Biện pháp canh tác phòng chống sâu bệnh và cỏ dại trong nông nghiệp

Chia sẻ: Bắc Kiều Phong Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

318
lượt xem 130
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một hiện tượng có tính quy luật trong sản xuất nông nghiệp trên thế giới là: Trồng trọt càng đi vào thâm canh, sâu bệnh càng phát triển mạnh, thuốc hóa học trừ sâu được sử dụng càng nhiều. Điều này lý giải dễ dàng; không ít biện pháp thâm canh khi áp dụng đã tạo điều kiện thuận lợi …

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Biện pháp canh tác phòng chống sâu bệnh và cỏ dại trong nông nghiệp

PGS. PTS. PH¹M V¡N LÇM BIÖN PH¸P CANH T¸C PHßNG CHèNG S¢U BÖNH Vµ Cá d¹I TrONG N¤NG NGHIÖp (T¸i b¶n lÇn thø nhÊt cã söa ch÷a bæ sung) NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP Hµ NéI - 1999
Môc lôc Lêi t¸c gi¶ ..........................................................................................................................4 PhÇn 1 Giíi THIÖU CHUNG VÒ BIÖN PH¸P CANH T¸C B¶O VÖ THùc VËT...................5 1. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p canh t¸c b¶o vÖ thùc vËt..............................................................5 2. Yªu cÇu cña biÖn ph¸p canh t¸c BVTV .............................................................................7 3. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV trong hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i ...........................7 4. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV vµ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ........................................................8 5. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV víi n«ng nghiÖp s¹ch...............................................................9 PhÇn 2 C¸C BIÖN PH¸P CANH T¸C B¶O VÖ THùC VËT §· §−îC øNG DôNG............10 1. Kü thuËt lµm ®Êt ..............................................................................................................10 2. Lu©n canh c©y trång ........................................................................................................11 3. Xen canh c©y trång ..........................................................................................................13 4. Thêi vô gieo trång thÝch hîp............................................................................................15 5. MËt ®é gieo trång hîp lý .................................................................................................17 6. Sö dông gièng chèng chÞu s©u bÖnh .. .............................................................................18 7. Gieo trång ng¾n ngµy ......................................................................................................19 8. Sö dông ph©n bãn hîp lý .................................................................................................19 9. T−íi tiªu hîp lý................................................................................................................21 10. Trång c©y bÉy ................................................................................................................22 11. VÖ sinh ®ång ruéng .......................................................................................................23 PhÇn 3 BIÖN PH¸P CANH T¸C B¶O VÖ THùC VËT §èI Víi MéT Sè C¢Y TRåNG CHÝNH..........................................................................................25 1. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV trªn c©y lóa............................................................................25 2. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV trªn c©y khoai lang................................................................25 2
3. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV trªn c©y ng«...........................................................................26 4. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi rau thËp tù .................................................................26 5. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y cµ chua vµ khoai t©y ...........................................27 6. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y ®Ëu t−¬ng............................................................27 7. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y b«ng....................................................................28 8. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y ®ay ......................................................................28 9. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y chÌ ......................................................................29 10. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y cµ phª................................................................29 11. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y mÝa....................................................................30 12. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®èi víi c©y ¨n qu¶ l©u n¨m .................................................31 3
Lêi t¸c gi¶ Mét hiÖn t−îng cã tÝnh quy luËt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi lµ: Trång trät cµng ®i vµo th©m canh, s©u bÖnh cµng ph¸t triÓn m¹nh, thuèc ho¸ häc trõ s©u bÖnh ®−îc sö dông cµng nhiÒu. §iÒu nµy lý gi¶i dÔ dµng: kh«ng Ýt biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh (nh− bãn nhiÒu ph©n - chñ yÕu lµ ph©n ®¹m, trång víi mËt ®é dµy, ®éc canh...) khi ¸p dông ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho dÞch h¹i ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn m¹nh. Bëi v×, nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh ®−îc tiÕn hµnh chØ víi môc ®Ých chÝnh lµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. Thùc tiÔn cho thÊy nhiÒu tr−êng hîp nÕu ¸p dông ®óng vµ hîp lý c¸c biÖn ph¸p canh t¸c cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc t¸c h¹i do s©u bÖnh vµ cá d¹i g©y ra mµ kh«ng cÇn ®Õn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ thùc vËt (BVTV) kh¸c. Nh− vËy sö dùng hîp lý biÖn ph¸p canh t¸c sÏ h¹n chÕ ®−îc viÖc dïng biÖn ph¸p ho¸ häc ®Ó trõ dÞch h¹i, gi¶m bít c¸c c¬ héi g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ n«ng s¶n bëi thuèc ho¸ häc BVTV. NhiÒu biÖn ph¸p canh t¸c mang tÝnh cæ truyÒn ®Õn nay vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ vÒ mÆt phßng chèng dÞch h¹i, nh−ng ®· bÞ lo¹i bá hoÆc l·ng quªn do l¹m dông viÖc dïng biÖn ph¸p ho¸ häc. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c B VTV dùa trªn nh÷ng nguyªn lý sinh th¸i lµnh m¹nh vµ ®Çy hiÖu qu¶ trong phßng chèng dÞch h¹i. Sö dông chóng mét c¸ch hîp lý sÏ lµ c¬ së ch¾c ch¾n cho mäi hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i (IPM), ®ång thêi gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ n«ng nghiÖp s¹ch. V× vËy, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV nµy cÇn ®−îc phæ biÕn réng r·i cho n«ng d©n øng dông. Víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt canh t¸c trong hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i ë n−íc ta chóng t«i ®· m¹nh d¹n biªn so¹n cuèn s¸ch nhá nµy. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, ngoµi nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm tÝch luü trong nhiÒu n¨m c«ng t¸c cßn sö dông nhiÒu t− liÖu cña c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n−íc vµ lÇn t¸i b¶n nµy ®· chó ý söa ch÷a vµ bæ sung mét ®«i chç cho néi dung cuèn s¸ch ®Çy ®ñ h¬n. Chóng t«i mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc. Hµ Néi th¸ng 05/1999 4
PhÇn 1 Giíi THIÖU CHUNG VÒ BIÖN PH¸P CANH T¸C B¶O VÖ THùc VËT 1. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p canh t¸c b¶o vÖ thùc vËt BiÖn ph¸p canh t¸c (hay kü thuËt canh t¸c) bao gåm tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi cã liªn quan tíi viÖc trång c©y n«ng nghiÖp, b¾t ®Çu tõ gieo h¹t gièng ®Õn thu ho¹ch mïa mµng. Thùc tiÔn cho thÊy tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p canh t¸c ®−îc øng dông trong trång trät ®Òu lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn, t¸c h¹i cña s©u bÖnh vµ cá d¹i. Mét sè biÖn ph¸p canh t¸c ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh th©m canh, trång trät nh− bãn nhiÒu ph©n ®¹m, gieo trång gièng n¨ng suÊt cao, t¨ng vô, t¨ng mËt ®é gieo trång... Nh÷ng biÖn ph¸p nµy gäi lµ biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh (hay kü thuËt canh t¸c th©m canh). C¸c biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh cã môc ®Ých chÝnh lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, thóc ®Èy c©y trång t¹o ra n¨ng suÊt cao. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh th−êng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s©u bÖnh vµ cá d¹i ph¸t sinh m¹nh, nhiÒu khi bïng næ thµnh dÞch lín, g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho nghÒ trång trät. Trong tr−êng hîp nh− vËy, t¸c ®éng tÝch cùc cña biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh nh»m t¨ng n¨ng suÊt ®· kh«ng bï ®¾p l¹i ®−îc thiÖt h¹i do dÞch h¹i g©y ra cho c©y trång. Tuy vËy, cã nhiÒu biÖn ph¸p canh t¸c trùc tiÕp tiªu diÖt s©u bÖnh vµ cá d¹i. Mét sè biÖn ph¸p th× t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, tõ ®ã n©ng cao tÝnh chèng chÞu cña c©y trång ®èi víi s©u bÖnh vµ khÝch lÖ kh¶ n¨ng tù ®Òn bï cña c©y trång khi bÞ t¸c ®éng g©y h¹i tõ phÝa dÞch h¹i. Cã biÖn ph¸p th× lµm cho ®iÒu kiÖn sinh th¸i trë nªn bÊt lîi cho s©u, bÖnh vµ cá d¹i nh−ng l¹i thuËn lîi cho thiªn ®Þch cña chóng ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn. Nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c nh− vËy rÊt cã ý nghÜa trong c«ng t¸c b¶o vÖ thùc vËt. VËy biÖn ph¸p canh t¸c BVTV (hay biÖn ph¸p canh t¸c phßng chèng dÞch h¹i n«ng nghiÖp) lµ g×? Cã thÓ hiÓu: §©y lµ nhãm biÖn ph¸p kü thuËt nh»m t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi cho sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång còng nh− c¸c thiªn ®Þch tù nhiªn cña dÞch h¹i vµ kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn, tÝch luü vµ l©y lan cña dÞch h¹i. Tr−íc c«ng nguyªn mét vµi thÕ kû, n«ng d©n Trung Quèc ®· biÕt ®iÒu chØnh thêi vô cÊy lóa ®Ó tr¸nh ®Ønh cao g©y h¹i cña s©u h¹i lóa, hoÆc ®èt gèc r¹ ®Ó tiªu diÖt s©u, nhéng trong r¹. Nh− vËy, biÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®· ®−îc n«ng d©n sö dông tr−íc biÖn ph¸p ho¸ häc BVTV rÊt nhiÒu n¨m. BiÖn ph¸p canh t¸c ®−îc truyÒn tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c. Tuy ra ®êi sím, dùa trªn c¸c nguyªn lý sinh th¸i lµnh m¹nh vµ cã hiÖu qu¶, nh−ng biÖn ph¸p canh t¸c ®· bÞ lo¹i bá hoÆc l·ng quªn, ®Æc biÖt tõ gi÷a thËp kû 40 - khi thuèc ho¸ häc h÷u c¬ tæng hîp trõ s©u ra ®êi. Muèn sö dông biÖn ph¸p canh t¸c BVTV cã hiÖu qu¶, ph¶i hiÓu biÕt vÒ chu kú vßng ®êi, ®Æc tÝnh sinh häc, sinh th¸i, quy luËt ph¸t sinh, tÝch luü sè l−îng, ph−¬ng thøc l©y lan cña dÞch h¹i. Trªn c¬ së hiÓu biÕt nµy sÏ h−íng sù t¸c ®éng cña biÖn ph¸p canh t¸c vµo giai ®o¹n mÉn c¶m hoÆc xung yÕu nhÊt cña dÞch h¹i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. Dùa vµo môc ®Ých tiÕn hµnh, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV cã thÓ chia thµnh hai nhãm: 5
+ Nhãm thø nhÊt bao gåm c¸c biÖn ph¸p kü thuËt chuyªn dïng ®−îc tiÕn hµnh ®Ó trõ dÞch h¹i. ThÝ dô nh− th¸o c¹n n−íc ruéng lóa khi rÇy n©u cã mËt ®é cao, trång c©y bÉy s©u h¹i, lµm cá tay... + Nhãm thø hai: lµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång trät b×nh th−êng cã t¸c dông h¹n chÕ t¸c h¹i cña s©u bÖnh vµ cá d¹i. ThÝ dô nh− biÖn ph¸p lµm ®Êt, bãn ph©n hîp lý, thêi vô gieo trång, mËt ®é gieo trång... Quy m« øng dông biÖn ph¸p canh t¸c BVTV ®«i khi còng cã ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p ®−îc øng dông. Mét sè biÖn ph¸p canh t¸c BVTV cã hiÖu qu¶ trõ dÞch h¹i ngay trong tõng thöa ruéng riªng biÖt. ThÝ dô nh− bãn ph©n hîp lý; th¸o c¹n n−íc ruéng lóa khi rÇy n©u hoÆc s©u phao cã mËt ®é quÇn thÓ cao; ®iÒu chØnh mËt ®é gieo trång; ph−¬ng thøc gieo trång, v.v... Nh÷ng biÖn ph¸p nµy gäi lµ biÖn ph¸p canh t¸c b¶o vÖ thùc vËt ®¬n lÎ. Mét sè biÖn ph¸p canh t¸c BVTV kh¸c chØ cã hiÖu qu¶ khi ®−îc ¸p dông trªn mét quy m« céng ®ång nhÊt ®Þnh. ThÝ dô nh− biÖn ph¸p lu©n canh, sè mïa vô trong mét n¨m, thêi vô gieo trång,... Nh÷ng biÖn ph¸p nµy gäi lµ biÖn ph¸p canh t¸c BVTV céng ®ång. Gièng nh− c¸c biÖn ph¸p BVTV kh¸c, biÖn ph¸p canh t¸c còng cã mÆt −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm. * ¦u ®iÓm quan träng cña biÖn ph¸p canh t¸c BVTV lµ: - NhiÒu biÖn ph¸p canh t¸c BVTV lµ nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trång trät ®· quen thuéc víi n«ng d©n vµ th«ng th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong nghÒ n«ng. Do ®ã kh«ng ®ßi hái ph¶i cã chi phÝ phô thªm hay dông cô chuyªn dïng mµ vÉn h¹n chÕ ®−îc t¸c h¹i cña dÞch h¹i. - BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV dÔ ¸p dông trong s¶n xuÊt. - C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV kh«ng cã nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu gièng biÖn ph¸p ho¸ häc BVTV nh− g©y tÝnh chèng thuèc ë dÞch h¹i, ®Ó l¹i d− l−îng thuèc trong n«ng s¶n, g©y « nhiÔm m«i tr−êng... - BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV dÔ dµng kÕt hîp ®−îc víi tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p BVTV kh¸c. * Nh÷ng nh−îc ®iÓm lín cña biÖn ph¸p canh t¸c BVTV cã thÓ lµ: - Nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c mang tÝnh chÊt phßng ngõa dÞch h¹i ph¶i tiÕn hµnh tr−íc rÊt nhiÒu so víi sù biÓu hiÖn t¸c h¹i thùc sù cña dÞch h¹i. - Cïng mét biÖn ph¸p canh t¸c khi thùc hiÖn cã thÓ lµm gi¶m loµi s©u bÖnh nµy, nh−ng l¹i lµm t¨ng tÝnh trÇm träng cña loµi kia. Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, ph¶i chän lùa h−íng nµo lîi h¬n th× tiÕn hµnh. - C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV kh«ng ph¶i mäi lóc vµ ë mäi n¬i ®Òu cho hiÖu qu¶ kinh tÕ hoµn toµn trong phßng chèng dÞch h¹i. - Nh÷ng hiÓu biÕt cña n«ng d©n vÒ sinh häc, sinh th¸i dÞch h¹i ch−a ®ñ ®Ó hä thùc hiÖn c¸c kü thuËt canh t¸c nh− biÖn ph¸p BVTV. Tuy vËy, nh−îc ®iÓm nµy cã thÓ kh¾c phôc ®−îc nhê sù gióp ®ì cña c¸n bé BVTV. 6
2. Yªu cÇu cña biÖn ph¸p canh t¸c BVTV C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV tiÕn hµnh riªng rÏ hay trong hÖ thèng biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp (IPM) cÇn ph¶i ®¹t ®−îc mét sè yªu cÇu sau ®©y: - Ph¶i t¹o ®−îc ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao. Gãp phÇn n©ng cao tÝnh chèng chÞu cña c©y trång ®èi víi t¸c ®éng g©y h¹i cña dÞch h¹i. BiÖn ph¸p canh t¸c ph¶i khÝch lÖ ®−îc nh÷ng ph¶n øng tù vÖ vµ kh¶ n¨ng tù ®Òn bï ë c©y trång khi bÞ t¸c ®éng ph¸ h¹i cña dÞch h¹i. - BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ph¶i lµm thay ®æi ®iÒu kiÖn n«ng sinh quÇn trë nªn kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn, tÝch luü, l©y lan vµ g©y h¹i cña dÞch h¹i. - BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c loµi thiªn ®Þch cña dÞch h¹i ®Õn c− tró, sinh s¶n, tÝch lòy sè l−îng, khÝch lÖ c¸c ho¹t ®éng h÷u Ých cña thiªn ®Þch trong viÖc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña dÞch h¹i. - BiÖn ph¸p canh t¸c ph¶i ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng trùc tiÕp tiªu diÖt dÞch h¹i. - BiÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i nµo còng cã thÓ sinh ra hËu qu¶ kh«ng mong muèn. V× vËy, viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV còng ph¶i c©n nh¾c sao cho kh«ng g©y ra hËu qu¶ kh«ng mong muèn hoÆc cã th× còng chØ ë møc tèi thiÓu. - BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn vµ ®¸p øng yªu cÇu cña s¶n xuÊt n«ng s¶n s¹ch. §ång thêi ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn lý cña N«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ hç trî cho n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ph¸t triÓn. 3. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV trong hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i BÊt cø mét biÖn ph¸p t¸c ®éng nµo lªn hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp còng ®Òu cã thÓ hoÆc lµ øc chÕ dÞch h¹i (cã hiÖu qu¶ trõ dÞch h¹i) hoÆc lµ lµm t¨ng thªm tÝnh trÇm träng cña dÞch h¹i. Sù thay ®æi gièng míi, lu©n canh c©y trång, hÖ thèng mïa vô, mËt ®é gieo trång, chÕ ®é t−íi n−íc, v.v... ®Òu g©y nªn nh÷ng biÕn ®æi lín vÒ hiÖn tr¹ng dÞch h¹i trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. ThÝ dô, ®−a gièng lóa míi vµo s¶n xuÊt, bãn nhiÒu ph©n ®¹m vµ më réng diÖn tÝch ®−îc t−íi n−íc chñ ®éng lµ nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµm cho rÇy n©u tõ mét loµi s©u h¹i lóa thø yÕu trë thµnh s©u h¹i chÝnh, nguy hiÓm cho c¸c n−íc trång lóa ë §«ng Nam ¸ còng nh− ë n−íc ta. Thùc tiÔn cña viÖc thay ®æi mïa vô trång lóa ë n−íc ta (®−a lóa xu©n vµo miÒn B¾c, t¨ng vô lóa ë §ång b»ng s«ng Cöu Long) ®· lµm thay ®æi thµnh phÇn vµ møc ®é g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa, v.v... Nh− vËy, viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p canh t¸c ®Òu g©y ra nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ t×nh h×nh dÞch h¹i trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c ®−îc sö dông hîp lý sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng ph¸t triÓn, lµm t¨ng søc chèng chÞu vµ kh¶ n¨ng tù ®Òn bï cña c©y trång ®èi víi t¸c ®éng g©y h¹i cña dÞch h¹i, ®ång thêi lµm cho m«i tr−êng trë nªn kh«ng thuËn lîi cho dÞch h¹i ph¸t triÓn. BiÖn ph¸p canh t¸c hîp lý sÏ lµ c¬ së ch¾c ch¾n cho mäi hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i (IPM). V× vËy, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV lµ mét bé phËn rÊt quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong hÖ thèng IPM trªn bÊt kú mét lo¹i c©y trång nµo. NhiÒu biÖn ph¸p canh t¸c BVTV mang tÝnh chÊt cæ truyÒn nay vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ cña chóng trong c¸c hÖ thèng phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i. 7
4. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV vµ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng Tµi liÖu nµy kh«ng bµn vÒ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng mµ chØ xem xÐt biÖn ph¸p canh t¸c víi quan ®iÓm n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. C¸c loµi s©u h¹i, vi sinh vËt g©y bÖnh cho c©y vµ cá d¹i lµ nh÷ng thµnh viªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña tÊt c¶ c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. N«ng nghiÖp bÒn v÷ng c«ng nhËn gi¸ trÞ néi t¹i cña mäi sinh vËt: kh«ng cã loµi sinh vËt nµo cã h¹i vµ còng kh«ng cã loµi sinh vËt nµo cã lîi, tÊt c¶ c¸c loµi sinh vËt trong hÖ sinh th¸i cã gi¸ trÞ nh− nhau. Mét loµi sinh vËt ®−îc gäi lµ cã h¹i hay cã lîi lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña con ng−êi. C¸c loµi dÞch h¹i (s©u h¹i, vi sinh vËt g©y bÖnh c©y...) khi cã sè l−îng quÇn thÓ thÊp, g©y t¸c h¹i nhÑ ®èi víi c©y trång th× ®Òu kh«ng lµm gi¶m n¨ng suÊt c©y trång, ®«i khi cßn lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång do kh¶ n¨ng tù ®Òn bï cña c©y trång. Ngoµi ra, chóng cßn lµ nguån dinh d−ìng quan träng ®Ó duy tr× c¸c thiªn ®Þch tù nhiªn cña chóng. Nh÷ng loµi cã h¹i chØ trë thµnh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt khi t¸c h¹i cña chóng g©y ra lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, tøc lµ khi mËt ®é quÇn thÓ cña dÞch h¹i ®¹t tíi ng−ìng g©y h¹i kinh tÕ. N«ng nghiÖp bÒn v÷ng chñ tr−¬ng cïng chung sèng víi tÊt c¶ c¸c loµi sinh vËt trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp (kÓ c¶ c¸c loµi dÞch h¹i). Do ®ã, n«ng nghiÖp bÒn v÷ng thùc hiÖn chiÕn l−îc h¹n chÕ chø kh«ng tiªu diÖt c¸c loµi cã h¹i vµ ®Ó cho chóng tån t¹i ë mét mËt ®é thÊp cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV phÇn lín mang tÝnh chÊt phßng ngõa h¬n lµ diÖt trõ dÞch h¹i. Nh− vËy, biÖn ph¸p canh t¸c BVTV hoµn toµn phï hîp víi chiÕn l−îc x©y dùng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. C¸c loµi sinh vËt trong hÖ sinh th¸i cïng tån t¹i vµ thùc hiÖn chøc n¨ng cña chóng trong chu tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt tù nhiªn theo nguyªn t¾c: loµi nµy tån t¹i ®−îc lµ nhê vµo loµi kh¸c, c¸c loµi dùa vµo nhau, øc chÕ lÉn nhau. Chóng liªn hÖ víi nhau theo thø bËc trong chuçi thøc ¨n, t¹o thµnh mét l−íi thøc ¨n trong hÖ sinh th¸i. Rõng tù nhiªn lµ ®iÓn h×nh mét hÖ sinh th¸i hoµn chØnh. Trong rõng tù nhiªn hÇu nh− kh«ng cã vÊn ®Ò bïng dÞch s©u bÖnh. Nguyªn nh©n lµ do trong rõng tù nhiªn cã mét sè l−îng lín c¸c loµi thùc vËt, ®éng vËt, vi sinh vËt cïng tån t¹i. §©y chÝnh lµ sù ®a d¹ng sinh häc cña rõng. Sù ®a d¹ng sinh häc nµy t¹o nªn mét l−íi thøc ¨n rÊt phøc t¹p. Trong tù nhiªn, hÖ sinh th¸i cµng phøc t¹p th× cµng cã sù æn ®Þnh h¬n hÖ sinh th¸i ®¬n gi¶n. Lµm n«ng nghiÖp bÒn v÷ng lµ vËn dông c¸c quy luËt cña tù nhiªn ®Ó t¹o nªn mét hÖ thèng n«ng sinh quÇn bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i, cã tiÒm n¨ng cao vÒ mÆt kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n mäi nhu cÇu cña con ng−êi mµ kh«ng tÊn c«ng thiªn nhiªn, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng. VËn dông mÉu h×nh rõng tù nhiªn, tÝnh ®a d¹ng sinh häc ®−îc coi lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c x©y dùng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. Sù ®a d¹ng sinh häc b¶o ®¶m ®−îc tÝnh æn ®Þnh cña n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c nh− xen canh, lu©n canh c©y trång rÊt cã ý nghÜa h¹n chÕ nhiÒu loµi dÞch h¹i, ®ång thêi lµm t¨ng sù ®a d¹ng sinh häc trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. ¸p dông réng r·i c¸c biÖn ph¸p canh t¸c nµy trong b¶o vÖ thùc vËt lµ ®· ®i theo h−íng x©y dùng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. Mét sè biÖn ph¸p canh t¸c BVTV (nh− lu©n canh c©y trång, thêi vô gieo trång, tu©n theo sè mïa vô trong n¨m...) mang tÝnh chÊt céng ®ång. NghÜa lµ hiÖu qu¶ h¹n chÕ dÞch h¹i chØ cã ®−îc khi c¸c biÖn ph¸p nµy ®−îc ¸p dông trªn mét quy m« céng ®ång nhÊt ®Þnh. X©y dùng nh÷ng céng ®ång nhá ®Ó ¸p dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt thÝch hîp lµ ®−êng lèi x©y dùng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. BiÖn ph¸p canh t¸c b¶o vÖ thùc vËt lµ kü thuËt phßng chèng dÞch h¹i mang tÝnh chÊt sinh th¸i. Sinh th¸i häc l¹i lµ c¬ së, nÒn t¶ng cña n«ng nghiÖp bÒn v÷ng (n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cßn ®−îc gäi lµ n«ng nghiÖp sinh th¸i). Do ®ã, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV hoµn toµn phï hîp víi nguyªn lý, ®¹o ®øc cña n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. ¸p dông réng r·i biÖn ph¸p canh t¸c BVTV lµ tiÕn hµnh lµm n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. 8
5. BiÖn ph¸p canh t¸c BVTV víi n«ng nghiÖp s¹ch ThuËt ng÷ "n«ng nghiÖp s¹ch" míi xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ ®ang lµ vÊn ®Ò ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m. S¶n xuÊt n«ng s¶n s¹ch lµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë nhiÒu n−íc v× søc khoÎ vµ m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. ë ®©y kh«ng bµn vÒ n«ng nghiÖp s¹ch mµ chØ xem xÐt vai trß cña biÖn ph¸p canh t¸c BVTV trong n«ng nghiÖp s¹ch. Nghiªn cøu, s¶n xuÊt vµ ®−a vµo sö dông réng r·i thuèc ho¸ häc tæng hîp ®Ó trõ dÞch h¹i ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu khoa häc chãi ngêi cña loµi ng−êi ë thÕ kû XX. Vµo thËp kû 50-60, thuèc ho¸ häc BVTV ®· ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc gi¶i quyÕt nhiÒu vô dÞch h¹i lín trªn thÕ giíi, gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc t¨ng n¨ng suÊt cña nhiÒu lo¹i c©y trång. Do l¹m dông vµ kh«ng thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt, cho nªn thuèc ho¸ häc BVTV ®· g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ ®Ó l¹i d− l−îng thuèc trong n«ng s¶n. Mét trong c¸c nh©n tè chÝnh lµm cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp trë nªn kh«ng s¹ch lµ d− l−îng thuèc ho¸ häc BVTV. H¹n chÕ sö dông thuèc ho¸ häc BVTV ë møc thÊp nhÊt lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu cña n«ng nghiÖp s¹ch. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu nµy th× trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i t¨ng c−êng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi ho¸ häc, cßn viÖc dïng thuèc ho¸ häc BVTV ®trîc coi lµ thø vò khÝ cuèi cïng cña ho¹t ®éng phßng chèng dÞch h¹i b¶o vÖ c©y trång. Trong sè c¸c biÖn ph¸p phi ho¸ häc th× nhãm biÖn ph¸p canh t¸c ®ãng vai trß quan träng. BiÖn ph¸p canh t¸c th−êng g©y ra nhiÒu thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ t×nh h×nh dÞch h¹i trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh (nh− bãn nhiÒu ph©n ®¹m, cÊy dµy, t¨ng vô...) cã môc ®Ých chÝnh lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y trång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt cho n¨ng suÊt cao. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh chñ yÕu nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña con ng−êi vÒ t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. Do ®ã, hÇu hÕt c¸c biÖn ph¸p canh t¸c th©m canh kh«ng lµm t¨ng tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh cña c©y trång, mµ ng−îc l¹i lµm cho c©y trång dÔ bÞ nhiÔm s©u bÖnh nhiÒu h¬n. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV (nh− lu©n canh, xen canh...) cã môc ®Ých chÝnh lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, huy ®éng hÕt tiÒm n¨ng sinh häc ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt cao, lµm t¨ng tÝnh chèng chÞu víi s©u bÖnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng tù ®Òn bï thiÖt h¹i do dÞch h¹i g©y ra. §ång thêi, biÖn ph¸p canh t¸c BVTV cßn t¹o ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña dÞch h¹i. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV thùc hiÖn ®óng ®¾n, hîp lý võa cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc sù xuÊt hiÖn cña dÞch h¹i trªn ®ång ruéng, võa cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc tiªu diÖt dÞch h¹i. Trªn c¬ së ®ã lµm gi¶m nhu cÇu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¸c trong phßng chèng s©u bÖnh vµ cá d¹i. Do ®ã, h¹n chÕ ®−îc viÖc sö dông thuèc ho¸ häc BVTV ®Ó trõ dÞch h¹i, tøc lµ gi¶m bít c¸c c¬ héi g©y « nhiÔm m«i tr−êng còng nh− n«ng s¶n bëi thuèc ho¸ häc BVTV, gãp phÇn s¶n xuÊt nh÷ng n«ng s¶n s¹ch. ¸p dông réng r·i, hîp lý c¸c biÖn ph¸p canh t¸c BVTV lµ mét trong nh÷ng h−íng ®i tíi nÒn n«ng nghiÖp s¹ch. 9
PhÇn 2 C¸C BIÖN PH¸P CANH T¸C B¶O VÖ THùC VËT §· §−îC øNG DôNG 1. Kü thuËt lµm ®Êt §Êt lµ m«i tr−êng sèng vµ tån t¹i cña nhiÒu loµi dÞch h¹i. NhiÒu loµi c«n trïng h¹i trong chu kú vßng ®êi cã pha ph¸t triÓn liªn quan ®Õn ®Êt. Cã loµi sèng h¼n ë trong ®Êt (nh− dÕ dòi....). Mét sè loµi th× ho¸ nhéng ë trong ®Êt (s©u x¸m, s©u khoang, s©u xanh h¹i b«ng, s©u c¾n l¸ ng«, s©u ®ôc qu¶ ®Ëu t−¬ng,...). Mét sè loµi kh¸c th× cã pha Êu trïng sèng ë trong ®Êt (s©u non c¸c loµi bä hung = sïng tr¾ng, s©u non bä bæ cñi = s©u thÐp,...). Mét sè loµi th× ®Î trøng ë trong ®Êt (ch©u chÊu...). §Êt lµ n¬i tÝch luü h¹t cá d¹i vµ nh÷ng mÇm mèng g©y bÖnh h¹i c©y (c¸c h¹ch nÊm, bµo tö nÊm, bµo tö vi khuÈn, tuyÕn trïng h¹i thùc vËt,...). Lµm ®Êt lµ biÖn ph¸p kü thuËt trång trät t¸c ®éng lªn ®Êt canh t¸c, lµm cho ®Êt canh t¸c trë thµnh thÝch hîp víi viÖc gieo trång c¸c c©y n«ng nghiÖp. Tuú theo tõng lo¹i ®Êt vµ ®Æc ®iÓm cña c©y trång mµ kü thuËt, c¸ch thøc vµ chÕ ®é lµm ®Êt kh¸c nhau. ViÖc lµm ®Êt th−êng bao gåm c¸c c«ng ®o¹n nh− cµy, bõa, ®Ëp nhá, san ph¼ng, lªn luèng... C¸c kü thuËt lµm ®Êt Ýt nhiÒu ®Òu cã thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tiªu diÖt nh÷ng dÞch h¹i sèng vµ tån t¹i ë trong ®Êt. Cµy lËt ®Êt sÏ vïi lÊp xuèng líp ®Êt d−íi nhiÒu s©u non, nhéng cña s©u h¹i, h¹t cá d¹i, tµn d− c©y trång cã chøa nguån bÖnh. §ång thêi, cµy lËt ®Êt còng ®−a c¸c sinh vËt h¹i tõ líp ®Êt phÝa d−íi lªn trªn mÆt ®Êt. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy, c¸c sinh vËt h¹i nµy hoÆc lµ bÞ chÕt kh« do n¾ng hoÆc lµ dÔ bÞ c¸c thiªn ®Þch tiªu diÖt (s©u non, nhéng cña s©u h¹i bËt lªn mÆt ®Êt do cµy lËt ®Êt dÔ bÞ chim ¨n s©u hay c¸c c«n trïng thiªn ®Þch tÊn c«ng chóng). ë vïng §ång b»ng B¾c Bé, bµ con n«ng d©n cã tËp qu¸n cµy ®Êt ngay sau khi thu ho¹ch vô lóa mïa ®Ó ph¬i kh« ®Êt (lµm ®Êt ¶i). ViÖc ph¬i ¶i ®Êt ®· tiªu diÖt mét l−îng lín c¸c mÇm mèng s©u bÖnh h¹i trong ®Êt, trong tµn d− c©y trång. Cµy lËt ®Êt sím, ''GÆt ®Õn ®©u cµy s©u ®Õn ®ã'' sau mçi vô lóa ®· tiªu diÖt trùc tiÕp nhiÒu s©u non, nhéng cña s©u ®ôc th©n lóa trong r¹ vµ gèc r¹, tiªu diÖt tµn d− c©y trång cã nguån bÖnh, ®ång thêi tiªu diÖt lóa chÐt lµ n¬i c− tró vµ nguån thøc ¨n cña nhiÒu loµi s©u h¹i lóa (s©u n¨n, rÇy n©u, rÇy xanh ®u«i ®en...). Cµy ¶i, cµy lËt bõa kü lµm cho ®Êt trång t¬i xèp tho¸ng khÝ, kÝch thÝch vi sinh vËt ®èi kh¸ng t¨ng ho¹t ®éng c¹nh tranh vµ tiªu diÖt vi sinh vËt g©y bÖnh c©y, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho vi sinh vËt h¸o khÝ ho¹t ®éng, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬ thµnh c¸c chÊt dinh d−ìng dÔ hÊp thô ®èi víi c©y trång. Cµy s©u, bõa kü lµm cho líp ®Êt canh t¸c s©u thªm, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho rÔ c©y trång ph¸t triÓn tèt, hót c¸c chÊt dinh d−ìng tõ ®Êt dÔ dµng. Nhê ®ã c©y trång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu ®èi víi sù tÊn c«ng cña c¸c loµi g©y h¹i. MÆt kh¸c, cµy s©u bõa kü lµm cho ®Êt tho¸ng khÝ, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c khÝ ®éc cã trong ®Êt (nh− mªtan, sunfuahy®r«, ...) chãng bÞ ph©n gi¶i vµ gi¶m bít t¸c h¹i cña chóng ®èi víi c©y trång. C¸c kü thuËt lµm ®Êt kh¸c nh− ®Ëp ®Êt, xíi x¸o, lªn luèng,... ®Òu cã t¸c dông t−¬ng tù: võa t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt võa diÖt trõ ®−îc mét sè mÇm mèng dÞch h¹i. TiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p lµm ®Êt ®óng lóc, ®óng kü thuËt kh«ng chØ lµm cho tÇng ®Êt canh t¸c ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña trång trät, mµ cßn gãp phÇn lµm cho tÇng ®Êt canh t¸c trë nªn s¹ch mÇm mèng dÞch h¹i h¬n. 10
2. Lu©n canh c©y trång Liªn tôc chØ trång mét loµi c©y trªn mét khu ®Êt trong nhiÒu n¨m (®éc canh) th−êng dÉn tíi sù suy tho¸i ®é ph× cña ®Êt, thiÕu dinh d−ìng vi l−îng. Bëi khi trång mét loµi c©y th× yªu cÇu vÒ chÊt dinh d−ìng vi l−îng nh− nhau trong nhiÒu n¨m liÒn, mµ viÖc bãn c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc th× kh«ng ®¸p øng ®−îc ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng vi l−îng. Canh t¸c theo kiÓu ®éc canh cßn cã thÓ g©y nªn sù tÝch tô c¸c chÊt cã h¹i cho c©y trång. Víi gãc ®é BVTV, ®éc canh th−êng t¹o ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi cho dÞch h¹i tån t¹i, tÝch luü vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt nh÷ng loµi dÞch h¹i cã tÝnh chuyªn ho¸ cao (chØ g©y h¹i mét lo¹i c©y) th× ph¸t sinh ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi trong ®iÒu kiÖn ®éc canh (v× nguån thøc ¨n cña nã lu«n lu«n dåi dµo) (h×nh 1). Ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh, sau mçi vô trång khoai t©y (gièng nhiÔm tuyÕn trïng) th× mËt ®é tuyÕn trïng h¹i khoai t©y trong ®Êt t¨ng lªn 10 - 15 lÇn. H×nh 1: Sù tÝch luü sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i lóa ë ®iÒu kiÖn lóa lu©n canh víi c©y trång c¹n §Ó kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña ®éc canh, cÇn ¸p dông hÖ thèng canh t¸c lu©n canh. Lu©n canh lµ mét hÖ thèng canh t¸c trång lu©n phiªn c¸c lo¹i c©y trång kh¸c nhau theo thø tù vßng trßn nhÊt ®Þnh trªn cïng mét m¶nh ®Êt (mét khu ®Êt) nh»m sö dông hîp lý nguån n−íc, c¸c chÊt dinh d−ìng cã trong ®Êt vµ nguån ph©n bãn ®−a vµo ®Êt ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt c©y trång cao nhÊt cã thÓ ®¹t ®−îc. VÒ ph−¬ng diÖn BVTV, lu©n canh c©y trång ph¶i t¹o ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i bÊt lîi cho dÞch h¹i. §Æc biÖt lµ ph¶i t¹o ®−îc sù gi¸n ®o¹n vÒ nguån thøc ¨n thÝch hîp ®èi víi dÞch h¹i ë c¸c vô (hoÆc n¨m) tiÕp theo trong vßng lu©n canh. PhÇn lín c¸c s©u bÖnh h¹i lóa kh«ng g©y h¹i ®−îc c¸c c©y trång thuéc hä rau thËp tù, ®Ëu ®ç. Lu©n canh c©y lóa víi c¸c c©y ®Ëu ®ç, rau thËp tù sÏ lµm gi¸n ®o¹n nguån thøc ¨n cña c¸c loµi dÞch h¹i lóa (h×nh 2). ViÖc lu©n canh nh− vËy lµ mét biÖn ph¸p cã ý nghÜa trong phßng chèng s©u bÖnh. 11
H×nh 2: Sù tÝch luü sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i ë ®iÒu kiÖn lóa lu©n canh víi c©y trång c¹n BÖnh thèi mÇm vµ chÕt c©y con ë l¹c lµ do nÊm Aspergillus flavus g©y ra. NÊm nµy sinh tr−ëng ph¸t triÓn trªn l¹c th−êng s¶n sinh ra ®éc tè (gäi lµ aflatoxin) g©y bÖnh ung th−. Khi lu©n canh c©y l¹c víi c©y lóa th× h¹n chÕ ®−îc sù ph¸t triÓn cña nÊm A. flavus. NÕu trång l¹c trªn ®Êt ®· trång ng«; hoÆc ®· trång ng« + khoai lang hoÆc trång ng« + võng th× trong ®Êt cã nguån nÊm A. flavus rÊt cao, nghÜa lµ nÊm nµy sinh tr−ëng ph¸t triÓn rÊt tèt khi lu©n canh l¹c víi c¸c c©y ng«, khoai lang vµ võng. Lu©n canh c©y b«ng víi c©y khoai, c©y mÝa, c©y ®Ëu ®ç gãp phÇn h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña s©u h¹i b«ng. §Æc biÖt lu©n canh b«ng víi lóa n−íc sÏ lµm gi¶m sè l−îng s©u h¹i trªn b«ng rÊt râ rµng v× s©u h¹i lóa kh«ng ph¸ h¹i trªn c©y b«ng, ®ång thêi lµm gi¶m c¶ bÖnh hÐo rò c©y b«ng do gi¶m sè l−îng bµo tö nÊm g©y bÖnh sau khi trång lóa n−íc. Lu©n canh c©y ®Ëu t−¬ng (®Ëu nµnh) víi c©y lóa hoÆc víi c¸c c©y trång kh«ng thuéc hä ®Ëu lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ mét sè s©u bÖnh chÝnh trªn ®Ëu t−¬ng nh− bÖnh gØ s¾t, bÖnh s−¬ng mai, bÖnh ch¸y l¸ do vi khuÈn, ruåi ®ôc th©n, s©u cuèn l¸ ®Ëu, s©u ®ôc qu¶ ®Ëu t−¬ng, v.v... Bëi v× c¸c loµi s©u bÖnh nµy chØ g©y h¹i cho c©y ®Ëu t−¬ng hoÆc c¸c c©y thuéc hä ®Ëu. Kh«ng lu©n canh c©y khoai t©y víi c¸c c©y hä cµ ®Ó h¹n chÕ bÖnh mèc s−¬ng, bÖnh chÕt xanh, bÖnh virót. V× nhiÒu c©y thuéc hä cµ cïng bÞ nhiÔm nh÷ng lo¹i bÖnh nµy. Lu©n canh c©y rau thËp tù víi c¸c c©y trång kh¸c kh«ng thuéc hä hoa thËp tù lµ biÖn ph¸p lµm gi¸n ®o¹n nguån thøc ¨n thÝch hîp cña s©u t¬. Do ®ã cã t¸c dông ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn liªn tôc cña s©u t¬ trong vïng trång rau thËp tù. BiÖn ph¸p lu©n canh c©y trång ®Æc biÖt rÊt cã hiÖu qu¶ trong phßng trõ tuyÕn trïng h¹i c©y v× tuyªn trïng tån t¹i chñ yÕu trong ®Êt. Sù bè trÝ c©y trång hîp lý trong vßng lu©n canh sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ t¸c h¹i cña tuyÕn trïng. Trªn khu ®Êt trång liªn tôc khoai t©y th× sau mçi vô sè l−îng tuyÕn trïng h¹i khoai t©y trong ®Êt t¨ng lªn 10 - 15 lÇn, nh−ng nghØ mét vô kh«ng trång khoai t©y mµ trång c©y kh¸c th× sè l−îng tuyÕn trïng h¹i khoai t©y trong ®Êt gi¶m ®i kho¶ng 33%. 12
NÕu tÝnh to¸n ®óng th× lu©n canh c©y trång sÏ lµ mét biÖn ph¸p canh t¸c rÊt hiÖu qu¶ ®Ó h¹n chÕ nhiÒu lo¹i s©u bÖnh quan träng trong n«ng nghiÖp. HÖ thèng lu©n canh c©y trång ®ßi hái ph¶i bè trÝ, s¾p xÕp c¸c c©y trång vÒ thêi gian trªn mét khu ®ång vµ kh«ng gian trong mét thêi ®iÓm ®Ó ng¨n chÆn t¸c h¹i cña s©u bÖnh ngay trong vô ®ã vµ c¶n trë sù tån t¹i, tÝch luü, l©y lan cña chóng tõ vô nµy sang vô kh¸c, tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c. Nguyªn t¾c cña lu©n canh lµ chän c¸c c©y trång thÝch hîp ®Ó lo¹i trõ ®−îc c¸c s©u bÖnh g©y h¹i chuyªn tÝnh hoÆc h¹n chÕ t¸c h¹i cña chóng ë møc thÊp nhÊt. CÇn l−u ý nh÷ng c©y trång cã kh¶ n¨ng tiÕt ra nh÷ng kh¸ng sinh tiªu diÖt mét sè sinh vËt cã h¹i trong ®Êt, ®−a nh÷ng c©y nµy vµo vßng lu©n canh ®Ó h¹n chÕ sè l−îng cña nh÷ng sinh vËt cã h¹i ®«i víi c©y trång. Lu©n canh c©y trång cã thÓ coi lµ mét kü thuËt canh t¸c cã tÝnh cæ truyÒn. Tuy nhiªn, kü thuËt nµy mang tÝnh chÊt céng ®ång, nghÜa lµ ph¶i ®−îc ¸p dông trªn diÖn tÝch quy m« nhÊt ®Þnh míi cã hiÖu qu¶ h¹n chÕ dÞch h¹i, cßn nÕu chØ tõng hé n«ng d©n ¸p dông ®¬n lÎ trªn tõng ®¸m ruéng diÖn tÝch nhá th× viÖc lu©n canh c©y trång kh«ng cã hiÖu qu¶ phßng chèng s©u bÖnh. 3. Xen canh c©y trång Lµ hÖ thèng canh t¸c mµ khi thùc hiÖn ng−êi n«ng d©n ph¶i ®ång thêi trång nhiÒu lo¹i c©y kh¸c nhau trªn cïng mét l« ®Êt. §©y lµ mét kü thuËt canh t¸c kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu n−íc. Xen canh c©y trång lµ biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó ®ång thêi sö dông tèi −u c¸c ®iÒu kiÖn ®Êt, ¸nh s¸ng, n−íc, chÊt dinh d−ìng trong ®Êt, gãp phÇn lµm t¨ng tæng thu nhËp cho nhµ n«ng. ThÝ dô, trång ng« xen ®Ëu ®ç (®Ëu t−¬ng, ®Ëu xanh...). Ng« lµ loµi c©y trång cã rÔ ¨n s©u, yªu cÇu dinh d−ìng cao; cßn ®Ëu ®ç lµ c©y thÊp, rÔ ¨n n«ng, Ýt yªu cÇu dinh d−ìng, mµ l¹i cã kh¶ n¨ng cung cÊp thªm ®¹m cho ®Êt. Khi trång ng« xen ®Ëu ®ç kh«ng cã sù c¹nh tranh gi÷a chóng víi nhau vÒ dinh d−ìng vµ ng« cßn sö dông c¶ nguån ®¹m do ®Ëu ®ç cè ®Þnh ®−îc. Trªn cïng diÖn tÝch tæng s¶n l−îng cña ng« vµ ®Ëu xen canh cao h¬n s¶n l−îng cña hai lo¹i c©y nµy khi trång riªng rÏ. VÒ ph−¬ng diÖn BVTV, xen canh c©y trång th−êng lµm gi¶m nh÷ng thiÖt h¹i do c¸c loµi dÞch h¹i g©y ra cho c©y trång. Bëi v× trong tÊt c¶ c¸c yÕu tè m«i tr−êng, kh«ng cã yÕu tè nµo t¸c ®éng ®Õn c¸c sinh vËt mét c¸ch m¹nh mÏ, phøc t¹p vµ s©u s¾c nh− yÕu tè thøc ¨n. NÕu cã ®Çy ®ñ thøc ¨n th× c¸c sinh vËt sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, hoµn thµnh vßng ®êi nhanh víi tû lÖ sèng sãt cao, søc sinh s¶n lín, tÝch luü quÇn thÓ nhanh dÔ t¹o thµnh dÞch. NhiÒu lo¹i sinh vËt g©y h¹i cã tÝnh chuyªn ho¸ thøc ¨n, nghÜa lµ chóng chØ cã thÓ dïng nh÷ng lo¹i c©y nhÊt ®Þnh ®Ó lµm thøc ¨n. V× vËy, khi trªn ®ång cã mét lo¹i c©y ®−îc trång víi diÖn tÝch lín liÒn nhau sÏ t¹o nªn nguån thøc ¨n dåi dµo thuËn lîi cho sù ph¸t sinh l©y lan cña nh÷ng sinh vËt g©y h¹i chuyªn tÝnh trªn c©y trång ®ã. C¸nh ®ång lóa liÒn kho¶nh cµng réng th× cµng thuËn lîi cho s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm vµ rÇy n©u ph¸t sinh vµ l©y lan. Trªn ®ång cã nhiÒu lo¹i c©y kh¸c nhau trång xen kÏ (xen canh) sÏ lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng thùc vËt trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Do ®ã ®· t¹o nªn mét nguån thøc ¨n kh«ng thuËn lîi cho nh÷ng loµi sinh vËt g©y h¹i chuyªn tÝnh, c¶n trë sù ph¸t sinh, l©y lan cña chøng, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng loµi dÞch h¹i chuyªn tÝnh kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ph¸t t¸n ®i xa. MÆt kh¸c, xen canh c©y trång cßn lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ ®éng vËt (®Æc biÖt lµ c«n trïng, nhÖn) vµ vi sinh vËt trong c¸c sinh quÇn trång xen, tøc lµ lµm t¨ng tÝnh æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp (v× hÖ sinh th¸i phøc t¹p th× cã tÝnh bÒn v÷ng h¬n). Ph¶i chän nh÷ng c©y trång xen thÝch hîp sao cho chóng ®em l¹i lîi Ých cho nhau hoÆc Ýt nhÊt còng kh«ng g©y ¶nh h−ëng xÊu cho nhau. C©y trång xen ph¶i hç trî c«ng t¸c phßng trõ dÞch h¹i, tøc lµ ph¶i t¹o ra ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho sù ph¸t sinh, tÝch luü sè l−îng vµ l©y lan cña dÞch h¹i chÝnh trªn c¸c c©y trång xen. §ång thêi, c©y trång xen còng ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc b¶o vÖ, duy tr× quÇn thÓ thiªn ®Þch tù nhiªn cña dÞch h¹i hoÆc hÊp dÉn vµ khÝch lÖ ho¹t ®éng h÷u Ých cña thiªn ®Þch tù nhiªn trong sinh quÇn c©y trång xen. 13
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn BVTV: Trång xen cµ chua víi b¾p c¶i theo tû lÖ cø 2 luèng b¾p c¶i th× trång xen 1 luèng cµ chua vµ cµ chua trång tr−íc b¾p c¶i 30 ngµy th× cã thÓ h¹n chÕ ®−îc sè l−îng cña s©u t¬. MËt ®é s©u t¬ trªn b¾p c¶i trång xen cµ chua chØ b»ng mét nöa mËt ®é s©u t¬ trªn b¾p c¶i trång thuÇn. Trång c¸c c©y hä ®Ëu hoÆc c©y ng« (b¾p) xen víi c©y b«ng rÊt cã ý nghÜa h¹n chÕ sè l−îng mét sè s©u h¹i chñ yÕu trªn c©y b«ng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Trung t©m nghiªn cøu c©y b«ng Nha Hè cho thÊy: mËt ®é s©u xanh, rÖp muéi trªn c©y b«ng trång xen víi ®Ëu xanh hoÆc ®Ëu t−¬ng (®Ëu nµnh) thÊp h¬n h¼n so víi trªn c©y b«ng trång thuÇn. NÕu trång xen 3 c©y (b«ng + ng« + ®Ëu xanh) th× mËt ®é cña rÖp muéi, s©u xanh l¹i thÊp h¬n so víi mËt ®é cña chóng khi chØ trång xen 2 c©y (b«ng + ®Ëu xanh). Mét trong c¸c nguyªn nh©n lµm cho mËt ®é s©u xanh, rÖp muéi trªn c©y b«ng trång xen thÊp h¬n h¼n so víi trªn c©y b«ng trång thuÇn lµ do ho¹t ®éng h÷u Ých cña thiªn ®Þch tù nhiªn, mµ ®Æc biÖt lµ cña nhãm nhÖn lín b¾t måi. ThËt vËy, mËt ®é cña c¸c loµi nhÖn lín b¾t måi trªn c©y b«ng trång thuÇn thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi trªn c©y b«ng trång xen víi ®Ëu xanh hoÆc ®Ëu t−¬ng. Vµ mËt ®é nhÖn lín b¾t måi trªn c©y b«ng trång xen víi ®Ëu xanh l¹i thÊp h¬n râ rµng so víi trªn c©y b«ng trong tr−êng hîp trång xen 3 c©y (b«ng + ng« + ®Ëu xanh). Trång b«ng xen víi ®Ëu xanh hoÆc víi ®Ëu + ng« cßn h¹n chÕ ®−îc sù l©y nhiÔm cña bÖnh xanh lïn h¹i b«ng. Trång b«ng gèi vµo ruéng ng« lµ mét d¹ng trång xen b«ng víi ng«, nh−ng c©y b«ng ®−îc trång muén h¬n. §©y lµ mét biÖn ph¸p tèt ®Ó h¹n chÕ mét sè s©u h¹i b«ng. Trªn c©y ng« ®· h×nh thµnh tËp ®oµn thiªn ®Þch kh¸ phong phó gåm bä xÝt ¨n s©u, bä rïa, nhÖn lín b¾t måi,... Khi c©y ng« giµ th× c¸c thiªn ®Þch nµy ®· chuyÓn sang c©y b«ng. V× vËy, trªn c©y b«ng trång gèi vµo ruéng ng« cã tËp ®oµn thiªn ®Þch phong phó, víi mËt ®é cao h¬n rÊt nhiÒu so víi trªn c©y b«ng kh«ng trång gèi ng«. Do ®ã, trªn ruéng b«ng trång gèi ng« cã mËt ®é s©u xanh thÊp. ë vïng §ång Nai t¨ng c−êng biÖn ph¸p trång b«ng gèi ng« ®· gãp phÇn h¹n chÕ sù bïng ph¸t sè l−îng cña s©u xanh trªn b«ng sau nhiÒu n¨m ph¸t triÓn trång b«ng. Còng theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Trung t©m nghiªn cøu c©y b«ng Nha Hè, trªn ®ång b«ng trång xen mÝa thµnh c¸c b¨ng réng 5- 10m rÊt cã ý nghÜa h¹n chÕ sè l−îng s©u xanh h¹i b«ng. ë ®ång b«ng xen mÝa mËt ®é s©u xanh chØ b»ng 35-70% mËt ®é s©u xanh ë trªn ®ång b«ng kh«ng xen mÝa. MËt ®é s©u xanh trªn b«ng xen mÝa thÊp h¬n trªn b«ng kh«ng xen mÝa lµ do ho¹t ®éng h÷u Ých cña c¸c thiªn ®Þch tù nhiªn: mËt ®é c¸c loµi b¾t måi ¨n thÞt còng nh− tû lÖ ký sinh cña ong m¾t ®á trªn trøng s©u xanh ë ruéng b«ng xen mÝa cao h¬n nhiÒu so víi ruéng b«ng kh«ng xen mÝa. Trång xen l¹c víi ng«, kª sÏ lµm gi¶m sè l−îng cña bä trÜ, rÇy xanh h¹i l¹c. Trång cµ chua xen víi c©y ng« hoÆc c©y ®Ëu ®ç ®· lµm t¨ng ho¹t ®éng h÷u Ých cña ong m¾t ®á ký sinh trøng s©u xanh. Tû lÖ trøng s©u xanh bÞ ong m¾t ®á ký sinh trªn c©y ng« hoÆc ®Ëu ®ç ®−îc trång xen víi cµ chua cao h¬n rÊt nhiÒu so víi trªn c©y ng« hoÆc víi c©y ®Ëu ®ç trång thuÇn. Nh− vËy, trång xen cµ chua víi c©y ng« hoÆc víi c©y ®Ëu ®ç ®· gãp phÇn h¹n chÕ s©u xanh. §ång thêi trång nhiÒu lo¹i c©y trªn mét khu ®ång gäi lµ canh t¸c nhiÒu loµi. VÒ b¶n chÊt, canh t¸c nhiÒu loµi còng lµ xen canh. §iÒu kh¸c nhau gi÷a xen canh vµ canh t¸c nhiÒu loµi lµ quy m« thùc hiÖn: xen canh lµ ®ång thêi trång nhiÒu lo¹i c©y trªn mét l« ®Êt, cßn canh t¸c nhiÒu loµi lµ ®ång thêi trång nhiÒu lo¹i c©y trªn mét khu ®ång. V× vËy, canh t¸c nhiÒu loµi còng cã ý nghÜa lín trong phßng trõ dÞch h¹i nh− xen canh. Chän vµ bè trÝ mét c¬ cÊu c©y trång hîp lý trªn mét khu ®ång sÏ t¹o ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ l©y lan cña nhiÒu loµi s©u bÖnh h¹i chuyªn tÝnh. Nh−ng canh t¸c nhiÒu loµi mang tÝnh chÊt céng ®ång, tøc lµ viÖc thùc hiÖn do nhiÒu hé n«ng d©n cïng tiÕn hµnh trªn mét quy m« nhÊt ®Þnh míi mong cã ý nghÜa trong phßng trõ s©u bÖnh h¹i. 14
4. Thêi vô gieo trång thÝch hîp Thêi vô lµ thêi gian ®Ó gieo trång ®èi víi mçi lo¹i c©y trång. Bµ con n«ng d©n qua bao ®êi ®· nhËn thÊy ®óng thêi vô lµ mét yªu cÇu rÊt quan träng trong trång trät: "NhÊt th×, nh× thôc" hay "Hít h¶i kh«ng b»ng ph¶i th×" Thêi vô gieo trång thÝch hîp lµ thêi vô thuËn tiÖn cho viÖc gieo trång mµ ®¶m b¶o cho c©y trång sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao. ThÝ dô, thêi vô thÝch hîp ®Ó gieo cÊy lóa mïa ë §ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc bµ con n«ng d©n ta ®óc kÕt: ''Tua rua ®i r¾c m¹ mïa, TiÓu thö cµy bõa, cÊy ruéng n«ng s©u " Tua rua vµo ngµy 6/6 d−¬ng lÞch, lµ thêi vô thÝch hîp gieo m¹ mïa chÝnh vô ®Ó cÊy vµo tiÕt tiÓu thö (ngµy 7/7 d−¬ng lÞch) lµ thêi vô thÝch hîp cho lóa mïa. Lµm ®óng thêi vô nh− vËy th× c©y lóa mïa sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao, ®Õn møc ''cÊy chèc vÇng cµy còng ®−îc lóa x¬i''. Lóa cÊy kh«ng ®óng thêi vô cho n¨ng suÊt kÐm: lóa mïa cÊy muén th× ''kh¸c nµo h−¬ng khãi lªn chïa cÇu con", hoÆc lóa chiªm cÊy muén th× ''lóa trç lËp h¹, buån b· c¶ th«n ''. C©y trång mÉn c¶m víi dÞch h¹i chØ vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh vµ c¸c loµi dÞch h¹i ph¸t sinh ph¸t triÓn m¹nh còng chØ vµo nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong mét n¨m. V× vËy, vÒ ph−¬ng diÖn BVTV, thêi vô gieo trång thÝch hîp ®èi víi mçi lo¹i c©y trång lµ thêi vô kh«ng chØ ®¶m b¶o ®Ó c©y trång ®¹t n¨ng suÊt cao mµ cßn ®¶m b¶o sao cho giai ®o¹n sinh tr−ëng xung yÕu nhÊt cña c©y trång kh«ng trïng víi thêi gian ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña dÞch h¹i. NghÜa lµ thêi vô ph¶i t¹o nªn sù lÖch pha gi÷a giai ®o¹n xung yÕu cña c©y trång vµ sù ph¸t triÓn cña dÞch h¹i. ViÖc ®iÒu chØnh thêi vô gieo trång ®Ó tr¸nh ®Ønh cao ph¸t sinh cña dÞch h¹i còng chØ thùc hiÖn ®−îc trong nh÷ng ph¹m vi nhÊt ®Þnh. Bëi v× mçi lo¹i c©y trång chØ cã nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh thÝch hîp ®Ó gieo trång cho n¨ng suÊt cao. Trong mét vô lóa, trµ lóa cÊy thêi vô sím vµ ®Æc biÖt lµ trµ lóa cÊy thêi vô muén th−êng bÞ bä xÝt dµi (Leptocorisa) ph¸ h¹i rÊt nÆng. Bëi v× c¸c trµ lóa nµy th−êng cã diÖn tÝch nhá, nh−ng l¹i hÊp dÉn bä xÝt tr−ëng thµnh ë nhiÒu n¬i dån vÒ. Trµ lóa gieo cÊy thêi vô sím tr¸nh ®−îc ®Ønh cao mËt ®é cña rÇy n©u trong c¸c vô lóa vµ th−êng bÞ rÇy n©u h¹i nhÑ. Ng−îc l¹i, nh÷ng ruéng lóa gieo cÊy muén th−êng cã giai ®o¹n xung yÕu cña c©y lóa trïng víi thêi kú ph¸t sinh m¹nh nhÊt cña rÇy n©u trong vô lóa nªn th−êng bÞ h¹i nÆng h¬n. ë vïng §ång b»ng s«ng Hång, thêi tiÕt th−êng thuËn lîi cho bÖnh ®¹o «n ph¸t triÓn, g©y h¹i nÆng cho trµ lóa xu©n sím, mïa muén. Do ®ã, ë nh÷ng n¬i th−êng cã dÞch bÖnh ®¹o «n th× ph¶i më réng diÖn tÝch lóa xu©n chÝnh vô vµ lóa mïa sím, gi¶m bít diÖn tÝch cÊy xu©n sím, mïa muén ®Ó tr¸nh t¸c h¹i cña bÖnh ®¹o «n. BÖnh thèi h¹t lóa trªn lóa mïa sím ë §ång b»ng s«ng Hång th−êng nÆng h¬n so víi trªn lóa mïa muén. Rau b¾p c¶i trång vµo nhiÒu thêi vô kh¸c nhau th−êng bÞ s©u t¬ g©y h¹i ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. ë vïng rau Hµ Néi, b¾p c¶i vô sím (trång vµo cuèi th¸ng 8 ®Çu th¸ng 9) th−êng chØ bÞ 2 ®ît s©u t¬ ph¸t sinh vµ g©y h¹i víi mËt ®é quÇn thÓ kh«ng cao. B¾p c¶i chÝnh vô (trång vµo cuèi th¸ng 9 - cuèi th¸ng 10) th−êng cã 3 ®ît s©u t¬ ph¸t sinh g©y h¹i víi mËt ®é lu«n lu«n cao h¬n mËt ®é s©u t¬ trªn b¾p c¶i vô sím. Trong vô b¾p c¶i chÝnh vô th× nh÷ng ®ît b¾p c¶i trång cµng muén (cuèi th¸ng 10) cã mËt ®é s©u t¬ cµng cao, bÞ h¹i nÆng h¬n nh÷ng ®ît b¾p c¶i trång sím (trång cuèi th¸ng 9). B¾p c¶i vô muén (trång ®Çu th¸ng 2) bÞ s©u t¬ g©y h¹i nÆng nhÊt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp miÒn Nam cho thÊy 15
nh÷ng thêi vô b¾p c¶i ®Çu tiªn trång ngay sau khi døt m−a (th¸ng 11) cã mËt ®é s©u t¬ thÊp, bÞ h¹i nhÑ h¬n b¾p c¶i trång tõ th¸ng 12 trë ®i, nhÊt lµ b¾p c¶i trång trong th¸ng 1 bÞ h¹i nÆng nhÊt. Nh− vËy, ë c¶ hai vïng rau Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, thêi vô b¾p c¶i trång sím ®Òu bÞ s©u t¬ ph¸ h¹i nhÑ h¬n c¸c thêi vô b¾p c¶i trång muén. Bëi v×, ë thêi vô sím quÇn thÓ s©u t¬ ch−a phôc håi kÞp, nªn mËt ®é quÇn thÓ cña chóng cßn thÊp. ë ®iÒu kiÖn vïng §ång b»ng s«ng Hång, ®Ëu t−¬ng vô xu©n trång sím (vµo th¸ng 1) th−êng bÞ bÖnh gØ s¾t, ruåi ®ôc th©n g©y h¹i nÆng h¬n so víi ®Ëu t−¬ng trång muén (vµo th¸ng 2). §Æc biÖt ®Ëu t−¬ng xu©n trång vµo th¸ng 3 - 4 rÊt Ýt bÞ bÖnh gØ s¾t, v× thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi cho bÖnh gØ s¾t ph¸t sinh, l©y lan. B«ng gieo ë thêi vô sím Ýt bÞ s©u ph¸ h¹i h¬n b«ng gieo ë thêi vô muén. C¸c s©u h¹i tÝch luü sè l−îng quÇn thÓ trªn b«ng trång thêi vô sím. Khi b«ng ë thêi vô sím giµ th× s©u h¹i chuyÓn sang b«ng ë thêi vô muén cßn non h¬n, thÝch hîp h¬n nªn chóng ph¸t triÓn vµ tÝch luü sè l−îng nhanh h¬n. Do ®ã, b«ng trång ë thêi vô muén th−êng bÞ s©u ph¸ h¹i nÆng h¬n b«ng trång thêi vô sím. Thêi vô gieo trång kh«ng gän ®èi víi mét lo¹i c©y trång sÏ kÐo dµi thêi gian hiÖn diÖn cña lo¹i c©y trång ®ã trªn ®ång ruéng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ thøc ¨n cho c¸c loµi dÞch h¹i (®Æc biÖt c¸c loµi dÞch h¹i chuyªn tÝnh) sinh tr−ëng ph¸t triÓn (h×nh 3). ThÝ dô, nhiÒu n¬i thuéc §ång b»ng s«ng Cöu Long do thuËn lîi t−íi tiªu, mét sè ®«ng n«ng d©n ®· gieo cÊy lóa liªn tôc, kh«ng ®ång thêi, kh«ng thµnh vô lóa râ rµng, cø thu ho¹ch xong lµ l¹i xuèng gièng vô sau. Do ®ã, quanh n¨m cã lóa trªn ®ång. §iÒu kiÖn nµy cho phÐp nh÷ng s©u bÖnh chÝnh h¹i lóa tån t¹i vµ ph¸t triÓn quanh n¨m. Khi gÆp ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thuËn lîi, c¸c loµi s©u bÖnh nµy dÔ dµng ph¸t sinh thµnh dÞch. Gieo cÊy gän thêi vô (gieo cÊy ®ång lo¹t) ®Ó rót ng¾n thêi gian mét vô lóa ®−îc coi lµ mét biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó phßng chèng mét sè s©u h¹i chÝnh trªn lóa (nh− rÇy n©u, s©u ®ôc th©n lóa, s©u n¨n,...). Quan ®iÓm nµy ch−a ®−îc tÊt c¶ c¸c nhµ sinh th¸i c«n trïng ®ång t×nh. V× viÖc gieo cÊy lóa gän thêi vô sÏ t¹o ra mét kho¶ng thêi gian kh«ng cã lóa trªn ®ång, g©y ¶nh h−ëng ®Õn sù tån t¹i, tÝch luü sè l−îng cña nhiÒu loµi thiªn ®Þch cña s©u h¹i lóa trong tù nhiªn. Do ®ã, quÇn thÓ c¸c loµi thiªn ®Þch sÏ phôc håi chËm vµ kh«ng khèng chÕ ®−îc sè l−îng s©u h¹i lóa ë thêi kú ®Çu vô lóa sau. ViÖc gieo cÊy lóa kh«ng gän thêi vô cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ó b¶o vÖ, duy tr× vµ ph¸t triÓn quÇn thÓ c¸c thiªn ®Þch tù nhiªn cña s©u h¹i lóa. Nh−ng viÖc gieo cÊy lóa gän thêi vô lµ biÖn ph¸p phßng chèng s©u h¹i lóa ®¸ng tin t−ëng h¬n so víi viÖc lîi dông c¸c thiªn ®Þch tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ trong viÖc phßng ngõa bÖnh virót h¹i lóa cã c«n trïng lµ m«i giíi truyÒn bÖnh. 16
H×nh 3: ¶nh h−ëng cña gieo gän thêi vô vµ kh«ng gän thêi vô ®Õn sù tÝch luü dÞch h¹i Lùa chän, s¾p xÕp thêi vô gieo trång thÝch hîp lµ mét biÖn ph¸p canh t¸c phßng trõ dÞch h¹i cã hiÖu qu¶. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc thêi vô thÝch hîp cho tõng lo¹i c©y trång ë mçi ®Þa ph−¬ng, cÇn ph¶i dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu, ®Æc ®iÓm ph¸t sinh vµ ph¸ h¹i cña c¸c dÞch h¹i chÝnh trªn tõng c©y trång ë ®Þa ph−¬ng còng nh− kinh nghiÖm, tËp qu¸n trång trät l©u ®êi cña n«ng d©n ë ®Þa ph−¬ng. Thêi vô gieo trång thÝch hîp lµ biÖn ph¸p canh t¸c phßng trõ dÞch h¹i cã hiÖu qu¶ chØ khi ®−îc ¸p dông ®ång lo¹t trªn quy m« t−¬ng ®èi réng. BiÖn ph¸p nµy mang tÝnh chÊt céng ®ång. 5. MËt ®é gieo trång hîp lý MËt ®é gieo trång lµ sè l−îng h¹t gièng, hay sè l−îng c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Mçi lo¹i c©y trång hoÆc mçi gièng c©y trång phô thuéc vµo ®Êt tèt hay ®Êt xÊu mµ cã mét mËt ®é thÝch hîp ®Ó cho n¨ng suÊt cao. Gieo trång dµy qu¸ hoÆc th−a qu¸ ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt. Tõ xa x−a, ®èi víi c©y lóa, bµ con n«ng d©n ®· quan t©m ®Õn mËt ®é cÊy vµ thÊy râ t¸c dông cña viÖc cÊy dµy hîp lý lµ cho n¨ng suÊt cao. §iÒu nµy ®· ®−îc tæng kÕt thµnh kinh nghiÖm "CÊy th−a thõa ®Êt, cÊy dµy thãc chÊt ®Çy bå". Nh−ng ®èi víi ch©n ®Êt tèt, ruéng hÈu cÊy gièng lóa kÐm chÞu ph©n th× l¹i cÇn cÊy th−a ''CÊy th−a thõa thãc, cÊy dµy cãc ¨n". MËt ®é gieo trång kh«ng chØ ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña c©y trång, mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña s©u bÖnh vµ cá d¹i. MËt ®é gieo trång hîp lý cã t¸c dông ng¨n ngõa sù ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña nhiÒu loµi dÞch h¹i. Bëi vËy, mËt ®é gieo trång hîp lý ®−îc coi lµ biÖn ph¸p canh t¸c BVTV trong nhiÒu tr−êng hîp. 17
Gieo trång th−a qu¸ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu loµi cá d¹i sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn, lÊn ¸t c©y trång. Do ®ã ph¶i mÊt nhiÒu c«ng lµm cá. Gieo trång dµy qu¸ sÏ t¹o nªn m«i tr−êng thÝch hîp cho nhiÒu loµi s©u bÖnh ph¸t sinh vµ g©y h¹i. §èi víi c©y lóa, mËt ®é gieo cÊy ®· lµm thay ®æi sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y lóa vµ ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu trong ruéng lóa. Nh÷ng thay ®æi nµy ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña s©u bÖnh vµ thiªn ®Þch. Ruéng lóa cÊy dµy cã ®é Èm kh«ng khÝ cao, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho rÇy n©u, bÖnh kh« v»n, bÖnh ®¹o «n ph¸t triÓn m¹nh. N¬i cÊy dµy th©n lóa vèng, mÒm h¬n, thuËn lîi cho s©u ®ôc th©n tuæi 1 dÔ x©m nhËp h¬n vµ cã tû lÖ sèng sãt cao, t¹o nªn tû lÖ nân hÐo cao h¬n. CÊy dµy cßn c¶n trë nh÷ng ho¹t ®éng h÷u Ých cña c¸c loµi ký sinh trøng s©u ®ôc th©n vµ trøng rÇy n©u. §©y còng lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n gãp phÇn t¹o thuËn lîi cho s©u ®ôc th©n vµ rÇy n©u ph¸t triÓn m¹nh ë n¬i cÊy dµy. Ruéng cÊy th−a hÊp dÉn sù ®Î trøng cña b−ím s©u ®ôc th©n lóa. Ruåi ®en h¹i lóa th−êng bÞ hÊp dÉn bëi mÆt n−íc tho¸ng. NÕu mÆt n−íc bÞ bao phñ bëi líp t¸n l¸ lóa dµy ®Æc th× ruåi tr−ëng thµnh bay qua. Do ®ã ruéng cÊy th−a bÞ ruåi ®en h¹i nÆng h¬n ruéng cÊy dµy. §èi víi c©y ng«, trång cµng dµy th× møc ®é bÞ bÖnh ®èm l¸ lín vµ bÖnh kh« v»n cµng nÆng. V× khi trång dµy sÏ t¹o ®é Èm trong ruéng ng« cao, thÝch hîp cho 2 lo¹i bÖnh trªn ph¸t triÓn m¹nh. Gièng b«ng chÝn sím, kÕt hîp bÊm ngän, trång dµy th× trèn tr¸nh ®−îc s©u h¹i cuèi vô. Gieo trång víi mËt ®é nh− thÕ nµo lµ hîp lý ®èi víi tõng lo¹i c©y trång, ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh tuú theo tõng lo¹i ®Êt, tõng lo¹i gièng, mïa vô vµ ®Æc biÖt lµ t×nh h×nh s©u bÖnh, cá d¹i chÝnh ë tõng ®Þa ph−¬ng. MËt ®é gieo trång hîp lý cã ý nghÜa lín trong BVTV trªn nhiÒu lo¹i c©y trång. 6. Sö dông gièng chèng chÞu s©u bÖnh (1) Tõ x−a con ng−êi ®· chän läc nh÷ng gièng c©y trång chèng chÞu s©u bÖnh. Nh−ng m·i tíi thÕ kû XVIII míi cã tµi liÖu ghi nhËn vÒ vÊn ®Ò nµy vµ cuèi thÕ kû XIX ë Ph¸p sö dông réng r·i gièng nho chèng rÖp h¹i. Ngµy nay gièng chèng chÞu s©u bÖnh ®−îc sö dông réng r·i vµ lµ "hßn ®¸ t¶ng" ®Ó phßng trõ s©u bÖnh cã hiÖu qu¶, lý t−ëng ®èi víi n«ng d©n nghÌo Ýt vèn. ë n−íc ta, gièng chèng chÞu s©u bÖnh ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt trong nghÒ trång lóa. Dïng gièng chèng chÞu s©u bÖnh võa lîi vÒ mÆt kinh tÕ võa phï hîp víi nguyªn lý IPM. Gièng chèng chÞu s©u bÖnh dÔ ¸p dông, Ýt tèn kÐm vÒ chi phÝ. Dïng gièng chèng chÞu s©u bÖnh lµm gi¶m ®¸ng kÓ viÖc sö dông thuèc ho¸ häc BVTV. ViÖc dïng gièng chèng chÞu s©u bÖnh th× dÔ, nh−ng t¹o ra mét gièng chèng chÞu s©u bÖnh ph¶i mÊt hµng chôc n¨m, tèn kÐm nhiÒu c«ng søc. PhÇn lín c¸c gièng chèng chÞu ®−îc loµi s©u bÖnh nµy nh−ng l¹i nhiÔm loµi kh¸c: gièng lóa CR-203 kh¸ng rÇy n©u, nh−ng nhiÔm bÖnh kh« v»n, rÇy l−ng tr¾ng; Gièng b«ng l¸ nh½n kh¸ng s©u xanh nh−ng nhiÔm nhÖn ®á, rÖp muéi, rÇy xanh. C¸c gièng chèng chÞu s©u bÖnh th−êng chØ cã n¨ng suÊt ë møc kh¸. Dïng gièng chèng chÞu dÉn tíi sù h×nh thµnh nßi s©u bÖnh míi vµ gièng mÊt tÝnh kh¸ng. Do ®ã cÇn lu©n phiªn nhiÒu gièng kh¸ng kh¸c nhau; dïng gièng kh¸ng ngang, kh«ng cã tÝnh kh¸ng qu¸ cao. 1 VÊn ®Ò nµy nhiÒu tµi liÖu xÕp riªng hoÆc xÕp vµo biÖn ph¸p sinh häc. §ã lµ lý do lÇn in tr−íc t¸c gi¶ kh«ng ®Ò cËp tíi 18
7. Gieo trång ng¾n ngµy Mçi lo¹i c©y trång cã nhiÒu gièng kh¸c nhau. C¸c gièng kh¸c nhau th−êng cã thêi gian sinh tr−ëng kh¸c nhau. Nh÷ng gièng c©y trång cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n gäi lµ gièng ng¾n ngµy (®õng nhÇm víi gièng ngµy ng¾n). Gieo trång gièng ng¾n ngµy trong mét sè tr−êng hîp rÊt cã ý nghÜa h¹n chÕ t¸c h¹i cña dÞch h¹i. Nh− ta ®· biÕt, ®Ó ®¹t ®−îc mËt ®é g©y h¹i cã ý nghÜa kinh tÕ, c¸c loµi dÞch h¹i ph¶i cÇn mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó tÝch luü sè l−îng quÇn thÓ cña chóng. Sau mçi thÕ hÖ, sè l−îng c¸ thÓ cña dÞch h¹i ®−îc t¨ng lªn gÊp béi theo cÊp sè nh©n. Thêi gian sinh tr−ëng cña c©y trång cµng dµi (gièng dµi ngµy) th× dÞch h¹i hoµn thµnh ®−îc cµng nhiÒu thÕ hÖ trªn gièng c©y trång ®ã. Do ®ã, sè l−îng quÇn thÓ cña chóng cµng tÝch luü ®−îc nhiÒu, ®ñ ®Ó g©y thiÖt h¹i nÆng vÒ n¨ng suÊt ®èi víi c©y trång. Ng−îc l¹i, thêi gian sinh tr−ëng cña c©y tr«ng ng¾n (gièng ng¾n ngµy) th× dÞch h¹i hoµn thµnh ®−îc Ýt thÕ hÖ trªn gièng c©y ®ã. V× vËy, dÞch h¹i kh«ng thÓ tÝch luü ®ñ ®−îc sè l−îng quÇn thÓ ®Ó cã thÓ g©y h¹i nÆng cho c©y trång. Dïng gièng ng¾n ngµy ®Ó tr¸nh s©u bÖnh h¹i nÆng ë cuèi vô ®· ®−îc ¸p dông réng r·i víi nhiÒu lo¹i c©y trång. §èi víi c©y lóa, nh÷ng gièng ng¾n ngµy nh− CR-203 ®−îc gieo cÊy ë thêi vô lóa mïa sím cã thÓ tr¸nh ®−îc t¸c h¹i cña s©u ®ôc th©n, s©u c¾n giÐ. Gièng lóa cùc ng¾n ngµy (thêi gian sinh tr−ëng 80-90 ngµy) ®−îc sö dông nh− mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó trõ rÇy n©u. Bëi v× trªn c¸c gièng cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nh− vËy th× rÇy n©u kh«ng cã thêi gian ®Ó tÝch luü sè l−îng ®ñ g©y h¹i nÆng cho c©y lóa. §èi víi c©y b«ng, dïng gièng b«ng chÝn sím (th−êng cã thêi gian sinh truëng ng¾n h¬n gièng b«ng chÝn muén) kÕt hîp víi viÖc trång dµy vµ bÊm ngän sÏ rót ng¾n ®−îc thêi gian cña mét vô b«ng trªn ®ång, dÉn ®Õn trèn tr¸nh ®−îc s©u h¹i b«ng cuèi vô. ë ®iÒu kiÖn §ång b»ng s«ng Hång, dïng c¸c gièng khoai t©y ng¾n ngµy nh− gièng khoai ®a (thêi gian sinh tr−ëng 85-95 ngµy), gièng KT2 (thêi gian sinh tr−ëng 75-80 ngµy) trång thêi vô sím ®Ó tr¸nh bÖnh mèc s−¬ng. 8. Sö dông ph©n bãn hîp lý Tõ xa x−a bµ con n«ng d©n ta ®· nhËn thÊy vai trß to lín cña ph©n bãn trong trång trät vµ ®· tæng kÕt thµnh c¸c kinh nghiÖm quý b¸u nh−: " NhÊt n−íc, nh× ph©n, tam cÇn, tø gièng"; 'Ruéng kh«ng ph©n nh− th©n kh«ng cña "; ''Ng−êi ®Ñp v× lôa, lóa tèt v× ph©n '' v. v... Qua mçi vô c©y trång, chÊt dinh d−ìng cho c©y ë trong ®Êt ngµy cµng bÞ c¹n kiÖt. §Ó t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ph¶i bãn thªm ph©n. Bãn ph©n nh»m lµm cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng n«ng s¶n cao, æn ®Þnh. Bãn ph©n lµ cung cÊp c¸c chÊt dinh d−ìng cho c©y trång, do ®ã ph©n bãn g©y ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång. §Æc biÖt lµ ph©n bãn g©y ¶nh h−ëng lín ®Õn kh¶ n¨ng chèng chÞu víi s©u bÖnh cña c¸c lo¹i c©y trång. Ngoµi ra, bãn ph©n cßn ®ång thêi cung cÊp dinh d−ìng cho c¸c loµi dÞch h¹i th«ng qua c©y trång. NghÜa lµ, bãn ph©n kh«ng chØ cã ý nghÜa trong viÖc t¨ng n¨ng suÊt c©y trång mµ cßn lµm ¶nh h−ëng lín ®Õn sù ph¸t sinh vµ g©y h¹i cña dÞch h¹i. Nh− vËy, biÕt c¸ch sö dông ph©n bãn sÏ cã ý nghÜa lín trong phßng trõ dÞch h¹i. 19
Trong mÊy chôc n¨m qua, mét tån t¹i lín chñ yÕu bao trïm viÖc sö dông ph©n bãn ë n−íc ta lµ bãn ph©n ho¸ häc mÊt c©n ®èi. ViÖc bãn ph©n mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c nguyªn tè dinh d−ìng (®¹m, l©n, kali) lµm ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng hÊp thô, ®ång ho¸ hoÆc tÝch luü nguyªn tè kho¸ng nµy hay kh¸c cña c©y trång. Khi bãn ph©n ho¸ häc mÊt c©n ®èi, ®Æc biÖt chØ chó träng bãn ph©n ®¹m mµ kh«ng bãn ph©n l©n, kali sÏ g©y nªn hiÖn t−îng thõa ®¹m. Khi ®ã c©y trång sinh tr−ëng nhanh, l¸ ph¸t triÓn qu¸ møc (xanh vµ nhiÒu); trong th©n vµ l¸ c©y thõa ®¹m do c©y kh«ng ®ång hãa kÞp. Thõa ®¹m cßn lµm cho c©y chËm thµnh thôc, chËm ra hoa vµ qu¶ chËm chÝn, kÐo dµi thêi gian sinh tr−ëng cña c©y trång, t¹o nªn nguån thøc ¨n thÝch hîp cho nhiÒu loµi sinh vËt g©y h¹i ph¸t triÓn. Thõa ®¹m cßn lµm cho c¸c m« b¶o vÖ kÐm ph¸t triÓn, cho nªn th©n c©y non mÒm t¹o ®iÒu kiÖn cho sinh vËt g©y h¹i x©m nhËp vµo trong c©y mét c¸ch dÔ dµng. V× vËy, bãn nhiÒu ph©n ®¹m hoÆc chØ bãn ph©n ®¹m ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhiÒu loµi s©u bÖnh ph¸t triÓn m¹nh. Bãn ph©n ®¹m cµng mÊt c©n ®èi víi ph©n l©n vµ kali th× s©u bÖnh cµng ph¸t triÓn m¹nh, g©y h¹i nÆng cho n¨ng suÊt c©y trång. S©u ®ôc th©n lóa, s©u cuèn l¸ lóa, rÇy n©u, bÖnh ®¹o «n, bÖnh kh« v»n, bÖnh b¹c l¸ lóa ph¸t triÓn m¹nh khi ruéng lóa ®−îc bãn nhiÒu ph©n, ®Æc biÖt lµ bãn nhiÒu ph©n ®¹m. Ruéng b«ng bãn nhiÒu ph©n ®¹m còng lµm t¨ng t¸c h¹i cña nhiÒu loµi s©u chÝnh h¹i b«ng. LiÒu l−îng ph©n ®¹m cao t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhiÒu loµi rÖp muéi, bä trÜ, bä xÝt h¹i c©y trång ph¸t triÓn rÊt m¹nh. Khoai t©y, cµ chua bãn nhiÒu ph©n ®¹m lµm t¨ng bÖnh mèc s−¬ng. Bãn ph©n kh«ng c©n ®èi lµm bÖnh s−¬ng mai trªn hµnh tái ph¸t triÓn m¹nh, v.v... Bãn nhiÒu ph©n kali trong nhiÒu n¨m g©y nªn t×nh tr¹ng thiÕu chÊt magiª trong ®Êt. §©y lµ hiÖn t−îng phæ biÕn ë vïng trång døa cña n−íc ta. ThiÕu magiª trong ®Êt trång døa ®· lµm cho c©y døa bÞ bÖnh hÐo l¸ rÊt nÆng. Bãn ph©n c©n ®èi lµ cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c nguyªn tè dinh d−ìng víi tû lÖ thÝch hîp ®èi víi tõng gièng c©y trång, tõng lo¹i ®Êt vµ n¨ng suÊt muèn ®¹t. Cã nh− vËy míi ph¸t huy ®−îc ®Çy ®ñ t¸c dông cña tõng lo¹i ph©n bãn, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, tr¸nh sù khñng ho¶ng vÒ dinh d−ìng cña c©y trång, lµm t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu ®èi víi sù tÊn c«ng cña c¸c loµi s©u bÖnh, còng nh− lµm t¨ng kh¶ n¨ng tù ®Òn bï cña c©y trång khi bÞ ph¸ h¹i. §èi víi cá d¹i, khi c©y trång sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt sÏ lÊn ¸t sù ph¸t triÓn cña cá d¹i. Nh− vËy, bãn ph©n c©n ®èi kh«ng chØ huy ®éng ®−îc tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña c©y trång mµ cßn kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho dÞch h¹i ph¸t triÓn, gãp phÇn g×n gi÷ n¨ng suÊt c©y trång. Sö dông ph©n bãn h¬p lý kh«ng ph¶i chØ lµ bãn c©n ®èi gi÷a c¸c lo¹i ph©n, mµ cßn gåm c¶ viÖc bãn ®óng liÒu l−îng, ®óng ®Êt, ®óng lóc, ®óng c©y, phï hîp víi tr¹ng th¸i sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång. Thùc tiÔn cho thÊy dïng liÒu l−îng ph©n ho¸ häc cao lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n chÝnh lµm t¨ng thªm tÝnh trÇm träng cña s©u bÖnh ë vïng th©m canh trång trät. §ång thêi, liÒu l−îng ph©n ho¸ häc cao cßn lµm t¨ng phÇn bÞ röa tr«i hoÆc l¾ng xuèng tÇng ®Êt d−íi. Do ®ã ph¶i nghiªm tóc x¸c ®Þnh vµ bãn ®óng liÒu l−îng ph©n ho¸ häc ®Ó cung cÊp ®ñ nhu cÇu tèi thuËn cña c©y vÒ ph©n bãn vµ gi¶m l−îng ph©n thõa ë trong ®Êt. Nh− vËy, võa tiÕt kiÖm ®−îc ph©n bãn, võa ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cña viÖc bãn ph©n vµ h¹n chÕ sù gia t¨ng t¸c h¹i cña s©u bÖnh còng nh− sù « nhiÔm m«i tr−êng do ph©n bãn. Bãn ph©n ®óng ®Êt lµ ph¶i chän tõng lo¹i ph©n ho¸ häc phï hîp víi tÝnh chÊt c¬ b¶n cña ®Êt sao cho ph©n bãn ph¸t huy ®−îc t¸c dông nhiÒu nhÊt mµ kh«ng g©y ¶nh h−ëng xÊu cho c©y trång vµ ®Êt ®ai. ThÝ dô, trong ph©n l©n nung ch¶y cã chøa magiª, nÕu bãn vµo ®Êt giµu magiª th× g©y hiÖn t−îng c©y bÞ ngé ®éc do magiª. §Êt mÆn kh«ng bãn ph©n clorua kali vµ clorua am«n, v× nÕu bãn c¸c ph©n nµy sÏ lµm tÝch luü nhiÒu chÊt clo trong ®Êt vµ g©y ®éc cho c©y. Sù h×nh thµnh chÊt sunfua hy®r« (H2S) tõ sunfat lµ ®Æc ®iÓm cña ®Êt ngËp n−íc. C¸c ph©n sunfat (sunfat am«n, sunfat kali...) bãn vµo ®Êt lóa n−íc lµ nguån ph¸t sinh ra chÊt H2S g©y ngé ®éc cho c©y lóa. 20