Các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu ở Việt Nam hiện nay

26 Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội 56 (06/2019) 26-30<br /> <br /> <br /> CÁC ĐIỀU KIỆN ĐẢM BẢO THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ<br /> PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY<br /> <br /> Đặng Thế Dũng*6<br /> <br /> Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 6/12/2018<br /> Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 5/6/2019<br /> Ngày bài báo được duyệt đăng: 26/6/2019<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Việc ban hành pháp luật và bảo đảm các điều kiện để thực hiện pháp luật về<br /> phòng, chống buôn lậu và gian lận thương mại là điều kiện tất yếu để mỗi quốc gia phát triển.<br /> Đặc biệt, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng mạnh mẽ, các đối tượng xấu thực<br /> hiện hành vi buôn lậu và gian lận thương mại ngày càng tinh vi và xảo quyệt. Bài viết tập trung<br /> phân tích các quy định và điều kiện cần thiết để thực hoạt động phòng chống buôn lậu có hiểu<br /> quả trong thời gian tới.<br /> Từ khóa: Chống buôn lậu; Hội nhập quốc tế; Gian lận thương mại<br /> <br /> <br /> phép có “vùng cấm” trong công tác này.<br /> Thứ nhất, bảo đảm về chính trị<br /> Phải kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng<br /> Nghị quyết số 41/NQ-CP đã được ngừa và chủ động phát hiện tội phạm; phải<br /> Chính phủ ký ban hành ngày 09/6/2015 về phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu,<br /> đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn gian lận thương mại và hàng giả ngay trong<br /> lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tội<br /> tình hình mới. Tại Nghị quyết này, Chính phạm, chống buôn lậu, gian lận thương mại<br /> phủ đã giao cho các bộ, ngành, chính quyền và hàng giả.<br /> địa phương,... triển khai nhiều nhiệm vụ cụ<br /> Ngày 15/7/2016 Ban Bí thư đã ban<br /> thể, nhất là các bộ, ngành chức năng như:<br /> hành kết luận số 05-KL/TW về việc tiếp tục<br /> Quốc phòng, Công an, Tài chính, Công<br /> đẩy mạnh thực hiện Chỉ thị số 48-CT/TW<br /> Thương và giao Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia<br /> của Bộ Chính trị khóa X về tăng cường sự<br /> chủ trì chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc việc thực<br /> lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng,<br /> hiện Nghị quyết.<br /> chống tội phạm trong tình hình mới, Chiến<br /> Ban Chỉ đạo 389 quốc gia về công tác lược quốc gia phòng, chống tội phạm giai<br /> phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu. đoạn 2016-2025 và định hướng đến năm<br /> Xác định công tác phòng, chống tội phạm, 2030; Chương trình phòng, chống mua bán<br /> chống buôn lậu, gian lận thương mại và người giai đoạn 2016-2020.<br /> hàng giả là những nhiệm vụ chính trị quan<br /> trọng, thường xuyên của tất cả các bộ, Thứ hai, bảo đảm về pháp luật<br /> ngành, địa phương; kiên quyết không cho Pháp luật về phòng chống buôn lậu là<br /> <br /> <br /> 6* Phòng Cảnh sát môi trường, công an Tp Hải Phòng<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 27<br /> <br /> tổng thể các quy phạm pháp luật phát sinh tội đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự<br /> trong quá trình tổ chức, THPL về phòng, trong lĩnh vực quản lý của mình thì CQHQ có<br /> chống buôn lâu như trình tự, thủ tục, cách thẩm quyền: đối với tội phạm ít nghiêm trọng<br /> thức thực hiện để đấu tranh chống lại các trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng<br /> hành vi buôn lậu. cứ và lai lịch người phạm tội rõ ràng, thì ra<br /> quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, tiến<br /> Ngày 20/6/2017 Quốc hội đã ban<br /> hành điều tra và chuyển hồ sơ cho VKS có<br /> hành Luật số 12/2017/QH14 sửa đổi Bộ luật<br /> thẩm quyền trong thời hạn hai mươi ngày,<br /> Hình sự 2015, chính thức có hiệu lực áp<br /> kể từ ngày ra quyết định khởi tố vụ án; đối<br /> dụng từ ngày 01/01/2018 6. Mục tiêu<br /> với tội phạm nghiêm trọng, rất nghiêm<br /> chính của việc ban hành Luật này là khắc<br /> trọng, đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội phạm<br /> phục những điểm sai sót đã phát hiện được<br /> ít nghiêm trọng nhưng phức tạp thì ra quyết<br /> của BLHS số 100/2015/QH13 nhằm bảo<br /> định khởi tố vụ án, tiến hành hoặc hoạt động<br /> đảm tính đồng bộ, nhất quán của BLHS, góp<br /> điều tra ban đầu và chuyển hồ sơ cho cơ<br /> phần bảo đảm áp dụng thống nhất Bộ luật<br /> quan điều tra (CQĐT) có thẩm quyền trong<br /> trong thực tiễn, đồng thời, bổ sung một số<br /> thời hạn bảy ngày, kể từ ngày ra quyết định<br /> vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn sau khi<br /> khởi tố vụ án [0].<br /> BLHS số 100/2015/QH13 được thông qua<br /> nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, Ngày 20/8/2004, Uỷ ban thường vụ<br /> chống tội phạm trong tình hình mới. Quốc hội ban hành Pháp lệnh số<br /> 23/2004/PL-UBTVQH11 về tổ chức điều<br /> Điều 188, Bộ Luật hình sự Việt Nam<br /> tra hình sự. Điều 20 của Pháp lệnh quy định,<br /> 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định:<br /> cơ quan Hải quan (CQHQ) khi thực hiện<br /> buôn lậu là hành vi buôn bản qua trái phép<br /> nhiệm vụ trong lĩnh vực quản lý của mình<br /> hàng hoá, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí<br /> mà phát hiện tội phạm quy định tại Điều 153<br /> quý, đá quý, vật phẩm thuộc di tích lịch sử,<br /> và Điều 154 của BLHS thì Cục trưởng Cục<br /> văn hoá, hàng cấm qua biên giới Việt Nam.<br /> điều tra chống buôn lậu (CBL), Cục trưởng<br /> Ngày 29/6/2001, Quốc hội khoá X Cục kiểm tra sau thông quan, Cục trưởng<br /> thông qua Luật Hải quan, quy định Hải quan Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực<br /> Việt Nam có nhiệm vụ thực hiện kiểm tra, thuộc trung ương, Chi cục trưởng Chi cục<br /> giám sát hàng hóa, phương tiện vận tải; Hải quan cửa khẩu.<br /> phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái<br /> Với việc ban hành Luật Hải quan<br /> phép hàn g hóa qua biên giới; tổ chức thực<br /> năm 2001 (được sửa đổi, bổ sung năm<br /> hiện pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất<br /> 2005), những vấn đề cơ bản về hoạt động<br /> khẩu, nhập khẩu; kiến nghị chủ trương, biện<br /> phòng, chống buôn lậu qua biên giới của cơ<br /> pháp quản lý nhà nước về hải quan đối với<br /> quan Hải quan đã được đề cập như trách<br /> hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh,<br /> nhiệm, địa bàn, lực lượng, trang bị phương<br /> nhập cảnh, quá cảnh và chính sách thuế đối<br /> tiện, mối quan hệ phối hợp, thẩm quyền,<br /> với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.<br /> biện pháp nghiệp vụ đấu tranh…Những vấn<br /> Năm 2003, Quốc hội ban hành Bộ luật đề liên quan đến hoạt động phòng, chống<br /> tố tụng hình sự (BLTTHS) thì thẩm quyền buôn lậu của Hải quan còn được Chính phủ<br /> điều tra của Hải quan được quy định cụ thể tại kịp thời ban hành một số nghị định, quyết<br /> Điều 111. Khi phát hiện những hành vi phạm định của quy định chi tiết, cụ thể.<br /> 28 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> Ngày 27/11/2015, Quốc hội khóa quan và các cơ quan Công an, Bộ đội Biên<br /> XIII kỳ họp thứ 10 thông qua BLTTHS năm phòng, Cảnh sát biển,... Cụ thể hóa các qui<br /> 2015 (có hiệu lực từ ngày 01/07/2016). chế, qui định ở tất cả các cấp, các địa<br /> Điều 164 BLTTHS năm 2015 qui định phương.<br /> nhiệm vụ, quyền hạn của CQHQ được tiến Đồng thời, tại Nghị định số<br /> hành hoạt động điều tra [16]. Ngày 08/2015/NĐ-CP ngày 21/01/2015 của<br /> 26/11/2015, Quốc hội khóa XIII kỳ họp thứ Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi<br /> 10 đã thông qua Luật tổ chức CQĐT hình hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan,<br /> sự (có hiệu lực từ ngày 01/7/2016). Điều 33 kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan, thì<br /> qui định nhiệm vụ, quyền hạn điều tra của các biện pháp nghiệp vụ kiểm soát hải quan<br /> Hải quan [6]. đã được qui định. Tại Chương VII của Nghị<br /> Theo Điều 164 BLTTHS năm 2015 định này đã qui đinh các biện pháp nghiệp<br /> và Điều 33 Luật Tổ chức cơ quan điều tra vụ đảm bảo cho việc phòng ngừa, phát hiện,<br /> hình sự đã qui định CQHQ có thẩm có bắt giữ, điều tra và đảm bảo xử lý tội phạm,<br /> quyền khởi tố vụ án và tiến hành các hoạt trong đó có tội phạm buôn lậu<br /> động điều tra đối với 03 tội danh: tội buôn Như vậy, từ khi thành lập đến nay,<br /> lậu theo Điều 188, tội tội vận chuyển trái Hải quan đều có thẩm quyền tiến hành một<br /> phép hàng hóa, tiền vệ qua biên giới theo số hoạt động điều tra hình sự đối với hành<br /> Điều 189 và tội sản xuất, buôn bán hàng vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá<br /> cấm theo Điều 190 BLHS năm 2015. So với qua biên giới. Từ việc nghiên cứu lịch sử<br /> qui định trước đây, thẩm quyền điều tra của hình thành và phát triển của ngành Hải quan<br /> CQHQ đã được mở rộng hơn với 03 tội và cho thấy cơ quan hải quan có vị trí quan<br /> về thời gian điều tra đối với các tội phạm ít trọng trong bộ máy nhà nước, có thẩm<br /> nghiêm trọng trong trường hợp phạm tội quyền tiến hành một số hoạt động điều tra<br /> quả tang, chứng cứ và lý lịch người phạm để đấu tranh với các tội phạm liên quan đến<br /> tội rõ ràng cũng được tăng lên 01 tháng lĩnh vực quản lý nhà nước về hải quan.<br /> (trước đây là 20 ngày). Tuy nhiên, lại hạn<br /> chế đối với các hành vi khác như vận Ngày 28/3/2016, Uỷ ban thường vụ<br /> chuyển hàng cấm. Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Quản lý thị<br /> trường. Tại điều 7 của Pháp lệnh quy định<br /> Triển khai Luật Hải quan ngày vị trí, chức năng của lực lượng Quản lý thị<br /> 30/6/2014, Chính phủ đã ban hành Nghị trường. Ngày 04/11/2016, Chính phủ đã ban<br /> định số 01/2015/NĐ-CP ngày 02/01/2015 hành Nghị định số 148/2016/NĐ-CP: Quy<br /> quy định chi tiết phạm vi địa bàn hoạt động<br /> định chi tiết thi hành một số điều của Pháp<br /> hải quan; trách nhiệm phối hợp trong lệnh Quản lý thị trường.<br /> phòng, CBL, vận chuyển trái phép hàng hóa<br /> qua biên giới. Thực hiện Nghị định này, cần Có thể nói, các văn bản trên đây có ý<br /> có các văn bản hướng dẫn cụ thể về phạm nghĩa quan trọng để cập nhật khá đầy đủ,<br /> vi địa bàn, về trách nhiệm, mối quan hệ chi tiết thẩm quyền, trình tự thực hiện công<br /> công tác giữa các lực lượng chức năng, tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu… là cơ<br /> chính quyền địa phương. Để cụ thể hóa, sở là điều kiện tiên quyết cho thực hiện pháp<br /> trước mắt cần rà soát, sửa đổi, bổ sung, ký luật về phòng, chống buôn lậu trên thực tế,<br /> các qui chế phối hợp lực lượng giữa Hải<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 29<br /> <br /> là cơ sở pháp lý để các địa phương ban hành quần chúng nhân dân đối với công tác<br /> các văn bản về phòng, chống buôn lậu. phòng, chống buôn lậu.<br /> Thứ ba, các điều kiện bảo đảm khác Quan hệ phối hợp hoạt động đấu<br /> tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận<br /> Cùng với đảm bảo về mặt pháp luật<br /> thương mại và hàng giả giữa các Bộ, ngành<br /> thì đảm bảo về con người là yếu tố vô cùng<br /> và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố phải<br /> quan trọng vì xét cho cùng mọi hoạt động<br /> tuân thủ đúng pháp luật, đúng chức năng,<br /> đều do con người quyết định. Đảm bảo về<br /> nhiệm vụ và quyền hạn được giao; đảm bảo<br /> con người trong thực hiện pháp luật về<br /> hỗ trợ lẫn nhau, tránh sơ hở, chồng chéo<br /> phòng, chống buôn lậu<br /> trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ.<br /> Củng cố lực lượng làm công tác<br /> Làm tốt công tác phối hợp lực<br /> chống buôn lậu, gian lận thương mại và<br /> lượng, phân định cơ quan chịu trách nhiệm<br /> hàng giả theo hướng tập trung, chuyên sâu,<br /> chính và cơ quan phối hợp trên từng địa bàn,<br /> phân định rõ trách nhiệm theo địa bàn, lĩnh<br /> tuyến trọng điểm; xây dựng cơ chế chia sẻ<br /> vực và đề cao trách nhiệm của người đứng<br /> thông tin giữa các Bộ, ngành, địa phương và<br /> đầu; xử lý kịp thời, nghiêm minh những cán<br /> lực lượng chức năng để nắm chắc địa bàn,<br /> bộ, công chức tiếp tay, dung túng hoặc có<br /> đối tượng, phương thức thủ đoạn buôn lậu,<br /> biểu hiện tiêu cực khác trong thực hiện<br /> gian lận thương mại và sản xuất, kinh doanh<br /> nhiệm vụ được giao, đảm bảo nội bộ vững<br /> hàng giả.<br /> mạnh, đáp ứng yêu cầu công tác. Khẩn<br /> trương rà soát, sửa đổi bổ sung hoặc xây - Bảo đảm hợp tác quốc tế trong đấu<br /> dựng và ban hành chế độ, quy trình luân tranh phòng, chống buôn lậu.<br /> chuyển, chuyển đổi vị trí công tác cán bộ, Bên cạnh những thách thức an ninh<br /> công chức trong các lực lượng chức năng, truyền thống, phi truyền thống, hoạt động<br /> nhất là tại các vị trí nhạy cảm, dễ phát sinh của các loại tội phạm có tổ chức, xuyên<br /> tiêu cực, tham nhũng trên cơ sở đó thực hiện quốc gia, như buôn lậu, ma túy, rửa tiền,<br /> đúng, đủ chế độ. Xây dựng và ban hành chế công nghệ cao, mua bán người, sản xuất,<br /> độ, quy trình luân chuyển, chuyển đổi vị trí mua bán tân dược giả... với quy mô ngày<br /> công tác cán bộ, chiến sỹ tại các vị trí nhạy càng rộng, tính chất ngày càng nguy hiểm<br /> cảm, dễ phát sinh tiêu cực, tham nhũng. đã đòi hỏi mỗi quốc gia phải có giải pháp<br /> Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng đối phó và phối hợp hành động hữu hiệu.<br /> khoa học, công nghệ; tăng cường hợp tác Tăng cường hợp tác đảm bảo an<br /> quốc tế trong công tác chống buôn lậu, gian ninh thương mại, góp phần đấu tranh hiệu<br /> lận thương mại và hàng giả, nhất là với các quả với các hành vi, thủ đoạn buôn lậu, làm<br /> nước có chung đường biên giới, các nước giả hàng hóa trong khu vực Châu Á-Thái<br /> trong khu vực ASEAN. Phối hợp với các tổ Bình Dương là nội dung trọng tâm được<br /> chức, thương hiệu toàn cầu trong hợp tác Tiểu ban thủ tục hải quan của 21 nền kinh<br /> chống buôn lậu, hàng giả, vi phạm sở hữu tế APEC đưa vào chương trình nghị sự thảo<br /> trí tuệ. luận trong khuôn khổ SOM1 đang diễn ra<br /> - Bảo đảm về sự phối hợp chặt chẽ tại Nha Trang, Khánh Hòa. Sự tăng cường<br /> của các cơ quan, đơn vị, lực lượng chức hợp tác quốc tế không chỉ quản lý tốt hơn<br /> năng và sự tham gia, ủng hộ, giúp đỡ của hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, mà còn<br /> 30 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> đẩy mạnh đấu tranh phòng chống buôn lậu Tài liệu tham khảo:<br /> và gian lận thương mại, vận chuyển các chất 1. Đại học quốc gia Hà Nội (1998), Giáo trình<br /> ma tuý, hàng cấm qua biên giới. Lý luận Nhà nước và pháp luật, Nxb Công An<br /> Trong những năm tới, hoạt động của nhân dân, Hà Nội.<br /> loại tội phạm xuyên quốc gia vẫn còn diễn 2. Quốchội (2003), Bộ luật tố tụng hình sự năm<br /> biến phức tạp. Bọn tội phạm lợi dụng chính 2003, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> sách mở cửa của Nhà nước ta để vào Việt 3. Quốchội (2009), Luật sửa đổi, bổ sung một<br /> Nam lẩn trốn cũng như các đối tượng trong số điều của Bộ Luật hình sự năm 1999, Nhà xuất<br /> nước ra nước ngoài câu kết hoạt động phạm bản Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> tội. Hoạt động buôn bán, vận chuyển hàng 4. Quốc hội (2016), Nghị quyết số<br /> cấm từ nước ngoài vào Việt Nam và ngược 144/2016/QH13 ngày 29/6/2016 về việc lùi<br /> lại sẽ rất phức tạp, có chiều hướng gia tăng. hiệu lực thi hành của BLHS số 100/2015/QH13,<br /> Ðể chủ động phòng, chống tội BLTTHS số 101/2015/QH13,<br /> phạm, trong quá trình hội nhập quốc tế, 5. Quốc hội (2017), Bộ luật hình sự 2015 sửa<br /> chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống đổi bổ sung năm 2017, Nhà xuất bản Chính trị<br /> pháp luật liên quan quốc tế; khẩn trương xúc quốc gia sự thật, Hà Nội.<br /> tiến ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp, 6. Trường Đại học Luật Hà Nội (2013), Giáo<br /> đặc biệt là các nội dung liên quan phối hợp trình Lý luận nhà nước và pháp luật (tái bản lần<br /> điều tra, truy nã và dẫn độ tội phạm. Công thứ 3 có sửa đổi), Nxb Công an nhân dân, Hà<br /> an nhân dân (CAND) phải thường xuyên Nội.<br /> phối hợp chặt chẽ với quân đội nhân dân 7. Ủy ban thường vụ Quốc hội (2004), Pháp<br /> (QÐND), các ngành hải quan, ngoại giao... lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 2004, Nhà<br /> để phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> ngay trong lực lượng CAND cũng cần có sự 8. Viện Nhà nước và Pháp luật (2004), Giáo<br /> phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật,<br /> nắm tình hình, trao đổi thông tin, tạo điều Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội.<br /> kiện thuận lợi để xác minh, bắt giữ tội<br /> Địa chỉ tác giả: Phòng Cảnh sát môi trường,<br /> phạm. công an Tp Hải Phòng<br />