íi mét tuÇn. C¸ ¨n gi¸p x¸c cã nhiÔm Êu trïng Philometra vµo ruét chui qua v¸ch ruét ®Õn xoang, tiÕp tôc ph¸t triÓn. ë ®©y cã sù h×nh thµnh ®ùc c¸i. Sau khi tiÕn hµnh giao cÊu, con ®ùc di chuyÓn vÒ ký sinh ë bãng h¬i, xoang, cã thÓ sèng mét vµi n¨m nh−ng kh«ng tham gia giao phèi lÇn thø 2. Con c¸i di chuyÓn ký sinh d−íi vÈy vµ v©y cña c¸. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Philometra phô thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc vµ pH cña m«i tr−êng. NÕu nhiÖt ®é m«i tr−êng thÊp, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chËm ch¹p; nÕu pH thuËn lîi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ trøng ®Õn trïng tr−ëng thµnh tõ 6 -7 ngµy. 1.3. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh §Ó x¸c ®Þnh t¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ quan s¸t b»ng m¾t th−êng, kÝnh lóp cÇm tay. §èi víi c¸ thÓ ký sinh d−íi da, d−íi vÈy cßn c¸c c¸ thÓ ký sinh bªn trong ph¶i gi¶i phÉu c¬ thÓ c¸, quan s¸t b»ng kÝnh lóp vµ kÝnh hiÓn vi. NhiÒu loµi c¸ n−íc ngät c¶m nhiÔm Philometra tû lÖ c¶m nhiÔm kh¸ cao, cã khi 80 -90%. C−êng ®é c¶m nhiÔm 30 -40 trïng/ c¬ thÓ c¸. C¸ cµng lín, tû lÖ vµ c−êng ®é c¶m nhiÔm cµng cao nªn t¸c h¹i chñ yÕu ®èi víi c¸ lín. C¸ nhiÔm bÖnh di chuyÓn chËm, ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng, da c¸ mÊt mµu s¸ng b×nh th−êng trë nªn nh¹t. Chøc n¨ng bãng h¬i bÞ ph¸ huû nhÊt lµ phÇn 2 cña bãng h¬i lµm kh«ng khÝ tõ bãng h¬i vµo xoang c¬ thÓ, nhÊt lµ c¸ nhá, thiÖt h¹i cµng lín, lµm mÊt kh¶ n¨ng gi÷ th¨ng b»ng, b¬i ngöa bông 1 thêi gian råi ®Çu chóc xuèng. C¸ ngõng b¾t måi. ë nh÷ng c¸ cì nhá, khi c−êng ®é c¶m nhiÔm 5 -9 giun, cã thÓ lµm c¸ chÕt. Philometra ký sinh d−íi vÈy lµm da c¸ viªm loÐt, v©y rép, rông t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn, nÊm x©m nhËp g©y bÖnh. ë ViÖt Nam ph¸t hiÖn Philometra ký sinh ë ruét, xoang bông cña c¸ qu¶, c¸ r«, c¸ trª 1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ
  14. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 347 Dïng v«i tÈy ao diÖt Êu trïng. VËn chuyÓn c¸ cÇn kiÓm tra, nÕu cã bÖnh ph¶i tiÕn hµnh trÞ bÖnh míi nu«i trong c¸c thuû vùc n−íc. Cã thÓ trÞ bÖnh b»ng NaCl 2% t¾m trong c¸ 10 -15 phót. Ph¸t hiÖn cã Philometra ký sinh d−íi v©y, vÈy, dïng cån Iod hay thuèc tÝm 1% s¸t vµo chç giun ký sinh. 2. BÖnh giun trßn Spironourosis 2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Oxyurdea Weinland, 1858 Hä Kathalaniidae Travassos, 1918 Gièng Spironoura Leidy, 1856 Loµi Spironoura spinibarbi Ha Ky, 1971. Giun cã kÝch th−íc lín, th©n dµy, hÑp dÇn hai ®Çu. Cã mµng c¸nh bªn, chiÒu dµi mµng 0,544-1,106 mm. Tõ cuèi sau th©n ®Õn lç bµi tiÕt, cuticul cã nh÷ng nnÕp ngang máng. Cuticul ë phÝa l−ng dµy h¬n phÝa bông. §Çu cã kÝch th−íc 0,170-0,204 x 0,119-0,170 mm. D−íi ®Çu lµ cæ nhá, kÝch th−íc 0,025-0,068 x 0,170- 0,204 mm. Lç miÖng cã 3 ®«i t−¬ng ®èi lín, ë mçi m«i cã 4 nóm trong vµ 2 nóm ngoµi che ®«i. Thùc qu¶n gåm 4 phÇn: hÇu ng¾n, phÇn gi÷a dµi h×nh trô; phÇn tr−íc bulbus h¬i th¾t l¹i vµ bulbus cã h×nh cÇu. Kho¶ng c¸ch tõ phÝa cuèi tr−íc th©n ®Õn cuèi sau cña bulbus thùc qu¶n lµ 2,39-2,90 mm. Tõ sau vßng thÇn kinh mét Ýt, th©n trïng h¬i ph×nh ra. Con ®ùc: Th©n dµi 10,86-18,70 mm; réng 0,51-0,86 mm. Cuèi ®u«i cong vÒ phÝa bông. Tæng chiÒu dµi thùc qu¶n lµ 1,95-2,46 mm; kÝch th−íc hÇu 0,045-0,067 x 0,090-0,094 mm; bulbus 0,255-0,306 x 0,289-0,357 mm. Lç bµi tiÕt n»m c¸ch phÝa cuèi ®Çu 1,65-1,87 mm; vßng thÇn kinh 0,425-0,510 mm. Cã d¹ng gi¸c tr−íc hËu m«n lµ tËp hîp c¬ h×nh qu¹t. Cã 10 ®«i nóm vµ 1 nóm lÎ tr−íc hËu m«n. Tronng 7 ®«i nóm sau hËu m«n, ®«i thø nhÊt vµ ®«i thø hai (kÓ tõ d−íi lªn) n»m sÝt nhau, ph©n bè phÝa bông. §«i thø ba n»m phÝa bªn, tiÕp theo lµ 3 ®«i n÷a xÕp gÇn nhau ë phÝa bông vµ 1 ®«i phÝa bªn. Ba ®«i nóm ë tr−íc hËu m«n c¸ch ®Òu nhau. Gai sinh dôc dµi 1,02-1,58 mm. CÊu t¹o vµ kÝch th−íc ¸cc gai gièng nhau. KÑp gai sinh dôc ®−îc kitin ho¸, dµi 0,17-0,25 mm. Con c¸i: Th©n dµi 16,0-21,45 mm; réng 0,59-1,05 mm. Tæng chiÒu dµi thùc qu¶n 2,12-2,72 mm. KÝch th−íc hÇu 0,056-0,060 x 0,087-0,094 mm. Bulbus 0,272-0,306 x 0,325-0,408 mm. Lç bµi tiÕt n»m ë c¸ch phÝa ®Çu 1,73-2,04 mm, vßng thÇn kinh 0,45-0,51 mm. ChiÒu dµi ®u«i 0,561-0,697 mm. ¢m ®¹o ë kho¶ng c¸ch tõ cuèi sau th©n 6,12-6,97 mm. Trøng h×nh ovan, kÝch th−íc 0,050-0,051 x 0,060-0,068 mm. D C B A E F H×nh 321: Giun trßn Spironoura spinibarbi Ha Ky, 1971: A,B- cuèi phÝa tr−íc; C- ®u«i con ®ùc; D- gai sinh dôc; E- d©y ch»ng mµo tinh hoµn; F- ®Üa miÖng
  15. Bïi Quang TÒ 348 H×nh 322: Êu trïng cña Spironoura babei Ha Ky, 1968 trong ruét tÞt s¸n l¸ Amurotrema dombrowskajae. A- cuèi phÝa tr−íc; B- ®u«i; C- h×nh d¹ng Êu trïng; D- Êu trïng ký sinh trong ruét tÞt cña s¸n l¸. (theo Sey, Moravec, 1986) 2.2. Chu kú ph¸t triÓn HiÖn t−îng ký sinh cÊp hai (ký sinh lång) cña Êu trïng giun trßn Spironoura babei Ha Ky, 1971 ë giai ®o¹n thø 3. Êu trïng nµy ®· t×m thÊy trong xoang ruét tÞt cña s¸n l¸ gi¸c b¸m hai ®Çu: Amurotrema dombrowskajae Achmerov, 1959, lµ ký sinh trïng ký sinh trong ruét c¸ bçng (Spinibarbichthys denticulatus Oshima, 1926) ë ViÖt Nam (theo Moravec vµ Sey, 1985) M« t¶ Êu trïng giun trßn tõ s¸n l¸ (h×nh 322-A-D): giun h×nh thon nhá kh«ng mµu, cã líp cuticul máng. ChiÒu dµi c¬ thÓ 1,03-1,59 mm, chiÒu réng lín nhÊt 0,027-0,033 mm. Cuèi ®Çu trßn, cã 3 m«i lín, nóm miÖng kh«ng ph©n biÖt râ rµng; thùc qu¶n gÇn nh− h×nh trô vµ ph¸t triÓn thµnh bulbus (d¹ng cñ hµnh) ë cuèi phÝa sau. ChiÒu dµi toµn phÇn cña thùc qu¶n 0,210-0,228 mm; chiÒu dµi cña phÇn h×nh trô phÝa tr−íc 0,180-0,198 mm; chiÒu réng 0,009- 0,012 mm; chiÒu dµi cña bulbus 0,027-0,030 mm, chiÒu réng 0,021 mm. Kho¶ng c¸ch tõ vßng thÇn kinh ®Õn cuèi phÝa tr−íc 0,060-0,069 mm vµ lç bµi tiÕt 0,165-0,168 mm. Ruét th¼ng, hÑp. TuyÕn trùc trµng ®¬n bµo ph¸t triÓn, thu«n dµi. §u«i m¶nh, h×nh nãn, chiÒu dµi 0,150-0,165 mm. D¹ng mÇn tuyÕn sinh dôc lµ c¸c tÕ bµo ®¬n lÎ lín ph©n bè ë phÝa bông gÇn ruét, c¸ch cuèi phÝa sau cña c¬ thÓ 0,339-0,357 mm. C¬ thÓ Êu trïng cã nhiÒu h¹t, ®Æc biÖt thùc qu¶n ë phÇn gi÷a tõ vßng thÇn kinh ®Õn bulbus. 2.3. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n Gièng Spironoura gåm kho¶ng 50 loµi ký sinh ë l−ìng thª, bß s¸t vµ c¸, ë ViÖt Nam gÆp mét loµi trªn ký sinh ë c¸ bçng, tû lÖ nhiÔm 96%, c−êng ®é nhiÔm 4-225 giun/c¸. Giun g©y ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng c¶u c¸ bçng. 2.4. Phßng trÞ bÖnh: ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp 3. BÖnh giun trßn Spectatosis 3.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Oxyurdea Weinland, 1858 Hä Kathalaniidae Travassos, 1918 Gièng Spectatus Travassos, 1923 Loµi Spectatus pangasia C¬ thÓ nhá thon dµi, cuèi phÝa tr−íc tï, cuèi phÝa sau hÑp nhá vµ nhän. HÖ cuticul máng, kh«ng thÊy râ v©n ngang d−íi kÝnh hiÎn vi quang häc, nh−ng d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt thÊy râ v©n ngang (h×nh 323-H). §Üa miÖng cã 6 m«i ph¸t triÓn (h×nh 323-I), mçi m«i cã 1 gai m«i ngoµi vµ 2 gai m«i bªn. Thùc qu¶n dµi, gåm phÇn c¬ vµ phÇn tuyÕn. Cuèi phÝa tr−íc cña phÇn c¬ vµ phÇn tuyÕn thu hÑp nhá, cuèi phÝa sau cña phÇn c¬ vµ phÇn tuyÕn ph×nh ra gÇn h×nh trßn (d¹ng cñ hµnh). Con ®ùc: ChiÒu dµi th©n 5,22-5,56 mm, chiÒu réng 0,14-0,16 mm. Thùc qu¶n cã chiÒu dµi phÇn c¬ 0,328 mm, phÇn tuyÕn 0,484 mm. §u«i h¬i cong vÒ phÝa bông. Cã 2 gai sinh dôc
  16. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 349 kh«ng ®Òu nhau. ChiÒu dµi 0,897 mm vµ 0,328 mm. Cã 3 ®«i nóm nhá ë phÝa tr−íc vµ 4 ®«i nóm nhá ë phÝa sau hËu m«n. Con c¸i: chiÒu dµi th©n 6,50-7,80 mm, chiÒu réng 0,26 mm. Thùc qu¶n cã chiÒu dµi phÇn tuyÕn 0,498 mm, phÇn c¬ 0,312 mm. §u«i dµi 0,812-0,905 mm. Tö cung cña c¸c trïng thµnh thôc chøa ®Çy c¸c Êu trïng dµi, cã kÝch th−íc 1,508-1,624 x 0,038-0,040 mm. A B D C F G E I H H×nh 323: Giun trßn Spectatus pangasia: A- cuèi phÝa tr−íc; B- ®u«i con c¸i; C- ®u«i con ®ùc; D- ®Üa ®Çu; E- c¬ thÓ cña giun trßn; F- cuèi phÝa tr−íc; G- ®u«i con ®ùc; H- cuèi phÝa tr−íc (¶nh KHV§T); I- ®Üa ®Çu (¶nh KHV§T) Loµi Spectatus pangasia cã ®Æc ®iÓm cña hä Kathlaniidae miÖng cã 6 (hoÆc 3) m«i ph¸t triÓn. Tói bao miÖng n«ng. Thùc qu¶n dµi, cuèi phÝa sau thùc qu¶n c¬ vµ thùc qu¶n tuyÕn
  17. Bïi Quang TÒ 350 ph×nh to d¹ng cñ hµnh (gäi lµ tói bulb). Gièng Spectatus ®Æc ®iÓm chÝnh lµ cã 6 m«i miÖng ph¸t triÓn, loµi nµy t−¬ng tù cã 6 m«i ph¸t triÓn, mçi m«i cã 3 gai (1 gai ngoµi vµ gai bªn), tói bao miÖng n«ng. HiÖn nay theo Travassos, 1923 m« t¶ loµi Spectatus spectatus ký sinh ë c¸ Piaractus brachypomus, Brazil. 3.2. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh ë ViÖt Nam ph¸t hiÖn Spectatus pangasia ký sinh ë ruét c¸ tra, c¸ vå ®Ðm, c¸ hó vµ c¸ ba sa. ë c¸ ba sa tû lÖ c¶m nhiÔm 93%, trung b×nh 45 trïng/c¬ thÓ c¸, c¸ biÖt cã 927 trïng/c¬ thÓ c¸ (Bïi Quang TÒ, 1990). Giun ®· g©y ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng cña c¸, c¸ ba sa nu«i bÌ hao phÝ nhiÒu thøc ¨n tinh. 3.3. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ - Dïng v«i tÈy ao diÖt Êu trïng. VËn chuyÓn c¸ cÇn kiÓm tra, nÕu cã bÖnh ph¶i tiÕn hµnh trÞ bÖnh míi nu«i trong c¸c thuû vùc n−íc. - Dïng Levamisol 10%: ®Þnh kú ba th¸ng mét lÇn tÈy giun trßn cho c¸ basa vµ c¸ tra, liÒu l−îng 25-30mg/kg c¸/ngµy (Bïi Quang TÒ, 2003) 4. BÖnh giun trßn Contracaecosis. 4.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Bé Ascaridida Skrjabin et Schulz, 1940 Hä Anisakidae Skrjabin et Karokhin, 1945 Gièng Contracaecum Railliet et Henry, 1912 Êu trïng Contracaecum spiculigerum (Rudolphi, 1809) ký sinh trong c¸ d¹ng bµo nang, ®−êng kÝnh 1mm. C¬ thÓ hai ®Çu h¬i nhän, bÒ mÆt cã v©n ngang rÊt nhá nh−ng ë hai ®Çu c¬ thÓ v©n kh«ng râ. MiÖng do 2 phiÕn kitin tæ thµnh. Thùc qu¶n dµi h×nh èng, phÇn c¬ ë phÇn tr−íc vµ tuyÕn thÓ ë phÇn sau, ranh giíi gi÷a hai ®o¹n kh«ng râ, ruét nhá h¬n thùc qu¶n. Bªn c¹nh trùc trµng cã tuyÕn trùc trµng, ®u«i cña Contracaecum spiculigerum h¬i tï. (H×nh 324) D A B C H×nh 324: Contracaecum spiculigerum A- Cuèi phÝa tr−íc Êu trïng; B- Êu trïng tæng thÓ; C- ®u«i con c¸i; D- cuèi phÝa tr−íc. ë ViÖt Nam, giun Contracaecum spiculigerum ký sinh ë xoang bông, gan, ruét cña mét sè loµi c¸ trª vµng, th¸t l¸t, c¸ l¨ng MiÒn nam, r« ®ång, ca chµy. Tû lÖ c¶m nhiÔm ë c¸ trª vµng tíi 60,30%, c−êng ®é tõ 1 -30 trïng/con c¸. 4.2. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh Êu trïng giun trßn Contracaecum spiculigerum ®−îc ph¸t hiÖn ë 7 loµi c¸ n−íc ngät (c¸ lãc b«ng, c¸ lãc, c¸ r« ®ång, c¸ l¨ng, c¸ trÌn bÇu, c¸ trª vµng vµ c¸ bèng t−îng). VCCC cña giun
  18. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 351 trßn nµy lµ chim, theo Mosgovoy (1953), mét sè chim ë §«ng D−¬ng (Indochina) nh− cèc (Phalacrocorax) vµ diÖc (Ardea sp) ®· nhiÔm giun nµy. VCTG thø nhÊt lµ Copepoda. Mét sè loµi c¸ kh«ng vÈy vµ c¸ cã tÝnh ¨n thiªn vÒ ®éng vËt lµ VCTG thø hai, th−êng hay nhiÔm Êu trïng giun ph¸t triÓn giai ®o¹n III 5. BÖnh giun trßn Spinitectosis 5.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Bé Spirudida Chitwood, 1933 Hä Ascarophididae Trofimenko, 1967 Gièng Spinitectus Fourment, 1883 A B H×nh 325: 1-3,B-Spinitectus clariasi Ha Ky, 1971; 4-6- Spinitectus ophicephali Ha Ky, 1971; A- Spinitectus notopteri Karve et Naik, 1951 Loµi Spinitectus clariasi Ha Ky, 1971: giun cã ®Çu tï vµ hÑp dÇn vÒ cuèi ®u«i. Cuticul bao phñ gai, x¾p xÕp thµnh hµng vßng kh¾p chiÒu dµi th©n ë con c¸i vµ trªn 4/5 th©n ë con ®ùc. Sè hµng ngang cña gai con ®ùc lµ 97, ë con c¸i lµ 170. Mçi hµng cã 16-22 gai. ChiÒu dµi gai 0,008-0,012 mm. Hai hµng gai phÝa tr−íc gÇn nhau h¬n. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai hµng gai thø nhÊt vµ thø hai lµ 0,021, thø hai vµ thø ba lµ 0,038 mm, tõ hµng thø ba vµ hµng thø bÈy kho¶ng c¸ch gi÷a hai hµng lµ 0,055 mm ë con ®ùc vµ 0,047 ë con c¸i; tõ hµng thø bÈy ®Õn hµng thø 11 lµ 0,043 ë c¶ con ®ùc vµ con c¸i; tõ hµng thø 11 ®Õn tËn cuèi -0,025 mm ë con ®ùc vµ 0,021 mm ë con c¸i. Lç miÖng ®i vµo thùc qu¶n gåm hai phÇn: tr−íc lµ c¬, sau lµ tuyÕn. Con c¸i lín h¬n con ®ùc.
  19. Bïi Quang TÒ 352 Con ®ùc: chiÒu dµi th©n 5,01 mm, chiÒu réng 0,085 mm. Hµng gai thø nhÊt c¸ch cuèi cña ®Çu 0,127 mm. PhÇn c¬ thùc qu¶n dµi 0,055 mm. PhÇn tuyÕn dµi h¬n nhiÒu: 1,190 mm. Vßng thÇn kinh n»m c¸ch cuèi phÝa tr−íc th©n 0,154 mm. Mµng c¸nh cuticul bªn hÑp, cã 4 ®«i nóm nhá tr−íc hËu m«n vµ 7 ®«i sau hËu m«n. Tõ nh÷ng ®«i nóm nhá sau hËu m«n cã 1 ®«i (®«i thø nhÊt vÒ phÝa tr−íc) n»m ë phÝa bªn c¹nh (gÇn hËu m«n), tiÕp theo nã lµ 5 ®«i n»m phÝa bông, trong ®ã cã 5 ®«i n»m rÊt s¸t nhau. §«i thø 7 n»m gÇn cuèi th©n, vÒ phÝa bông. bèn ®«i nóm phÝa tr−íc hËu mén t−¬ng ®èi lín, n»m phÝa bªn c¹nh vµ cã kho¶ng c¸ch gÇn nh− b»ng nhau. Gai sinh dôc kh«ng ®Òu nhau. Gai lín m¶nh, dµi 0,090 mm, gai nhá réng ë gÇn t©m vµ hÑp dÇn vÒ phÝa cuèi xa t©m, chiÒu dµi 0,051 mm Con c¸i: chiÒu dµi th©n 6,63 mm, chiÒu réng 0,102 mm. hµng gai thø nhÊt c¸ch cuèi ®Çu 0,149 mm. PhÇn c, ¬ thùc qu¶n dµi 0,064 mm, phÇn tuyÕn 1,241 mm. Vßng thÇn kinh n»m c¸ch cuèi phÝa tr−íc th©n 0,172 mm; chiÒu dµi ®u«i 0,093 mm. ¢m hé më vÒ phÝa nöa sau th©n, c¸ch chç cuèi cña ®u«i 0,425 cm. NhiÒu trøng h×nh ovan cã vá dµy, kÝch th−íc 0,025- 0,030 x 0,012-0,017 mm. 5.2. T¸c h¹i, ph©n bè vµ chÈn ®o¸n bÖnh Giun trßn ký sinh trong d¹ dµy vµ ruét cña mét sè loµi c¸, chóng lµm tæn th−¬ng thµnh d¹ dµy vµ ruét, lÊy dinh d−ìng, ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng cña c¸. ViÖt Nam gÆp 5 loµi nh− Spinitectus armatus S.M. Ali, 1956 ký sinh ë c¸ chÐp. Loµi Spinitectus ophicephali Ha Ky, 1971, ký sinh ë c¸ trª. Loµi Spinitectus ranae Morishita,1926, ký sinh ë c¸ l¨ng. Loµi Spinitectus notopteri Karve et Naik, 1951 ký sinh ë c¸ th¸t l¸t. Møc ®é nhiÔm ë mét sè loµi c¸ rÊt cao: tû lÖ nhiÔm ë c¸ trª ®en 72,33%, c¸ th¸t l¸t 63,8% 6. BÖnh giun trßn Camallanosis. 6.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Bé Spirurida Chitwood, 1933 Hä Camallanidae Railliet et Henry, 1915 Gièng Camallanus Baylis et Daubney, 1922 Gièng giun trßn Camallanus c¬ thÓ t−¬ng ®èi lín, kÝch th−íc thay ®æi theo loµi, theo gièng. Loµi giun Con c¸i Con ®ùc dµi 19,89- 20,57mm dµi 7,11 - 11,05 C. alii HaKy, 1968 (h×nh 326-1-3) réng 0,561 - 0,612mm réng 0,024 - 0,360mm dµi 13 -20mm dµi 6,38 - 6,5mm C. anabantis Pearse,1933 (h×nh 326A) réng 0,23 -0,35mm réng 0,16 - 0,19mm Xoang miÖng cøng, cã hai phiÕn b»ng kitin tæ thµnh. V¸ch cña xoang miÖng cã mét d©y c¬ däc xÕp song song víi c¬ thÓ. MÆt l−ng vµ mÆt bông cña tói miÖng cã 3 nh¸nh r¨ng b»ng chÊt ki tin. Thùc qu¶n chia lµm 2 phÇn . PhÇn tr−íc ng¾n lµ phÇn c¬, phÇn sau dµi lµ phÇn tuyÕn. Sau thùc qu¶n lµ ruét, lç hËu m«n ë phÝa cuèi c¬ thÓ. Con c¸i to h¬n con ®ùc, cã hai buång trøng d¹ng sîi, lç sinh dôc ë gi÷a c¬ thÓ, ®Î con. Con c¸i lóc thµnh thôc nh×n thÊy nhiÒu Êu trïng trong tö cung. Con ®ùc nhá, bªn trong chøa ®Çy tinh hoµn mµu tr¾ng tiÕp theo lµ èng dÉn tinh d¹ng sîi, tiÕp ®ã lµ tói chøa tinh kh«ng râ rÖt, cã 2 mãc giao cÊu lín nhá kh«ng b»ng nhau, ®u«i cong vÒ mÆt bông. Tr−íc hËu mon cã 4 -5 ®«i nóm. Sau hËu m«n cã 4 ®«i nóm (u låi), ®«i phÝa sau cã 3 mÊu låi nhá, h×nh trßn. (H×nh 326:1-3) Neocamallanus maculatti Ha Ky, 1968 (h×nh 326: 4-6): giun bÐ, th©n hÑp, h×nh trô, phÇn cuèi ®Çu trßn. BÒ mÆt th©n bao phñ líp cuticul dµy. Vßng thÇn kÝnh cã kÝch th−íc 0,199- 0,120 mm, n»m gÇn kho¶ng gi÷a phÇn tr−íc thùc qu¶n. Lç bµi tiÕt më ra phÝa bông, phÇn tr−íc th©n vµ chç gÇn vßng thÇn kinh cã 3 ®«i nóm ®Çu, hai ®«i gÇn gi÷a vµ 1 ®«i bªn. Xoang miÖng cã hai m¶nh gÇn gièng nh− ë c¸c loµi Camallanus. Sè l−îng "x−¬ng s−ên" ë däc tói kitin gåm 16 hµng, kh«ng cã 3 nh¸nh tam gi¸c (3 mãc). Thùc qu¶n gåm hai phÇn: phÇn c¬ tr−íc ng¾n, phÇn tuyÕn dµi. Procamallanus clarius Ali, 1957 (h×nh 326B): con c¸i dµy vµ dµi h¬n con ®ùc. Cuèi phÝa tr−íc th©n c¾t côt, cuèi phÝa sau h×nh c«n ë con c¸i vµ h¬i nhän ë con ®ùc. Lç bµi tiÕt më ra
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2