Biện pháp nâng cao năng lực giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên đại học sư phạm

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0029<br /> Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 117-127<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> BIỆN PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP<br /> CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> <br /> Trương Thị Hoa<br /> Khoa Tâm lí - Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Bài báo này nghiên cứu những nguyên tắc để đề xuất các biện pháp và trên<br /> cơ sở đó đưa ra những biện pháp nâng cao năng lực giáo dục hướng nghiệp (GDHN)<br /> cho sinh viên đại học sư phạm. Những biện pháp này bao gồm: Xây dựng yêu cầu<br /> cần đạt (Chuẩn đầu ra) về năng lực GDHN cho SV đại học sư phạm; Xây dựng quy<br /> trình phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm; Tổ chức sinh hoạt chuyên đề về<br /> nội dung, phương pháp phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm; Tăng cường<br /> thực hành nghiệp vụ sư phạm; Tổ chức các hình thức hoạt động trải nghiệm; Tổ chức<br /> dạy học lồng ghép/tích hợp kiến thức GDHN trong các môn học chuyên ngành; Kiểm<br /> tra, đánh giá năng lực GDHN.<br /> Từ khoá: Sinh viên, đại học sư phạm, năng lực, giáo dục hướng nghiệp, học sinh.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Từ trước đến nay, giáo dục hướng nghiệp luôn có vai trò quan trọng trong việc định<br /> hướng ngành nghề cho học sinh. Trong nhà trường phổ thông, hướng nghiệp là công việc<br /> của tập thể sư phạm nhằm giáo dục học sinh lựa chọn nghề một cách tốt nhất. Nghĩa là<br /> trong sự lựa chọn đó có sự phù hợp giữa nguyện vọng nghề nghiệp của cá nhân với yêu<br /> cầu phát triển kinh tế xã hội và có sự phù hợp giữa năng lực của cá nhân với đòi hỏi của<br /> nghề. Theo Đặng Danh Ánh: “Giáo dục hướng nghiệp là hoạt động phối hợp giữa nhà<br /> trường, gia đình, trong đó tập thể sư phạm nhà trường giữ vai trò quyết định nhằm giúp<br /> HS chọn nghề trên cơ sở khoa học” [1]. Như vậy giáo dục hướng nghiệp là một tổ hợp<br /> các hoạt động của nhà trường, gia đình và xã hội trong đó nhà trường đóng vai trò chủ đạo<br /> trong việc cung cấp tri thức, hình thành kĩ năng chọn nghề cho học sinh trên cơ sở đó học<br /> sinh lựa chọn nghề phù hợp với năng lực, tính cách, sở thích, giá trị của bản thân, phù hợp<br /> với điều kiện hoàn cảnh của gia đình và phù hợp với nhu cầu của xã hội”. Quyết định số<br /> 404/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ ngày 27 tháng 3 năm 2015 về Quyết định phê<br /> duyệt đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông đã nêu rõ định<br /> hướng “Chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới phù hợp với hai giai đoạn<br /> của giáo dục phổ thông: Giai đoạn giáo dục cơ bản và giai đoạn giáo dục định hướng<br /> Ngày nhận bài: 16/1/2019. Ngày sửa bài: 11/3/2019. Ngày nhận đăng: 18/3/2019.<br /> Tác giả liên hệ: Trương Thị Hoa. Địa chỉ e-mail: hoatlgd.dhsphn@gmail.com<br /> 117<br /> <br /> Trương Thị Hoa<br /> <br /> nghề nghiệp… giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp đảm bảo học sinh tiếp cận với<br /> nghề nghiệp phù hợp với năng lực, nguyện vọng và chủ động chuẩn bị tốt cho giai đoạn<br /> giáo dục sau phổ thông” [2]. Trong nhà trường phổ thông, giáo dục hướng nghiệp được<br /> thực hiện thông qua nhiều con đường như: thông qua dạy học các môn học cơ bản, hoạt<br /> động trải nghiệm, tham vấn hướng nghiệp… Muốn thực hiện được các hoạt động này, đòi<br /> hỏi người giáo viên phải có năng lực giáo dục hướng nghiệp.<br /> Đào tạo theo tiếp cận năng lực là một trong những cách tiếp cận hiện đại và hiệu quả,<br /> góp phần chuẩn hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Kết quả đào tạo (đầu ra) là năng<br /> lực chuyên nghiệp cốt lõi của ngành nghề nhất định. Đánh giá kết quả đầu ra là đánh giá<br /> năng lực, đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu của thực tiễn nghề nghiệp và được xác định<br /> bởi chính nhà sử dụng nhân lực. Năng lực giáo dục hướng nghiệp (GDHN) là một trong<br /> những năng lực nghề nghiệp của người giáo viên. Vì vậy, các nhà trường sư phạm phải<br /> chú ý đào tạo, phát triển các năng lực nghề nghiệp cho sinh viên, trong đó có năng lực<br /> GDHN. Phát triển năng lực GDHN cho sinh viên sư phạm đòi hỏi phải có những cách làm<br /> mới, những biện pháp mới phù hợp với bối cảnh đổi mới giáo dục đại học hiện nay.<br /> Tuy nhiên, hiện nay năng lực giáo dục hướng nghiệp của sinh viên đều ở mức độ thấp và<br /> có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới việc đào tạo năng lực này cho sinh viên [3-5]. Muốn thay<br /> đổi điều này, cần phải có những biện pháp phù hợp nhằm nâng cao năng lực giáo dục<br /> hướng nghiệp cho sinh viên. Trên cơ sở phân tích thực trạng năng lực giáo dục hướng<br /> nghiệp của sinh viên, chúng tôi đề xuất những biện pháp nâng cao năng lực giáo dục<br /> hướng nghiệp cho sinh viên nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo ở trường đại học<br /> sư phạm.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp<br /> 2.1.1. Ðảm bảo đáp ứng chuẩn nghề nghiệp giáo viên THCS và THPT<br /> Bộ GD&ĐT đã ban hành Quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THCS và THPT tại<br /> Điều 7, Tiêu chuẩn 4 trong Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT, theo đó người giáo viên<br /> phải đạt 6 tiêu chí cụ thể về NLGD [6]. Đó là những quy chuẩn, là thước đo NLGD của<br /> người giáo viên, trong đó có năng lực GDHN cần phải được đánh giá. Năng lực GDHN là<br /> một trong những NLGD cụ thể của người giáo viên trung học được thể hiện trong quá<br /> trình làm công tác GDHN cho học sinh. Vì thế, năng lực GDHN cần phải được hình thành<br /> và phát triển cho SV sư phạm, chuẩn bị cho họ trở thành người giáo viên thực sự.<br /> 2.1.2. Đảm bảo mục tiêu giáo dục đại học và đào tạo giáo viên<br /> Luật Giáo dục sửa đổi năm 2009 nêu “Mục tiêu giáo dục đại học là đào tạo con người<br /> có phẩm chất chính trị, đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có kiến thức và năng lực<br /> thực hành nghề tương xứng với trình độ đào tạo, có sức khỏe, đáp ứng yêu cầu xây dựng<br /> và bảo vệ Tổ quốc”. Trong đó nhấn mạnh: “Đào tạo trình độ đại học giúp SV nắm vững<br /> kiến thức chuyên môn và có kĩ năng thực hành thành thạo, có khả năng làm việc độc lập,<br /> sáng tạo và giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành đào tạo”. Mục tiêu đào tạo giáo<br /> viên của trường sư phạm có ghi: “đào tạo những thầy, cô giáo có phẩm chất đạo đức, tư<br /> tưởng chính trị, có trình độ khoa học, nghiệp vụ sư phạm và khả năng nghiên cứu khoa<br /> 118<br /> <br /> Biện pháp nâng cao năng lực giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên đại học sư phạm<br /> <br /> học chủ yếu cho các trường phổ thông” [7]. Các biện pháp phát triển năng lực GDHN cho<br /> SV sư phạm cần phải đảm bảo thỏa mãn các mục tiêu nói trên.<br /> 2.1.3. Ðảm bảo đáp ứng yêu cầu giáo dục và phát triển của nhà trường phổ thông<br /> Chất lượng nhà trường cao hay thấp, phát triển nhanh hay chậm tiến bộ phụ thuộc<br /> vào rất nhiều yếu tố khác nhau. Có yếu tố nói về công tác giáo dục, có yếu tố nhấn mạnh<br /> đến hoạt động dạy học, có yếu tố đề cập đến môi trường giáo dục... Dù ở yếu tố nào thì<br /> vai trò của người giáo viên là rất quan trọng. Nếu người giáo viên thực hiện đúng chức<br /> trách của mình trên tinh thần quán triệt những yêu cầu giáo dục và đào tạo của năm học,<br /> yêu cầu phát triển của nhà trường thì sẽ mang lại những hiệu quả giáo dục cụ thể và thiết<br /> thực. Yêu cầu giáo dục thể hiện ở những chỉ tiêu phấn đấu cụ thể, ở những con số, những<br /> nội dung và các biện pháp thực hiện. Mỗi giáo viên trên cơ sở những yêu cầu chung đó<br /> mà cụ thể hóa, chi tiết hóa trong kế hoạch công tác của mình nhằm đạt được nhiều thành<br /> công trong quá trình giáo dục học sinh. Giáo dục cho học sinh biết cách lựa chọn nghề<br /> nghiệp là nhiệm vụ của người giáo viên. Vì vậy, năng lực GDHN phải được trang bi, đào<br /> tạo cho SV ngay trong quá trình học tập và rèn luyện nghiệp vụ sư phạm ở trường đại học.<br /> 2.1.4. Đảm bảo tính khả thi, có hiệu quả của các biện pháp<br /> Các biện pháp phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm phải đáp ứng những yêu<br /> cầu như: cụ thể, dễ thực hiện, mang lại hiệu quả rõ rệt thể hiện ở chất lượng giáo dục SV<br /> và phải đảm bảo được khả năng ứng dụng vào các trường sư phạm, phù hợp với điều kiện,<br /> hoàn cảnh đặc thù của nơi ứng dụng. Vì thế biện pháp phải gắn với điều kiện và những<br /> đặc điểm cụ thể của môi trường nhà trường, không quá xa vời với thực tiễn. Các biện<br /> pháp đề xuất phải có tính mở, nghĩa là nhà trường và bản thân giảng viên có thể vận dụng<br /> một cách linh hoạt trong thực tiễn công tác của mình. Người giảng viên có thể vận dụng<br /> được các biện pháp để thực hiện việc phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm.<br /> <br /> 2.2. Các biện pháp cụ thể<br /> 2.2.1. Xây dựng yêu cầu cần đạt (Chuẩn đầu ra) về năng lực giáo dục hướng nghiệp<br /> cho sinh viên đại học sư phạm<br /> * Mục tiêu của biện pháp<br /> Xây dựng chuẩn đầu ra về năng lực GDHN làm căn cứ để các cơ sở đào tạo giáo viên<br /> điều chỉnh, xây dựng chương trình phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm. Từ đó<br /> xây dựng chương trình, giáo trình, tổ chức các hoạt động trải nghiệm, các hoạt động rèn<br /> luyện nghiệp vụ sư phạm trong đào tạo phát triển năng lực GDHN cho SV.<br /> Chuẩn đầu ra về năng lực GDHN giúp định hướng cho người dạy cụ thể hóa mục tiêu<br /> dạy học, lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, đánh giá SV tốt nghiệp theo<br /> chuẩn đầu ra về năng lực GDHN. Chuẩn đầu ra cũng giúp SV biết rõ mình phải đạt những<br /> năng lực GDHN nào để có hướng phấn đấu, rèn luyện trong quá trình đào tạo ở trường sư phạm.<br /> * Nội dung và cách thực hiện<br /> Để xây dựng chuẩn đầu ra về năng lực GDHN cho SV cần xuất phát từ Chuẩn nghề<br /> nghiệp giáo viên trung học và chuẩn đầu ra trình độ đại học sư phạm. Chuẩn nghề nghiệp<br /> giáo viên trung học đề cập đến chuẩn về NLGD để từ đó vận dụng xây dựng chuẩn đầu ra<br /> về năng lực GDHN cho SV. Vận dụng chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học, trong đó<br /> 119<br /> <br /> Trương Thị Hoa<br /> <br /> có chuẩn NLGD để phân tích và xây dựng chuẩn đầu ra năng lực GDHN cho SV sư phạm,<br /> cụ thể là:<br /> Với Tiêu chí 16: Xây dựng kế hoạch các hoạt động giáo dục<br /> Kế hoạch các hoạt động giáo dục, trong đó có hoạt động GDHN được xây dựng thể<br /> hiện rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục bảo đảm tính khả<br /> thi, phù hợp với đặc điểm SV, phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện thực tế giảng dạy ở<br /> nhà trường sư phạm. Mục tiêu của kế hoạch hoạt động GDHN phải thể hiện được yêu cầu<br /> cụ thể của năng lực GDHN cần phát triển cho SV.<br /> Với Tiêu chí 17: Giáo dục qua môn học<br /> Thực hiện nhiệm vụ phát triển năng lực GDHN cho SV thông qua tích hợp nội dung<br /> GDHN trong dạy học các môn học có nhiều khả năng thuộc các chuyên ngành như: Lí<br /> luận chính trị - Giáo dục công dân, Sư phạm kĩ thuật, Tâm lí giáo dục. Đây là những<br /> chuyên ngành đào tạo giáo viên có nhiều lợi thế hơn cả khi chúng ta thực hiện phát triển<br /> năng lực GDHN cho SV sư phạm.<br /> Với Tiêu chí 18: Giáo dục qua các hoạt động giáo dục<br /> Trường sư phạm thực hiện nhiệm vụ phát triển năng lực GDHN thông qua các hoạt<br /> động trải nghiệm và hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm. Đây là hai loại hoạt động<br /> giáo dục ở trường sư phạm có nhiều cơ hội giúp SV phát triển năng lực GDHN. SV được<br /> tham gia vào các hình thức hoạt động hướng nghiệp khác nhau trong hoạt động trải<br /> nghiệm và hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm sẽ giúp nâng cao nhận thức, bồi dưỡng<br /> thái độ, rèn luyện kĩ năng tham gia hướng nghiệp, tích lũy kinh nghiệm để chuẩn bi cho<br /> tương lai khi trở thành giáo viên trường phổ thông sau này.<br /> Xây dựng chuẩn đầu ra về năng lực GDHN<br /> Trên cơ sở nghiên cứu vận dụng Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học và Chuẩn<br /> đầu ra trình độ đại học sư phạm, xây dựng chuẩn đầu ra về năng lực GDHN với các năng<br /> lực thành phần.<br /> * Điều kiện thực hiện<br /> - Giảng viên phải nắm chắc khái niệm, cấu trúc, các năng lực thành phần của năng<br /> lực GDHN.<br /> - Phải có đội ngũ chuyên gia am hiểu xây dựng yêu cầu cần đạt (Chuẩn đầu ra) về<br /> năng lực GDHN.<br /> 2.2.2. Xây dựng quy trình phát triển năng lực giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên<br /> sư phạm<br /> * Mục tiêu của biện pháp<br /> Để phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm không thể chỉ giới hạn ở việc học lí<br /> thuyết hoặc thực hành trong những tình huống giả định ở trường đại học, mà cần phải<br /> tuân theo một quy trình cụ thể. Biện pháp này giúp giảng viên thực hiện phát triển năng<br /> lực GDHN cho SV theo một trình tự các bước cần thiết, có hiệu quả và mang tính khoa học.<br /> <br /> 120<br /> <br /> Biện pháp nâng cao năng lực giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên đại học sư phạm<br /> <br /> * Nội dung và cách thực hiện<br /> Để phát triển được năng lực GDHN cho SV sư phạm, đề tài xây dựng quy trình phát<br /> triển với các bước cụ thể. Quy trình phát triển năng lực GDHN cho SV sư phạm được thể<br /> hiện ở Sơ đồ 1.<br /> Sơ đồ 1. Quy trình phát triển năng lực giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên<br /> Bước 1. Xây dựng tiêu chí của các năng lực thành phần trong năng lực GDHN cần<br /> phát triển cho SV<br /> <br /> Bước 2. Tổ chức tập huấn giảng viên về nội dung, hình thức tổ chức hoạt động<br /> GDHN nhằm phát triển năng lực GDHN cho SV (tập trung vào HĐTN)<br /> <br /> Bước 3. SV thực hiện các HĐTN do giảng viên định hướng hoặc gợi ý<br /> <br /> Bước 4. Kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển năng lực GDHN cho SV theo các<br /> tiêu chí đã xây dựng<br /> Các bước cần thực hiện cụ thể như sau:<br /> Bước 1: Xây dựng tiêu chí của các năng lực thành phần trong năng lực GDHN cần<br /> phát triển cho SV<br /> Căn cứ vào những yêu cầu cần đạt đã được xây dựng ở biện pháp 1, xây dựng tiêu chí<br /> của các năng lực thành phần trong năng lực GDHN cần phát triển cho SV. Những tiêu chí<br /> này là sự cụ thể hóa cho các yêu cầu cần đạt, theo đó khi tổ chức HĐTN hay hoạt động<br /> giáo dục nào khác về GDHN, giảng viên chú ý quan sát, ghi chép để có thông tn về sự<br /> phát triển năng lực GDHN ở SV của mình.<br /> Bước 2: Tổ chức tập huấn giảng viên về nội dung, hình thức tổ chức hoạt động<br /> GDHN nhằm phát triển năng lực GDHN cho SV (tập trung vào HĐTN)<br /> Sau khi có tiêu chí cụ thể của các năng lực thành phần - coi đó là căn cứ để đánh giá<br /> sự phát triển năng lực GDHN ở SV, khoa/tổ chuyên môn tổ chức tập huấn cho giảng viên<br /> về nội dung, hình thức tổ chức hoạt động GDHN (tập trung vào HĐTN). Thời lượng tổ<br /> chức tập huấn tùy thuộc vào quyết định của khoa/tổ chuyên môn. Phương thức tổ chức tập<br /> huấn nên tập trung đưa ra các tình huống cụ thể để người tham gia tập huấn có điều kiện<br /> giải quyết, trao đổi, chia sẻ.<br /> Bước 3: SV thực hiện các HĐTN do giảng viên định hướng hoặc gợi ý<br /> Dưới sự định hướng hoặc gợi ý của giảng viên, SV thiết kế kế hoạch thực hiện các<br /> HĐTN đã lựa chọn. Lưu ý khi thực hiện kế hoạch đã xây dựng, ban cán sự các lớp cần thu<br /> hút toàn bộ SV lớp mình tham gia bằng cách phân chia thành các nhóm nhỏ để tạo điều<br /> kiện cho mọi SV phát triển năng lực GDHN.<br /> 121<br /> <br />