29(1): 32-36 T¹p chÝ Sinh häc 3-2007<br />
<br />
<br />
<br />
Bæ SUNG Loµi NÊM PH¸T QUANG Mycena chlorophos (Berk.: Curt.)<br />
Sacc.) CHO KHU HÖ NÊM BËC CAO cña VIÖT NAM<br />
<br />
Lª Xu©n Th¸m<br />
<br />
Trung t©m H¹t nh©n Tp. Hå ChÝ Minh<br />
<br />
NÊm ph¸t quang ®−îc ghi nhËn tõ thêi ch−a râ, cã lÏ liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ph©n hãa<br />
Aristotle, ®−îc Francis Bacon vµ Robert Boyle (+, -), chÝn vµ ph¸t t¸n bµo tö (cã thÓ liªn quan<br />
nghiªn cøu m« t¶ tõ n¨m 1668 (Mc Elroy & ®Õn sù dÉn dô ®éng vËt).<br />
Seliger, 1962). ë ViÖt Nam, hiÖn t−îng nµy vèn Cho ®Õn nay, c¸c loµi nÊm lín nh−<br />
®−îc coi lµ mét thø ma tr¬i vµ ®«i khi ®−îc dïng Lampteromyces japonicus (Kawam.) Sing.,<br />
®Ó ®¸nh dÊu trong ®ªm tèi. ViÖc ghi nhËn chÝnh Omphalotus sp., Pleurotus sp.… cã thÓ ph¸t<br />
thøc cho ®Õn nay ë ViÖt Nam chØ cã mét loµi: l©n quang song kh«ng m¹nh. Sè l−îng ph©n bè<br />
Filoboletus manipularis (Berk.) Sing. (= trong tù nhiªn kh«ng lín, chñ yÕu gÆp ë vïng<br />
Favolaschia manipularis) ph¸t quang l©n tinh §«ng Nam ¸ vµ c¸c ®¶o Hachijo vµ Bonin cña<br />
kh¸ râ [5]. NhËt B¶n [7]. Do ®ã, h−íng nghiªn cøu nu«i<br />
Mét trong nh÷ng loµi nÊm ph¸t quang ®−îc trång chñ ®éng nÊm ph¸t quang ®e ®−îc xóc<br />
biÕt nhiÒu lµ Panus stipticus, song l¹i bao gåm 2 tiÕn. C¸c c«ng tr×nh gÇn ®©y cña Niitsu et al.<br />
thø (varieties): mét thø ë B¾c Mü ph¸t quang (2000a, b) [9, 10] ë NhËt B¶n hÕt søc quan<br />
cßn mét thø ë ch©u ¢u (vµ cã lÏ ë mét sè vïng träng khi hä t¸ch, ph©n lËp vµ nu«i trång thµnh<br />
kh¸c n÷a) l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã. Khi lai 2 c«ng loµi nÊm ph¸t quang Mycena chlorophos<br />
thø nµy víi nhau (tõ nu«i cÊy ®¬n bµo tö), (Berk.: Curt.) Sacc. (s−u tËp ®−îc lÇn ®Çu ë<br />
nh÷ng tr−êng hîp kÕt hîp ®−îc (mating) th× qu¸ NhËt B¶n vµo n¨m 1937 [7]; thu l¹i vµ ph©n lËp<br />
tr×nh t¹o dßng lai cã kh¶ n¨ng ph¸t quang lµ gièng n¨m 1990 [9, 10]). Tuy nÊm h¬i nhá<br />
hiÖn thùc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù ph¸t quang song c¸c t¸c gi¶ ®e nu«i trång ®−îc víi sè<br />
sinh häc (bioluminescence) cã yÕu tè di truyÒn l−îng lín cho yªu cÇu vÒ lu-xi-phe-ra-za tõ<br />
kiÓm so¸t, nghÜa lµ Panus stipticus ë ch©u ¢u nÊm vµ c«ng nghÖ quang ®iÖn tö sinh häc cña<br />
(vµ c¶ ë NhËt B¶n) khuyÕt thiÕu gien cÇn thiÕt heng Sanyo.<br />
cho enzim t−¬ng øng - ®ã chÝnh lµ lu-xi-phe-ra- §iÒu lý thó lµ chóng t«i ®e ph¸t hiÖn ®−îc<br />
za. Luciferase ®e ®−îc nghiªn cøu t¸ch ly (®Æc loµi nÊm nµy ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn, tØnh<br />
biÖt tõ ®om ®ãm vµ søa biÓn) vµ øng dông trong §ång Nai víi c¸c t− liÖu ®Çy ®ñ ®Çu tiªn ë ViÖt<br />
kiÓm tra vi sinh vËt, ®Þnh l−îng virót [1]; trong Nam, bæ sung cho khu hÖ nÊm bËc cao cña ViÖt<br />
c«ng nghÖ gien ë vi sinh vËt (E. coli, nÊm men Nam mét loµi míi cã gi¸ trÞ vÒ c«ng nghÖ gien<br />
Saccharomyces cerevisiae… ph¸t quang), ë ph¸t quang trong t−¬ng lai.<br />
thùc vËt (thuèc l¸, hoa cóc… ph¸t quang) vµ ë<br />
Chi Mycena (Pers.) Roussel ë ViÖt Nam<br />
®éng vËt (c¸ ngùa v»n c¶nh, gµ, lîn, chuét,<br />
thá,… ph¸t quang). TriÓn väng thùc tÕ vµ c«ng míi ®−îc ghi nhËn cã 4 loµi: Mycena corticola<br />
nghÖ chuyÓn gien nµy ®−îc coi nh− mét kü (Pers.: Fr.) S.F. Gray, M. flos-alba Pat., M.<br />
thuËt ®ét ph¸ ®¸nh dÊu ph©n tö (molecular melliigena (Berk.: Cooke) Sacc. vµ M. stylobates<br />
marker) cho nh÷ng gien ®Ých liªn kÕt ®Æc biÖt. (Pers.: Fr.) Kumm., gÆp ë tØnh VÜnh Phóc, tØnh<br />
Phó Thä vµ tp. Hµ Néi - B¾c ViÖt Nam, song<br />
Còng cÇn ph¶i l−u ý r»ng sù ph¸t quang chØ kh«ng râ ý nghÜa, gi¸ trÞ sö dông cña c¸c loµi<br />
thÓ hiÖn râ ë t¸n nÊm (tõ trong phÇn thÞt nÊm - nµy vµ còng ch−a cã phÇn m« t¶ [6]. Trong mét<br />
context vµ trong phiÕn nÊm - trama), chø kh«ng sè ®ît kh¶o s¸t ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn cña<br />
thÊy ë cuèng nÊm. chóng t«i, nhiÒu loµi nÊm l¹ ®e ®−îc ph¸t hiÖn,<br />
Vai trß sinh lý häc cña sù ph¸t quang cßn ghi h×nh sinh ®éng t¹i thùc ®Þa, trong ®ã cã loµi<br />
32<br />
nÊm ph¸t quang Mycena chlorophos (Berk.: th¸ng 5, 6, 7 trong nh÷ng ®ªm m−a nhÑ, Èm −ít<br />
Curt.) Sacc. kú thó. MÉu vËt ®−îc thu vµo c¸c cña n¨m 2006, t¹i khu vùc Th¸c Trêi.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
H×nh 1. Loµi nÊm ph¸t quang Mycena chlorophos (Berk.: Curt.) Sacc. chôp ban ®ªm<br />
ë VQG C¸t Tiªn (A, B. chôp cã chiÕu s¸ng ®Ìn nhÑ; C, D. chôp trong tèi)<br />
33<br />
Sau ®©y lµ phÇn m« t¶ loµi nÊm ph¸t quang nµy. trong). Mò nÊm h×nh b¸n cÇu h¬i ph¼ng, khi non<br />
Mycena chlorophos (Berk.: Curt.) Sacc. h×nh chu«ng ng¾n, cã ®−êng kÝnh dao ®éng 2,2-<br />
(ký hiÖu mÉu CT 009) 5,6 cm. MÆt trªn thÊy h¬n râ (sulcate-striate)<br />
c¸c phiÕn nÊm ë bªn d−íi do thÞt nÊm máng,<br />
NÊm mäc thµnh tõng ®¸m 5-9 t¸n nÊm to mäng n−íc (hygrophanous) vµ hÇu nh− trong<br />
nhá, trªn c¸c th©n c©y tre, nøa vµ c©y gç l¸ réng. suèt; bÒ mÆt cña t¸n l¸ng nh½n (glabrous), mµu<br />
§iÒu nµy cho thÊy cã ®«i chót kh¸c biÖt víi c¸c tr¾ng ngµ, trë nªn th©m sÉm ë vïng ®Ønh, nhÊt lµ<br />
chñng thu ®−îc ë c¸c ®¶o Bonin vµ Hachijo cña khi kh«. Cuèng nÊm phñ líp l«ng mµu tr¾ng<br />
NhËt B¶n. Chóng th−êng mäc trªn c¸c th¶m x¸c mÞn; gèc cuèng h¬i bÌ réng b¸m ch¾c vµo gi¸<br />
thùc vËt mñn môc. ThÓ qu¶ mäc thµnh tõng côm thÓ.<br />
nhiÒu t¸n, mäng n−íc, hÇu nh− trong suèt hoÆc<br />
mµu tr¾ng ngµ (h×nh 1A vµ 1B chôp víi ¸nh PhiÕn nÊm mµu tr¾ng, còng hÇu nh− trong<br />
s¸ng ®Ìn nhÑ). Th−êng gÆp trªn c¸c ®äan th©n suèt, réng 1.2-3.2 mm, ®Ýnh rêi s¸t vµo gèc<br />
tre nøa ®ang môc n¸t trªn th¶m l¸ rõng Èm −ít cuèng, xÕp táa kh¸ dµy ®Æc; phÝa mÐp t¸n, c¸c<br />
(h×nh 1B). §«i khi còng gÆp trªn c¸c th©n vµ gèc phiÕn ph¸t sinh táa ng−îc vµo trung t©m vµ<br />
c©y gç kh« ®ang bÞ môc (th−êng khi Êy cuèng th−êng ng¾n (chØ kÐo dµi ®−îc ch−a ®Õn 1/2 b¸n<br />
nÊm dµi, uèn cong, mµu tr¾ng bãng vµ kh¸ kÝnh cña t¸n).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
H×nh 2. Chïm thÓ qu¶ cña loµi nÊm ph¸t quang Mycena chlorophos (Berk.: Curt.) Sacc.<br />
34<br />
HÖ sîi ®¬n nhÊt (monomitic), cã thµnh oxy hãa cã sù tham gia cña enzim superoxit<br />
máng, ph©n nh¸nh Ýt, cã khãa. §¶m bµo h×nh dixmutaza [11]. Tuy nhiªn, ë tõng loµi, cã thÓ cã<br />
chïy, mang 4 bµo tö. LiÖt bµo ph©n hãa kiÓu nhiÒu chi tiÕt ph©n hãa riªng ch−a ®−îc kh¶o cøu.<br />
mòi m¸c vµ kiÓu h×nh chïy kh¸ ®a d¹ng.<br />
Bôi bµo tö tr¾ng phÊn. Bµo tö ®¶m d−íi kÝnh Tµi liÖu tham kh¶o<br />
hiÓn vi hÇu nh− trong suèt, h×nh ellipsoit h¬i dµi,<br />
cã kÝch th−íc 8,2-11,4 × 4,6-5,8 µm, nh½n, cã 1. Barbeau B. et al., 1997: J. Biol. Chem., 20:<br />
mét vµi h¹t (giät) néi chÊt mµu xanh lît 12968-12977.<br />
(guttules); vá bµo tö máng. 2. Endo M., Kajiwara M. and Nakanishi K.,<br />
HiÖu øng ph¸t quang diÔn ra liªn tôc trong 1970: Chem. Comm., 309-310.<br />
®ªm tèi, cã d¹ng l©n quang rÊt phï hîp víi sù 3. Isobe M., Uyakul M. and Goto T., 1987: J.<br />
quan s¸t cña c¸c t¸c gi¶ NhËt b¶n (h×nh 1B, 1C Biolumin. Chemilumin, 1: 181-188.<br />
chôp trong ®iÒu kiÖn cã chiÕu s¸ng ®Ìn nhÑ vµ<br />
4. Isobe M., Takahashi H., Usami K. and<br />
t−¬ng øng chôp trong tèi). Ban ngµy nÊm còng<br />
Hattori M., 1994: Pur. Appl. Chem., 66:<br />
ph¸t quang song rÊt khã nh×n thÊy. Míi ph¸t<br />
hiÖn ®−îc ë vïng C¸t Tiªn thuéc tØnh §ång Nai. 765-772.<br />
Mét sè th«ng tin vÒ viÖc thu ®−îc nÊm ph¸t 5. TrÞnh Tam KiÖt, 1981: NÊm lín ë ViÖt Nam,<br />
quang ë tØnh B×nh D−¬ng vµ mét sè tØnh T©y tËp I. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br />
Nam bé cho thÊy chóng lµ c¸c loµi kh¸c thuéc 6. TrÞnh Tam KiÖt, 2001: Danh lôc Thùc vËt<br />
chi kh¸c. Song, còng ch−a cã c«ng bè vµ kiÓm ViÖt Nam. PhÇn NÊm.<br />
chøng nghiªm tóc. Nãi chung, nÊm ph¸t quang<br />
rÊt hiÕm gÆp. 7. Kobayashi Y., 1937: Bull. Biogeogr. Soc.<br />
Japan, 7: 1-10.<br />
Niitsu vµ cs., 2000 ®e x¸c ®Þnh phæ ph¸t x¹<br />
l©n quang vµ b−íc sãng cùc ®¹i chÝnh x¸c ë 522 8. Mc Elroy W. D. and Seliger H. H., 1962:<br />
nm, víi nhiÖt ®é tèi thÝch ë 27oC. Nh− vËy kh¸ Energetics: 122-134.<br />
gÇn víi Lampteromyces japonicus cã b−íc sãng 9. Niitsu H., Hanyuda N. and Sujiyama Y.,<br />
cùc ®¹i ë 524 nm [3, 4], song nhiÖt ®é tèi thÝch 2000: Mycoscience, 41: 551-558.<br />
l¹i cao h¬n ®Õn 8oC (19oC lµ tèi thÝch cho<br />
10. Niitsu H. and Hanyuda N., 2000:<br />
Lampteromyces japonicus). Trong sù ph¸t l©n<br />
Mycoscience, 41: 559-564.<br />
quang ë c¸c loµi nÊm, cã lÏ tæ hîp c¸c thµnh tè<br />
c¬ b¶n lµ gièng nhau (Endo et al., 1970 cho lµ 11. Simomura O., 1992: J. Exp. Bot., 43: 1519-<br />
ph¸t bøc x¹ huúnh quang - fluorescent) [2], khi 1525.<br />
<br />
<br />
<br />
one new LUMINOUS MUSHROOM SPECIES FOR the MACROFUNGI<br />
FLORA of VIETNAM Mycena chlorophos (Berk.: Curt.) Sacc.<br />
<br />
Le Xuan Tham<br />
<br />
SUMMARY<br />
<br />
The new luminous mushroom species Mycena chlorophos (Berk.: Curt.) Sacc. for the macrofungi flora of<br />
Vietnam was found in the Cattien national park, Dongnai province, South Vietnam. They grew as saprophytic<br />
clusters, quite translucent and ivory-white on rotten bamboos and leaves. Morphological features of the fruit<br />
bodies (2.3-5.6 cm in diameter of pilei and 1.8-5.7 cm in length of stipes) were described in details with<br />
sophisticated illustrations of the authentic specimens, particularly collected showing their bioluminescent<br />
ability to emit steadily a beautiful pale green light in dark nights of the rainy season (May-August). The pilei<br />
hemisphere-applanate conico-convex - applanocampanulate, radially sulcate-striate, hygrophanous,<br />
translucent-striate, minutely white-ivory pruinose at first, glabrous in age, translucently white-ivory overall or<br />
<br />
35<br />
often fuliginous at the apex. Flesh thin (up to 1 mm), translucent, hygrophanous, fragile. Stipes cylindric,<br />
slightly enlarged at the base, central, slender, more or less hollow, translucently white above, fuliginous<br />
toward to the base, white pruinose over the entire length, white strigose at the base. Lamellae adnate-<br />
decurrent, crowded, thin, up to 2.7-3.2 mm broad, ivory white; edges pruinose, concolorous. Spore print<br />
chalky white. Basidiospores ellipsoid, 8.2-11.4 × 4.6-5.8 µm, smooth, colorless - translucent with some<br />
guttules, thin-walled. The attractive luminescent appearances of the fruit bodies (only from the pilei but not<br />
from the stipes) were observed both in young to old development stages (during 3-4 days in every flushes).<br />
<br />
Ngµy nhËn bµi: 24-8-2006<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
36<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
