Các nước đang phát triển và kinh tế phi chính thức: Phần 2

ĐỘNG THÁI VI MÔ - VĨ MÔ VÀ TÌNH TRẠNG NGHÈO<br /> <br /> CHƯƠNG III<br /> ÐỘNG THÁI VI MÔ - VĨ MÔ<br /> VÀ TÌNH TRẠNG NGHÈO<br /> <br /> 321<br /> <br /> 322<br /> <br /> KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC TẠI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN<br /> <br /> ĐỘNG THÁI VI MÔ - VĨ MÔ VÀ TÌNH TRẠNG NGHÈO<br /> <br /> 3.1<br /> <br /> CÓ GIỚI HẠN NÀO CHO SỰ GIA TĂNG<br /> <br /> TÌNH TRẠNG PHI CHÍNH THỨC Ở NAM MỸ?<br /> ĐIỀU TRA SƠ BỘ<br /> Francisco Verdera1 2<br /> <br /> Giới thiệu<br /> Mục đích của bài viết này là tìm hiểu liệu có giới hạn nào đối với sự gia<br /> tăng việc làm trong khu vực phi chính thức đô thị (UIS) ở Nam Mỹ (SA). Bài<br /> viết sẽ mô tả và phân tích các yếu tố quyết định sự phát triển của tình trạng<br /> phi chính thức đô thị tại SA kể từ năm 1970 khi hiện tượng này được nghiên<br /> cứu, định nghĩa và đo lường cho đến tình hình hiện tại trước khi xảy ra các<br /> cuộc khủng hoảng năm 2008-2009. Cần phân tích dài hạn để phát hiện hình<br /> thái gia tăng việc làm phi chính thức tại đô thị và các yếu tố góp phần tạo nên<br /> sự gia tăng này. Sau khi nghiên cứu này được thực hiện, chúng ta sẽ xem xét<br /> và đánh giá giới hạn của sự gia tăng này.<br /> Trước những năm 1970 dư thừa lao động đô thị là do di dân từ nông thôn<br /> ra đô thị khiến dân số đô thị tăng nhanh. Lượng dư thừa lao động khổng lồ<br /> (không giới hạn) này tại các thành phố đã khiến việc làm giảm chất lượng,<br /> trở nên không ổn định hoặc phi chính thức, trong lúc đó khu vực đô thị vẫn<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Các ý kiến đưa ra không nhất thiết phản ánh quan điểm của Tổ chức Lao động quốc tế.<br /> <br /> Bài viết này được sự hợp tác của William A. Sanchez, người đã xây dựng các chuỗi dữ liệu so sánh, và<br /> chuẩn bị đồ thị và bảng biểu. Xin đặc biệt cảm ơn Alex Carbajal đã hỗ trợ thực hiện các ước tính tại mục<br /> 7 và 8.<br /> <br /> 323<br /> <br /> 324<br /> <br /> KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC TẠI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN<br /> <br /> dựa trên chế độ tự cung tự cấp khác với với việc làm trong khu vực hiện đại<br /> hay tư bản chủ nghĩa (Lewis 1954).<br /> Có tương đối ít tài liệu nghiên cứu về nguồn gốc lịch sử và khái niệm của khu<br /> vực phi chính thức đô thị (UIS), ngoài một số trích dẫn lặp đi lặp lại nội dung bài<br /> viết của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về Kenya vào năm 1972. Kể từ đó, nhiều<br /> cuộc thảo luận đã tập trung hơn vào các định nghĩa khác nhau để đo lường tình<br /> trạng phi chính thức, các thay đổi cần thiết để đo lường một cách chính xác hơn<br /> quy mô của khu vực này, đòi hỏi cấp bách đề xuất các khuyến nghị về chính<br /> sách để giảm rào cản đối với việc chính thức hóa các doanh nghiệp, và cuối cùng<br /> để mở rộng phạm vi an sinh xã hội tới người lao động trong UIS.<br /> Tình trạng phi chính thức trong bài viết này được xem như một hiện<br /> tượng đô thị quy mô lớn và lâu dài. Hiểu và đối mặt với những thách thức<br /> của UIS không phải bằng cách tìm hiểu các thay đổi nhỏ về quy mô vì việc<br /> làm đô thị chiếm tỉ lệ rất lớn và là kết quả của một vấn đề cấu trúc chỉ có thể<br /> được giải thích bằng phân tích dài hạn. Tương tự như vậy, dự đoán, đo lường<br /> và đề xuất giải pháp để giải quyết vấn đề chính thức hóa nhân công trong<br /> UIS không thể bị giới hạn hoặc chỉ tập trung vào các khía cạnh sản xuất ngắn<br /> hạn, như năng suất thấp của nhân công độc lập và doanh nghiệp nhỏ (MSEs);<br /> hoặc các vấn đề chính sách, chẳng hạn như cái gọi là chi phí lao động phi<br /> lương (hoặc các lợi ích ngoài lương) hoặc chi phí giao dịch trong quan hệ lao<br /> động của các công ty trong một “thị trường tự do”.<br /> Cần có thời gian đủ dài để phân tích hành vi của UIS, điều này có thể<br /> được biện minh theo hai cách: nghiên cứu mối quan hệ của UIS đối với tăng<br /> trưởng kinh tế và tác động của cú sốc bên ngoài đối với lao động phi chính<br /> thức. Để xem xét các giới hạn đối với sự phát triển của tình trạng phi chính<br /> thức, chúng tôi sẽ xem xét hai luận cứ này. Sau đây là tóm tắt:<br /> Trước tiên, về quan hệ giữa UIS và tăng trưởng kinh tế, Bourguignon<br /> (trong ấn phẩm này) lập luận rằng mức tăng trưởng không đủ để giảm tình<br /> trạng phi chính thức: “... tăng trưởng không đủ nhanh để loại bỏ tình trạng<br /> phi chính thức... [...], tốc độ tăng trưởng đã rất chậm trong hơn 20 năm qua,<br /> vì vậy tình trạng phi chính thức vẫn phổ biến.” Rõ ràng mối quan hệ giữa<br /> tăng trưởng kinh tế và phi chính thức cần được phân tích.<br /> Hơn nữa, nhu cầu cần xem xét tác động của cú sốc bên ngoài đối với tình<br /> trạng phi chính thức ở góc độ dài hạn gợi nhớ tới các lập luận của Boeri và<br /> <br /> ĐỘNG THÁI VI MÔ - VĨ MÔ VÀ TÌNH TRẠNG NGHÈO<br /> <br /> van Ours (2008: 1-2) khi tiến hành phép so sánh quen thuộc tỉ lệ thất nghiệp<br /> (UR) của Hoa Kỳ và châu Âu. Nhìn lại quãng thời gian 50 năm, thay vì một<br /> thời gian ngắn hơn, có vẻ như các tỉ lệ thất nghiệp ở châu Âu cao hơn ở Hoa<br /> Kỳ do mức độ nghiêm trọng của các cuộc khủng hoảng dầu mỏ vào những<br /> năm 1970, chứ không phải do các biện pháp bảo vệ việc làm vốn vẫn thường<br /> bị chỉ trích là không hề thay đổi trong 50 năm qua. Trước cuộc khủng hoảng<br /> vào những năm 70, bất chấp sự tồn tại của hệ thống an sinh xã hội cứng<br /> nhắc, tỉ lệ thất nghiệp của châu Âu lại thấp hơn nhiều so với Mỹ. Do đó an<br /> sinh xã hội không phải là nguyên nhân gây ra gia tăng thất nghiệp ở châu Âu<br /> mà là hậu quả của cú sốc dầu mỏ tác động tới cấu trúc sản xuất của các nền<br /> kinh tế châu Âu. Do không nắm được việc này, một số tác giả gọi giai đoạn<br /> sốc dầu mỏ là sự “xơ cứng của châu Âu”, đổ trách nhiệm tăng thất nghiệp lên<br /> hệ thống an sinh xã hội. Như thảo luận dưới đây, tại SA tác động của cuộc<br /> khủng hoảng nợ nước ngoài đánh dấu giai đoạn trước và sau diễn biến của<br /> UIS trong khu vực.<br /> Định nghĩa khái niệm phi chính thức được dùng từ năm 1970 đến nay<br /> tập trung vào khía cạnh việc làm trong khu vực phi chính thức thành thị<br /> (UIS), có nguồn gốc từ Chương trình PREALC-ILO. Định nghĩa này được ước<br /> tính và công bố trong Tổng quan Lao động - ILO về khu vực Mỹ Latin và<br /> Caribbean kể từ năm 1990 đến năm 2006. Như đã biết, quy mô của UIS là do<br /> sự gia tăng nhân công và người sử dụng lao động trong các công ty có quy<br /> mô từ 5 nhân công trở xuống, bao gồm lao động tự do không chuyên nghiệp<br /> phi kĩ thuật, nhân công trong gia đình không được trả lương và người phục<br /> vụ tại gia đình2.<br /> Bài viết này đề cập tới mười nước SA, nơi chúng tôi có thông tin khá đều<br /> đặn trong 38 năm về dân số trong độ tuổi lao động (AAP), dân số hoạt động<br /> kinh tế (EAP hoặc lực lượng lao động) và về việc làm đô thị, gồm cả khu vực<br /> phi chính thức ở đô thị (UIS). Các quốc gia này là: Argentina, Bolivia, Brazil,<br /> Colombia, Chile, Ecuador, Paraguay, Peru (chỉ có thành phố Lima), Uruguay và<br /> Venezuela. Ba nước còn lại của tiểu lục địa là Guyana, Surinam và Trinidad và<br /> Tobago, không được đưa vào nghiên cứu do thiếu thông tin. Chúng tôi đã xây<br /> dựng cơ sở dữ liệu hàng năm cho mười nước này từ năm 1970 đến năm 2008.<br /> 2<br /> <br /> Định nghĩa mới của ILO về việc làm trong khu vực kinh tế không chính thức bao gồm việc làm phi chính<br /> thức trong UIS và trong các doanh nghiệp thuộc khu vực chính thức (ILO, 2002).<br /> <br /> 325<br /> <br />