Bước đầu khảo sát môi trường nước và khu hệ thủy sinh vật của các thủy vực ở khu vực động Phong Nha, tỉnh Quảng Bình

25(1): 11-20 T¹p chÝ Sinh häc 3-2003<br /> <br /> <br /> <br /> b−íc ®Çu kh¶o s¸t m«i tr−êng n−íc vµ khu hÖ thñy sinh vËt<br /> cña c¸c thñy vùc ë khu vùc ®éng Phong Nha, tØnh Qu¶ng B×nh<br /> <br /> Hå Thanh H¶i, §Æng Ngäc Thanh, NguyÔn Kiªm S¬n,<br /> Phan V¨n M¹ch, Lª Hïng Anh, NguyÔn Kh¾c §ç,<br /> D−¬ng Ngäc C−êng<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> <br /> Phong Nha lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn thuéc phæ hÊp phô nguyªn tö (AAS). COD, BOD ®−îc<br /> huyÖn Bè Tr¹ch, tØnh Qu¶ng B×nh, cã hai d¹ng ph©n tÝch theo ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng.<br /> ®Þa h×nh nói ®¸ v«i karst vµ nói ®Êt. §iÒu ®¸ng<br /> 2. Ph−¬ng ph¸p thu mÉu thñy sinh vËt<br /> chó ý lµ khu vùc nµy cã lo¹i h×nh thñy vùc ®Æc<br /> tr−ng, ®ã lµ hÖ thèng s«ng, hå ngÇm trong c¸c Thu mÉu sinh vËt næi b»ng l−íi vít h×nh<br /> hang ®éng. Tõ n¨m 1990, ®B cã c¸c cuéc kh¶o chãp nãn, ®−êng kÝnh miÖng l−íi 25 cm, chiÒu<br /> s¸t hang ®éng ë khu vùc Phong Nha cña ®oµn dµi l−íi 90 cm. V¶i l−íi vít thùc vËt næi cì 75<br /> th¸m hiÓm thuéc Héi §Þa lý Hoµng gia Anh (75 sîi/cm), v¶i l−íi vít ®éng vËt næi cì 49.<br /> céng t¸c víi Tr−êng ®¹i häc Tæng hîp Hµ Néi. L−íi vít ®éng vËt ®¸y b»ng l−íi cµo ®¸y b»ng<br /> Theo c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Õn n¨m 1996, vïng tay, chiÒu ngang c¹nh ®¸y cña miÖng l−íi 30<br /> Phong Nha cã trªn 30 hang ®éng. Trong ®ã, cm, kÝch th−íc m¾t l−íi cì 0,5 mm. MÉu c¸ mét<br /> hang Phong Nha, hang Vßm, hang Khe Ry lµ mÆt ®−îc thu b»ng l−íi cÇm tay, l−íi bÐn, l−íi<br /> nh÷ng hang dµi, cã s«ng ngÇm, cã nhiÒu hå chµi, mÆt kh¸c ®−îc thu mua trùc tiÕp tõ c¸c ng−<br /> n−íc, thËm chÝ cã nh÷ng hå réng hµng ngµn mÐt d©n vµ tõ c¸c chî; pháng vÊn c¸c ng− d©n vµ<br /> vu«ng. Ngoµi viÖc kh¶o s¸t hÖ hang ®éng trªn, d©n ®Þa ph−¬ng. C¸c mÉu thñy sinh vËt ®−îc cè<br /> ®B cã mét sè nghiªn cøu kh¶o s¸t s¬ bé vÒ m«i ®Þnh trong phãcmalin 5-10%.<br /> tr−êng n−íc vµ khu hÖ c¸ khu vùc s«ng Chµy ë<br /> Phong Nha. Tuy vËy, cho ®Õn nay vÉn ch−a biÕt ii. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> ®−îc ®Çy ®ñ ®Æc tr−ng khu hÖ thñy sinh vËt ë<br /> c¸c s«ng, hå ngÇm trong c¸c hang n−íc ë Phong<br /> 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ m«i tr−êng n−íc<br /> Nha. §Ó hiÓu biÕt h¬n vÒ ®Æc tr−ng thñy sinh vËt<br /> cña c¸c thñy vùc vïng nói karst Phong Nha, Trªn mét ®o¹n s«ng thuéc vïng ®éng Phong<br /> trong khu«n khæ ®Ò tµi cÊp c¬ së, Phßng Sinh Nha, víi chiÒu dµi trong ph¹m vi kh¶o s¸t −íc<br /> th¸i & C«ng nghÖ m«i tr−êng n−íc thuéc ViÖn kho¶ng 10-12 km, c¸c tr¹m thu mÉu thñy lý-<br /> Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt ®B thùc hiÖn hãa, thñy sinh vËt ®−îc x¸c ®Þnh tuú theo tõng<br /> chuyÕn kh¶o s¸t b−íc ®Çu vÒ ®iÒu kiÖn m«i khu vùc cã c¸c sinh c¶nh ®Æc tr−ng: s«ng n»m<br /> tr−êng n−íc vµ khu hÖ thñy sinh vËt ë ®©y trong trong ®éng Phong Nha, vòng n−íc n»m trong<br /> th¸ng 6/2001. hang Tèi, s«ng ngoµi ®éng vµ mét sè hå ao<br /> vïng phô cËn.<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> Qua kÕt qu¶ ®o ®¹c, ph©n tÝch c¸c yÕu tè thñy<br /> 1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu m«i tr−êng n−íc lý-hãa, thÊy mét sè nÐt c¬ b¶n nh− sau: NhiÖt ®é<br /> n−íc s«ng thÊp h¬n so víi nhiÖt ®é n−íc c¸c<br /> S¸u yÕu tè thñy lý (nhiÖt ®é, pH, «xy hßa thñy vùc hå, ao xung quanh. §é pH n−íc s«ng<br /> tan, ®é ®ôc, ®é dÉn ®iÖn, ®é mÆn) ®−îc ®o ngay trung tÝnh hoÆc kiÒm yÕu (6,83-7,49) trong khi<br /> t¹i hiÖn tr−êng b»ng m¸y kiÓm tra chÊt l−îng ®é pH n−íc hå, ao d−íi møc trung tÝnh, h¬i<br /> n−íc TOA. C¸c yÕu tè thñy hãa ®a l−îng ®−îc nghiªng vÒ axÝt (5,4-6,89). N−íc ngät, cã ®é<br /> ph©n tÝch b»ng m¸y quang phæ DR. 2010. Riªng muèi 0-0,01% NaCl. §é ®ôc trung b×nh, dao<br /> CN ®−îc ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p quang ®éng tõ 9-40 mg/l, ®é ®ôc ë s«ng cao h¬n nhiÒu<br /> <br /> 11<br /> so víi ®é ®ôc ë c¸c thñy vùc hå, ao, ®Çm. Hµm 2. Khu hÖ thñy sinh vËt<br /> l−îng xianua (CN-) thÊp, dao ®éng tõ 0,004- a) Thùc vËt næi<br /> 0,007 mg/l. KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c vËt mÉu ®B x¸c ®Þnh<br /> So s¸nh c¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c vµ ph©n tÝch ®−îc 54 loµi thùc vËt næi thuéc c¸c ngµnh t¶o si<br /> trong ®ît kh¶o s¸t nµy víi c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t lÝc, t¶o lôc, t¶o lam, t¶o vµng ¸nh, t¶o gi¸p vµ<br /> ®o ®¹c vµo mïa m−a (th¸ng 11/1996) trong b¸o t¶o m¾t (b¶ng 1). Trong ®ã, t¶o lôc cã thµnh<br /> c¸o hiÖn tr¹ng khu BTTN Phong Nha-KÎ Bµng phÇn loµi phong phó h¬n c¶, 25 loµi, chiÕm<br /> do Së KHCN&MT Qu¶ng B×nh thùc hiÖn, thÊy 46,3% tæng sè loµi, sau ®ã lµ t¶o si lÝc (17 loµi,<br /> mét sè nÐt ®¸ng chó ý nh− sau: vµo mïa m−a, 31,5%). C¸c ngµnh t¶o vµng ¸nh, t¶o gi¸p vµ t¶o<br /> mét sè c¸c chØ tiªu lý-hãa cña n−íc s«ng cao m¾t chØ cã 1 loµi. HÇu hÕt c¸c loµi thùc vËt næi<br /> h¬n so víi mïa kh«: ®é ®ôc n−íc s«ng kh¸ cao lµ c¸c loµi ph©n bè réng. Trong c¸c lo¹i h×nh<br /> (92-96 mg/l), ®é pH cña n−íc s«ng kiÒm, dao thñy vùc, hå cã thµnh phÇn loµi phong phó nhÊt<br /> ®éng tõ 8,04-8,29. §Æc biÖt, hµm l−îng xianua (34 loµi), s«ng cã 21 loµi, s«ng trong ®éng<br /> (CN-) kh¸ cao, dao ®éng tõ 0,03-0,1 mg/l. Phong Nha chØ cã 4 loµi.<br /> <br /> B¶ng 1<br /> <br /> Danh s¸ch c¸c loµi thùc vËt næi ®· thu ®−îc ë khu vùc ®éng Phong Nha<br /> tØnh Qu¶ng B×nh (th¸ng 6 n¨m 2001)<br /> S«ng trong ®éng<br /> STT Tªn loµi S«ng Hå, ao<br /> Phong Nha<br /> T¶o si lic – Bacillariophyta<br /> Ho Coscinodiscaceae<br /> 1 Melosira granulata Rafs +<br /> 2 M. varians Agardh +<br /> 3 M. islandica Ralfs +<br /> 4 Cyclotella stelligera Cl. et. Grum +<br /> Ho Flagillariaceae<br /> 5 Synedra ulna (Nitzsch) Ehr. +<br /> 6 S. ulna (Nitzsch) Ehr. var biceps Schons +<br /> Ho Tabelariaceae<br /> 7 Diatoma elongatum Bory. +<br /> Hä Naviculaceae<br /> 8 Navicula placentula Grun. + +<br /> 9 Amphora hendeyi nsp. +<br /> 10 Pinnularia nobilis Ehr. +<br /> 11 Cymbella turgida Cleve + +<br /> 12 C. cistula Grun. +<br /> 13 Gomphonema sphaerophorum Ehr. +<br /> 14 Gyrosigma attenuatum (Kutz) Rabh +<br /> 15 G . spenceri (Grun) Cl. +<br /> Hä Epithemiaceae<br /> 16 Rhopalodia gibba (Ehr. )O Muller +<br /> Hä Nitzschiaceae<br /> 17 Nitzschia recta Hantzsch +<br /> T¶o lôc - Chlorophyta<br /> Hä Desmidiaceae<br /> <br /> 12<br /> 18 Closterium setaceum Ehr. +<br /> 19 Staurastrum limneticum Ralfs +<br /> 20 S. limneticum var. burmense Roy & Boss +<br /> 21 S. arctiscon (Ehr.) +<br /> 22 Micrasterias radiata Hass. +<br /> 23 Xanthidium sp. +<br /> Hä Zygnemataceae<br /> 24 Spirogyra ionia Wood + +<br /> 25 S. prolifica Palla +<br /> 26 Zignemopsis americana Tranceaus. +<br /> 27 Mougeotia viridis Palla +<br /> Hä Scenedesmaceae<br /> 28 Scenedesmus elipsoideus Chodat +<br /> 29 Cosmarium monoliforme var. limneticum +<br /> 30 C. quadrifarium Breb +<br /> 31 C. binum Scott & Gronbl +<br /> 32 C. sportela Grunow +<br /> 33 C. subrotumidum var. gregorii Breb +<br /> Hä Schizogoniaceae<br /> 34 Schizogonium murale Kutz +<br /> Hä Schizomeridaceae<br /> 35 Schizomeria leibleinii Kutz +<br /> Hä Volvocaceae<br /> 36 Eudorina elegans Ehr. +<br /> Hä Distyosphaeriaceae<br /> 37 Distyophaerium sp. +<br /> Hä Ankistrodesmaceae<br /> 38 Kichnerielle dianae (Korchn) +<br /> 39 K. incurvata (Schmide) Bohlin +<br /> Hä Cladophoraceae<br /> 40 Bacicladia chenonum (Collin) Hoffmann +<br /> Hä Botriococcaceae<br /> 41 Botriococcus sp. +<br /> T¶o Lam - Cyanophyta<br /> Hä Chroococcaceae<br /> 42 Microcystis aerugynosa Kutz. +<br /> 43 Merismopedia tenuissima Lemm. +<br /> Hä Oscillatoriaceae<br /> 44 Oscillatoria limosa J. Ag. ex Gom. + +<br /> 45 O . formosa Bory +<br /> 46 Lyngbya birgei Gom. + +<br /> 47 L. lutea Gomont. +<br /> 48 Spirulina princeps W. et G.S. West +<br /> Hä Nostochopsidaceae<br /> 49 Hapalosiphon parvulus Jao var. minor Phung +<br /> Hä Scytonemataceae<br /> <br /> 13<br />  50 Plectonema tomasiana (Kutz) Born +<br /> Hä Rivulariaceae<br /> 51 Rivularia planctomica Elenk +<br /> T¶o vµng ¸nh - Chrysophyta<br /> Hä Ochromonadaceae<br /> 52 Dinobryon divergens Imhof +<br /> T¶o gi¸p - Pyrrophyta<br /> 53 Ceratium hirundinella (Miiller) Schrank. +<br /> T¶o M¾t - Euglenophyta<br /> Hä Euglenaceae<br /> 54 Euglena acus Ehr. +<br /> Tæng céng 21 4 34<br /> <br /> Qua kÕt qu¶ ph©n tÝch sè l−îng thùc vËt næi næi lµ c¸c loµi phæ biÕn. C¸c thñy vùc d¹ng hå,<br /> cã mét sè nhËn xÐt sau: ao cã thµnh phÇn loµi phong phó h¬n so víi thñy<br /> 1. MËt ®é thùc vËt næi kh¸ cao, dao ®éng tõ vùc d¹ng s«ng. Trong thµnh phÇn ®éng vËt næi,<br /> trªn 1 triÖu ®Õn trªn 123 triÖu tb/l. thÊy mét loµi gi¸p x¸c ch©n chÌo cã nguån gèc<br /> n−íc lî lµ Schmackeria bulbosa. §iÒu ®ã cho<br /> 2. C¸c thñy vùc n−íc ®øng d¹ng hå, ao cã thÊy, khu vùc nµy vÉn cã mèi liªn hÖ víi vïng<br /> mËt ®é sè l−îng thùc vËt næi lín h¬n nhiÒu so n−íc lî cöa s«ng ven biÓn.<br /> víi thñy vùc d¹ng s«ng.<br /> Ngoµi gi¸p x¸c Harpacticoida ®Æc tr−ng cho<br /> 3. S«ng trong hang ®éng cã sè l−îng thùc hang n−íc ngÇm ®B biÕt, ®iÒu ®¸ng chó ý nhÊt lµ<br /> vËt næi thÊp nhÊt. §Æc ®iÓm nµy cïng víi thµnh trong mÉu ®éng vËt næi thu ®−îc ë s«ng trong<br /> phÇn loµi nghÌo nµn liªn quan ®Õn sù thiÕu ¸nh ®éng Phong Nha, ®B x¸c ®Þnh ®−îc hai loµi gi¸p<br /> s¸ng ë ®©y ®Ó thùc vËt næi cã thÓ quang hîp vµ x¸c ch©n chÌo Calanoida míi cho khoa häc<br /> ph¸t triÓn. thuéc hä Diaptomidae, trong ®ã cã 1 gièng míi.<br /> 4. Trong c¸c thñy vùc s«ng, t¶o lam chiÕm §ã lµ Nanodiaptomus phongnhaensis vµ<br /> −u thÕ vÒ sè l−îng. Trong t¶o lam, c¸c loµi Neodiaptomus curvispinosus. Hai loµi ch©n<br /> thuéc chi Oscillatoria chiÕm −u thÕ. Trong c¸c chÌo nµy chØ thÊy cã víi sè l−îng vËt mÉu<br /> thñy vùc hå, ao th× t¶o lôc l¹i chiÕm −u thÕ vÒ sè kh«ng nhiÒu thu ®−îc trong s«ng n»m s©u trong<br /> l−îng. ®éng Phong Nha (c¸ch cöa hang kho¶ng 600-<br /> b) §éng vËt næi 700 m). Ngo¹i trõ nhiÖt ®é n−íc thÊp h¬n vµ<br /> thiÕu ¸nh s¸ng, cßn hÇu hÕt c¸c tÝnh chÊt thñy<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c vËt mÉu ®B x¸c ®Þnh lý-hãa cña khu vùc s«ng trong ®éng nµy kh«ng<br /> ®−îc 39 loµi vµ nhãm ®éng vËt næi (b¶ng 2). kh¸c nhiÒu so víi c¸c khóc s«ng kh¸c. ViÖc ph¸t<br /> Trong thµnh phÇn, gi¸p x¸c r©u ngµnh cã thµnh hiÖn hai loµi gi¸p x¸c ch©n chÌo míi nµy lµ c¬<br /> phÇn phong phó nhÊt, 20 loµi, chiÕm 52,6% tæng së cho thÊy kh¶ n¨ng cßn cã c¸c thµnh phÇn<br /> sè loµi, sau ®ã lµ gi¸p x¸c ch©n chÌo (11 loµi; thñy sinh vËt kh¸c ®Æc tr−ng cho sinh c¶nh thñy<br /> chiÕm 28,9%). HÇu hÕt c¸c loµi ®éng vËt vùc ngÇm mµ ch−a ®−îc biÕt tíi.<br /> <br /> B¶ng 2<br /> <br /> Danh s¸ch c¸c loµi ®éng vËt næi thu ®−îc ë khu vùc ®éng Phong Nha,<br /> tØnh Qu¶ng B×nh (th¸ng 6 n¨m 2001)<br /> STT Tªn loµi S«ng S«ng trong ®éng Hå, ao<br /> Phong Nha<br /> Gi¸p x¸c ch©n chÌo - Copepoda<br /> Hä Diaptomidae<br /> <br /> 14<br /> 1 Nanodiaptomus phongnhaensis gen. sp. nov Dang et Ho +<br /> 2 Neodiaptomus curvispinosus sp. nov. Dang et Ho +<br /> 3 Eodiaptomus draconisignivomi Brehm +<br /> Hä Pseudodiaptomidae<br /> 4 Schmackeria bulbosa Shen et Tai +<br /> Hä Cyclopidae<br /> 5 Ectocyclops phaleratus (Koch) + + +<br /> 6 Eucyclops serrulatus (Fischer) +<br /> 7 Microcyclops varicans (Sars) + + +<br /> 8 Mesocyclops leuckarti (Claus) + + +<br /> 9 Tropocyclops prasinus (Fischer) +<br /> 10 Thermocyclops taihokuensis (Harada) +<br /> 11 T. hyalinus (Rehberg) + +<br /> 12 Gi¸p x¸c Harpacticoida +<br /> gi¸p x¸c r©u ngµnh - Cladocera<br /> Hä Bosminidae<br /> 13 Bosmina longirostris (O.F. Muller) + + +<br /> 14 Bosminopsis deitersi Richard +<br /> Hä Sididae<br /> 15 Ceriodaphnia rigaudi Richard + +<br /> 16 Diaphanosoma sarsi Richard +<br /> 17 Sida crystalina (O.F. Muller) +<br /> Hä Daphniidae<br /> 18 Moina dubia de Guerne et Richard +<br /> 19 Moinodaphnia macleayii Kinh +<br /> 20 Simocephalus elizabethae (King) +<br /> Hä Macrothricidae<br /> 21 Macrothrix triserialis Brady +<br /> 22 M. spinosa King +<br /> 23 Ilyocryptus halyi Brady +<br /> Hä Chydoridae<br /> 24 Alona eximia Kiser +<br /> 25 Kurzia longirostris (Daday) +<br /> 26 Dunhavedia crassa King +<br /> 27 Pleuroxus similis Vavra + +<br /> 28 P. hamatus hamatus Birge +<br /> 29 Leydigia acanthocercoides (Fischer) +<br /> 30 Chydorus sphaericus sphaericus (O.F. Muller) + +<br /> 31 C. alexandrovi Poggempol +<br /> 32 Oxyurella singalensis (Daday) +<br /> Cã bao Ostracoda<br /> 33 Stenocypris sp. + + +<br /> Trïng b¸nh xe - Rotatoria<br /> Hä Euchlanidae<br /> 34 Diplois daviesiae Gosse + +<br /> Hä Lecanidae<br /> <br /> 15<br />  35 Lecane (Lecane) luna (Muller) +<br /> Hä Asplanchnidae<br /> 36 Asplanchna sieboldi (Leydig) +<br /> C¸c nhãm kh¸c<br /> 37 Êu trïng c«n trïng + + +<br /> 38 Chaoborus sp. +<br /> 39 Êu trïng Mollusca +<br /> Tæng céng 14 14 28<br /> <br /> Qua kÕt qu¶ ph©n tÝch sè l−îng ®éng vËt ®B x¸c ®Þnh ®−îc 15 loµi trai, èc, t«m, cua (b¶ng<br /> næi, cã mét sè nhËn xÐt sau: 3). Ngoµi ra, cßn thu mÉu vµ x¸c ®Þnh ®−îc 13<br /> hä Êu trïng c«n trïng ë n−íc. HÇu hÕt c¸c loµi<br /> 1. MËt ®é ®éng vËt næi cña c¸c thñy vùc ë<br /> ®éng vËt ®¸y lµ c¸c loµi phæ biÕn, ph©n bè réng.<br /> khu vùc ®éng Phong Nha vµ phô cËn kh¸ thÊp, Trong thµnh phÇn, thÊy cã c¸c tËp hîp loµi phæ<br /> dao ®éng tõ trªn d−íi 10 ®Õn trªn 7000 c¸ biÕn cho c¸c thñy vùc s«ng nh− èc th¸p gai<br /> thÓ/m3. Thiara scabra, èc th¸p Melanoides tuberculatus,<br /> 2. S«ng cã mËt ®é ®éng vËt næi rÊt thÊp, chØ t«m cµng M. nipponense, t«m riu Caridina.<br /> trªn d−íi 30 c¸ thÓ/m3. Trong khi ®ã, c¸c thñy Loµi t«m riu C. gracilirostris lÇn ®Çu tiªn ®−îc<br /> vùc n−íc ®øng cã mËt ®é cao h¬n nhiÒu, trªn thÊy ë ®©y, ®B bæ sung thªm vµo danh s¸ch c¸c<br /> d−íi 7000 c¸ thÓ/m3. loµi t«m n−íc ngät ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh lµ tËp<br /> hîp loµi ®Æc tr−ng cho thñy vùc n−íc ®øng cña<br /> 3. CÊu tróc thµnh phÇn ®éng vËt næi kh¸c vïng ®ång b»ng lµ èc nhåi Pila èc b−¬u vµng<br /> nhau râ rÖt gi÷a c¸c lo¹i h×nh thñy vùc: Gi¸p x¸c Pomacea vµ cua ®ång S. sinensis. Trong c¸c lo¹i<br /> ch©n chÌo Copepoda chiÕm −u thÕ ë s«ng, gi¸p h×nh thñy vùc, s«ng ngoµi ®éng cã thµnh phÇn<br /> x¸c r©u ngµnh Cladocera chiÕm −u thÕ vÒ sè ®éng vËt ®¸y phong phó nhÊt, s«ng trong ®éng<br /> l−îng ë hå, ao, ®Çm. Êu trïng c«n trïng cã mét Phong Nha chØ thÊy cã 1 loµi. §¸ng l−u ý lµ<br /> tû lÖ ®¸ng kÓ ë s«ng. trong s«ng thÊy cã c¶ loµi cua r¹m hä<br /> c) §éng vËt ®¸y Grapsidae, ®Æc tr−ng cho thñy vùc n−íc lî. §iÒu<br /> ®ã kh¼ng ®Þnh n−íc lî cöa s«ng ®B ¶nh h−ëng<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c vËt mÉu ®éng vËt ®¸y tíi khu vùc nµy.<br /> <br /> B¶ng 3<br /> <br /> Danh s¸ch c¸c loµi ®éng vËt ®¸y ®· thu ®−îc ë khu vùc ®éng Phong Nha,<br /> tØnh Qu¶ng B×nh (th¸ng 6 n¨m 2001)<br /> STT Tªn loµi S«ng S«ng trong ®éng Hå, ao,<br /> Phong Nha ruéng<br /> Mollusca - Gastropoda<br /> Hä Thiariadae<br /> 1 èc gai - Thiara scabra (Muller) +<br /> 2 èc th¸p - Melanoides tuberculatus (Muller) +<br /> Hä Viviparidae<br /> 3 èc vÆn - Angulyagra polyzonata (Frauenfeld) +<br /> Hä Bithyniidae<br /> 4 Digoniostoma siamense (Lea) +<br /> Hä Stenothyridae<br /> 5 Stenothyra glabra (A. Adams) +<br /> <br /> 16<br />  Hä Pilidae<br /> 6 èc nhåi - Pila polita (Deshayes) +<br /> Hä Pomacea<br /> 7 èc nhåi miÖng trßn - Pomacea sp. +<br /> Molusca - Bivalvia<br /> Hä Mytilidae<br /> 8 Hµ b¸m - Limnoperna siamensis (Morelet) + +<br /> Hä Corbiculidae<br /> 9 HÕn - Corbicula tenuis Clessin +<br /> Crustacea - Macrura<br /> Hä Palaemonidae<br /> 10 T«m cµng - Macrobrachium nipponense (de Haan) +<br /> 11 Palaemonetes tonkinensis +<br /> Hä Atyidae<br /> 12 T«m riu - Caridina gracilirostris De Man +<br /> 13 T«m riu - Caridina acuticaudata Dang + +<br /> Crustacea - Brachyura<br /> Hä Parathelphusidae<br /> 14 Cua ®ång - Somanniathelphusa sinensis sinensis +<br /> (H.M. Edwards)<br /> 15 Cua r¹m hä - Grapsidae + +<br /> Tæng céng 12 1 5<br /> <br /> d) Khu hÖ c¸ cña khu vùc Xu©n S¬n, tØnh Qu¶ng 23 hä, 11 bé. Trong ®ã, cã 35 loµi c¸ kinh tÕ, 4<br /> B×nh loµi ph©n bè hÑp. Theo b¸o c¸o nµy, kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu ®B x¸c ®Þnh ë Phong Nha cã 7 loµi<br /> Thµnh phÇn loµi: Trong chuyÕn ®iÒu tra míi cho khoa häc, 1 loµi míi cho ViÖt Nam.<br /> kh¶o s¸t, ®B thu ®−îc vËt mÉu cña 36 loµi c¸ Tuy nhiªn, b¸o c¸o nµy còng ®Ò nghÞ cÇn gi¸m<br /> thuéc 17 hä, 9 bé (b¶ng 4). C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Þnh chÝnh x¸c h¬n c¸c dÉn liÖu ®ã. Víi thµnh<br /> tr−íc ®©y trong b¸o c¸o hiÖn tr¹ng khu b¶o tån phÇn loµi c¸ nh− vËy, ®B chøng tá sù phong phó<br /> Phong Nha-KÎ Bµng (Së KHCN&MT Qu¶ng ®Æc biÖt cña khu hÖ c¸ cña c¸c thñy vùc ë Phong<br /> B×nh, 1997) ®B x¸c ®Þnh ®−îc 61 loµi c¸ thuéc Nha-KÎ Bµng.<br /> <br /> B¶ng 4<br /> <br /> Danh s¸ch c¸c loµi c¸ ®· thu ®−îc ë khu vùc ®éng Phong Nha,<br /> tØnh Qu¶ng B×nh (th¸ng 6 n¨m 2001)<br /> STT Tªn loµi S«ng Hå,<br /> ao<br /> Bé c¸ trÝch – Clupeiformes<br /> Hä C¸ th¸t l¸t – Notopteridae<br /> 1 C¸ th¸t l¸t - Notopterus notopterus (Pallas) + +<br /> Hä C¸ ngÇn - Salangidae<br /> 2 C¸ ngÇn to - Leucosoma chinensis (Osbeck) +<br /> Bé c¸ chÐp - Cypriniformes<br /> Hä C¸ chÐp - Cyprinidae<br /> <br /> 17<br />  3 C¸ diÕc - Carassius auratus (Linnaeus) + +<br /> 4 C¸ d−ng - Carassioides cantonensis cantonensis (Heincke) +<br /> 5 Phô loµi C¸ chÎn - Carassioides melanes Yen +<br /> 6 C¸ chÐp - Cyprinus carpio Linnaeus + +<br /> 7 C¸ ®ßng ®ong - Puntius semifasciolatus (Gunther) +<br /> 8 C¸ tr¾m cá - Ctenopharygodon idellus Valenciennes + (nu«i lång) +<br /> 9 C¸ lßng tong kÎ - Rasbora lateristriata bleeker +<br /> 10 C¸ ch¸o - Opsarichthys bidens Gunther +<br /> 11 C¸ tÐp dÇu - Ischikauia macrolepis (Regan) hainanensis Nichols et + +<br /> pope<br /> 12 C¸ b−ím - Rhodeus ocellatus Kner +<br /> 13 C¸ b−ím be nhá - Pararhodeus kyphus Yen +<br /> Hä C¸ ch¹ch - Cobitidae<br /> 14 C¸ ch¹ch bïn - Misgurnus anguillicaudatus (Cantor) +<br /> 15 C¸ heo r©u - Lepidocephalichthys birmanicus (Rendahl) +<br /> 16 C¸ ch¹ch ®¸ - Barbatula fasciolata (Nichols et Pope) +<br /> Bé c¸ nheo - Siluriformes<br /> Hä C¸ trª - Clariidae<br /> 17 C¸ trª - Clarias fuscus (Lacepede) + +<br /> 18 C¸ trª - Clarias macrocephalus Gunther +<br /> Bé c¸ nh¸i - Beloniformes<br /> Hä C¸ k×m - Hemirhamphidae<br /> 19 C¸ k×m - Hemirhamphus quoyi Cuvier et Valenciennes +<br /> Bé c¸ sãc - Cyprinodontiformes<br /> Hä C¸ sãc - Cyprinodontidae<br /> 20 C¸ sãc - oryzias latipes (Temminck et Schlegel) + +<br /> Bé c¸ chuèi - Ophiocephaliformes<br /> Hä C¸ chuèi - Channidae<br /> 21 C¸ chuèi - Channa maculatus (Lacepede) + +<br /> 22 C¸ xép - Channa striatus Bloch + +<br /> Bé L−¬n - Synbranchiformes<br /> Hä L−¬n - Flutidae<br /> 23 L−¬n - Fluta alba (Zuiew) +<br /> Bé c¸ v−îc - Perciformes<br /> Hä C¸ r« - Anabantidae<br /> 24 C¸ r« - Anabas testudineus (Bloch) +<br /> 25 C¸ ®u«i cê - Macropodus opercularis Linnaeus + +<br /> Hä C¸ c¨ng - Theraponidae<br /> 26 C¸ c¨ng mâm nhän - Therapon oxyrhynchus Temminck et Schlegel +<br /> Hä C¸ liÖt - Leiognathidae<br /> 27 C¸ ngBng - Leiognathus (Secutor) ruconius (Hamilton) +<br /> Hä C¸ s¬n biÓn - Chandidae<br /> 28 C¸ s¬n x−¬ng - Ambassis gymnocephala (Lacepede) +<br /> Hä C¸ r« phi - Cichlidae<br /> 29 C¸ r« phi - Tilapia mossambica peters +<br /> <br /> 18<br />  Hä C¸ bèng ®en - Eleotridae<br /> 30 C¸ bèng ®en nhá - Eleotris oxycephala Temminck et Schlegel +<br /> 31 C¸ bèng suèi ®Çu ng¾n - Percottus chalmersi Nichols et Pope +<br /> Hä C¸ bèng tr¾ng - Gobiidae<br /> 32 C¸ bèng tr¾ng - Glossogobius giuris (Hamilton) + +<br /> 33 C¸ bèng v©n - Tridentiger trigonocephalus (Gill) +<br /> 34 C¸ bèng chÊm m¾t - Oxyurichthys microlepis (Bleeker) +<br /> 35 C¸ bèng h−¬ng - Awaous stamineus (Valenciennes) +<br /> Bé c¸ ch¹ch s«ng - Mastacembeliformes<br /> Hä C¸ ch¹ch s«ng - Mastacembelidae<br /> 36 Mastacembelus armatus (Lacepede) +<br /> Tæng céng 35 12<br /> <br /> Trong tæng sè 36 loµi vµ ph©n loµi c¸ thu ngÇm trong hang ®éng karst. Trong thêi kú kh¶o<br /> ®−îc ë khu vùc Phong Nha, thÊy cã c¶ mét sè s¸t (th¸ng 6/2001), kÕt qu¶ ®o ®¹c vµ ph©n tÝch<br /> loµi c¸ n−íc lî nh− c¸ s¬n x−¬ng, c¸ k×m, c¸ c¸c yÕu tè thñy lý-hãa chØ thÞ chÊt l−îng n−íc<br /> c¨ng mâm nhän, c¸ ngBng. Cïng víi mét sè cho thÊy c¸c thñy vùc kh«ng cã biÓu hiÖn «<br /> nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng cã nguån gèc nhiÔm. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt nhiÒu vÒ c¸c ®Æc<br /> n−íc lî, sù hiÖn diÖn cña mét sè loµi c¸ n−íc lî ®iÓm thñy lý-hãa gi÷a s«ng bªn ngoµi vµ s«ng<br /> ®B cho thÊy s«ng Son, s«ng Chµy ë ®©y bÞ ¶nh bªn trong ®éng Phong Nha. So víi c¸c kÕt qu¶<br /> h−ëng cña vïng n−íc lî cöa s«ng. kh¶o s¸t trong mïa m−a (th¸ng 11), th× hµm<br /> ChØ sè ®a d¹ng sinh häc cña c¸: §¸nh gi¸ l−îng xianua (CN-) cña n−íc s«ng trong mïa<br /> tæng thÓ vïng Phong Nha vµ phô cËn, trong ®ã kh« thÊp h¬n hµng chôc lÇn.<br /> cã s«ng Son vµ s«ng Chµy ch¶y qua vïng ®éng 2. Khu hÖ thñy sinh vËt cña hÖ thèng s«ng<br /> Phong Nha vµo th¸ng 6/ 2001 cho thÊy chØ sè ®a Chµy, s«ng Son ë khu vùc Phong Nha kh¸<br /> d¹ng sinh häc cña c¸ ∝ = 8,2174 lµ cao, thµnh phong phó vµ cã nÐt ®Æc tr−ng riªng cña m×nh.<br /> phÇn c¸ phong phó. Cã thÓ ®©y lµ vïng hçn hîp B−íc ®Çu, ®B x¸c ®Þnh ®−îc 54 loµi thùc vËt næi,<br /> gi÷a n−íc ngät vµ n−íc lî. ChØ sè ®a d¹ng sinh 39 loµi ®éng vËt næi, 14 loµi t«m, cua, trai, èc,<br /> häc cña c¸ hå, ao rÊt thÊp ∝ = 1,8437. ChØ sè ®a 13 hä Êu trïng c«n trïng ë n−íc vµ 36 loµi c¸<br /> d¹ng sinh häc t¹i khu gß næi ∝ = 1,9790, cßn (nÕu thèng kª c¶ c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t tr−íc ®©y<br /> tr¹m phÝa d−íi bÕn phµ Xu©n S¬n, Ýt bÞ ¶nh th× khu hÖ c¸ ë ®©y cã tíi 61 loµi). Trong thµnh<br /> h−ëng cña tuyÕn du lÞch vµo ®éng Phong Nha phÇn, thÊy c¶ c¸c loµi (c¸, gi¸p x¸c) cã nguån<br /> th× ∝ = 4,6668. Nh− vËy chØ sè ®a d¹ng sinh häc gèc n−íc lî cöa s«ng. §iÒu ®ã cho thÊy s«ng<br /> cña c¸ cã xu h−íng t¨ng dÇn vÒ hai phÝa cña cöa trong khu vùc nµy cßn chÞu ¶nh h−ëng cña vïng<br /> ®éng Phong Nha. §iÒu ®ã chøng tá ho¹t ®éng n−íc lî ven biÓn.<br /> du lÞch víi sè thuyÒn bÌ ®i l¹i tÊp nËp, tiÕng 3. So víi c¸c thñy vùc kh¸c ë bªn ngoµi, khu<br /> ®éng, r¸c th¶i cña kh¸ch du lÞch vµ dÇu mì cña hÖ thñy sinh vËt cña s«ng trong hang ®éng<br /> c¸c thuyÒn th¶i ra ®B ¶nh h−ëng ®Õn khu hÖ c¸ ë Phong Nha kh«ng phong phó vÒ thµnh phÇn loµi<br /> quanh ®éng Phong Nha. vµ Ýt vÒ sè l−îng, nh−ng ®B ph¸t hiÖn ®−îc ë ®©y<br /> cã hai loµi gi¸p x¸c ch©n chÌo hä Diaptomidae<br /> III. KÕt luËn míi cho khoa häc (trong ®ã cã 1 gièng míi).<br /> §iÒu ®ã cho thÊy chóng ta cßn ch−a hiÓu biÕt<br /> Qua chuyÕn kh¶o s¸t tæng hîp vÒ ®iÒu kiÖn nhiÒu vÒ ®Æc tr−ng thñy sinh vËt cña lo¹i h×nh<br /> m«i tr−êng n−íc vµ khu hÖ thñy sinh vËt cña c¸c thñy vùc ngÇm trong hang ®éng karst ë khu vùc<br /> thñy vùc ë Phong Nha, tØnh Qu¶ng B×nh nãi ®éng Phong Nha. C¸c kh¶o s¸t tr−íc ®©y ®B x¸c<br /> trªn, b−íc ®Çu cã mét sè nhËn xÐt sau. ®Þnh ®−îc 7 loµi c¸ míi cho khoa häc cµng<br /> 1. HÖ thñy vùc n−íc ngät néi ®Þa cña khu kh¼ng ®Þnh cho tÝnh ®Æc tr−ng cña khu hÖ thñy<br /> vùc Phong Nha cã nÐt ®Æc tr−ng riªng, bao gåm sinh vËt ë ®©y.<br /> lo¹i h×nh thñy vùc d¹ng s«ng, s«ng ngÇm vµ hå<br /> 19<br />  4. Do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, ®iÒu kiÖn tù 3. D−¬ng §øc TiÕn, 1996: Ph©n lo¹i vi khuÈn<br /> nhiªn vµ khu hÖ thñy sinh vËt cña lo¹i h×nh hå lam ë ViÖt Nam. NXB N«ng nghiÖp, Hµ<br /> ngÇm trong hang ®éng ch−a ®−îc kh¶o s¸t. Bëi Néi.<br /> vËy, ®Ó biÕt ®−îc mét c¸ch ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tr−ng 4. D−¬ng §øc TiÕn, Vâ Hµnh, 1997: T¶o<br /> vÒ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ khu hÖ thñy sinh vËt n−íc ngät ViÖt Nam, Ph©n lo¹i bé t¶o lôc<br /> cña c¸c thñy vùc hang ®éng karst, cÇn thiÕt ph¶i (Chlorococcales). NXB N«ng nghiÖp, Hµ<br /> x©y dùng mét dù ¸n lín h¬n vÒ lÜnh vùc nµy vµ<br /> Néi.<br /> nªn chän khu vùc Phong Nha lµ ®Þa ®iÓm nghiªn<br /> cøu. 5. Mai §×nh Yªn, 1979: §Þnh lo¹i c¸ n−íc<br /> ngät c¸c tØnh phÝa b¾c ViÖt Nam. NXB<br /> Tµi liÖu tham kh¶o KH&KT, Hµ Néi.<br /> 6. Së KHCN&MT tØnh Qu¶ng B×nh, 1997:<br /> 1. §Æng Ngäc Thanh, Th¸i TrÇn B¸i, Ph¹m B¸o c¸o hiÖn tr¹ng khu b¶o tån thiªn nhiªn<br /> V¨n Miªn, 1980: §Þnh lo¹i ®éng vËt kh«ng Phong Nha- KÎ Bµng. Nguån : Dù ¸n "§¸nh<br /> x−¬ng sèng n−íc ngät B¾c ViÖt Nam. NXB gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng khu b¶o tån thiªn<br /> KH&KT, Hµ Néi. nhiªn Phong Nha 96-97.Dù ¸n RAS/93/102.<br /> 2. §Æng Ngäc Thanh, Hå Thanh H¶i, 2001:<br /> Gi¸p x¸c n−íc ngät. Trong §éng vËt chÝ<br /> ViÖt Nam, tËp 5. NXB KH&KT, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> Preliminary research on the environment and the<br /> hydrobiological characteristics of freshwater bodies<br /> in PhongNha cave area, QuangBinh province<br /> <br /> Ho Thanh Hai, §ang Ngoc Thanh, Nguyen Kiem Son, Phan Van Mach,<br /> Le Hung Anh, Nguyen Khac §o, D−ong Ngoc Cuong<br /> <br /> Summary<br /> <br /> In order to more understand on characteristics of the water environment and hydrobiological<br /> condiction of the freshwater bodies in the Phongnha cave area, a survey was carried out in June, 2001.<br /> Preliminary research results show that the water quality of the waterbodies in the Phongnha cave are not<br /> polluted. In general, there is no difference on hydro-chemical features between the river sections inside and<br /> outside of the Phongnha cave. The CN concentration of the river in dry season is many time lower than in<br /> rainy season.<br /> 54 phytoplankton species, 39 zooplankton species, 14 mollusc and benthic crustacean species, 13 taxa<br /> of insectine family and 36 fish species are recorded. Some species of the brackish waters found here<br /> indicated that the river in the Phongnha cave is still impacted by the riverine mouth areas.<br /> The hydrobiological fauna of the river section inside the Phongnha cave is poor in species<br /> composition in comparison to that outside the cave. Two new crustacean species of Diaptomidae are found<br /> here (one new genus). For this reason, it shows that the characteristics of the aquatic community in the<br /> waters inside of the cave are little known. It is necessary to establish a project for more comprehensive study<br /> on the water environment and the hydrobiogical fauna of the waters inside of karst caves, of which the<br /> Phongnha cave should be a case to study.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 12-3-2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br />