Các lựa chọn và cơ hội: Các con đường mở ra trước Việt Nam

Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CAÙC LÖÏA CHOÏN VAØ CÔ HOÄI:<br /> CAÙC CON ÑÖÔØNG MÔÛ RA TRÖÔÙC VIEÄT NAM<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tieán só David O. Dapice<br /> Trung taâm Nghieân cöùu Kinh doanh vaø Chính phuû<br /> Tröôøng Quaûn lyù Nhaø nöôùc John F. Kennedy<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thaùng 9 - 2000<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Toùm taét baøi vieát “Caùc löïa choïn vaø Cô hoäi: Caùc con ñöôøng Môû ra tröôùc Vieät Nam”<br /> <br /> Daãn nhaäp<br /> <br /> Taêng tröôûng cuûa Vieät Nam ñaõ chaäm laïi keå töø toác ñoä 9% naêm 1997, Vieät Nam ñaõ vaø<br /> ñang nhaän ñöôïc raát nhieàu tö vaán cuûa caùc nhaø taøi trôï ñeà xuaát phaùt trieån khu vöïc tö nhaân,<br /> haï thaáp caùc haøng raøo maäu dòch, vaø caûi thieän thò tröôøng voán ñeå coù theå taän duïng lôïi theá<br /> cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Nhöõngû tö vaán naøy coù theå hôïp lyù ñoái vôùi nhieàu ngöôøi nhöng<br /> cuõng khoù thöïc hieän trong khi coøn coù nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán chuû nghóa xaõ hoäi, coâng<br /> baèng, vaø oån ñònh. Nhieàu ngöôøi vaãn coøn coi Myõ nhö thuø ñòch, vaø caûi thieän quan heä vôùi<br /> Trung Quoác khoâng giaûm nheï ñöôïc moái lo veà caïnh tranh ngaøy caøng taêng cuûa Trung<br /> Quoác treân nhieàu ngaønh coâng nghieäp quan troïng cuûa Vieät Nam. Caùch toát nhaát ñeå taän<br /> duïng lôïi theá cuûa khoa hoïc coâng ngheä, goàm caû Internet, hieän vaãn coøn ñang ñöôïc thaûo<br /> luaän. Ñieàu moïi ngöôøi ñeàu ñaõ ñoàng yù laø: Vieät Nam vaãn coøn ngheøo vaø khoâng coù nhieàu<br /> ñaát. Moïi ngöôøi seõ phaûi thoaùt khoûi noâng nghieäp ñeå xoùa ngheøo ñoùi vaø baét ñaàu "theo kòp"<br /> caùc nôi khaùc. Ngay caû neáu toác ñoä taêng tröôûng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi baèng nhau<br /> (ví duï nhö 5% moãi naêm) thì möùc taêng ôû Vieät Nam laø 20 ñoâ la, ôû Trung Quoác laø 50 ñoâ<br /> la, vaø ôû Thaùi Lan laø 150 ñoâ la haøng naêm.<br /> <br /> Thay vì laëp laïi lôøi tö vaán, baøi vieát naøy trình baøy ba giaûi phaùp thay theá, hay ba tình<br /> huoáng trong töông lai cuûa kinh teá Vieät Nam. Moãi tình huoáng laø keát quaû cuûa moät<br /> phöông phaùp tö duy nhaát quaùn, vôùi caùc chính saùch vaø thu hoaïch khaùc nhau. Duø löïa<br /> choïn tình huoáng naøo, ñieàu quan troïng laø phaûi thaáy roõ ñöôïc caùc yù nghóa.<br /> <br /> Taùc giaû bò thieân vò bôûi loøng tin laø caùc maùy tính vaø thoâng tin nhanh hôn, reû hôn ñang taïo<br /> ra moät cuoäc caùch maïng coù taàm quan troïng töông ñöông vôùi thôøi phaùt minh ra maùy in<br /> hay ñieän naêng. Quyeát ñònh khoâng tham gia vaøo tieán trình naøy cuõng töông töï nhö quyeát<br /> ñònh thu giaù ñieän 1 ñoâ la cho moãi kilowatt giôø. Coù theå laøm nhö vaäy, nhöng lieäu chính<br /> phuû coù muoán ñeå ngöôøi daân bò toái? Tuy nhieân, vieäc taän duïng lôïi theá cuûa nhöõng tieán boä<br /> (hieän nay thueâ bao moät ñöôøng thoaïi xuyeân Thaùi bình döông chæ toán 5 cent moãi giôø!<br /> Chaúng bao laâu nöõa ñieän thoaïi seõ gaàn nhö mieãn phí.) ñoøi hoûi quaù trình ra quyeát ñònh<br /> phaûi nhanh hôn. Ñaây laø ñieàu raát khoù ñoái vôùi chính phuû vaø ngay caû ñoái vôùi caùc doanh<br /> nghieäp nhaø nöôùc theo kieåu cuõ. Chaäm chaïp nghóa laø thua. Caàn xem taïi sao doøng FDI ôû<br /> Vieät Nam naêm 1999 - 2000 giaûm 80% - 90% so vôùi naêm 1996, trong khi ñoù taêng gaáp<br /> ñoâi hay gaáp ba ôû Haøn Quoác vaø Thaùi Lan.<br /> <br /> Tình huoáng 1: Tieáp tuïc nhö bình thöôøng (hay keùm hôn)<br /> <br /> Moät soá ngöôøi ôû Vieät Nam nhìn laïi thaäp kyû vöøa qua vôùi söï thoaû maõn vaø tin töôûng laø neân<br /> tieáp tuïc caùch tieáp caän töøng böôùc. Haàu heát nhöõng ngöôøi naøy muoán duy trì heä thoáng<br /> ngaân haøng nhaø nöôùc nhö hieän nay, muoán caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc lôùn ñöôïc höôûng<br /> ñoäc quyeàn, vaø nghi ngôø veà caùc lôïi ích cuûa Internet. Hoï tin töôûng vaøo töï cung töï caáp vaø<br /> <br /> <br /> David Dapice 1<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> baûo hoä. Taùc giaû tranh luaän laø quan ñieåm treân chæ laø töï thoaû maõn, neáu xeùt söï chaäm laïi<br /> cuûa taêng tröôûng noâng nghieäp, taùc ñoäng cuûa cuoäc caùch maïng thoâng tin lieân laïc, vaø moái<br /> ñe doïa to lôùn cuûa caïnh tranh nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät töø Trung Quoác. (Baøi vieát trình baøy<br /> moät tröôøng hôïp nghieân cöùu veà coâng nghieäp xe maùy.) Tieáp tuïc chính saùch theo chieàu<br /> höôùng naøy döôøng nhö seõ laøm cho taêng tröôûng bò suy giaûm nhieàu hôn, coù theå chæ coøn 4%<br /> - 5% moãi naêm, tuy tæ leä ñaàu tö ñaït 25% - 30% GDP nhöng vôùi nhöõng moâ hình ñaàu tö<br /> khoâng hieäu quaû. Khía caïnh yeáu nhaát cuûa tình huoáng naøy laø taïo coâng aên vieäc laøm. Moãi<br /> naêm seõ caàn phaûi taïo 1.4 trieäu vieäc laøm môùi, trong khi tình huoáng naøy seõ chæ taïo ñöôïc<br /> raát ít, khoâng giuùp ñöôïc gì nhieàu trong vieäc giaûm nheï tình traïng thaát nghieäp vaø thieáu<br /> vieäc. Keát quaû coù theå laø tuït haäu vaø taêng baát oån ñònh xaõ hoäi. Thueá thu nhaäp caù nhaân cao<br /> (thuoäc haøng cao nhaát theá giôùi) cuõng seõ thuùc ñaåy raát nhieàu lao ñoäng coù naêng löïc ra nöôùc<br /> ngoaøi vaø keát quaû laø giaûm thu nhaäp thueá cuûa chính phuû. Naêng löïc kyõ thuaät cuõng ñoàng<br /> thôøi bò giaûm.<br /> <br /> Coù moät "hoäp" ñaët vaán ñeà giaûi thích vai troø chuû ñaïo. Roõ raøng laø khoâng phaûi tröïc tieáp taïo<br /> ra vieäc laøm, vì soá lao ñoäng trong doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ giaûm. Khu vöïc nhaø nöôùc<br /> chæ coù vai troø nhoû beù trong noâng nghieäp, ngay caû trong coâng nghieäp tæ troïng saûn löôïng<br /> cuõng giaûm xuoáng chæ coøn 41% vaø coù theå bò khoái coâng nghieäp FDI vöôït qua trong moät<br /> hai naêm tôùi. Tæ troïng cuûa khu vöïc nhaø nöôùc trong dòch vuï cuõng ñang giaûm. Nhö vaäy vai<br /> troø chuû ñaïo coù theå laø nhaø nöôùc laøm chuû moät soá ngaønh coâng nghieäp "naëng", ñieän vaø ñieän<br /> thoaïi, ngaân haøng vaø ñöôøng saét. Tuy nhieân caùc nhöôïng boä thöông maïi seõ laøm cho caùc vò<br /> trí naøy daàn daàn yeáu ñi. Hoaëc coù nghóa laø khu vöïc nhaø nöôùc seõ chuyeån sang caùc ngaønh<br /> mang tính ñoät phaù, nhöng roõ raøng laø khu vöïc tö nhaân ñang noåi troäi trong coâng nghieäp<br /> phaàn meàm. Moät vai troø chuû ñaïo seõ mang yù nghóa neáu ñöôïc ñònh nghóa laø taïo laäp moät<br /> moâi tröôøng trong ñoù taát caû caùc coâng ty coù naêng löïc caïnh tranh seõ coù ñieàu kieän ñeå phaùt<br /> trieån.<br /> <br /> Tình huoáng 2: Tieáp tuïc nhö bình thöôøng (hay khaù hôn)<br /> <br /> Trong tình huoáng naøy, caùc nhoùm thöïc tieãn vaø kyõ trò caân baèng vôùi nhoùm baûo thuû. Keát<br /> quaû laø moät söï thoaû hieäp. Taêng cöôøng thieän yù cho saûn xuaát haøng xuaát khaåu, chuù troïng<br /> hôn vaøo dòch vuï ñeå giaûm caùc giaù ñang quaù cao vaø caûi thieän chaát löôïng (nhö ñieän thoaïi<br /> vaø Internet), ñoàng thôøi chuù troïng hôn vaøo caûi thieän hieäu quaû cuûa ñaàu tö nhaø nöôùc. Seõ<br /> coù caûi toå ngaân haøng vaø moät thò tröôøng voán toát hôn, ñeå cho ñaàu tö coù hieäu quaû hôn. Vôùi<br /> cuøng moät möùc ñaàu tö, toác ñoä taêng tröôûng coù theå ñaït 6%-7%, maëc duø doøng FDI cuõng coù<br /> theå taêng maïnh hôn. Trong tình huoáng naøy, caùc muïc tieâu ñöôïc ñaëc bieät coi troïng laø möùc<br /> taêng tröôûng (ñeán naêm 2010 taêng gaáp ñoâi GDP) vaø giaûm ngheøo. Tuy nhieân caàn phaûi coù<br /> caûi caùch nhanh hôn vaø kheùo leùo hôn so vôùi thôøi kyø 1996-2000.<br /> <br /> Phaàn taêng tröôûng vieäc laøm ñöôïc phaân tích khaù kyõ. Khu vöïc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù<br /> theå seõ giaûm daàn soá vieäc laøm. Khu vöïc FDI hoaøn toaøn coù theå tieáp nhaän haøng naêm treân<br /> 100,000 lao ñoäng (nhanh hôn so vôùi möùc taêng 60,000 haøng naêm trong thaäp kyû qua) vaø<br /> <br /> <br /> David Dapice 2<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> cuøng moät möùc nhö vaäy ñoái vôùi thaønh phaàn tö nhaân chính thöùc trong nöôùc, maëc duø ñieàu<br /> naøy coù nghóa laø saûn löôïng phaûi taêng 20% haøng naêm. Noâng nghieäp coù khaû naêng tieáp<br /> nhaän theâm 200,000 lao ñoäng haøng naêm, maëc duø thu nhaäp vaø saûn löôïng treân ñaàu ngöôøi<br /> chæ baèng moät phaàn ba hay phaàn tö caùc khu vöïc khaùc. Ñieàu naøy nghóa laø phi noâng<br /> nghieäp ôû noâng thoân vaø caùc khu vöïc khoâng chính thöùc seõ phaûi tieáp nhaän treân moät trieäu<br /> lao ñoäng moãi naêm, chæ ñeå giaûi quyeát soá lao ñoäng taêng theâm! Ñaây laø moät con soá lôùn, do<br /> ñoù phaûi phaân tích caùc haïn cheá hieän taïi. ÔÛ ñaây ñeà caäp ñeán ba haïn cheá: quy trình thöïc teá<br /> cuûa caùc ngaân haøng nhaø nöôùc ñang haïn cheá tín duïng cho khaùch haøng tö nhaân; caùc haïn<br /> cheá veà söû duïng ñaát ôû caáp ñòa phöông; kieåm soaùt xuaát khaåu cuõng nhö chi phí vaän<br /> chuyeån vaø tieáp thò cao laøm aûnh höôûng xaáu ñeán coâng vieäc kinh doanh vaø laøm toån thaát<br /> doanh soá. Ngay caû vôùi nhöõng caûi caùnh neâu treân, keát quaû chæ laø taïo theâm vieäc laøm maø<br /> hoaøn toaøn khoâng taêng naêng suaát, maëc duø thu nhaäp cuûa nhöõng vieäc laøm môùi naøy vaãn cao<br /> hôn nhieàu so vôùi lao ñoäng ôû laïi laøm noâng nghieäp.<br /> <br /> Baøi vieát phaân tích ngaén goïn veà möùc tieát kieäm thöïc teá ôû Vieät Nam. Thöïc ra thaâm huït<br /> thöông maïi khoâng roõ cao ñeán möùc naøo (con soá theo IMF cao gaáp ñoâi con soá chính<br /> thöùc). Doøng voán Vieät Kieàu chuyeån veà khaù lôùn, moät phaàn coù theå laø ñaàu tö hôn laø quaø<br /> taëng. Trong khi möùc tieát kieäm coâng boá laø 25% GDP, con soá thöïc teá coù theå trong khoaûng<br /> 15%-20%. Caàn löu yù ñieåm naøy vì neáu moâi tröôøng ñaàu tö xaáu ñi, doøng voán chaûy veà seõ<br /> giaûm.<br /> <br /> Cuõng coù moät "hoäp" veà thoaû thuaän thöông maïi Vieät - Myõ. Nöôùc Myõ nhaäp khaåu nhieàu<br /> hôn Vieät Nam 100 laàn, vaø giaûm thueá nhaäp khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán seõ taêng raát<br /> maïnh xuaát khaåu cuûa Vieät Nam cuõng nhö doøng FDI vaøo Vieät Nam. Taùc giaû tranh luaän<br /> laø thoûa thuaän thöông maïi cho khaû naêng thaønh coâng, nhöng khoâng baûo ñaûm thaønh coâng.<br /> Caàn phaûi coù caùc böôùc khaùc ñeå hieän thöïc hoùa ñaày ñuû caùc lôïi ích cuûa baûn thoaû thuaän, ñeå<br /> taêng soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa FDI. Maëc duø naêm ngoaùi Vieät Nam ñaït toång soá 4 tæ ñoâ<br /> la xuaát khaåu haøng cheá bieán, Philippines gaàn ñaây chæ rieâng möùc taêng theâm haøng naêm ñaõ<br /> laø 4 tæ ñoâ la haøng cheá bieán xuaát khaåu, chuû yeáu nhôø vaøo ngaønh ñieän töû. Xeùt caùc nhöôïng<br /> boä veà ñieän thoaïi vaø ngaân haøng, coù theå thaáy thôøi gian thöïc hieän theo nhö thoûa thuaän laø<br /> quaù chaäm so vôùi coâng ngheä vaø nhu caàu cuûa Vieät Nam, vaø moät chính saùch thaät kheùo leùo<br /> seõ laø chuyeån ñoäng nhanh hôn so vôùi thoaû thuaän, neáu khoâng muoán xaûy ra tình theá caùc<br /> coâng ty Vieät Nam khi noùi chuyeän vôùi khaùch haøng hay nhaø cung öùng phaûi chòu phí cao<br /> hôn 10 laàn so vôùi caùc coâng ty ôû caùc nöôùc khaùc. Moät soá löôïng thaät lôùn caùc nhaø ñaàu tö<br /> nöôùc ngoaøi vaøo nhanh chöøng naøo, neàn kinh teá taïo theâm vieäc laøm sôùm chöøng ñoù.<br /> <br /> Moät "hoäp" khaùc baøn veà taùc ñoäng cuûa cô sôû haï taàng ñoái vôùi caùc vuøng ngheøo. Caâu hoûi laø<br /> "trôï giuùp caùc vuøng ngheøo theo hình thöùc naøo?" Caùc döï aùn lôùn nhö moät khu cheá bieán<br /> daàu, moät caûng hay caàu (ít söû duïng ñeán), hay moät coâng trình thuûy ñieän khoâng giuùp ñôõ<br /> ñöôïc gì nhieàu cho caùc ñòa phöông coù döï aùn. Caùch tieáp caän toát hôn coù theå laø phi taäp<br /> trung hoùa quyeát ñònh ñaàu tö, keøm theo moät soá höôùng daãn vaø giaùm saùt. Moät quyeát ñònh<br /> saùng suoát gaàn ñaây laø luøi tieán ñoä moät soá ñoaïn treân ñöôøng cao toác Baéc-Nam. Neáu caùc<br /> <br /> <br /> David Dapice 3<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> ñöôøng daãn Ñoâng-Taây ñöôïc xaây döïng ñeå noái lieàn caùc vuøng xa vôùi caùc thò tröôøng vaø caûng<br /> bieån, caùc vuøng naøy seõ daàn daàn taêng tröôûng vaø laøm cho vieäc hoaøn taát ñöôøng cao toác<br /> Baéc-Nam coù hieäu quaû toát hôn.<br /> <br /> Tình huoáng 3: Moät quyeát ñònh nhaûy voït<br /> <br /> Trong khi moïi ngöôøi thöôøng muoán taêng tröôûng nhanh, thöôøng coù moät soá chi phí keøm<br /> theo. Phaàn naøy thaûo luaän caùc chính saùch ñeå taêng tröôûng nhanh hôn, ñoàng thôøi ñeà caäp<br /> caùc söùc eùp vaø ruûi ro keøm theo. Moät ruûi ro laø "maát kieåm soaùt", theo nghóa moät khi caùc<br /> thay ñoåi maïnh meõ ñöôïc ñöa ra, seõ khoù maø xoay ngöôïc laïi. Moät ruûi ro khaùc, theo Ñaëng<br /> Tieåu Bình noùi, "khi môû cöûa soå thì ruoài bay vaøo." Nhö vaäy moät phaàn cuûa môû cöûa thoâng<br /> tin laø nhaän ñöôïc caùc thoâng ñieäp khoâng mong muoán. Tuy nhieân, khi nhöõng ruûi ro naøy<br /> ñöôïc caûm nhaän raát roõ raøng, thì giaù phaûi traû cho söï chuyeån bieán chaäm chaïp laïi coù theå<br /> chöa roõ. Caøng ngaøy coâng vieäc kinh doanh caøng caàn Internet nhö moät coâng cuï caên baûn.<br /> Ñoù laø lyù do taïi sao Trung Quoác trong khi moät maët coá gaéng aùp duïng böùc töôøng löûa<br /> (firewall), maët khaùc vaãn quyeát ñònh thuùc ñaåy Internet. Tính theo ñaàu ngöôøi, Trung<br /> Quoác söû duïng Internet nhieàu gaáp 10 laàn Vieät Nam. Coù phaûi Trung Quoác ngaây thô? Hay<br /> hoï caân nhaéc chi phí vaø lôïi ích roõ raøng hôn?<br /> <br /> Coâng ngheä môùi ñaõ taêng cöôøng vaø phoå bieán roäng söùc maïnh cuûa thoâng tin. Caùc coâng ty<br /> Vieät Nam seõ coù khaû naêng phaùt trieån nhanh hôn. Trong tình huoáng 3, doanh nghieäp nhaø<br /> nöôùc cuõng seõ taêng tröôûng nhanh hôn so vôùi hai tình huoáng tröôùc, nhöng seõ coù tæ troïng<br /> thaáp hôn trong saûn löôïng coâng nghieäp, vì tröôùc ñaây khu vöïc tö nhaân ít coù ñieàu kieän<br /> hôn. Ñeå cho doanh nghieäp nhaø nöôùc taêng tröôûng nhanh hôn nhöng tæ troïng laïi giaûm ñi,<br /> ñaây laø moät quyeát ñònh chính trò.<br /> <br /> Caùc chính saùch trong tình huoáng 3 seõ nhaèm thuùc ñaåy taêng tröôûng. Khu vöïc tö nhaân seõ<br /> khoâng bò coi laø moät ñieàu caàn phaûi coù duø khoâng muoán, maø seõ laø moät coät truï cho söùc<br /> maïnh cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng ñieàu luaät toát khoâng chæ ñöôïc thoâng qua maø coøn ñöôïc aùp<br /> duïng. Seõ xuaát hieän moät heä thoáng ngaân haøng thöïc söï thöông maïi vaø moät thò tröôøng voán.<br /> Vieät Nam seõ höôùng tôùi trôû neân moät trong nhöõng quoác gia coù keát noái thoâng tin toát hôn<br /> (coù xeùt ñeán möùc thu nhaäp) thay vì thuoäc vaøo soá caùc nöôùc ít lieân laïc nhaát. Thueá thu nhaäp<br /> caù nhaân seõ giaûm coøn 25-30% ñeå toái ña hoùa thu nhaäp thueá thay vì ñeø naëng leân nhöõng<br /> ngöôøi tay ngheà cao.<br /> <br /> Khoaûn gia taêng ngaân saùch nhôø thu nhaäp thueá seõ ñöôïc duøng ñeå trôï giuùp caùc vuøng ngheøo<br /> hôn hay nhöõng ngöôøi bò maát vieäc. Löôïng FDI cao seõ tieáp tuïc doàn veà caùc vuøng taêng<br /> tröôûng maïnh, vì vaäy phaûi taïo ra khuyeán khích ñeå caùc nhaø ñaàu tö sang caùc vuøng khaùc -<br /> nhö thay ñoåi caùch quy vuøng ñaát, taøi trôï xaây nhaø ôû, cung caáp döôøng saù vaø tieän ích v.v...<br /> <br /> Trong tình huoáng naøy tæ leä taêng tröôûng seõ laø 10% haøng naêm, vôùi tæ leä ñaàu tö baèng 35%-<br /> 40% GDP. Ñaây laø ñi theo kinh nghieäm töông töï cuûa Trung Quoác, Haøn Quoác, vaø Ñaøi<br /> <br /> <br /> <br /> David Dapice 4<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Loan vaøo thôøi kyø thu nhaäp thaáp. Tieát kieäm seõ taêng theâm töø FDI, theâm taùi ñaàu tö töø lôïi<br /> nhuaän, chuyeån ñoåi vaøng vaø ñoâ la vaøo ngaân haøng, moät löôïng voán chaûy vaøo cao hôn, keå<br /> caû töø Vieät Kieàu. Haøng trieäu vieäc laøm ñöôïc taïo ra vôùi möùc thu nhaäp 50-100 ñoâ la moãi<br /> thaùng, thay vì möùc thu nhaäp theo thôøi vuï 10-20 ñoâ la cuûa coâng vieäc noâng thoân hieän<br /> ñang daønh cho 25 trieäu lao ñoäng. Böôùc nhaûy nhö vaäy caàn coù moät soá may maén vaø naêng<br /> löïc, vaø khoâng phaûi khoâng coù nguy hieåm. Nhöng nhöõng höùa heïn laø giaûm ngheøo, phaùt<br /> trieån naêng löïc kyõ thuaät, vaø ñöa ñaát nöôùc trôû neân giaøu maïnh moät caùch nhanh hôn.<br /> <br /> Baøi vieát coù moät "hoäp" veà nhöõng moân chôi vôùi toång soá ñieåm laø döông, aâm, hay baèng 0.<br /> Moân chôi ôû ñaây noùi ñeán moái quan heä qua laïi giöõa caùc coâng ty, quoác gia, nhoùm ngöôøi,<br /> hay caùc caù nhaân. Moân chôi toång soá ñieåm baèng 0 coù theå ví duï nhö boùng ñaù, khi moät ñoäi<br /> thaéng thì ñoäi kia phaûi thua. Moân chôi toång soá ñieåm aâm ví duï nhö moät cuoäc hoân nhaân<br /> xaáu hay moät tình huoáng coi thöôøng luaät leä giao thoâng. Taát caû caùc beân ñeàu bò thieät haïi.<br /> Moân chôi toång soá ñieåm döông ví duï nhö moät cuoäc hoân nhaân toát hay thöông maïi töï<br /> nguyeän. Caû hai beân ñeàu coù lôïi. Ngöôøi noâng daân xem cuoäc ñôøi nhö moät cuoäc chôi toång<br /> soá ñieåm baèng 0, bôûi vì chæ coù moät löôïng coá ñònh. Nhöng khi coâng ngheä cho pheùp nhöõng<br /> nöôùc coù thu nhaäp ñaàu ngöôøi haøng naêm 30,000 ñoâ la, khoâng quaù khoù ñeå coù ñöôïc möùc<br /> 3,000 ñoâ la (baèng Thaùi Lan). Neáu moät daân toäc ñöùng ôû möùc 300 ñoâ la, daân toäc naøy ñang<br /> maát cô hoäi thònh vöôïng vaø ñang laõng phí tieàm naêng. Trong tröôøng hôïp naøy, heä thoáng<br /> trôû thaønh moät moân chôi coù toång soá aâm. Trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi, moïi ngöôøi coá gaéng<br /> giuùp nhau (hoaëc ít nhaát laø khoâng caûn trôû nhau), vôùi mong ñôïi laø taát caû cuøng tieán leân.<br /> Keát quaû laø taát caû cuøng tieán leân nhanh hôn. Xeùt ñeán cuøng thì moät xaõ hoäi phaûi choïn moät<br /> moân chôi cho mình.<br /> <br /> Keát luaän<br /> <br /> Baøi vieát naøy trình baøy ba tình huoáng khaùc nhau döïa treân ba quan ñieåm khaùc nhau. Boái<br /> caûnh cuûa baøi laø neàn kinh teá theá giôùi ñang hoäi nhaäp nhanh hôn vaø toaøn dieän hôn so vôùi<br /> tröôùc ñaây, vaø coâng ngheä thay ñoåi nhanh choùng cho pheùp caùc daân toäc töï choïn cho mình<br /> möùc thu nhaäp mong muoán. Moät soá choïn taêng tröôûng nhanh . Moät soá khaùc khoâng choïn<br /> hoaëc khoâng theå choïn nhö vaäy. (Coù moät ví duï veà ñaøo taïo 10,000 laäp trình vieân phaàn<br /> meàm Internet vôùi chi phí 10 trieäu ñoâ la moãi naêm. Trong voøng moät thaäp kyû hoï coù theå<br /> thu nhaäp 2 tæ ñoâ la moãi naêm vaø noäp thueá 500 trieäu ñoâ la moãi naêm. Rieâng thu nhaäp naøy<br /> ñaõ ñoùng goùp 1% cho taêng tröôûng quoác gia. Ñieàu naøy deã xaûy ra nhaát trong tình huoáng<br /> naøo?)<br /> <br /> Neáu chuùng ta so saùnh ba tình huoáng, soá 1 seõ cho Vieät Nam ñaït thu nhaäp bình quaân ñaàu<br /> ngöôøi 540 ñoâ la vaøo naêm 2010. Soá 2 cho ñaït 650 ñoâ la, vaø soá 3 cho möùc gaàn 1,000 ñoâ<br /> la. Tæ leä ngheøo seõ giaûm raát maïnh ôû tình huoáng 3, gaàn nhö maát haún neáu duøng chuaån<br /> theo löông thöïc, neáu nhö ñaàu tö xaõ hoäi ñöôïc höôùng moät caùch khoân kheùo vaøo caùc khu<br /> vöïc ngheøo vaø caùc nhoùm ngheøo. Nhö chuùng ta ñaõ thaáy trong thaäp kyû 1990, tæ leä ngheøo<br /> ñaõ giaûm maïnh trong giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh keát hôïp vôùi môû roäng dòch vuï xaõ hoäi.<br /> <br /> <br /> David Dapice 5<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Nhöng neáu quoác gia giaøu hôn, maïnh hôn, coù naêng löïc kyõ thuaät cao hôn, vaø tæ leä ngheøo<br /> thaáp hôn, taïi sao laïi khoâng choïn soá 3? Coù theå moät nguyeân nhaân do moät soá ngöôøi khoâng<br /> tin laø coù theå ñaït taêng tröôûng 10%, nhöng taêng tröôûng ñaõ ñaït 9% cho ñeán naêm 1997, nay<br /> coù thoaû thuaän thöông maïi vaø nhöõng cô hoäi taêng tröôûng nhanh choùng veà ñieän töû, chaéc<br /> chaén muïc tieâu naøy laø hôïp lyù. Coù phaûi doanh nghieäp nhaø nöôùc coù vai troø quaù nhoû?<br /> Nhöng vai troø naøy ñaõ giaûm moät caùch töông ñoái trong suoát thaäp kyû qua, vaø chieàu höôùng<br /> döôøng nhö vaãn tieáp tuïc. Doanh nghieäp nhaø nöôùc chaéc chaén seõ taêng tröôûng nhanh hôn<br /> trong tình huoáng 3, trôû neân lôùn hôn vaø maïnh hôn. Ngay caû khi khu vöïc naøy caàn thôøi<br /> gian ñeå trôû neân coù khaû naêng caïnh tranh cao hôn, thu nhaäp thueá cao hôn seõ cho pheùp<br /> thöïc hieän trôï giaù.<br /> <br /> Nguyeân nhaân thöù ba cuûa söï thaän troïng laø caùc nhoùm khaùc seõ noåi leân vaø khoù quaûn lyù.<br /> Vieät Nam coù theå bò quyeán ruõ bôûi moät vaên hoaù tieâu thuï, haøo nhoaùng nhöng giaû taïo. Ñeå<br /> ñeán thaùi quaù thì ngay caû söï oån ñònh cuõng coù theå bò ñe doaï. Coù nhöõng caâu hoûi ngoaøi<br /> phaïm vi cuûa moät nhaø kinh teá, nhöng khoâng phaûi laø caâu hoûi khoâng ñuùng. Tuy nhieân, caùc<br /> vaán ñeà naøy caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc so vôùi caùc lôïi ích cuûa taêng tröôûng vieäc laøm nhanh<br /> hôn, giaùo duïc toát hôn, vaø naêng löïc quoác gia maïnh hôn Moät nguoàn lo ngaïi nöõa laø tham<br /> nhuõng, vaø chaéc chaén möùc löông coâng chöùc cao hôn seõ giuùp choáng tham nhuõng hieäu quaû<br /> hôn, so vôùi caùc bieän phaùp choáng tham nhuõng ñôn thuaàn. Caùc vaán ñeà naøy caàn ñöôïc caân<br /> nhaéc moät caùch thöïc tieãn.<br /> <br /> Cuoái cuøng laø moät "hoäp" veà khaû naêng söû duïng moät phaàn meàm bieân dòch, chuyeån caùc<br /> vaên baûn töø tieáng Anh sang tieáng Vieät vaø ngöôïc laïi. Chaát löôïng cuûa nhöõng phaàn meàm<br /> töông töï nhö vaäy hieän nay ñöôïc caûi thieän ñeán möùc coù theå duøng ñeå dòch nhaùp trong<br /> nhöõng lónh vöïc heïp nhö y teá hay kinh doanh. Taøi trôï döï aùn naøy baèng voán ODA vaø sau<br /> ñoù phaân phoái mieãn phí seõ taêng raát nhanh toác ñoä thoâng tin lieân laïc, hôn laø chôø ñeán luùc<br /> haøng chuïc trieäu ngöôøi thaønh thaïo ngoaïi ngöõ. Ñaây coù theå laø moät caùch ñeå ñaåy nhanh tieán<br /> trình keát noái vôùi heä thoáng thoâng tin toaøn caàu.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> David Dapice 6<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Lôøi giôùi thieäu<br /> <br /> Vieät Nam ñaõ ñaït thaønh tích taêng tröôûng kinh teá raát cao trong giai ñoaïn 1990-<br /> 1997, sau ñoù ñaõ coù phaàn chaäm laïi. Ñaát nöôùc vaãn coøn laø moät trong nhöõng nöôùc ngheøo<br /> treân theá giôùi cuõng nhö trong khu vöïc, vaø coù khaû naêng ñöôïc xeáp vaøo trong danh saùch<br /> “caùc nöôùc ngheøo nôï nhieàu” (HIPC - Highly Indebted Poor Country) ñöôïc ñeà xuaát cho<br /> caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp nhaát ñoàng thôøi coù khaû naêng traû nôï yeáu nhaát.1 Vieät Nam ñaõ<br /> vaø ñang nhaän ñöôïc raát nhieàu tö vaán veà ñònh höôùng chính saùch cho thaäp kyû tôùi. Tuy coù<br /> moät soá ñieåm khaùc bieät, nhìn chung taát caû caùc tö vaán ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau. Caùc nhaø<br /> taøi trôï ñeà xuaát laø caàn ñaëc bieät phaùt trieån khu vöïc tö nhaân baèng caùch taïo laäp moät saân<br /> chôi coâng baèng, tieáp tuïc tieán tôùi haï thaáp caùc haøng raøo maäu dòch, thuùc ñaåy heä thoáng<br /> ngaân haøng vaø thò tröôøng voán theo höôùng thöông maïi hôn, vaø taêng toác hoäi nhaäp kinh teá<br /> vôùi theá giôùi cuøng vôùi nhöõng noã löïc ñaëc bieät ñeå caûi thieän khoa hoïc coâng ngheä. Coù theå<br /> giaûm ngheøo ñoùi khoâng chæ baèng caùch taêng tröôûng nhanh saûn xuaát thaâm duïng lao ñoäng,<br /> maø coøn baèng caùch ñònh höôùng caùc ñaàu tö vaøo con ngöôøi, vaøo ñaàu tö vaät chaát cho caùc<br /> khu vöïc ngheøo, vaø vaøo caûi thieän caùc ñònh cheá. Giaû ñònh ngaàm ôû ñaây laø seõ coù möùc laïm<br /> phaùt vaø thaâm huït ngaân saùch thaáp, moät tæ giaù ngoaïi hoái hôïp lyù, cuõng nhö seõ tieáp tuïc caûi<br /> thieän quy cheá vaø heä thoáng phaùp lyù.<br /> <br /> Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam, coù veû ñoù laø nhöõng ñeà xuaát veà laâu daøi, nhöng<br /> khoù töông thích vôùi hieän thöïc Vieät Nam. Tröôùc tieân, ñang coù ñoøi hoûi taïo döïng moät neàn<br /> kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, tuy vaãn coøn ñang thaûo luaän veà<br /> ñònh hình chính xaùc. Thöù hai, coù ñoøi hoûi cuûa nhieàu ngöôøi, tuy khoâng phaûi taát caû, phaûi<br /> tieáp tuïc vai troø chuû ñaïo cuûa khu vöïc nhaø nöôùc. Thöù ba, coù moät moái lo veà caùc vuøng laïc<br /> haäu, veà thu nhaäp baát caân baèng, veà caùc hieän töôïng xaõ hoäi khoâng mong muoán. Thöù tö,<br /> moät soá ngöôøi laäp luaän laø quoác gia caàn duy trì khaû naêng baûo veä neàn kinh teá khoûi caùc<br /> chaán ñoäng quoác teá coù theå xaûy ra hay nguy cô voán chaûy thoaùt ñi nhö trong cuoäc khuûng<br /> hoaûng chaâu AÙ vöøa qua. Lo ngaïi veà an ninh ñoâi khi theå hieän ra ôû caùc ñoøi hoûi phaûi töï laäp<br /> töï chuû veà moät soá maët cuï theå nhö gaïo, ñöôøng, xi maêng, vaø coù theå caû phaân boùn. Töï cung<br /> coù theå ñaït ñöôïc nhöng buø laïi thöôøng laø giaù saûn phaåm cao, lôïi nhuaän ñaàu tö thaáp, thaäm<br /> chí loã. Nhöõng ngaønh coâng nghieäp naøy tieâu thuï maát tieàn voán quí hieám vaø khoâng taïo<br /> ñöôïc nhieàu vieäc laøm.<br /> <br /> Neáu coù theå theâm moät khía caïnh ngoaïi giao vaøo baøi vieát kinh teá naøy, coù söï nghi<br /> ngôø veà moät soá yù ñoà cuûa Myõ, maëc duø nhaän thöùc ñöôïc vai troø quan troïng cuûa khoa hoïc<br /> coâng ngheä vaø thò tröôøng Myõ. Nhieàu naêm thöông löôïng hieäp ñònh thöông maïi vaø moät<br /> naêm keùo daøi sau khi keát luaän laø moät theå hieän cuûa hai xu höôùng khoâng thoáng nhaát naøy.<br /> 1<br /> Möùc thu nhaäp vaø nôï cuûa Vieät Nam ñaït tieâu chuaån ñeå xeáp vaøo<br /> nhoùm HIPC neáu nôï Lieân Xoâ cuõ ñöôïc tính theo meänh giaù. Tuy<br /> nhieân do khoaûn nôï naøy coù theå seõ ñöôïc thöông löôïng laïi chæ<br /> coøn 10% hay 20% meänh giaù, vaø neáu giaûm nhö vaäy Vieät Nam seõ<br /> khoâng ñöôïc xeáp vaøo nhoùm HIPC.<br /> <br /> <br /> David Dapice 1<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Moät soá nhaän ñònh laø trong thöông löôïng Myõ eùp Vieät Nam phaûi nhöôïng boä treân lónh vöïc<br /> ngaân haøng vaø vieãn thoâng. Coù theå thaáy ñaây khoâng phaûi thaùi ñoä thuø ñòch, do thôøi haïn aùp<br /> duïng roäng raõi hôn so vôùi hieäp ñònh töông töï Trung Quoác-Myõ. Duø vaäy moät soá ngöôøi vaãn<br /> lo ngaïi laø caùc nhöôïng boä naøy seõ laøm yeáu heä thoáng hieän nay hôn laø ñôn giaûn chæ môû cöûa<br /> thò tröôøng.<br /> <br /> Moät hieän thöïc ngoaïi giao vaø kinh teá khaùc laø veà Trung Quoác. Caûi thieän quan heä<br /> vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà bieân giôùi seõ cho pheùp môû cöûa töï do maïnh hôn raát nhieàu veà<br /> thöông maïi, ñaàu tö, vaø du lòch vôùi Trung Quoác. Tuy nhieân, neàn kinh teá quaù huøng maïnh<br /> cuûa Trung Quoác gaây ra moät vaán ñeà tieàm taøng, do Vieät Nam coù xu höôùng saûn xuaát caùc<br /> maët haøng raát töông töï vôùi caùc ngaønh coâng nghieäp caáp thaáp cuûa Trung Quoác (xe maùy, xi<br /> maêng, quaït, noâng cuï, xe ñaïp...) Trung Quoác coù hôn Vieät Nam ñeán moät thaäp kyû caûi toå<br /> kinh teá, moät möùc cao hôn raát nhieàu veà FDI vaø chuyeån giao coâng ngheä, ñoàng thôøi möùc<br /> tieát kieäm vaø ñaàu tö cuõng cao hôn nhieàu. Khoù maø kieåm soaùt ñöôïc thöông maïi giöõa hai<br /> nöôùc do coù nhieàu ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån. Lieäu Vieät Nam coù theå coâng nghieäp hoùa neáu<br /> saûn phaåm khoâng caïnh tranh noåi vôùi Trung Quoác? Cuõng coøn moät moái lo töông töï nhöng<br /> ôû möùc ñoä nheï hôn laø veà phía ASEAN, vôùi khu vöïc töï do maäu dòch ñang noåi leân.<br /> <br /> Moät vaán ñeà khaùc noåi leân laø cuoäc thaûo luaän veà vai troø thích hôïp cuûa khoa hoïc<br /> coâng ngheä trong neàn kinh teá, vaø tieàm naêng ñoùng goùp cuûa khoa hoïc coâng ngheä vaøo taêng<br /> tröôûng toång theå. Vai troø cuûa Internet cuõng ñöôïc bao goàm trong ñeà taøi naøy. Coù moät aán<br /> töôïng laø caùc nhaø khoa hoïc Vieät Nam coù chaát löôïng cao, nhöng thieáu keát noái vôùi caùc<br /> phaùt trieån ñang ñöôïc thöông maïi hoùa cuûa khoa hoïc coâng ngheä. Caùc vaán ñeà ñang tranh<br /> luaän goàm coù taàm quan troïng cuûa ñaøo taïo nöôùc ngoaøi so vôùi ñaàu tö maïnh hôn cho caùc<br /> hoïc vieän truyeàn thoáng, söï nguy hieåm cuûa môû roäng Internet so vôùi cô hoäi ñaït ñöôïc, vaø<br /> con ñöôøng toát nhaát ñeå thu huùt FDI coâng ngheä cao. Moät soá khaùc lo ngaïi laø nhaán maïnh<br /> quaù ñaùng vaøo coâng ngheä cao seõ laøm giaûm caùc ñaàu tö caàn thieát vaøo giaùo duïc caáp thaáp vaø<br /> haï taàng noâng thoân.<br /> <br /> AÅn ñaèng sau taát caû caùc chuû ñeà treân laø moät vaán ñeà caên baûn moïi ngöôøi ñeàu nhaän<br /> thaáy. Vieät Nam laø moät nöôùc ngheøo, chuû yeáu laø noâng thoân vôùi dieän tích ñaát haïn cheá.<br /> Noâng nghieäp veà toång theå khoâng theå taêng tröôûng haøng naêm quaù 3%-4% trong thaäp kyû<br /> tôùi. Moïi noã löïc “ñuoåi kòp” seõ ñoøi hoûi phaûi chuyeån con ngöôøi vaø nguoàn löïc töø noâng<br /> nghieäp sang coâng nghieäp vaø dòch vuï. Neáu phaûi giaûm ngheøo ñoùi (vaø xoùa haún theo moät<br /> soá caùch ñònh nghóa), baèng caùch naøo ñoù caùc vaán ñeà treân phaûi ñöôïc phoái hôïp vaø giaûi<br /> quyeát, cuøng vôùi nhieàu yeáu toá khaùc. Ngheøo naøn dai daúng seõ bò coi laø thaát baïi, ñaëc bieät laø<br /> caøng ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi bieát ñöôïc möùc soáng cuûa daân chaâu AÙ ôû caùc nöôùc laùng<br /> gieàng. Ñieàu naøy seõ goùp phaàn taïo caêng thaúng vaø keát quaû laø laøm yeáu quoác gia.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> David Dapice 2<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> So saùnh toác ñoä taêng tröôûng<br /> <br /> Caùc nhaø kinh teá vaø moät soá nhaø chính trò thöôøng coù xu höôùng so saùnh toác ñoä taêng tröôûng<br /> GDP thöïc cuûa caùc quoác gia. Ñieàu naøy coù theå hieåu ñöôïc, nhöng coù leõ ñoù khoâng phaûi laø thöôùc ño<br /> duy nhaát vaø thaäm chí khoâng phaûi laø thöôùc ño thích hôïp nhaát ñeå ño löôøng tieán boä. Nhieàu ngöôøi<br /> xem xeùt toác ñoä caûi thieän ñôøi soáng cuûa chính hoï. Caùch naøy ño löôøng thu nhaäp thöïc bình quaân<br /> ñaàu ngöôøi, ñöôïc ñieàu chænh theo chæ tieâu phaân boå thu nhaäp. Neáu haàu heát möùc taêng taäp trung<br /> vaøo moät phaàn naêm daân soá coù thu nhaäp cao, 80% coøn laïi coù theå khoâng coù aán töôïng cao vôùi taêng<br /> tröôûng do khoâng thoûa maõn. Hôn nöõa, ngöôøi ta coù theå khoâng so saùnh mình vôùi nhoùm giaøu coù hay<br /> vôùi khu vöïc, maø so saùnh vôùi nhöõng ngöôøi coù cuøng hoïc vaán hay cuøng ngaønh ngheà ôû caùc nöôùc<br /> laùng gieàng. Neáu aùp duïng caùch sau cuøng, seõ khoù hôn ñeå Vieät Nam thoûa maõn ñöôïc ngöôøi daân cuûa<br /> mình. Haõy xeùt Vieät Nam, Trung Quoác, Thaùi Lan, vaø Haøn Quoác. Neáu giaû ñònh haøng naêm moãi<br /> nöôùc ñeàu taêng tröôûng 5% thu nhaäp theo ñaàu ngöôøi, haøng naêm thu nhaäp ñaàu ngöôøi ôû Vieät Nam<br /> seõ taêng 18 ñoâ la; Trung Quoác khoaûng 45 ñoâ la, Thaùi Lan 150 ñoâ la, trong khi Haøn Quoác seõ taêng<br /> theâm 500 ñoâ la! Möùc taêng thu nhaäp ñaàu ngöôøi 5% ôû Singapore seõ laø taêng theâm moãi naêm 1500<br /> ñoâ la moãi ngöôøi. Nhöõng khaùc bieät to lôùn naøy nhaán maïnh nhu caàu phaûi coù taêng tröôûng nhanh<br /> treân neàn roäng. Ñöông nhieân, nhöõng caûi thieän chung treân toaøn boä xaõ hoäi nhö ñieän, ñieän thoaïi,<br /> giao thoâng vaän taûi, caá p nöôùc, y teá, hay giaùo duïc cuõng seõ taïo ra caûm nhaän veà söï tieán boä, ñoàng<br /> thôøi ñoùng goùp vaøo trieån voïng taêng tröôûng tieáp theo.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Boá cuïc baøi vieát vaø moät töï thuù cuûa taùc giaû<br /> <br /> Thay vì toùm taét hay laëp laïi nhöõng tö vaán ñaõ ñöôïc ñöa ra, baøi vieát naøy seõ ñeà xuaát<br /> ba töông lai kinh teá khaùc nhau maø Vieäût Nam coù khaû naêng choïn löïa. Caùc chính saùch vaø<br /> toác ñoä taêng tröôûng trong moãi tình huoáng seõ ñöôïc thaûo luaän. Giaû ñònh ñöa ra laø chæ coù<br /> laõnh ñaïo môùi theå quyeát ñònh veà caùc vaán ñeà caáp thieát lieân quan ñeán caùc yeáu toá chính trò.<br /> Nhaát thieát phaûi laøm roõ caùc aûnh höôûng kinh teá cuûa caùc khaû naêng löïa choïn, ñeå duø cho<br /> giaûi phaùp naøo ñöôïc choïn thì cuõng caàn döïa theo thöïc tieãn. Choïn giaûi phaùp taêng tröôûng<br /> nhanh hay taêng tröôûng chaäm ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng kinh teá vaø chính trò. ÔÛ ñaây chæ<br /> nhaán maïnh khía caïnh kinh teá. Caû ba tình huoáng ñeàu laø khaû thi. Tình huoáng taêng tröôûng<br /> chaäm nhaát ñöa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi töø 400 ñoâ la hieän nay leân 540 ñoâ la sau möôøi<br /> naêm; tình huoáng nhanh nhaát ñöa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi leân 1000 ñoâ la. Ñieàu quan<br /> troïng caàn thaáy laø caùc quoác gia suy cho cuøng ñeàu choïn möùc thu nhaäp cuûa mình thoâng<br /> qua caùc chính saùch cuûa mình. Caùc löïa choïn naøy khoù khaên vaø phöùc taïp, nhöng phaûi choïn<br /> vaø moãi giaûi phaùp ñeàu coù caùc taùc ñoäng cuûa mình.<br /> <br /> Ngay töø ñaàu, taùc giaû muoán laøm roõ söï thieân vò cuûa mình. Taùc giaû tin laø hieän coù<br /> moät cuoäc caùch maïng ñang dieãn ra treân theá giôùi, daàn daàn seõ coù taàm quan troïng töông<br /> ñöông vôùi tieán boä cuûa maùy in hay ñieän tröôùc ñaây. Cuoäc caùch maïng ñöôïc ñaùnh daáu bôûi<br /> söï suït giaûm nhanh choùng giaù thaønh thoâng tin vieãn thoâng, söï phoå bieán nhanh choùng cuûa<br /> caùc maùy tính nhanh chöa töøng thaáy, vaø keát quaû laø söï chuyeån bieán cuûa khoa hoïc, giaùo<br /> <br /> <br /> <br /> David Dapice 3<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> duïc, vaø thöông maïi. Cuõng coù söï phaân caùch roõ raøng giöõa nhöõng quoác gia naém baét ñöôïc<br /> taàm quan troïng cuûa cuoäc caùch maïng kyõï thuaät soá vaø nhöõng quoác gia khoâng naém baét<br /> ñöôïc hay choái boû cô hoäi2. Thaønh quaû cuûa neàn kinh teá Myõ gaàn ñaây laøm ngay caû nhieàu<br /> ngöôøi laïc quan phaûi ngaïc nhieân. Trong hai naêm qua, rieâng phaàn gia taêng cuûa toång saûn<br /> löôïng quoác gia ñaõ laø 1000 tæ ñoâ la (töông ñöông toaøn boä GDP cuûa Trung Quoác), thaát<br /> nghieäp ñaït möùc thaáp chöa töøng coù trong thôøi bình tính töø thaäp kyû 1950, vaø laïm phaùt oån<br /> ñònh. Caùc keát quaû töông töï cuõng ñöôïc ghi nhaän ôû nhöõng nöôùc nhö Haø Lan, Phaàn Lan,<br /> Thuïy Ñieån, vaø Anh. Nhöõng nöôùc naøy, cuøng vôùi nhieàu nöôùc chaâu AÙ nhö Haøn Quoác vaø<br /> Ñaøi Loan, ñaõ tìm ñöôïc caùch taùch bieät quaù trình ra quyeát ñònh chính trò voán khoâng traùnh<br /> khoûi chaäm chaïp ra khoûi toác ñoä ra quyeát ñònh ngaøy caøng nhanh choùng trong kinh doanh.<br /> Theá giôùi ngaøy nay caàn nhanh hôn laø caàn lôùn, ñoù laø taïi sao voán ñaàu tö cho doanh nghieäp<br /> môùi (venture capital) ñang taêng leân vaø ñang tìm caùch ñaàu tö cho caùc yù töôûng môùi.3<br /> <br /> Coâng ngheä môùi laøm cho toaøn boä caùc ngaønh coâng nghieäp, nhö caùc ngaønh ñoäc<br /> quyeàn vieãn thoâng hay ñieän töû, heát söùc nhanh choùng phaûi ñoái maët vôùi thaùch thöùc4. Coù<br /> theå khoâng nhaát thieát phaûi ñaùp öùng laïi cuoäc caùch maïng naøy, gioáng nhö khoâng nhaát thieát<br /> phaûi söû duïng ñieän naêng. Tuy nhieân, phöông thöùc caùc doanh nghieäp quan heä vôùi nhau<br /> seõ thay ñoåi trong voøng ba hay naêm naêm tôùi. Caùc maïng löôùi cung öùng seõ söû duïng<br /> Internet nhö phöông thöùc chuû yeáu ñeå thoâng baùo vaø chaáp nhaän ñaáu giaù, chuyeån giao<br /> chöùng töø, vaø thoâng tin. Moät öôùc tính môùi ñaây cho thaáy rieâng ôû chaâu AÙ, doanh soá thöông<br /> maïi ñieän töû giöõa caùc doanh nghieäp vôùi nhau laø 50 tæ ñoâ la trong naêm nay vaø seõ laø 1600<br /> tæ ñoâ la trong naêm 2004. Caùc quoác gia khoâng gia nhaäp ñöôïc maïng löôùi naøy seõ bò caét<br /> maát moät phaàn khoång loà trong thöông maïi toaøn caàu.<br /> <br /> Neáu Vieäût Nam khoâng tìm ñöôïc caùch taùch bieät tieán trình voán khoâng traùnh khoûi<br /> chaäm chaäp cuûa quyeát ñònh chính trò, quan lieâu, haønh chính ra khoûi tieán trình ra quyeát<br /> ñònh kinh doanh, ñaát nöôùc seõ choïn con ñöôøng gia nhaäp caùc quoác gia khoâng ñöôïc höôûng<br /> caùc lôïi theá cuûa neàn kinh teá theá giôùi ñang chuyeån mình. Ñaây laø moät thöïc traïng ñöôïc daãn<br /> daét bôûi coâng ngheä toaøn caàu, vaø taát caû caùc coâng ty thaønh coâng ñeàu ñaùp öùng laïi nhöõng löïc<br /> ñaåy naøy, duø laø ôû Trung Quoác, chaâu AÂu, Haøn Quoác, hay Myõ. Taát caû caùc nhaø kinh doanh<br /> 2<br /> Taát nhieân vai troø cuûa khoa hoïc coâng ngheä coøn lôùn hôn maùy tính. Tuy nhieân nhieàu khaùm phaù khoa hoïc<br /> ñöôïc taêng toác nhôø nhöõng coâng ngheä chuû choát naøy. Moät soá ví duï nhö: Vieäc giaûi maõ gen con ngöôøi, söï phoå<br /> bieán toaøn caàu caùc nghieân cöùu treân Internet, vaø vieäc moâ hình hoùa moïi thöù töø thöû nghieäm nguyeân töû ñeán<br /> khí haäu toaøn caàu ñeán caáu truùc protein. Coù theå xem coâng ngheä maùy tính vaø Internet töông ñöông vôùi ñieän<br /> naêng trong vieäc hoã trôï haøng loaït caùc hoaït ñoäng ña daïng.<br /> 3<br /> Voán ñaàu tö doanh nghieäp môùi (venture capital) tìm ñeán vôùi caùc doanh nghieäp raát treû, vaø thöôøng ñoùng<br /> goùp tö vaán cuøng vôùi voán. Loaïi hình naøy ñaõ hoaït ñoäng tích cöïc ôû Myõ trong nhieàu naêm, nhöng hieän ñang<br /> phaùt trieån sang chaâu AÂu vaø chaâu AÙ.<br /> 4<br /> Söï suïp ñoå cuûa cô caáu giaù cöôùc ñöôøng daøi ñaõ ñaët söùc eùp leân nhieàu coâng ty ñieän thoaïi theo kieåu cuõ. Caùc<br /> coâng ty môùi duøng caùp quang coù giaù raát reû ñeå noái cuoäc thoaïi quoác teá vôùi giaù khoâng ñeán 10 cent moät phuùt,<br /> hay gaàn nhö mieãn phí qua Internet. Ngay caû trong ñieän löïc, söï noåi leân cuûa tua-bin khí côõ nhoû vaø saép tôùi<br /> bình phaùt ñieän hoùa duøng khí ñoát (fuel cell) coù theå taïo ra moät theá heä phaùt ñieän qui moâ nhoû phi taäp trung,<br /> vaø coù theå laø reû nhaát ñoái vôùi nhieàu ngöôøi tieâu thuï<br /> <br /> <br /> David Dapice 4<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> ñeàu bieát ñieàu naøy. OÂng Buøi Quang Ñoä ôû Hieäp hoäi Coâng nghieäp Ñieän töû Vieäût Nam môùi<br /> ñaây phaùt bieåu laø Hieäp hoäi oâng muoán vaän ñoäng chính phuû ñaåy nhanh toác ñoä pheâ duyeät.<br /> OÂng noùi, "Ví duï nhö döï aùn saûn xuaát TV maøu cuûa Hanel phaûi maát ba naêm ñeå coù ñöôïc<br /> pheâ chuaån cuoái cuøng. Trong theá giôùi toác ñoä cao cuûa kinh doanh, moät doanh nghieäp laøm<br /> sao hy voïng thaønh coâng ñöôïc neáu toán nhieàu thôøi gian nhö vaäy cho moät quyeát ñònh?"<br /> (Baùo Vieäût Nam News, ngaøy 17/8/2000, trang 11). Traû lôøi cho caâu hoûi naøy laø söï suït<br /> giaûm cuûa FDI kyù keát, töø gaàn 9 tæ ñoâ la trong naêm 1996 chæ coøn coù theå khoâng ñeán 1 tæ<br /> trong naêm nay.5 Neáu khoâng thay ñoåi caùc chính saùch, caùc doanh nghieäp trong nöôùc seõ<br /> khoâng theå caïnh tranh coù hieäu quaû vôùi caùc doanh nghieäp coù chính phuû nhanh nhaïy hôn<br /> vaø ñaùp öùng toát hôn.<br /> <br /> Coù theå tranh luaän laø hieän töôïng coâng ngheä naøy chæ ñuùng cho moät vaøi nghìn laäp<br /> trình vieân phaàn meàm hay moät phaàn nhoû beù cuûa coâng nghieäp Vieäût Nam, nhöng khoâng<br /> thöïc söï aùp duïng cho tuyeät ñaïi ña soá trong quoác gia. Laäp luaän naøy hoaøn toaøn sai. Söï<br /> thay ñoåi coâng ngheä nhö vaäy khoâng theå ñöôïc coi laø cuoäc caùch maïng neáu khoâng coù aûnh<br /> höôûng nhanh choùng vaø saâu roäng. ÔÛ Campuchia, daân laøng ñang tieáp caän Internet ñeå baùn<br /> haøng myõ ngheä. Ngay caû Pakistan cuõng ñang ñaàu tö ñeå coù theå tieáp caän Internet roäng raõi.<br /> Trung Quoác ñang uûng hoä söï gia taêng nhanh choùng cuûa Internet, soá löôïng ngöôøi söû duïng<br /> ñaõ taêng nhanh töø con soá khôûi ñaàu 2 trieäu trong naêm 1999 leân tôùi 20 trieäu trong naêm<br /> 2000. Caùc coâng ty vaø khaùch haøng chuû choát trong coâng nghieäp oâ toâ, maùy bay, ñieän töû,<br /> theùp, xi maêng, thöïc phaåm, vaø deät may ñang chuyeån sang mua baùn treân Internet. Caùc toå<br /> chöùc goàm chuû yeáu caùc nöôùc theá giôùi thöù ba nhö UNCTAD ñang thuùc giuïc caùc nöôùc<br /> thaønh vieân tích cöïc hôn trong vieäc hieåu bieát vaø phaùt huy caùc coâng ngheä môùi. Theo laäp<br /> luaän cuûa hoï, nhöõng coâng ngheä môùi laø cô hoäi neáu bieát aùp duïng, vaø laø nguy hieåm neáu boû<br /> qua khoâng aùp duïng.<br /> <br /> Ñieåm cuoái cuøng cuûa tranh luaän veà aûnh höôûng cuûa coâng ngheä coù theå ñöôïc minh<br /> hoïa baèng moät soá giaù thaønh vaø giaù cöôùc ñieän thoaïi. Hieän nay chæ toán 5 cent (700 ñoàng)<br /> moãi GIÔØ ñeå thueâ moät ñöôøng thoaïi treân caùp quang xuyeân ñaïi döông.6 Giaù thaønh thöïc söï<br /> cuûa ñieän thoaïi quoác teá chính laø giaù thueâ treân, coäng theâm phí keát noái ñòa phöông (gioáng<br /> nhö ñieän thoaïi noäi haït). Neáu ñaøm thoaïi qua Internet, giaù thaønh gaàn nhö baèng 0. Ngay<br /> caû giaù ñaøm thoaïi qua ñieän thoaïi thoâng thöôøng cuõng chæ coøn raát thaáp. ÔÛ Hoàng Koâng, caùc<br /> theû ñieän thoaïi coù theå cung caáp dòch vuï ñaøm thoaïi quoác teá ñi Myõ chæ vôùi giaù 5 cent moät<br /> phuùt. Nhieàu ngöôøi döï baùo trong voøng vaøi naêm nöõa seõ khoâng coøn toàn taïi giaù goïi ñieän<br /> <br /> 5<br /> FDI kyù keát naêm 1996 laø 8.6 tæ ñoâ la, hay 33% GDP, maëc duø moät soá öôùc tính ñieàu chænh sau ñoù haï con<br /> soá xuoáng 7.7 tæ ñoâ la (Theo IMF vaø Ngaân haøng Nhaø nöôùc.) Trong 7 thaùng ñaàu naêm 2000, con soá ñaêng kyù<br /> FDI laø 0.48 tæ ñoâ la. Tính bình quaân cho caû naêm khoaûng 0.9 tæ ñoâ la, töông ñöông 3% GDP. Doøng voán<br /> thöïc teá (phía nöôùc ngoaøi thöïc ñöa vaøo) laø döôùi moät phaàn ba voán ñaêng kyù.<br /> 6<br /> Thoâng tin laáy töø Telegeography 2000, moät cuoán nieân giaùm coâng nghieäp. Nhöõng giaù naøy thöïc ra sau<br /> moãi 9 thaùng laïi giaûm moät nöûa, do tieán boä trong nhaân soùng aùnh saùng, caûi thieän boä chuyeån (switch) vaø sôïi<br /> caùp. Moät caùp quang vôùi 432 ñöôøng truyeàn (strands) coù theå deã daøng taûi toaøn boä caùc cuoäc ñaøm thoaïi treân<br /> theá giôùi.<br /> <br /> <br /> David Dapice 5<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> thoaïi ñöôøng daøi, ñôn giaûn chæ coøn laø moät phí coá ñònh haøng thaùng ñeå cho pheùp ngöôøi<br /> duøng goïi ñi baát cöù ñaâu, khoâng giôùi haïn thôøi gian goïi. Hình dung hai coâng ty ôû chaâu AÙ,<br /> moät coâng ty coù theå tieáp caän khoâng giôùi haïn vôùi khaùch haøng, coâng ngheä, vaø nhaø cung<br /> öùng - trong khi coâng ty kia phaûi traû tieàn maáy ñoâ la moãi phuùt. Coâng ty naøo seõ thaønh coâng<br /> hôn? Ñaâu laø giaù phaûi traû cho vieäc duy trì ñoäc quyeàn vaø tính giaù ñieän thoaïi thuoäc loaïi<br /> cao nhaát treân theá giôùi?7 Keát quaû cuõng töông töï nhö vieäc tính giaù ñieän 1 ñoâ la moãi kWh,<br /> trong khi giaù thaønh chæ laø 5 cent. Seõ raát ít ngöôøi coù ñieän, vaø neáu duøng cuõng chæ duøng raát<br /> ít. Ngay caû khi coù theå thöïc hieän ñieàu naøy, lieäu chính phuû coù muoán nhieàu ngöôøi bò toái<br /> nhö vaäy?<br /> <br /> Ba tình huoáng vaø söï khaùc bieät vôùi nhau<br /> <br /> Coù ba tình huoáng ñöôïc thaûo luaän trong baøi vieát. Moãi tình huoáng döï kieán moät taäp<br /> hôïp caùc chính saùch coù theå vaø moät taäp hôïp caùc keát quaû keøm theo. Nhöõng tình huoáng naøy<br /> khaùc vôùi caùc moâ hình chuaån veà ñaàu vaøo - ñaàu ra vôùi giaû ñònh caùc heä soá laø coá ñònh, cuõng<br /> khaùc vôùi caùc moâ hình haøm saûn xuaát vôùi giaû ñònh hieäu suaát ñaàu tö giaûm daàn.8 Nhöõng<br /> tình huoáng naøy gaén vôùi caùc quan ñieåm cuûa theá giôùi, cuõng nhö caùc quan ñieåm cuûa caùc<br /> phía trong noäi boä Vieäût Nam uûng hoä nhöõng chính saùch khaùc nhau. Ñöông nhieân baøi<br /> phaân tích naøy khoâng hy voïng xem xeùt heát nhöõng yeáu toá phöùc taïp. Coù nhöõng vaán ñeà coù<br /> theå coù aûnh höôûng to lôùn nhö taêng tröôûng kinh teá theá giôùi, giaù daàu löûa, tình hình caùc neàn<br /> kinh teá lôùn ôû chaâu AÙ v.v... Thay vì coá gaéng xem xeùt caùc vaán ñeà ñoù, baøi thaûo luaän seõ taäp<br /> trung vaøo caùc chính saùch cuûa Vieäût Nam vaø yù nghóa cuûa moãi chính saùch.<br /> <br /> Tình huoáng 1: Tieáp tuïc nhö hieän taïi (coù phaàn keùm ñi)<br /> <br /> Nhieàu ngöôøi Vieät Nam tin laø keát quaû cuûa thaäp kyû 1990 töï theå hieän ñöôïc tính heát<br /> söùc tích cöïc. Taêng tröôûng toác ñoä cao trong haàu heát caùc naêm. Cuoäc khuûng hoaûng chaâu AÙ<br /> chæ coù taùc ñoäng nhoû vaø ngaén haïn, vaø döôøng nhö coù trieån voïng toát ñeå khoâi phuïc taêng<br /> tröôûng nhanh. Tæ leä ngheøo ñoùi giaûm nhanh choùng, noâng nghieäp taêng tröôûng maïnh meõ,<br /> xuaát khaåu nhaûy voït töø 2 tæ ñoâ la naêm 1991 leân 12 tæ ñoâ la naêm 2000. Toác ñoä caûi toå chöa<br /> nhanh, nhöng ñaõ traùnh ñöôïc caùc sai laàm vaø caêng thaúng. Ñang coù quan ñieåm cho laø<br /> chính phuû neân tieáp tuïc nhaán maïnh vai troø chuû ñaïo cuûa khu vöïc quoác doanh, baûo ñaûm<br /> caùc ngaân haøng quoác doanh tieáp tuïc thoáng lónh heä thoáng tieàn teä vaø ñieàu phoái phaàn lôùn<br /> tín duïng vaøo caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Coå phaàn hoùa neân ñöôïc tieán haønh, nhöng chuû<br /> <br /> 7<br /> Trong moät baûng xeáp haïng toaøn caàu cho 60 nöôùc veà möùc ñoä saün saøng cho thöông maïi ñieän töû, Vieät Nam<br /> xeáp haïng 54, ñöùng sau Ai caäp vaø chæ ñöùng tröôùc Pakistan. Nghieân cöùu naøy do toå chöùc Economist<br /> Intelligence Unit, moät thaønh vieân cuûa toå chöùc phaùt haønh taïp chí Nhaø Kinh teá (The Economist). Trung<br /> Quoác xeáp haïng 51 vaø AÁn ñoä haïng 50.<br /> 8<br /> Trong moâ hình nhaäp löôïng - xuaát löôïng (Input-Output model), taêng tröôûng tæ leä thuaän vôùi möùc taêng cuûa<br /> nhaäp löôïng. Trong moâ hình haøm saûn xuaát, tæ leä saûn löôïng treân ñôn vò ñaàu tö giaûm daàn moãi khi ñaàu tö<br /> taêng theâm. Caùc tình huoáng ôû ñaây giaû ñònh caùc chính saùch khaùc nhau taïo ra caùc hieäu suaát khaùc nhau cho<br /> caû lao ñoäng vaø voán.<br /> <br /> <br /> David Dapice 6<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> yeáu ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc qui moâ nhoû. Nhöõng ngöôøi chung quan ñieåm<br /> naøy cuõng coù xu höôùng nghi ngôø lôïi ích cuûa Internet, ñoàng yù vôùi caùc chính saùch haïn cheá<br /> chaát löôïng cuûa Internet vaø naâng cao chi phí thöïc teá cuûa vieäc söû duïng Internet.9 Coù<br /> mong muoán keùo daøi vai troø ñoäc quyeàn trong thoâng tin vieãn thoâng, trong khi khoâng quan<br /> taâm veà giaù cöôùc ñieän thoaïi quoác teá quaù cao. Cuõng coù xu höôùng lo laéng veà ruûi ro cuûa<br /> neàn kinh teá theá giôùi vaø muoán töï chuû veà nhieàu maët haøng chuû yeáu. Nhoùm naøy laäp luaän<br /> möùc ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) hieän nay laø toát ñoái vôùi moät nöôùc ngheøo, neân<br /> khoâng coi ñoù nhö vaán ñeà quan troïng.<br /> <br /> Quan ñieåm naøy thoûa maõn vôùi caùc chính saùch hieän taïi vaø khoâng muoán thay ñoåi<br /> nhieàu. Nhöng lieäu coù khaû naêng laëp laïi böôùc nhaûy voït veà noâng nghieäp keå töø ñoåi môùi ñeán<br /> nay? Heä thoáng thöông maïi vaø ñaàu tö theá giôùi ñang nhanh choùng chuyeån sang döïa vaøo<br /> thoâng tin, neáu ñuùng nhö vaäy thì vôùi caùc chính saùch hieän taïi Vieät Nam seõ coù vò trí nhö<br /> theá naøo? Nhieàu khoaûn ñaàu tö coâng coäng döôøng nhö chæ ñaït hieäu quaû thaáp, tieáp tuïc<br /> nhöõng daïng ñaàu tö nhö vaäy seõ khoâng taêng nhieàu caùc cô sôû haï taàng coù ích, nhöng laïi<br /> taêng nôï nöôùc ngoaøi, vaø coù theå daàn daàn laøm cho caùc nhaø taøi trôï khoâng coøn muoán cho vay<br /> soá löôïng lôùn. Neáu caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc qui moâ lôùn vaãn tieáp tuïc tình traïng hieän<br /> taïi,10 heä thoáng ngaân haøng coù theå seõ phaûi ñoái maët vôùi khuûng hoaûng taùi dieãn, vaø nhu caàu<br /> chu caáp töø ngaân saùch seõ laøm giaûm nguoàn voán cho caùc khu vöïc khaùc. Neáu toác ñoä taêng<br /> FDI cuûa Vieät Nam döøng ôû möùc döôùi 1 tæ ñoâ la moãi naêm, trong khi Trung Quoác hieän<br /> ñang nhaän 40 tæ ñoâ la moãi naêm vaø toác ñoä naøy tieáp tuïc taêng leân, coâng nghieäp cuûa Vieät<br /> Nam seõ caïnh tranh ñöôïc vôùi Trung Quoác? Ngay caû hieän nay, xe maùy Trung Quoác ñang<br /> baùn vôùi giaù baèng moät phaàn ba xe Honda Vieät Nam vaø ñang taêng thò phaàn. (Xem hoäp<br /> keøm theo). Chuû tröông töï cung ñang bò laøm hoûng bôûi nhieàu nhaø maùy yeáu keùm, ví duï<br /> nhö ñeå baùn ñöôøng vôùi giaù gaàn ngang giaù theá giôùi thì phaûi chaáp nhaän nhieàu nhaø maùy<br /> thua loã. Toùm laïi, söï pheâ bình chính saùch cuûa tình huoáng 1 döïa treân moät laäp luaän laø<br /> khoâng theå laëp laïi quaù khöù trong thaäp kyû tôùi baèng moät taäp hôïp chính saùch khoâng ñoåi<br /> hoaëc gaàn nhö khoâng ñoåi. Theá giôùi ñaõ ñoåi thay vaø raát nhieàu thaønh coâng deã daøng ñaõ<br /> khoâng coøn nöõa. Thöïc ra nhieàu nhaø quan saùt nhaäy beùn ñaõ lo laéng veà söï taêng nhanh caùc<br /> khoaûn nôï maø khaû naêng thanh toaùn khoâng roõ raøng, ñoàng thôøi thaâm huït vaãn gia taêng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br /> Internet cöïc kyø chaäm laøm toán keùm thôøi gian chôø ñôïi cuûa ngöôøi duøng cuõng nhö toán giaù cöôùc. Tuøy thôøi<br /> gian trong ngaøy, toác ñoä truyeàn coù theå chæ laø vaøi traêm bit moãi giaây! Vôùi toác ñoä naøy thöïc teá khoâng theå söû<br /> duïng Internet.<br /> 10<br /> Boá trí moät Hoäi ñoàng Quaûn trò cho doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå khoâng thay ñoåi ñöôïc nhieàu, neáu caùc<br /> söùc eùp töông töï tieáp tuïc phoái keát nhieàu muïc tieâu, maø tính hieäu quaû chæ laø moät trong caùc muïc tieâu.<br /> <br /> <br /> David Dapice 7<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> Taïi sao xe maùy cuûa Vieät Nam ñaét nhö theá - Coù theå reû hôn khoâng?<br /> <br /> Xe maùy ôû Vieät Nam raát ñaét. Moät chuyeân vieân cuûa Ban Vaät giaù Chính phuû vaøo thaùng<br /> 10/1999 ñaõ nhaän xeùt raèng trong khi noâng daân Thaùi Lan chæ phaûi baùn ba taán luùa ñeå mua moät xe<br /> maùy Honda, moät noâng daân Vieät Nam phaûi baùn chín taán. Ñeán thaùng 8/2000, con soá naøy ñaõ laø 20<br /> taán! Taïi sao vaãn chính moät xe Honda Dream II baùn giaù khoaûng 1000 ñoâ la ôû Thaùi Lan laïi coù<br /> giaù 2400 ñoâ la (gaàn ñaây giaûm xuoáng 2200 ñoâ la) ôû Vieät Nam? Vaø taïi sao caùc xe maùy Trung<br /> Quoác coù theå baùn vôùi giaù chæ 700 ñoâ la, maëc duø chaát löôïng coù phaàn keùm hôn? Caâu traû lôøi laø caùc<br /> nhaø saûn xuaát ñòa phöông ñöôïc baûo hoä baèng haøng raøo thöông maïi. Caùc nhaø saûn xuaát xe maùy<br /> bieän luaän laø caàn phaûi coù caùc haøng raøo thöông maïi naøy ñeå vöôït qua caùc chi phí ban ñaàu. Nhöng<br /> moät möùc giaù cao hôn 100% so vôùi giaù cuûa nöôùc laùng gieàng coù phaûi laø hôïp lyù cho chi phí ban<br /> ñaàu? Quan troïng hôn, lieäu caùc nhaø saûn xuaát coù theå ñieàu chænh ñuû nhanh ñeå caïnh tranh? Maëc duø<br /> saûn löôïng xe maùy taêng töø 62,000 naêm 1995 leân 365,000 naêm 1999, söï xaâm nhaäp cuûa xe maùy<br /> Trung Quoác ñang ñe doïa thoáng lónh thò tröôøng. Soá xe naøy ñöôïc baùo caùo chieám ba phaàn tö trong<br /> soá 575,000 boä linh kieän nhaäp trong taùm thaùng ñaàu naêm 2000. Trong naêm 1999, chæ rieâng phaàn<br /> cheânh leäch cuûa giaù xe maùy trong nöôùc ñaõ laøm ngöôøi tieâu duøng phaûi chòu theâm 500 trieäu ñoâ la,<br /> laáy giaû ñònh Honda laø saûn phaåm tieâu bieåu. Khoâng ñaùng ngaïc nhieân khi thaáy ngöôøi tieâu duøng<br /> nhanh choùng chuyeån sang loaïi xe coù giaù hôïp lyù hôn. Nhöng töông lai seõ ra sao? Neáu Honda vaø<br /> caùc coâng ty khaùc khoâng theå caét giaûm giaù thaønh xuoáng möùc giaù caïnh tranh, söï buøng noå cuûa laép<br /> raùp xe maùy seõ chöùng toû chæ laø moät bong boùng khoâng beàn vöõng. Neáu hoï coù theå haï giaù thaønh treân<br /> cô sôû giaûm giaù ñaàu vaøo (duø laø caáu kieän noäi ñòa hay nhaäp khaåu) vaø khoâng phaûi traû thueá quaù cao,<br /> hoï seõ coù theå thöïc söï baùm truï vaø trôû thaønh moät ngaønh coâng nghieäp khaû thi. Hoï noùi laø seõ taêng tæ<br /> leä caáu kieän noäi ñòa. Bao nhieâu ngaønh coâng nghieäp taêng tröôûng nhanh coù tình theá nhö ngaønh xe<br /> maùy? Bao nhieâu seõ ñieàu chænh ñöôïc vaø bao nhieâu seõ thaát baïi? Vaø coù caàn thieát phaûi ñeå ngöôøi<br /> tieâu duøng traû giaù cao nhö vaäy cho nhöõng nhaø saûn xuaát nhö vaäy?<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Vôùi nhöõng tình theá baáp beânh nhö trong ví duï veà xe maùy, neân döï kieán toác ñoä<br /> taêng tröôûng trong tình huoáng 1 nhö theá naøo? Ñaàu tö coù xu höôùng ñaït 25%-30% GDP,<br /> nhöng laø ñaàu tö khoâng coù hieäu quaû. Nghóa laø caàn ñaàu tö 6 ñoâ la ñeå coù ñöôïc 1 ñoâ la taêng<br /> tröôûng, vaø toác ñoä taêng tröôûng trung bình seõ chæ laø 4%-5% moãi naêm. Taêng tröôûng GDP<br /> bình quaân ñaàu ngöôøi coù leõ chæ ñaït 3% moãi naêm. Nhö vaäy Vieäût Nam seõ coù GDP bình<br /> quaân ñaàu ngöôøi taêng töø gaàn 400 ñoâ la hieän nay leân khoaûng 540 ñoâ la trong thaäp kyû tôùi,<br /> bình quaân moãi naêm chæ taêng ñöôïc 14 ñoâ la.<br /> <br /> Thueá thu nhaäp caù nhaân laø quaù cao (leân tôùi 75% ñoái vôùi phaàn thu nhaäp vöôït quaù<br /> 800 ñoâ la moãi thaùng). Möùc thueá naøy laøm cho nhöõng ngöôøi coù khaû naêng thu nhaäp cao seõ<br /> khaù giaû hôn raát nhieàu neáu ra laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi. Maët khaùc caùc coâng ty tö nhaân ôû<br /> Vieät Nam cuõng seõ thaáy ñoái vôùi caùc coâng vieäc phaûi traû löông cao thì thueâ ngöôøi nöôùc<br /> ngoaøi reû hôn. Quaù toán keùm ñeå thu huùt tay ngheà cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc hay baát cöù<br /> moät coâng nhaân coù tay ngheà naøo cuûa Vieät Nam. Trong khi ñoù do doanh nghieäp nhaø nöôùc<br /> traû löông thaáp neân vieäc maát tay ngheà gioûi laø moät moái ñe doaï thöôøng tröïc. Ñeå buø laïi<br /> <br /> <br /> <br /> David Dapice 8<br /> Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities<br /> 2001-2002<br /> <br /> <br /> <br /> löông thaáp, doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ coù lôïi theá laø vieäc laøm ñöôïc baûo ñaûm cao hôn,<br /> hoaëc thaäm chí nhieàu khoaûn thu nhaäp khaùc. Tuy nhieân, vôùi thueá thu nhaäp thuoäc haøng<br /> cao nhaát treân theá giôùi, Vieät Nam ñang ñaùnh thueá maïnh vaøo khaû naêng chuyeån dòch linh<br /> ñoäng cuûa lao ñoäng trong nöôùc, vaø do vaäy ngaên chaën söï noåi leân cuûa moät thò tröôøng lao<br /> ñoäng thöïc söï. Taát nhieân aûnh höôûng cuûa hieän töôïng naøy laø naêng suaát lao ñoäng khoâng<br /> taêng leân ñöôïc. Moät thueá suaát cao nhö vaäy laøm cho thu nhaäp thueá thaáp ñi so vôùi khi coù<br /> thueá suaát hôïp lyù hôn, moät thueá suaát khoâng thuùc ñaåy moïi ngöôøi hoaëc troán thueá hoaëc xuaát<br /> ngoaïi.<br /> <br /> Keát quaû taêng tröôûng naøy laø ñaùng thaát voïng ñoái vôùi nhieàu ngöôøi hieåu ñöôïc tieàm<br /> naêng cuûa Vieäût Nam, vaø cuõng quaù thaáp so vôùi chæ tieâu cuûa chính phuû döï kieán ñeán 2010<br /> taêng gaáp ñoâi GDP thöïc. Nhöng moät soá ngöôøi Vieät Nam cho laø toác ñoä taêng tröôûng GDP<br /> ñaàu ngöôøi 3% laø moät keát quaû toát hôn haàu heát caùc nöôùc khaùc, vaø coù theå chaáp nhaän ñöôïc<br /> neáu giöõ ñöôïc quoác gia an ninh vaø oån ñònh. Lieäu ñieàu ñoù coù ñuùng khoâng? Noâng nghieäp<br /> khoù coù theå taêng hôn nöõa, vaø trình ñoä giaùo duïc cao hôn ñoøi hoûi phaûi coù coâng vieäc phi<br /> noâng nghieäp caû ôû noâng thoân vaø thaønh thò ñeå coù theå tieáp nhaän con soá 1.4 trieäu lao ñoäng<br /> taêng leân moãi naêm. Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng taêng theâm ñöôïc vieäc laøm maø chæ<br /> coù theå giaûm bôùt. Neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc ñaàu tö coâng coäng hieäu quaû thaáp<br /> tieâu thuï maát haàu heát löôïng tieát kieäm, seõ chaúng coøn laïi nhieàu cho khoái phi quoác doanh<br /> trong nöôùc. FDI cuõng seõ khoâng naâng ñôõ ñöôïc nhieàu, maëc duø caùc cô hoäi ñaõ môû ra bôûi<br /> hieäp ñònh thöông maïi vôùi Myõ vaø söï gia nhaäp WTO/AFTA. Trong vaøi naêm qua, coâng<br /> nghieäp quoác doanh chæ taêng tröôûng 10% moãi naêm vôùi soá vieäc laøm thay ñoåi raát ít, trong<br /> khi khoái tö nhaân phaûi chòu söùc eùp caïnh tranh raát maïnh cuûa Trung Quoác. Theo giaùo sö<br /> Dwight Perkin, neáu khoâng coù taêng tröôûng coâng nghieäp ôû ñoâ thò thì döôøng nhö khoù coù<br /> taêng tröôûng coâng nghieäp "noâng thoân". Trong tröôøng hôïp cuûa Trung Quoác, caùc coâng ty<br /> höông traán phaùt leân nhôø coù ñôn ñaët haøng töø caùc nhaø maùy ôû nhöõng ñoâ thò laân caän, nhöõng<br /> coâng ty thaønh coâng nhaát laø nhôø vaøo caùc ñoâ thò ven bieån phaùt trieån nhanh choùng. Söï môû<br /> roäng nhö vaäy seõ khoâng thöïc hieän ñöôïc ôû tình huoáng naøy.<br /> <br /> Nhö vaäy thì caùc lao ñoäng treû seõ ñi ñaâu? Caùc hoä noâng daân voán ñaõ coù qui moâ nhoû<br /> beù vaø dieän tích ñaát canh taùc chæ thay ñoåi ñöôïc raát ít. Caùc lao ñoäng treû seõ khoù maø ñeán<br /> vôùi caùc hoä noâng nghieäp caøng ngaøy caøng nhoû heïp, ñaëc bieät laø khi hoï ñaõ coù trình ñoä giaùo<br /> duïc. Khaû naêng cao nhaát laø hoï seõ taäp trung vaøo caùc ñoâ thò, tìm kieám vieäc laøm ôû khu vöïc<br /> tö nhaân khoâng chính thöùc, chuû yeáu laø dòch vuï. Loaïi coâng vieäc nhö vaäy thöôøng coù thu<br /> nhaäp thaáp vaø khoâng baûo ñaûm. Do tieáp tuïc caùch ñònh giaù ñoäc quyeàn cuûa tieän ích coâng<br /> coäng, vaø do möùc FDI thaáp, ngay caû nhieàu ngaønh dòch vuï cuõng khoù taêng naê