Bước đầu đánh giá kết quả phẫu thuật mở thông túi lệ - mũi qua nội soi tại Bệnh viện Thống Nhất

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> BƯỚC ĐẦU ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ PHẪU THUẬT<br /> MỞ THÔNG TÚI LỆ- MŨI QUA NỘI SOI TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT<br /> Huỳnh Công Dũng*, Lê Thị Thanh Hải*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá kết quả lâm sàng của bệnh nhân sau phẫu thuật mở thông túi lệ- mũi qua nội soi đường<br /> mũi.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu mô tả 5 trường hợp bệnh nhân bị viêm túi lệ<br /> mạn tính điều trị nội khoa không đáp ứng do tắc ống lệ mũi mắc phải nguyên phát được phẫu thuật mở thông túi<br /> lệ - mũi qua nội soi tại khoa Tai Mũi Họng và khoa Mắt bệnh viện Thống Nhấ từ tháng 01/2016 đến tháng<br /> 06/2016 .<br /> Kết quả: Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu 64. Nữ chiêm 80%. Tỉ lệ thành công sau 3 tháng là 100%.<br /> Chưa ghi nhận trường hợp nào tái phát sau mổ 3 tháng.<br /> Kết luận: Kinh nghiệm bước đầu của chúng tối về kỹ thuật này sau 3 tháng theo dõi cho kết quả tương<br /> đương với phẫu thuật qua đường ngoài da , là phẫu thuật dễ thực hiện, an toàn và giảm đến mức tối thiểu sự tổn<br /> thương niêm mạc bình thường của các cuống mũi và thành ngoài hốc mũi cũng như không để lại sẹo trên vùng<br /> mặt cho bệnh nhân.<br /> Từ khóa: mở thông túi lệ- mũi qua nội soi<br /> ABSTRACT<br /> EARLY EVALUATING RESULT OF DACRYOCYSTORHINOSTOMY BY NASAL ENDOSCOPIC AT<br /> THONG NHAT HOSPITAL<br /> Huynh Cong Dung, Le Thi Thanh Hai<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 6 - 2016: 97 -102<br /> <br /> Aims: Evaluating result of dacryocystorhiostomy by nasal endoscopic<br /> Material and method: Prospective, cross-section analysis 5 patients (Primary acquired obstruction of the<br /> nasolacrimal duct)underdoing dacryocystorhiostomy by nasal endoscopic From January/2016 to June/2016 in<br /> department of ENT and Ophthalmology of Thong Nhat hospital<br /> Result: Average age is 64, Female 80%. After 3 months underdoing dacryocystorhiostomy by nasal<br /> endoscopic patients are not recurrent<br /> Conclusion: Early experience with the technique suggest that it can be performed easily, safely and with<br /> minimal trauma to mucosa of the turbinate, lateral nasal wall and no scar in the face of patient.<br /> Key word: Endoscopic dacryocystorhinostomy<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ nhân. Trong đó có chảy nước mắt có thể do tắc<br /> hệ thống lệ đạo dưới như túi lệ và ống lệ mũi<br /> Chảy nước mắt là triệu chứng rất quan trọng chiếm 24,1%(6). Thường gặp ở người lớn là tắc<br /> trong bệnh học lệ đạo, nếu không được điều trị<br /> ống lệ mũi mắc phải nguyên phát<br /> hiệu quả sẽ ảnh hưởng đến sinh hoạt xã hội, lao<br /> Phẫu thuật mở thông túi lệ - mũi là phương<br /> động sản xuất và đời sống tình cảm của bệnh<br /> pháp điều trị nhằm phục hồi lưu thông nước<br /> <br /> * Khoa TMH, Bệnh viện Thống Nhất<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Huỳnh Công Dũng - ĐT: 0903654101 – Email: huynhcongdung1973@gmail.com<br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016 97<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016<br /> <br /> mắt từ túi lệ xuống ổ mũi qua ngách mũi giữa, giải phẫu. Tắc lệ quản trên , dưới hoặc chung. Có<br /> thay vì ngách mũi dưới theo đường tự nhiên để bệnh toàn thân không cho phép phẫu thuật<br /> diều trị bệnh lý trên. Trước đây phẫu thuật này Phương pháp nghiên cứu<br /> được thực hiện qua đường ngoài vào nên để lại<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả , tiến cứu có can<br /> sẹo vùng mặt bệnh nhân. Phẫu thuật mở thông<br /> thiệp lâm sàng và theo dõi<br /> túi lệ mũi qua đường mũi để điều trị bệnh lý<br /> Viêm túi lệ mạn tính và tắc ống lệ mũi mắc phải NHẮC LẠI GIẢI PHẪU<br /> nguyên phát ở người trưởng thành được thực Nhú lệ và điểm lệ<br /> hiện lần đầu vào năm 1893 bởi bác sỹ Tai Mũi<br /> Nhú lệ trên và dưới cách góc trong của khe<br /> Họng Caldwell(5) Nhưng vì phẫu trường ở sâu<br /> mi từ 6,0mm đến 7,0 mm, hình chóp nhô lên<br /> tầm nhìn hạn chế nên ít được ứng dụng. Ngày<br /> khỏi bờ tự do. Tại đỉnh là điểm lệ hướng về kết<br /> nay, nhờ kỹ thuật nội soi phát triển, việc quan<br /> mạc nhãn cầu, nhờ vậy mà nước mắt từ hồ lệ dễ<br /> sát các cấu trúc trong hốc mũi rõ ràng và hố túi lệ<br /> dàng đi vào đường dẫn nước mắt(6).<br /> cũng được xác định dễ dàng giúp ta có thể phẫu<br /> thuật bằng đường bên trong hốc mũi một cách Tiểu quản lệ<br /> nhẹ nhàng tránh để lại sẹo cho bênh nhân. Khoa Gồm tiểu quản lệ trên và dưới, bắt đầu từ<br /> Tai Mũi Họng kết hợp với Khoa Mắt bệnh viện điểm lệ. mỗi lệ quản dài từ 8-10 mm, có<br /> Thống Nhất đã phẫu thuật được 5 trường hợp khoảng 90% bệnh nhân có 2 lệ quản hợp lại<br /> theo phương pháp này. với nhau tạo ra 1 lệ quản chung dài khoảng<br /> Mục tiêu nghiên cứu 1,0mm đến 3,0mm cách vòm túi lệ khoảng<br /> 2mm đi vào thành ngoài túi lệ. Một nếp gấp<br /> Đánh giá kết quả phẫu thuật mở thống túi lệ<br /> niêm mạc (van Rosenmuller) bình thường<br /> mũi qua nội soi.<br /> ngăn sự trào ngược nước mắt từ túi lệ vào lệ<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU quản bằng hoạt động của bơm nước mắt. Khi<br /> Đối tượng nghiên cứu ống lệ mũi bị tắc, chất nhầy hoặc mủ ứ đọng<br /> trong trong túi lệ có thể gây giãn túi lệ, khi đó<br /> Gồm 5 Bệnh nhân đến khám tại khoa mắt<br /> ấn bên ngoài túi lệ những thành phần này có<br /> bệnh viện Thống nhất được chẩn đoán tắc ống lệ<br /> thể trào ngược qua van Rosenmuller vào lệ<br /> mũi mắc phải nguyên phát có chỉ định và đồng ý<br /> quản để thoát ra ngoài kết mạc(6).<br /> phẫu thuật mở thông túi lệ mũi qua nội soi tại<br /> bệnh viện Thống Nhất từ tháng 01/2016 đến Túi lệ<br /> tháng 06/2016. Túi lệ chia thành 3 phần.Vòm túi lệ nằm phía<br /> Tiêu chuẩn lựa chọn trên vị trí của tiểu quản lệ chung, tròn đều, chiều<br /> cao từ 3,0 mm đến 5,0 mm, cách bờ trên dây<br /> Bệnh nhân tắc ống lệ mũi mắc phải<br /> chằng mi trong 2,0 mm về phía trên, có vai trò<br /> nguyên phát hoặc viêm túi lệ mạn tính điều trị<br /> quan trọng trong cơ chế bơm nước mắt từ hồ lệ<br /> nội khoa không đáp ứng từ 16 tuổi trở lên tự<br /> xuống ổ mũi(7). Thân túi lệ được tính từ vị trí tiểu<br /> nguyện tham gia. Cấu trúc giải phẫu lệ đạo<br /> quản lệ chung đến cổ túi lệ, dài khoảng 10,0 mm,<br /> còn nguyên vẹn. Tiểu lệ quản trên, dưới và<br /> đây là vùng phẫu thuật trong mở thông túi lệ-<br /> tiểu lệ quản chung không có dị dạng, thông<br /> mũi. Cổ túi lệ là phần thắt, nối tiếp giữa túi lệ và<br /> vào túi lệ bình thường.<br /> ống lệ - mũi, tại đây dễ bị tắc nghẽn. Khoảng<br /> Tiêu chuẩn loại trừ cách từ túi lệ đến thành sau bóng sàng là 4,9mm,<br /> Bệnh nhân dưới 16 tuổi, Không có điều kiện đến bờ dưới cuống mũi dưới là 9,1mm, đến gai<br /> theo dõi ít nhất 3 tháng sau phẫu thuât. Viêm lệ mũi trước là 51,1mm(4)<br /> đạo do chấn thương hoặc có dị dạng làm sai lệch<br /> <br /> <br /> 98 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Ống lệ mũi Forceps Blackesley thẳng<br /> Là sự tiếp tục của túi lệ đi xuống dưới tới Dao lưỡi liềm Olympus<br /> ngách mũi dưới. Ống lệ mũi có phần trong Ống hút.<br /> xương (khoảng 12 mm) và phần trong vách mũi<br /> Bộ thông, bơm lệ đạo<br /> (khoảng 5 mm)(7). Trong ống lệ mũi có nhiều nếp<br /> niêm mạc tạo thành các van: van Hasner giữa lỗ Ống silicone, loại có 2 đầu bằng kim loại<br /> của ống lệ mũi và ngách mũi dưới, van Krause Thuốc<br /> giữa túi lệ và ống lệ mũi. Các van này chỉ cho + Thuốc co mạch tai chổ Otrivin 0.1%<br /> nước mắt di chuyển một chiều và ngăn chặn di Xyclocain 2,0% pha chung với adrenalin (pha<br /> chuyển ngược dòng của vi khuẩn. nồng độ 1/100.000)<br /> Dung dịch Ringer lactate<br /> Hệ thống máy gây mê<br /> Kỹ thuật mở thông túi lệ- mũi qua nội soi<br /> từ đường trong ổ mũi<br /> Phẫu thuật mở thông túi lê- mũi qua nội soi<br /> đường mũi. Có đặt ống silicone qua tiểu quản lệ<br /> trên và dưới đến lỗ mở xương xuống ổ mũi.<br /> Vùng phẫu thuật là 2/3 dưới của rãnh lệ để vào<br /> túi lệ, Xác định vùng phẫu thuật dựa trên các<br /> mốc giải phẫu mỏm móc và chổ bám cuống mũi<br /> giữa(4,5,1).<br /> Các bước phẫu thuật<br /> Đặt bệnh nhân nằm ngửa, đầu cao 100 - 150.<br /> Hình 1. Cấu tạo bộ lệ “Nguồn Weber RK. et al<br /> Vô cảm : Gây mê nội khí quản qua đường<br /> (2007)”(8)<br /> miệng.<br /> KỸ THUẬT PHẪU THUẬT + Dùng ống nội soi Olympus 0o, dây dẫn<br /> Phương tiện và dụng cụ phẫu thuật quang học gắn với nguồn sáng Xenon, Quan sát<br /> Bộ nội soi mũi xoang của hãng Olympus: phẫu trường qua màn hình 14 inches<br /> Nguồn sáng lạnh Xenon của hãng Olympus. Gây tê dưới niêm mạc mũi sát vách xương<br /> Dây dẫn sợi quang học 1,0 ml xyclocain 2,0% với adrenalin 1/100.000 tại<br /> vùng phẫu thuật.<br /> Ống soi quang học 0 o hoặc 30o đường kính<br /> 4,0 mm, dài 180,0 mm của hãng Olympus ABI trung bình sau mổ là 0,764 ± 0,14.<br /> Màn hình 14 inches độ phân giải cao, hiệu Có 2 trường hợp ABI sau mổ không thay đổi<br /> Sony so với trước mổ, chiếm tỉ lệ 2,7%.<br /> Máy ghi hình Có 72 trường hợp ABI sau mổ cải thiện hơn<br /> trước mổ chiếm 97,3%.<br /> Dụng cụ phẫu thuật<br /> Sự khác biệt ABI trước và sau mổ có ý nghĩa<br /> Máy đốt Bipolar<br /> thống kê với P < 0,01.<br /> Tay khoan thẳng, mũi khoan rời đường kính<br /> Dùng dao lưỡi liềm cắt niêm mạc thành<br /> 4,0 mm, có bụi kim cương, máy khoan Micro<br /> ngoài ổ mũi theo chiều đứng hoặc cong xuống<br /> Motor tốc độ 3000 vòng/phút<br /> dưới, sâu đến bề mặt xương. Vị trí đường mở<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016 99<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016<br /> <br /> niêm mạc tại phía trên ngay trước nơi bám dưới dọc theo phía trước mỏm móc khoảng<br /> cuống mũi giữa vào thành ngoài ổ mũi, đi xuống 10,0mm. Chiều dài từ 10,0 mm đến 15,0 mm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A B C<br /> Hình 2. Vị trí phẫu thuật và các cấu trúc giải phẫu liên quan. “Nguồn A: Fran H.N., et al, 1997-1998(2), B: Fayet<br /> B., et al, 2002(1)” C: đường mở niêm mạc trên bệnh nhân qua nội soi”. A: hình vẽ cho thấy mối liên hệ giữa xương<br /> hàm trên (XHT), xương lệ với cuống mũi giữa (CMG), mỏm móc (MM). B: mỏm móc, cuống mũi giữa và hình<br /> chiếu túi lệ (TL) lên mặt ngoài ổ mũi. C: hình ảnh tương ứng khi nội soi, đường mở niêm mạc (cong màu đen), đi<br /> từ phía trước - trên chổ bám cuống mũi giữa theo rãnh phía trước mỏm móc xuống dưới (bên phải).<br /> Bóc tách niêm mạc, bộc lộ xương ngay trước bám vào rãnh lệ cùng phần trước - dưới chổ bám<br /> chổ bám cuống mũi giữa và phía trước mỏm mũi giữa. Phần còn lại được bảo tồn để tránh<br /> móc, tương ứng với mặt trong rãnh lệ, tạo bởi biến chứng như chảy máu, viêm xoang trán.<br /> phần xương lệ ở sau mỏng và ngành lên xương Không làm thay đổi cấu trúc giải phẫu của vách<br /> hàm trên ở trước dầy hơn. mũi - xoang. Bẻ cuống mũi giữa vào trong khi<br /> Dùng khoan có gắn bụi kim cương, mũi phẫu trường quá hẹp.<br /> khoan thẳng, đầu có đường kính 4,0 mm. Khoan Bộc lộ thành túi lệ (có thể dùng que thông lệ<br /> xương tại chỗ bám trước của mỏm móc, hướng đạo đi qua điểm lệ đi vào túi lệ sẽ đẩy phồng<br /> ra sau, đường kính 5,0 - 7,0 mm. Giới hạn dưới niêm mạc của thành trong túi lệ vào hốc mũi để<br /> của lỗ khoan ngang với chỗ bám trước nhất của dễ nhận diện túi lệ qua nôi soi).<br /> mỏm móc vào thành bên ổ mũi, giới hạn trên Mở túi lệ. Đặt dây silicone qua tiểu quản lệ<br /> tương ứng với phía trước - trên nơi bám cuống trên và dưới đi xuyên qua lổ mở túi lệ vào trong<br /> mũi giữa. Có thể lấy một phần mỏm móc tại nơi hốc mũi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A B C D<br /> Hình 3. Khoan mở xương bộc lộ thành trong túi lệ.“Nguồn John J. W., 2004” A: vị trí khoan xương tại<br /> (3)<br /> <br /> phía trước mỏm móc; B: mở túi lệ; C: đặt dây silicone qua tiểu quản lệ trên và dưới; D: cố định dây silicone<br /> trong hốc mũi.<br /> <br /> <br /> 100 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặt miếng merocel nhỏ vào lỗ mở túi lệ. Thắt đến 60 phút.<br /> nút dây silicone trong hốc mũi để cố định. Bảng 1. Những tai biến và biến chứng của phẫu<br /> Rửa sạch vết mổ. thuật (n = 5 bệnh nhân)<br /> Tai biến Số bệnh nhân (n) Tỉ lệ (%)<br /> Săn sóc hậu phẫu Chảy máu 1 20%<br /> Xịt rữa mũi bằng dung dịch nước muối sinh Tổn thương tiểu trụ và tiền 2 40%<br /> lý, dùng thuốc chống sung huyết niêm mạc mũi đình mũi<br /> Tổn thương mô hạt viêm và 1 20%<br /> và kháng sinh đường uống trong tuần đầu. dính sau phẫu thuật<br /> Lấy các vẩy tróc ra từ vết mổ và miếng Bảng 2. Lâm sàng bệnh nhân sau phẫu thuật<br /> Merocel nhỏ ở lổ mở túi lệ sau 1 tuần Triệu chứng lâm sàng 2 tuần 1 tháng 3 tháng<br /> Tai biến và biến chứng Nước mắt đọng hố lệ 2(40%) 1(20%) 0(0%)<br /> Chảy nước mắt như trước 1(20) 0(0%) 0(0%)<br /> Biến chứng thường hiếm , tuy nhiên có thể PT<br /> gặp: Thử nghiệm Jones 1(+) 4(80%) 4(80%) 5(100%)<br /> Bơm lệ đạo xuống thông 5(100%) 5(100%) 5(100%)<br /> Chảy máu trong lúc mổ<br /> Thường là chảy máu lượng ít ta có thể đặt BÀN LUẬN<br /> Mèche cầm máu tại chổ và tiếp tục phẫu thuật. Với 5 bệnh nhân được phẫu thuật và theo<br /> Nếu chảy máu lượng nhiều làm mờ ống nội soi dõi đủ 3 tháng sau phẫu thuật. Tuổi trung bình<br /> thì nên đốt cầm máu bằng Bipolar rồi tiếp tục 64 tuổi đây là lứa tuổi thường gặp do đặt thù của<br /> phẫu thuật. Bệnh Viện Thống Nhất thường thăm khám cho<br /> Tổn thương tiểu trụ: Thường là do mũi bệnh nhân lớn tuổi hưu trí.<br /> khoan chạm vào tiểu trụ trong lúc phẫu thuật. Vì Nữ giới chiếm 4 (80%) phù hợp với y văn,<br /> vậy trong lúc phẫu thuật nên cẩn thận tránh để bệnh này thường gặp ở nữ giới<br /> mũi khoan chạm vào tiểu trụ gây tổn thương. Những tai biến và biến chứng trong lúc mổ<br /> Nếu có xảy ra thì sau mổ nên cho bệnh nhân và sau mổ thường không cao chỉ có 1 (20%)<br /> thoa Pomade Tetracyclin tại chổ vài ngày sẽ trường hợp bị chảy máu lúc mổ chúng tôi tiến<br /> khỏi. hành đốt cầm máu bằng Bipolar sau đó tiếp tục<br /> Tạo mô hạt và sẹo dính trong hốc mũi : phẫu thuật. Có 2 (40%) trường hợp tổn thương<br /> thường xuất hiện từ tuần thứ 2 sau mổ, ta có thể tiểu trụ do chạm phải mũi khoan trong lúc phẫu<br /> tách dính và đốt mô hạt bằng Bipolar qua nội soi thuật do lúc đầu thao tác phối hợp giữa tay<br /> hốc mũi sau đó cho bệnh nhân tự rửa mũi bằng khoan và tay cầm ống nội soi chưa thuần thục<br /> nước muối sinh lý . những trường hợp sau chúng tôi đã khắc phục<br /> KẾT QUẢ được vấn đề này. Do phẫu thuật và theo dõi kỹ<br /> sau mổ bệnh nhân bằng nội soi nên chúng tôi<br /> Từ tháng 01/ 2016 đến tháng 6/2016, tai phát hiện được 1 (20%) trường hợp dính sau mổ<br /> khoa Tai Mũi Họng và khoa Mắt của Bệnh 1 tháng nên chúng tôi khắc phục bằng cách tách<br /> Viện Thống Nhất đã thực hiện phẫu thuật dính và đốt bằng Bipolar<br /> được 5 trường hợp mở thông túi lệ mũi qua<br /> Theo dõi các triệu chứng lâm sàng sau mổ<br /> nội soi đường mũi tuổi từ 55 đến 72 tuổi Trong<br /> phát hiện được các triệu chứng như Nước mắt<br /> đó có 4 trường hơp là Nữ (80%) và 1 trường<br /> đong hố lệ và chảy nước măt tự nhiên được cải<br /> hợp là Nam (20%). Sau 3 tháng rút ống sillicon<br /> thiện rõ rệt. Tuy nhiên Test Jones 1 (+) và thử<br /> đánh giá kết quả.<br /> nghiệm bơm lệ đạo xuống thông chiếm tỉ lệ cao<br /> Thời gian phẫu thuật tính từ lúc gây mê xong (80%-100%) trong 3 tháng đầu do còn dây<br /> đến lúc cố định xong dây sillicone: từ 40 phút sillicone có tác dụng mao dẫn, nên cần có thời<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016 101<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016<br /> <br /> gian theo dõi lâu hơn sau khi cắt dây sillicon 2. Fran H. N. (1997-1998), “Verson 2.0”, Interactive Atlas of clinical<br /> Anatomy, Dx. R. Development Group, InC.<br /> cũng như số lượng bệnh nhân nhiều hơn để có 3. John JW (2004), Manual of lacrimal and orbital surgery, Elsevier<br /> đánh giá được chính xác hơn. Inc, pp. 1 - 24, 31 - 65, 79 - 134.<br /> 4. Nguyễn Hữu Chức và cộng sự (2005), “Nghiên cứu ứng dụng<br /> KẾTLUẬN phẫu thuật tiếp khẩu túi lệ - mũi qua nội soi, đặt ống silicone”,<br /> Tạp chí Y học Việt Nam số 9-314, tr. 15-21.<br /> Ưu điểm của phẫu thuật mở thông túi lệ mũi 5. Nguyễn Hữu Dũng, Trần Minh Trường, Nguyễn Hữu Chức<br /> qua nội soi bước đầu cho thấy kết quả thật khả (2002), “Phẫu thuật mở thông lệ - mũi qua nội soi”, Kỷ yếu<br /> công trình nghiên cứu khoa học, hội nghị khoa học chuyên ngành<br /> quan sau 3 tháng theo dõi tương đương với<br /> Tai Mũi Họng, tr. 152 - 155.<br /> phẫu thuật qua đường ngoài da.Tuy nhiên phẫu 6. Nguyễn Quang Quyền (1999), “Giải phẫu đầu, mặt, cổ”, Bài<br /> thuật này không để lại sẹo trên vùng mặt cho giảng giải phẫu học tập I, Nxb Y học, tr. 233 - 255, 399 - 409.<br /> 7. Nguyễn Xuân Trường (1988), “Bệnh học lệ bộ”, Nhãn khoa lâm<br /> bệnh nhân, thời gian phẫu thuật nhanh, hậu sàng, Bộ môn Mắt, Trường Đại Học Y Dược Tp Hồ Chí Minh,<br /> phẫu đơn giản, ít gây đau đớn cho người bệnh. tr. 206-233.<br /> Nhưng cần phải thực hiện ở cơ sở có đầy đủ 8. Weber RK, Keerl R, Schaefer SD, Della Rocca RC (2007), Atlas<br /> of lacrimal surgery, Springer, chapter 11.<br /> trang thiết bị và khả năng chuyên môn, cần phải<br /> kết hợp 2 chuyên khoa Mắt và Tai Mũi Họng tạo<br /> Ngày nhận bài báo: 18/09/2016<br /> thêm một kỹ thuật mới cho bệnh nhân và thầy<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 22/09/2016<br /> thuốc lựa chon.<br /> Ngày bài báo được đăng: 01/11/2016<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Fayet B, Racy E, Halhal M, et al (2000), “Endonasal<br /> dacryocystorhinostomy with protected drill”, J. Fr. Ophthalmol,<br /> 23, pp. 321 - 326.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 102 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Thống Nhất năm 2016<br />