Bối cảnh Phật giáo Việt Nam thế kỷ XX và con đường giác ngộ của Hòa thượng Thích Đức Nhuận

<br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> NGUYӈN ĈҤI ĈӖNG(*)<br /> <br /> BӔI CҦNH PHҰT GIÁO VIӊT NAM THӂ KӸ XX<br /> VÀ CON ĈѬӠNG GIÁC NGӜ CӪA<br /> HÒA THѬӦNG THÍCH ĈӬC NHUҰN<br /> Tóm tҳt: Sau khi trình bày khái quát b͙i c̫nh Ph̵t giáo Vi͏t Nam<br /> th͇ kͽ XX, bài vi͇t này chú tr͕ng ÿ͉ c̵p ÿ͇n con ÿ˱ͥng giác ng͡<br /> cͯa Hòa th˱ͫng Thích Ĉͱc Nhu̵n tͳ lúc xṷt gia cho ÿ͇n khi<br /> ÿ˱ͫc suy tôn lên ngôi v͓ Pháp chͯ Giáo h͡i Ph̵t giáo Vi͏t Nam,<br /> cNJng nh˱ s͹ ÿóng góp cͯa Ngài cho Ĉ̩o pháp và Dân t͡c.<br /> Tӯ khóa: Ph̵t giáo Vi͏t Nam th͇ kͽ XX, Ĉ͏ nh̭t Pháp chͯ, Hòa<br /> th˱ͫng Thích Ĉͱc Nhu̵n, Giáo h͡i Ph̵t giáo Vi͏t Nam.<br /> 1. Vài nét vӅ bӕi cҧnh Phұt giáo ViӋt Nam thӃ kӹ XX<br /> Vào nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ XX, tình hình xã hӝi ViӋt Nam có nhiӅu<br /> biӃn ÿӝng. Nѭӟc Pháp và thӃ giӟi tѭ bҧn ÿӅu lâm vào khӫng hoҧng sau<br /> ChiӃn tranh ThӃ giӟi lҫn thӭ Nhҩt. Vì thӃ, ÿӇ hàn gҳn vӃt thѭѫng chiӃn<br /> tranh, các ÿӃ quӕc ÿӗng loҥt tăng cѭӡng chính sách bóc lӝt ӣ các nѭӟc<br /> thuӝc ÿӏa. Ĉông Dѭѫng trӣ thành ÿӏa bàn trӑng ÿiӇm trong chính sách<br /> khai thác tàn nhүn cӫa thӵc dân Pháp. Trong các năm 1929 - 1930,<br /> khӫng hoҧng kinh tӃ thӃ giӟi bҳt ÿҫu và kéo dài. Sau ÿó, khi nӅn kinh tӃ<br /> ÿѭӧc phөc hӗi không bao lâu, Ĉông Dѭѫng lҥi lâm vào tình trҥng mӝt<br /> ách hai tròng ÿè nһng lên ÿôi vai gҫy guӝc cӫa ngѭӡi dân thuӝc ÿӏa, ách<br /> thӵc dân Pháp và quân phiӋt Nhұt.<br /> Trong tình hình ÿó, vҩn ÿӅ phân hóa giai cҩp và mâu thuүn sâu sҳc<br /> trong xã hӝi ViӋt Nam là tҩt nhiên. Thӵc tӃ ÿó ÿã ҧnh hѭӣng mҥnh mӁ<br /> ÿӃn mӑi lƭnh vӵc xã hӝi ViӋt Nam ÿѭѫng thӡi. TiӃp theo, mӝt sӕ phong<br /> trào yêu nѭӟc, tiêu biӇu nhѭ Ĉông Kinh Nghƭa Thөc, Ĉông Du, kêu gӑi<br /> cҧi cách xã hӝi ÿã tҥo nên mӝt làn sóng lan tӓa khҳp các mһt cӫa ÿӡi sӕng<br /> xã hӝi ViӋt Nam ÿѭѫng thӡi. BiӃn ÿӝng xã hӝi ViӋt Nam ÿҫu thӃ kӹ XX<br /> cNJng làm xuҩt hiӋn mӝt sӕ hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi, tiêu biӇu nhѭ Cao<br /> Ĉài giáo, Phұt giáo Hòa Hҧo, Tӏnh Ĉӝ Cѭ sƭ Phұt hӝi, v.v…<br /> *<br /> <br /> Nhà nghiên cӭu, ViӋn Nghiên cӭu Phұt hӑc ViӋt Nam.<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> Riêng ÿӕi vӟi Phұt giáo, tӯ nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ XX, tôn giáo này<br /> ngày càng mҩt uy tín ÿӕi vӟi quӕc dân và quҫn chúng tín ÿӗ. Ĉa sӕ tăng<br /> sƭ ngày càng lѫ là viӋc tu hӑc, chӍ chuyên cúng ÿám, xem bói, làm<br /> nhӳng chuyӋn mê tín, dүn ÿӃn thӵc trҥng “dӕt và hѭ”. Sӵ suy ÿӗi, tiêu<br /> cӵc trong Phұt giáo ÿã bӏ phê phán rҩt gay gҳt trên báo chí ÿѭѫng<br /> thӡi(1). Xu thӃ ÿòi cҧi cách chính trӏ và xã hӝi rӝ lên khҳp nѫi (phong<br /> trào ÿҩu tranh cӫa Phan Chu Trinh, Phan Bӝi Châu, NguyӉn An<br /> Ninh…); tҫng lӟp thanh niên ҧnh hѭӣng Tây hӑc ngày càng ÿông; sӵ<br /> xuҩt hiӋn cӫa Cao Ĉài giáo (1926)(2) là nhӳng nguyên nhân chính buӝc<br /> Phұt giáo phҧi thӵc hiӋn công cuӝc chҩn hѭng.<br /> Tháng 1/1927, ông NguyӉn Mөc Tiên, Giáo thө ThiӋn ChiӃu trên tӡ<br /> Ĉông Pháp thͥi báo và Tӹ khiêu Tâm Lai trên tӡ Khai hóa nh̵t báo ÿã<br /> viӃt bài kêu gӑi chҩn hѭng Phұt giáo nѭӟc nhà. Tháng 5/1927, Hòa<br /> thѭӧng Khánh Hòa cӱ sѭ ThiӋn ChiӃu ra MiӅn Bҳc gһp sѭ Tâm Lai bàn<br /> viӋc thӕng nhҩt Phұt giáo ViӋt Nam. Do bҩt ÿӗng quan ÿiӇm nên chuyӃn<br /> ÿi cӫa sѭ ThiӋn ChiӃu không thành công. Hѫn mӝt năm sau kӇ tӯ ngày<br /> khӣi xѭӟng, phong trào chҩn hѭng Phұt giáo MiӅn Bҳc dҫn lҳng xuӕng<br /> vào cuӕi năm 1928.<br /> Ngӑn lӱa chҩn hѭng Phұt giáo tuy tҥm lҳng ӣ Bҳc KǤ do không còn<br /> ngѭӡi chӫ xѭӟng, nhѭng ӣ Nam KǤ phong trào này vүn tiӃp tөc vӟi sӵ<br /> lһn lӝi vұn ÿӝng cӫa Hòa thѭӧng Khánh Hòa khҳp các tӍnh MiӅn Tây.<br /> NguyӋt san Pháp Âm do Hòa thѭӧng chӫ trѭѫng (tháng 9/1929) và tұp<br /> Ph̵t hóa tân thanh niên do nhà sѭ trҿ ThiӋn ChiӃu giàu nhiӋt huyӃt cҧi<br /> cách Phұt giáo nѭӟc nhà ra ÿӡi. Tuy chӍ ra ÿѭӧc mӝt sӕ, nhѭng Pháp Âm<br /> và Ph̵t hóa tân thanh niên thӵc sӵ giӳ vai trò tiên phong trong viӋc<br /> truyӅn bá chҩn hѭng Phұt giáo.<br /> Ngày 26/8/1931, lҫn ÿҫu tiên mӝt hӝi Phұt hӑc ra ÿӡi vӟi danh xѭng<br /> Hӝi Nghiên cӭu Phұt hӑc Nam KǤ, trө sӣ ÿһt tҥi chùa Linh Sѫn, Sài<br /> Gòn. Hѭӣng ӭng phong trào, năm 1932, Hӝi Phұt hӑc An Nam ÿѭӧc<br /> thành lұp, trө sӣ ÿһt tҥi chùa Trúc Lâm, HuӃ. TiӃp theo, năm 1934, Hӝi<br /> Phұt giáo Bҳc KǤ ÿѭӧc thành lұp, trө sӣ tҥi chùa Quán Sӭ, Hà Nӝi. Các<br /> tә chӭc này là lӵc lѭӧng lãnh ÿҥo phong trào chҩn hѭng Phұt giáo ӣ ba<br /> kǤ cho tӟi năm 1945, Cách mҥng Tháng Tám thành công, thành lұp<br /> nѭӟc ViӋt Nam dân chӫ cӝng hòa.<br /> Phұt giáo tiӃp tөc ÿӗng hành vӟi dân tӝc trong cuӝc kháng chiӃn<br /> chӕng Pháp (1947 - 1954) qua hoҥt ÿӝng cӫa tә chӭc Phұt giáo Cӭu quӕc.<br /> <br /> 38<br /> <br /> 1JX\ʂQ ĈɞL Ĉ͓QJ %͑L FɠQK 3KɪW JLiR 9LʄW 1DP«<br /> <br /> <br /> <br /> Tӯ năm 1949, các tә chӭc Phұt giáo ÿѭӧc tái lұp ӣ vùng tҥm chiӃm, tiӃp<br /> tөc công cuӝc chҩn hѭng, ÿѭa Phұt giáo ViӋt Nam hӝi nhұp vӟi Phұt giáo<br /> quӕc tӃ trong tә chӭc Hӝi Liên hӳu Phұt giáo ThӃ giӟi, viӃt tҳt là WFB<br /> (tháng 6/1950), tiӃn tӟi thӕng nhҩt Phұt giáo ViӋt Nam vӟi viӋc thành lұp<br /> Tәng hӝi Phұt giáo ViӋt Nam (tháng 5/1951) và thành lұp Giáo hӝi Tăng<br /> già Toàn quӕc (tháng 9/1952).<br /> Ngày 20/7/1954, thӵc dân Pháp buӝc phҧi ký HiӋp ÿӏnh Geneva lұp lҥi<br /> hòa bình ӣ Ĉông Dѭѫng. Ĉҩt nѭӟc ta bӏ chia hai miӅn Nam Bҳc, Phұt<br /> giáo cNJng chung sӕ phұn.<br /> Sau ngày 30/4/1975, ÿҩt nѭӟc giҧi phóng, non sông nӕi liӅn mӝt dҧi,<br /> Bҳc Nam sum hӑp mӝt nhà. Thӵc hiӋn ѭӟc nguyӋn thiӃt tha bao ÿӡi cӫa<br /> Tăng ni, Phұt tӱ cҧ nѭӟc, tӯ ngày 4/11 ÿӃn ngày 7/11/1981, 165 ÿҥi biӇu<br /> ÿҥi diӋn 9 tә chӭc, hӋ phái Phұt giáo cҧ nѭӟc hӑp tҥi chùa Quán Sӭ, Hà<br /> Nӝi quyӃt ÿӏnh thành lұp Giáo hӝi Phұt giáo ViӋt Nam, tә chӭc hӧp pháp<br /> duy nhҩt ÿҥi diӋn cho Phұt giáo ViӋt Nam trong nѭӟc và ngoài nѭӟc.<br /> 2. Con ÿѭӡng giác ngӝ cӫa Hòa thѭӧng Thích Ĉӭc Nhuұn<br /> ĈӋ nhҩt Pháp chӫ Giáo hӝi Phұt giáo ViӋt Nam Ĉҥi lão Hòa thѭӧng<br /> Thích Ĉӭc Nhuұn, thӃ danh Phҥm Ĉӭc Hҥp, pháp hiӋu Thanh ThiӋn, sinh<br /> năm Ĉinh Dұu (1897), tҥi xã Hҧi Phѭѫng, huyӋn Hҧi Hұu, tӍnh Nam<br /> Ĉӏnh. Hҧi Phѭѫng trѭӟc ÿây thuӝc xã Quҫn Phѭѫng Hҥ, tәng Quҫn<br /> Phѭѫng là mӝt vùng ÿҩt mӟi màu mӥ, nhân dân kính tín Tam bҧo. Báo<br /> Ĉu͙c Tu͏ năm 1938 cho biӃt: “mӝt hҥt Hҧi Hұu có tӟi 30 nóc chùa”,<br /> “mҩy làng Quҫn Phѭѫng hiӋn nay có tӟi ngót 1.000 vӏ Tăng ni ngѭӡi làng<br /> tӯ Thѭӧng tӑa ÿӃn thanh niên trө trì trong hҥt Bҳc KǤ”(3), có nhӳng bұc<br /> cao tăng nәi tiӃng nhѭ Hòa thѭӧng TuӋ Tҥng (Tә Cӗn, 1889 - 1959), Hòa<br /> thѭӧng Trí Hҧi (1906 - 1979), Hòa thѭӧng Phҥm ThӃ Long (1890 1985),v.v… Lúc bҩy giӡ, Hҧi Hұu ÿã có tӟi 9 - 10 Chi hӝi Phұt giáo(4).<br /> Hòa thѭӧng Thích Ĉӭc Nhuұn theo Nho hӑc tӯ năm 7 tuәi. Mҩy năm<br /> sau, cha Ngài vӕn là mӝt nhà Ĉông dѭӧc nәi tiӃng ÿѭӧc sѭ tә chùa Ĉӗng<br /> Ĉҳc, huyӋn Kim Sѫn, tӍnh Ninh Bình ÿón sang ÿӇ chӃ thuӕc phong cӭu<br /> giúp nhân dân trong vùng. Ngài ÿѭӧc theo hҫu cha và dҫn dҫn bén duyên<br /> cӱa Phұt. Năm 15 tuәi (Nhâm Tý, 1912), Ngài xuҩt gia, sѫ tâm cҫu pháp<br /> vӟi trө trì chùa là Hòa thѭӧng Thích Thanh Nghƭa. Sau khi thӃ phát quy<br /> y, Ngài ÿѭӧc nghiӋp sѭ gӱi lên chùa Thanh Nӝn, huyӋn Kim Bҧng, tӍnh<br /> Hà Nam hӑc ÿҥo vӟi sѭ tә Thích Thanh Ninh.<br /> <br /> 39<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> Tròn 20 tuәi (1917), Ngài thө Cө túc giӟi tҥi chùa Phúc Nhҥc (Già Lê<br /> tӵ), xã Khánh Nhҥc, huyӋn Yên Khánh, tӍnh Ninh Bình. Giӟi ÿàn này<br /> gӗm các vӏ cao tăng thҥc ÿӭc giӳ các chӭc vө quan trӑng nhѭ: Tә Thanh<br /> KhiӃt trө trì chùa Phѭӧng Ban (Ninh Bình) làm Hòa thѭӧng Ĉàn ÿҫu; Tә<br /> Trung Ĉӏnh làm YӃt ma A xà lê; Tә Thanh Phúc làm Giáo thө; các tә<br /> Thích Khang Thѭӧng và Thích Thanh Nghƭa làm Tôn chӭng.<br /> Sau ÿó, Ngài tiӃp tөc vân du, tҫm sѭ hӑc ÿҥo, tham hӑc vӟi ThiӅn sѭ<br /> Thích Thông MӋnh - Tӯ Hòa, tӭc Tә Giám, thuӝc ThiӅn phái Lâm TӃ ӣ<br /> chùa Ĉào Xuyên, xã Ĉa Tӕn, huyӋn Gia Lâm. Sau ngày Tә Giám viên<br /> tӏch, Ngài vӅ chùa Báo Quӕc, còn gӑi là chùa Bình Vӑng, xã Văn Bình,<br /> huyӋn Thѭӡng Tín, thành phӕ Hà Nӝi, thө giáo vӟi Tә Bҵng Sӣ (Hòa<br /> thѭӧng Phan Trung Thӭ)(5).<br /> Tháng 12/1936, Hӝi Phұt giáo Bҳc KǤ mӣ trѭӡng Phұt hӑc ӣ Hà Nӝi,<br /> vӟi 3 lӟp: lӟp TiӇu hӑc ÿһt tҥi chùa Quán Sӭ, hai lӟp Trung hӑc và Ĉҥi<br /> hӑc ÿһt tҥi chùa Phúc Khánh(6) do Tә Bҵng Sӣ làm Chánh Ĉӕc giáo. Tә<br /> ÿѭa Ngài ÿi theo, và theo nguyӋn vӑng cӫa ÿӋ tӱ, bӕ trí cho Ngài thi vào<br /> lӟp Trung hӑc.<br /> Nhӳng tháng năm theo hӑc Hòa thѭӧng Phan Trung Thӭ và gҫn ba<br /> năm hӑc ӣ Chùa Sӣ, nhұn thӭc cӫa Ngài vӅ chính ÿҥo nhұp sâu. Nhұn<br /> thҩy thӵc trҥng mê tín là trӣ ngҥi lӟn cho Phұt tӱ trên con ÿѭӡng tu hӑc,<br /> nên Ngài ÿã hăng hái và tích cӵc khӣi xѭӟng viӋc bài trӯ vҩn nҥn này.<br /> Ban ÿҫu, Ngài phҧi ÿӕi phó vӟi tѭ tѭӣng dӏ ÿӗng môn, nhҩt là cӫa mӝt sӕ<br /> Phұt tӱ dính dáng ít nhiӅu vӟi các ÿӅn phӫ. Tuy viӋc làm cӫa Ngài lúc ÿó<br /> chѭa nhѭ mong muӕn, nhѭng ít ra cNJng gӧi cho mӑi ngѭӡi sӵ so sánh,<br /> phân biӋt giӳa chính tín và mê tín.<br /> Hòa thѭӧng Thích ThiӋn Siêu, Phó Chӫ tӏch Thѭӡng trӵc Hӝi ÿӗng<br /> Trӏ sӵ Giáo hӝi Phұt giáo ViӋt Nam kiêm Trѭӣng ban Giáo dөc Tăng ni<br /> hӗi tѭӣng: “Khi tôi ÿang là hӑc tăng Trѭӡng An Nam Phұt hӑc HuӃ<br /> nhӳng năm 1936 - 1945, tôi ÿã có nghe tên cө Ĉӗng Ĉҳc mà các vӏ tôn<br /> túc trong sѫn môn HuӃ lúc bҩy giӡ thӍnh thoҧng nhҳc ÿӃn trong nhӳng<br /> cuӝc ÿàm ÿҥo cӫa các vӏ. Lúc ҩy tôi cNJng chӍ nghe qua cө Ĉӗng Ĉҳc là<br /> mӝt bұc chân tu ӣ MiӅn Bҳc”(7). Nghƭa là, ĈӋ nhҩt Pháp chӫ ÿã nәi danh<br /> là bұc chân tu khi mӟi ngót 40 tuәi! Chҷng thӃ mà Tә Bҵng Sӣ sau này<br /> hӃt lӡi khen ngӧi Ngài nhѭ mӝt dNJng tѭӟng, khi mà trình ÿӝ cNJng nhѭ<br /> ÿiӅu kiӋn phát triӇn Phұt giáo nѭӟc nhà sӟm ÿѭӧc nâng cao(8).<br /> <br /> 40<br /> <br /> 1JX\ʂQ ĈɞL Ĉ͓QJ %͑L FɠQK 3KɪW JLiR 9LʄW 1DP«<br /> <br /> <br /> <br /> Năm Kӹ Mão (1939), Ngài phát tâm thө giӟi Bӗ tát do Tә TӃ Cát(9) trө<br /> trì chùa TӃ Xuyên, xã Ĉӭc Lý, huyӋn Lý Nhân, tӍnh Hà Nam chӭng ÿàn.<br /> Gҫn 30 năm chuyên tâm tu hӑc, tinh tiӃn trau dӗi ÿҥo hҥnh, Ngài ÿã<br /> trӣ thành bұc tôn ÿӭc uyên thâm Phұt hӑc, kiêm thông cҧ Khәng hӑc.<br /> Năm 1940, Ngài trӣ vӅ kӃ thӃ trө trì chùa Ĉӗng Ĉҳc, bҳt ÿҫu làm nhiӋm<br /> vө “tác Nhѭ Lai sӭ, hành Nhѭ Lai sӵ” quҧng bá giáo lý duyên khӣi ÿӃn<br /> ngѭӡi hӳu duyên tҫm ÿҥo và hӑc ÿҥo bҵng nhӳng phѭѫng tiӋn có ÿѭӧc<br /> nhѭ lұp trѭӡng Phұt hӑc, thuyӃt giҧng, khai giӟi ÿàn, v.v…<br /> Nhân ÿây, chúng tôi thiӃt nghƭ, cҫn làm rõ vҩn ÿӅ ĈӋ nhҩt Pháp chӫ<br /> hoҵng truyӅn giáo lý theo tông phái Phұt giáo nào? Cuӕn Kͽ y͇u Ĉͱc<br /> Pháp chͯ Giáo h͡i Ph̵t giáo Vi͏t Nam, Hòa th˱ͫng Thích Ĉͱc Nhu̵n<br /> (1897 - 1993) viӃt: “Ngài sѫ tâm cҫu pháp vӟi Sѭ Tә Thích Thanh Nghƭa<br /> (thuӝc dòng Tào Ĉӝng, chùa Quҧng Bá - Hà Nӝi) trө trì chùa Ĉӗng Ĉҳc,<br /> xã Ĉӗng Hѭӟng, huyӋn Kim Sѫn, tӍnh Ninh Bình”(10).<br /> Nhѭng văn bia chùa Ĉӗng Ĉҳc, xã Ĉӗng Hѭӟng, huyӋn Kim Sѫn, tӍnh<br /> Ninh Bình lҥi ghi rõ: “Kim Sѫn hӳu huyӋn thӫy ѭ Minh Mҥng thұp niên,<br /> Kӹ Sӱu, thҧnh ѭ Doanh ÿiӅn NguyӉn Công. Ngã tә sѭ Lê Hұu, nguyên<br /> Lâm TӃ chính tông Phѭӧng Ban tӵ, trө trì ѭ Phúc Nhҥc” (huyӋn Kim Sѫn<br /> có vào thӡi Minh Mҥng thӭ 10, năm Kӹ Sӱu, tӭc năm 1829, do NguyӉn<br /> Công Trӭ lұp thành. Vӏ tә sѭ cӫa chùa ta hӑ Lê vӕn dòng Lâm TӃ ӣ chùa<br /> Phѭӧng Ban vӅ trө trì chùa Phúc Nhҥc”(11) .<br /> Sau khi ÿѭӧc nhân dân thӍnh vӅ chùa Ĉӗng Ĉҳc, Tә sѭ ÿã hӃt lòng<br /> truyӅn bá chính pháp và ÿào tҥo Tăng tài. NhiӅu tăng sƭ ÿã ÿѭӧc Tә sѭ<br /> ÿào tҥo và cho ÿi truyӅn bá Phұt pháp toàn huyӋn Kim Sѫn nhѭ chùa<br /> Hàm Ân, chùa Yên Bình, chùa Nhѭ Ĉӝ, chùa Phúc ĈiӅn, v.v…<br /> Lҥi nӳa, chùa Phѭӧng Ban ÿѭӧc dӵng vào năm Minh Mҥng thӭ 2<br /> (1821) ӣ thôn Yên Liêu, nay thuӝc xã Khánh Thӏnh, huyӋn Yên Mô, tӍnh<br /> Ninh Bình. Sӱ liӋu ghi: “Năm Minh Mҥng thӭ 16 tháng 10 ngày mӗng 1.<br /> Vua ÿã ban giӟi ÿao ÿӝ ÿiӋp cho ThiӅn sѭ pháp danh Ĉҥo Tuân, thӃ danh<br /> NguyӉn Ĉình Trӏ, quê ӣ xã Phù Kim, tәng Duyên Hѭng, huyӋn Nam<br /> Trӵc, phӫ Thiên Trѭӡng, tӍnh Nam Ĉӏnh, là ÿӋ nhҩt phái thiӅn Lâm TӃ ӣ<br /> Ninh Bình trө trì chùa Phѭӧng Ban”(12).<br /> Nhӳng sӱ liӋu ÿã dүn nêu trên chӭng minh rҵng, chùa Ĉӗng Ĉҳc theo<br /> ThiӅn phái Lâm TӃ.<br /> <br /> 41<br /> <br />