Các phương pháp trích dẫn và hệ thống chỉ dẫn tham khảo

Các phương pháp trích dẫn và hệ thống chỉ dẫn<br /> tham khảo(*)<br /> NguyÔn Huy Ch−¬ng(**),<br /> TrÇn M¹nh TuÊn(***)<br /> Tãm t¾t: Bµi viÕt tr×nh bµy kh¸i l−îc c¸c kh¸i niÖm vÒ “trÝch dÉn”, “liªn kÕt” cïng<br /> trÝch dÉn, liªn kÕt th− môc; chØ sè t¸c ®éng (Impact Factor - IF) cña t¹p chÝ, chØ dÉn<br /> trÝch dÉn khoa häc (Science Citation Index). Nªu sù cÇn thiÕt vÒ viÖc ph¶n ¸nh ®Çy<br /> ®ñ, trung thùc viÖc trÝch dÉn trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ giíi thiÖu 2 hÖ<br /> thèng chØ dÉn tham kh¶o: HÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o Oxford (Oxford Referencing<br /> System) vµ H−íng dÉn cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ViÖt Nam ®èi víi viÖc tr×nh bµy<br /> trÝch dÉn trong c¸c luËn ¸n khoa häc.<br /> Tõ khãa: TrÝch dÉn, Liªn kÕt cïng trÝch dÉn, Liªn kÕt th− môc, ChØ sè t¸c ®éng<br /> (IF), HÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o Oxford, H−íng dÉn tr×nh bµy trÝch dÉn, Tr×nh<br /> bµy luËn ¸n<br /> I. C¸c ph−¬ng ph¸p trÝch dÉn<br /> <br /> ViÖc trÝch dÉn, tham kh¶o ®Õn c¸c<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu, hay ý t−ëng<br /> khoa häc cña nh÷ng nhµ khoa häc kh¸c,<br /> c¸c(*)c«ng tr×nh khoa häc kh¸c lµ rÊt phæ<br /> biÕn trong nghiªn cøu khoa häc.(**) LuËt<br /> ph¸p c¸c n−íc, th«ng lÖ trong quan hÖ<br /> quèc tÕ vµ ®¹o lý khoa häc ®ßi hái trong<br /> mäi c«ng tr×nh nghiªn cøu cÇn ph¶i thÓ<br /> hiÖn ®−îc mét c¸ch t−êng minh, (***)®Çy ®ñ<br /> vµ chi tiÕt ë møc cao nhÊt viÖc trÝch<br /> Bµi viÕt ®−îc thùc hiÖn khi tiÕn hµnh ®Ò tµi<br /> nghiªn cøu ®−îc tµi trî bëi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> (**)<br /> TS., Chñ nhiÖm Bé m«n Th− viÖn-Th− môc,<br /> Khoa Th«ng tin-Th− viÖn, Tr−êng §¹i häc Khoa<br /> häc x· héi vµ nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi;<br /> Email: chuongnh@vnu.edu.vn.<br /> (***)<br /> ThS., Nguyªn c¸n bé Phßng Qu¶n lý khoa<br /> häc vµ Hîp t¸c quèc tÕ, ViÖn Th«ng tin KHXH;<br /> Email: tmtuanissi@gmail.com.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> dÉn, tham kh¶o ®ã. Còng v× thÕ, chØ dÉn<br /> trÝch dÉn khoa häc xuÊt hiÖn. Môc ®Ých<br /> chñ yÕu cña chØ dÉn trÝch dÉn khoa häc<br /> víi tÝnh c¸ch mét s¶n phÈm th«ng tin lµ<br /> x¸c nhËn c«ng søc vµ sù ®ãng gãp cña<br /> mçi nhµ khoa häc, mçi c«ng tr×nh khoa<br /> häc trong mèi quan hÖ víi c¸c kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu ®· cã - nh÷ng kÕt qu¶ ë<br /> nh÷ng møc ®é vµ gãc ®é kh¸c nhau ®·<br /> gãp phÇn t¹o nªn c«ng tr×nh khoa häc<br /> ®ang ®−îc kh¶o s¸t(*).<br /> (*)<br /> <br /> ë ®©y cÇn ph©n biÖt hai kh¸i niÖm: tµi liÖu<br /> trÝch dÉn (citing document) lµ tµi liÖu ®ang ®−îc<br /> kh¶o s¸t, trong ®ã cã sö dông th«ng tin, ý t−ëng<br /> cña tµi liÖu/t¸c gi¶ kh¸c; vµ tµi liÖu ®−îc trÝch<br /> dÉn (cited document) lµ tµi liÖu ®−îc t¸c gi¶ cña<br /> tµi liÖu kh¸c trÝch dÉn tíi. NÕu kh«ng cã chØ dÉn<br /> thªm, c¸c th«ng tin ë ®©y ®−îc tæng hîp tõ c¸c tµi<br /> liÖu: University of Queensland Library (2008),<br /> References/Bibliography Vancouver Style, 25 p.,<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2015<br /> <br /> 24<br /> Khi nghiªn cøu vÒ c¸c ph−¬ng ph¸p<br /> trÝch dÉn, tr−íc hÕt cÇn quan t©m tíi<br /> viÖc ph©n tÝch trÝch dÉn. Khi mét t¸c gi¶<br /> trÝch dÉn mét t¸c gi¶ kh¸c, tøc lµ mèi<br /> quan hÖ ®· ®−îc thiÕt lËp. Ph©n tÝch<br /> trÝch dÉn sö dông c¸c trÝch dÉn trong<br /> c¸c c«ng tr×nh khoa häc ®Ó thiÕt lËp c¸c<br /> mèi liªn kÕt. Cã rÊt nhiÒu mèi liªn kÕt<br /> kh¸c nhau cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh nh−:<br /> mèi liªn kÕt gi÷a c¸c t¸c gi¶, mèi liªn<br /> kÕt gi÷a c¸c c«ng tr×nh khoa häc, gi÷a<br /> c¸c t¹p chÝ, gi÷a c¸c lÜnh vùc khoa häc,...<br /> C¶ hai lo¹i liªn kÕt trÝch dÉn bao gåm<br /> trÝch dÉn tíi (tµi liÖu trÝch dÉn ®Õn tµi<br /> liÖu kh¸c) hoÆc ®−îc trÝch dÉn (tµi liÖu<br /> ®−îc tµi liÖu kh¸c trÝch dÉn) ®Òu ®−îc<br /> nghiªn cøu, kh¶o s¸t. Ph©n tÝch trÝch<br /> dÉn ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh vai trß, vÞ<br /> trÝ cña mét t¸c gi¶/t¸c phÈm/c«ng tr×nh<br /> khoa häc trong mét lÜnh vùc cô thÓ.<br /> §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua sè lÇn<br /> mµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c trong lÜnh vùc ®ã ®·<br /> trÝch dÉn ®Õn c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶<br /> nµy. Ph©n tÝch trÝch dÉn ®Ò cËp tíi<br /> nhiÒu khÝa c¹nh vµ néi dung kh¸c nhau.<br /> XÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a mçi mét phÇn<br /> tö víi c¸c phÇn tö kh¸c trong tËp hîp<br /> x¸c ®Þnh c¸c tµi liÖu, ®ã lµ ph©n tÝch ë<br /> c¸c khÝa c¹nh:<br /> Liªn kÕt ®ång trÝch dÉn (Co-citation<br /> Coupling). §©y lµ kiÓu liªn kÕt ®−îc x¸c<br /> ®Þnh th«ng qua viÖc c¸c tµi liÖu kh¸c<br /> nhau cïng ®−îc tµi liÖu/c¸c tµi liÖu kh¸c<br /> trÝch dÉn tíi - qua ®ã gi÷a c¸c tµi liÖu<br /> nµy ®· tån t¹i sù t−¬ng tù vÒ chñ ®Ò néi<br /> dung. NÕu tµi liÖu A vµ tµi liÖu B cïng<br /> ®−îc mét tµi liÖu C trÝch dÉn tíi th× cã<br /> thÓ nãi r»ng, c¸c tµi liÖu A vµ B cïng<br /> liªn quan ®Õn mét chñ ®Ò nµo ®ã, cho dï<br /> https://www.library.uq.edu.au/training/citation/v<br /> ancouv.pdf; TrÇn M¹nh TuÊn (2015), “Tr¾c l−îng<br /> th− môc: C¸c chØ sè phæ biÕn, viÖc øng dông vµ<br /> vÊn ®Ò ®µo t¹o ngµnh th«ng tin-th− viÖn”, Th«ng<br /> tin vµ T− liÖu, Sè 1, tr.13-22.<br /> <br /> chóng cã thÓ kh«ng trùc tiÕp trÝch dÉn<br /> víi nhau. NÕu c¸c tµi liÖu A vµ B kÓ<br /> trªn cµng ®−îc nhiÒu tµi liÖu kh¸c trÝch<br /> dÉn ®Õn th× mèi quan hÖ gi÷a chóng l¹i<br /> cµng chÆt chÏ h¬n. NÕu sè l−îng c¸c tµi<br /> liÖu cïng trÝch dÉn ®Õn chóng cµng lín<br /> th× mèi quan hÖ gi÷a néi dung cña<br /> chóng l¹i cµng chÆt chÏ.<br /> Liªn kÕt th− môc (Bibliographic<br /> Coupling). §©y lµ kiÓu liªn kÕt ®−îc x¸c<br /> ®Þnh th«ng qua viÖc c¸c tµi liÖu kh¸c<br /> nhau cïng trÝch dÉn ®Õn tµi liÖu/c¸c tµi<br /> liÖu kh¸c - qua ®ã gi÷a c¸c tµi liÖu nµy<br /> còng tån t¹i sù t−¬ng tù vÒ chñ ®Ò néi<br /> dung. VÝ dô cã 2 tµi liÖu A vµ B cïng<br /> trÝch dÉn ®Õn tµi liÖu C, khi ®ã cã thÓ<br /> nãi chóng ®−îc liªn kÕt víi nhau (hiÓu<br /> theo ý lµ gi÷a chóng cã ®iÓm chung nhÊt<br /> ®Þnh vÒ chñ ®Ò néi dung), thËm chÝ ngay<br /> c¶ khi chóng kh«ng trùc tiÕp trÝch dÉn<br /> ®Õn nhau. NÕu sè l−îng tµi liÖu mµ<br /> chóng cïng trÝch dÉn ®Õn cµng nhiÒu th×<br /> sù chung nhau vÒ néi dung gi÷a chóng mèi quan hÖ cña chóng cµng chÆt chÏ.<br /> Ngoµi ra, ph©n tÝch trÝch dÉn cßn<br /> quan t©m tíi c¸c gi¸ trÞ ®Þnh l−îng: sè<br /> l−ît trÝch dÉn ®Õn/®−îc trÝch dÉn ®Õn<br /> mét/mét sè tµi liÖu trong mét kho¶ng<br /> thêi gian x¸c ®Þnh; vµ c¸c gi¸ trÞ ®Þnh<br /> l−îng cã sù tham gia cña c¸c tham biÕn<br /> mang tÝnh ®Þnh tÝnh(*). Tiªu biÓu theo<br /> h−íng tiÕp cËn nµy lµ c¸c tham sè do E.<br /> Gardfield x©y dùng vµ sau ®ã ®−îc<br /> nhiÒu tæ chøc kh¸c sö dông - IF (**) vµ<br /> c¸c chØ sè ®−îc x©y dùng trªn c¬ së IF.<br /> ë ®©y ng−êi ta chó träng ®Õn gi¸ trÞ vÒ chÊt<br /> l−îng cña c¸c tµi liÖu ®−îc trÝch dÉn hay trÝch<br /> dÉn th«ng qua xuÊt xø cña chóng. VÝ dô: Mét tµi<br /> liÖu ®−îc c¸c bµi b¸o trªn c¸c t¹p chÝ khoa häc cã<br /> uy tÝn trÝch dÉn ®Õn sÏ cã gi¸ trÞ cao h¬n so víi<br /> viÖc nã ®−îc c¸c bµi b¸o trªn c¸c t¹p chÝ th«ng<br /> th−êng trÝch dÉn ®Õn… vµ ng−îc l¹i.<br /> (**)<br /> Sè lÇn trÝch dÉn trung b×nh cña mét bµi b¸o<br /> khoa häc ®· ®−îc c«ng bè trong thêi gian nhÊt<br /> ®Þnh tr−íc ®ã.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> C¸c ph−¬ng ph¸p trÝch dÉn…<br /> <br /> C¸c phÐp ®o ®¸ng chó ý tõ c¸c ph©n<br /> tÝch trÝch dÉn lµ c¸c tÝnh to¸n trÝch dÉn<br /> mµ ®èi t−îng lµ: mét bµi b¸o (nã ®· ®−îc<br /> trÝch dÉn bao nhiªu lÇn); mét t¸c gi¶<br /> (tæng sè c¸c trÝch dÉn hay sè trung b×nh<br /> trÝch dÉn trªn 1 bµi b¸o); mét t¹p chÝ (sè<br /> trÝch dÉn trung b×nh ®èi víi c¸c bµi b¸o<br /> trªn t¹p chÝ). LÏ tù nhiªn, mét tµi liÖu<br /> cµng ®−îc nhiÒu tµi liÖu kh¸c, nhiÒu t¸c<br /> gi¶ kh¸c trÝch dÉn (sè l−ît trÝch dÉn cao)<br /> th× tµi liÖu ®ã cµng cã tÇm ¶nh h−ëng<br /> cao tíi c¸c tµi liÖu khoa häc kh¸c, vµ nãi<br /> chung lµ tíi sù ph¸t triÓn khoa häc.<br /> Ngµy nay, t¹i hÇu hÕt c¸c hÖ thèng<br /> cung cÊp th«ng tin khoa häc, ng−êi ta<br /> th−êng xuyªn c«ng bè th«ng tin vÒ bµi<br /> b¸o/c¸c bµi b¸o ®−îc truy cËp, trÝch dÉn<br /> nhiÒu nhÊt.<br /> IF cña mét t¹p chÝ ph¶n ¸nh tÇn<br /> suÊt mµ mét “bµi b¸o trung b×nh” trªn<br /> t¹p chÝ ®· ®−îc trÝch dÉn trong mét<br /> kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh (trong mét<br /> n¨m vµ trong mét sè kho¶ng thêi gian<br /> cô thÓ kh¸c, vÝ dô 2 n¨m, 5 n¨m…).<br /> L−ît trÝch dÉn ®Õn c¸c bµi b¸o trong<br /> mét t¹p chÝ lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh IF cña<br /> t¹p chÝ ®ã. Ngoµi IF, cßn cã c¸c chØ sè<br /> kh¸c ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸, xÕp<br /> h¹ng t¹p chÝ khoa häc nh−: ChØ sè t¸c<br /> ®éng lo¹i bá sè l−ît tù trÝch dÉn (IF*);<br /> ChØ sè t¸c ®éng tøc thêi cña t¹p chÝ<br /> (Journal Immediacy Index - JImI); ChØ<br /> sè Journal Cited Half Life (x¸c ®Þnh lµ<br /> sè n¨m trë vÒ tÝnh tõ n¨m hiÖn t¹i, mµ<br /> tæng sè cã kho¶ng 50% trÝch dÉn mµ t¹p<br /> chÝ ®−îc trÝch dÉn nhËn ®−îc); ChØ sè<br /> Journal Citing Half Life (®−îc x¸c ®Þnh<br /> lµ sè n¨m (tÝnh ®Õn 1 phÇn 10) kÓ tõ<br /> n¨m hiÖn t¹i ®Õn thêi ®iÓm mµ −íc ®¹t<br /> ®−îc kho¶ng 50% sè c¸c trÝch dÉn ®−îc<br /> mét t¹p chÝ c«ng bè trong c¸c tham<br /> kh¶o cña c¸c bµi b¸o trong ®ã); ChØ sè<br /> ¶nh h−ëng cña t¹p chÝ (Journal<br /> Influence Index - JII); ChØ sè ¶nh h−ëng<br /> <br /> 25<br /> cña bµi b¸o (Paper Influence Index PII)(*).<br /> C«ng thøc ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ IF cña<br /> mçi t¹p chÝ khoa häc ®−îc x¸c ®Þnh bëi<br /> tû lÖ gi÷a sè l−ît c¸c c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu trÝch dÉn tíi c¸c c«ng tr×nh ®· ®−îc<br /> c«ng bè trªn t¹p chÝ khoa häc ®ã (trong<br /> mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh) víi tæng<br /> sè c¸c c«ng tr×nh khoa häc ®· ®−îc c«ng<br /> bè trªn chÝnh t¹p chÝ khoa häc ®ã (cïng<br /> trong kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh nh−<br /> trªn). Trong sè c¸c tµi liÖu ®· trÝch dÉn<br /> tíi t¹p chÝ cô thÓ, cã c¶ c¸c bµi b¸o ®−îc<br /> xuÊt b¶n trªn chÝnh t¹p chÝ ®ã, tháa<br /> m·n c¸c ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian nh− ®·<br /> nªu. Ng−êi ta gäi tr−êng hîp nµy lµ sè<br /> l−ît tù trÝch dÉn cña t¹p chÝ. §Ó phÊn<br /> ®Êu cho chØ sè IF cña t¹p chÝ cµng cao<br /> cµng tèt (tøc lµ cµng cã uy tÝn, cµng<br /> ®−îc nhiÒu ng−êi tham kh¶o, sö<br /> dông…), c¸c t¹p chÝ lu«n t×m nhiÒu c¸ch<br /> ®Ó chØ sè IF cña m×nh kh«ng ngõng ®−îc<br /> c¶i thiÖn. Tõ ®ã dÉn tíi, cã thÓ x¶y ra<br /> tr−êng hîp, mét t¹p chÝ nµo ®ã cã sè<br /> l−ît tù trÝch dÉn cao mét c¸ch bÊt<br /> th−êng. Khi ®ã, c¸c biªn tËp viªn cña<br /> Thomson Reuters xem ®ã chÝnh lµ viÖc<br /> t¹p chÝ ®· sö dông c¸c thñ thuËt kh«ng<br /> minh b¹ch ®Ó ®Èy chØ sè IF cao h¬n møc<br /> thùc tÕ cña nã. Vµ Thomson Reuters nç<br /> lùc ®Ó h¹n chÕ tr−êng hîp nµy x¶y ra<br /> b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, trong ®ã cã<br /> c¶ viÖc xem xÐt kü l−ìng vµ thÈm ®Þnh<br /> chi tiÕt c¸c sè liÖu thèng kª cña t¹p chÝ.<br /> Th«ng th−êng, c¸c biªn tËp viªn cña<br /> Thomson Reuters cho biÕt sè l−ît tù<br /> trÝch dÉn cña mét t¹p chÝ kh«ng nªn<br /> v−ît qu¸ 20% tæng sè l−ît trÝch dÉn.<br /> <br /> ChØ sè Cited Half-Life vµ ChØ sè Citing HalfLife ®−îc Thomson Reuters sö dông trong<br /> Journal Citation Report; C¸c chØ sè JII vµ PII<br /> ®−îc CJR Journal-Ranking.com sö dông ®Ó xÕp<br /> h¹ng t¹p chÝ.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2015<br /> <br /> 26<br /> Nh− ®· biÕt, ChØ dÉn trÝch dÉn khoa<br /> häc (Scientific Citation Index - SCI) lµ<br /> mét lo¹i s¶n phÈm th«ng tin d¹ng th−<br /> môc ®Æc biÖt. §©y lµ hÖ thèng tra cøu<br /> chØ dÉn ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin th−<br /> môc vÒ tµi liÖu. Kh¸c víi c¸c lo¹i th−<br /> môc kh¸c, SCI bao gåm mét hÖ thèng<br /> c¸c lo¹i chØ dÉn kh¸c nhau ®Ó t¹o nªn<br /> mét hÖ thèng b¶ng tra cøu chØ dÉn<br /> thèng nhÊt. ë møc tèi gi¶n, SCI gåm 3<br /> lo¹i chØ dÉn: ChØ dÉn trÝch dÉn (Citation<br /> Index), ChØ dÉn nguån (Source Index)<br /> vµ B¶ng tra chñ ®Ò ho¸n vÞ (Permuterm<br /> Subject Index).<br /> §èi t−îng ®−îc miªu t¶ trong ChØ<br /> dÉn nguån lµ c¸c tµi liÖu trÝch dÉn, vµ<br /> biÓu ghi øng víi mçi tµi liÖu nµy cã liÖt<br /> kª c¸c tµi liÖu ®· ®−îc trÝch dÉn ®Õn.<br /> §èi t−îng miªu t¶ trong B¶ng tra<br /> chñ ®Ò ho¸n vÞ lµ danh môc c¸c chñ ®Ò<br /> mµ toµn bé c¸c tµi liÖu ph¶n ¸nh, vµ t¹i<br /> mçi chñ ®Ò cã liÖt kª c¸c tµi liÖu trÝch<br /> dÉn (nhÊn m¹nh l¹i: chóng thuéc lo¹i<br /> tµi liÖu trÝch dÉn ®· nªu trªn).<br /> TÝnh chÊt c¬ b¶n vµ sù quý gi¸ cña<br /> SCI chÝnh lµ ë chç, viÖc hÖ thèng hãa<br /> c¸c tµi liÖu theo dÊu hiÖu néi dung ®−îc<br /> ph¶n ¸nh vµ xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm<br /> cña nhµ khoa häc víi t− c¸ch lµ ng−êi<br /> dïng tin - ng−êi t¹o ra c¸c th«ng tin<br /> khoa häc. §ã lµ ®iÒu kh¸c biÖt c¨n b¶n<br /> víi c¸c s¶n phÈm th«ng tin kh¸c, khi<br /> mµ sù ph©n nhãm tµi liÖu xuÊt ph¸t tõ<br /> quan ®iÓm vµ sù hiÓu biÕt cña c¸n bé<br /> th«ng tin th− viÖn chuyªn nghiÖp. NÕu<br /> nh− hiÖn nay, mét trong nh÷ng nguyªn<br /> t¾c c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh t¹o lËp s¶n<br /> phÈm vµ dÞch vô cña c¸c c¬ quan th«ng<br /> tin th− viÖn lµ ®Þnh h−íng ng−êi dïng,<br /> th× râ rµng c¸ch SCI t¹o nªn lµ rÊt ®¸ng<br /> ®−îc quan t©m. SCI cã chøc n¨ng kiÓm<br /> so¸t tµi liÖu lµ bµi trÝch trªn mét danh<br /> s¸ch t¹p chÝ nguån vµ c¸c tµi liÖu ®·<br /> ®−îc c¸c tµi liÖu nµy trÝch dÉn/tham<br /> <br /> kh¶o. §©y lµ mét lo¹i s¶n phÈm kh¸ ®Æc<br /> biÖt, ®−îc biªn so¹n vµ xuÊt b¶n t¹i mét<br /> sè n−íc cã tr×nh ®é khoa häc ph¸t triÓn<br /> vµ nguån tµi liÖu phong phó nh− Mü,<br /> Anh, §øc, Ph¸p, Nga, Trung Quèc, Ên<br /> §é,... HiÖn t¹i, khi truy cËp ®Õn ®a phÇn<br /> c¸c nguån th«ng tin toµn v¨n vµ trùc<br /> tuyÕn cña c¸c c¬ quan xuÊt b¶n vµ kinh<br /> doanh tµi liÖu khoa häc trªn thÕ giíi,<br /> ng−êi dïng cã thÓ dÔ dµng khai th¸c, sö<br /> dông c¸c hÖ thèng chØ dÉn trÝch dÉn gióp<br /> hä t×m kiÕm ®−îc c¸c c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu cã gi¸ trÞ th«ng qua sè l−îng c¸c<br /> c«ng tr×nh ®· trÝch dÉn ®Õn tµi liÖu ®ã.<br /> GÇn ®©y, t¹i Héi nghÞ th−êng niªn<br /> Héi sinh häc tÕ bµo Mü tæ chøc t¹i San<br /> Francisco, n¨m 2013, ®· cã 150 nhµ<br /> nghiªn cøu vµ 75 tæ chøc khoa häc ra<br /> tuyªn bè DORA víi khuyÕn c¸o kh«ng<br /> tiÕp tôc sö dông IF trong viÖc ®¸nh gi¸<br /> khoa häc(*). Tuy vËy, theo chóng t«i,<br /> trªn thùc tÕ, rÊt khã b¸c bá ®−îc c¸c<br /> thµnh tùu mµ ViÖn Th«ng tin Khoa häc<br /> (ISI) cña Mü ®· x©y dùng trªn nöa thÕ<br /> kû nay. Nh÷ng thµnh tùu nµy ®· nhËn<br /> ®−îc sù h−ëng øng cña ®¹i ®a sè c¸c<br /> céng ®ång khoa häc trªn thÕ giíi, ®Æc<br /> biÖt lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn chøc n¨ng<br /> ®¸nh gi¸ khoa häc cã uy tÝn trªn thÕ giíi<br /> nh− Thomson Reuters, SCimago,<br /> Journal-Ranking… ë ®©y, trong nhiÒu<br /> tr−êng hîp, nÕu nh− c¸c IF kh«ng ®−îc<br /> trùc tiÕp sö dông, th× ng−êi ta l¹i sö<br /> dông c¸c chØ sè ®−îc h×nh thµnh trªn c¬<br /> së lµ hµm sè cña IF. V× vËy, vÒ b¶n chÊt,<br /> c¸c tæ chøc nµy còng sö dông IF. Vµ v×<br /> thÕ, viÖc xuÊt b¶n c¸c c«ng tr×nh khoa<br /> häc trªn c¸c t¹p chÝ khoa häc cã trong<br /> Master Journal List vÉn lu«n ®−îc ®¸nh<br /> gi¸ cao, vµ thËm chÝ trong kh«ng Ýt<br /> tr−êng hîp ®−îc xem lµ ®iÒu kiÖn cÇn<br /> Tham kh¶o: http://am.ascb.org/dora/ vµ T¹p<br /> chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam, sè 12 n¨m<br /> 2013 vµ sè 16 n¨m 2014.<br /> (*)<br /> <br /> C¸c ph−¬ng ph¸p trÝch dÉn…<br /> <br /> vµ ®ñ cña mét nghiªn cøu cã chÊt l−îng;<br /> vµ v× thÕ, ®−îc Thomson Reuters lùa<br /> chän hµng n¨m vÉn lµ môc ®Ých lín vµ<br /> quan träng cña mäi t¹p chÝ khoa häc<br /> trªn thÕ giíi.<br /> II. C¸c hÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o<br /> <br /> §Ó thùc hiÖn ®−îc mét c¸ch ®Çy ®ñ,<br /> chÝnh x¸c c¸c sè liÖu trÝch dÉn mµ c¸c<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· thùc hiÖn, c¸c<br /> t¹p chÝ vµ nhµ xuÊt b¶n cã uy tÝn trªn<br /> thÕ giíi ®· x©y dùng c¸c quy t¾c nghiªm<br /> ngÆt ®Ó ph¶n ¸nh viÖc tham kh¶o, trÝch<br /> dÉn trong c¸c c«ng tr×nh ®−îc c«ng bè.<br /> ChÝnh c¸c quy t¾c, quy ®Þnh cô thÓ nµy<br /> ®· h×nh thµnh nªn c¸c hÖ thèng chØ dÉn<br /> tham kh¶o (Referencing Systems). Trªn<br /> thùc tÕ, kh«ng cã mét hÖ thèng chØ dÉn<br /> tham kh¶o chung buéc mäi c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu ph¶i tu©n thñ, tuy vËy, hÇu<br /> hÕt c¸c nhµ khoa häc vµ sinh viªn ë<br /> kh¾p thÕ giíi ®Òu ®· sö dông mét trong<br /> c¸c hÖ thèng phæ biÕn nhÊt ë Anh vµ<br /> Mü. Trong sè ®ã, næi bËt lµ: HÖ thèng<br /> chØ dÉn tham kh¶o cña HiÖp héi Nghiªn<br /> cøu c¸c khoa häc nh©n v¨n hiÖn ®¹i<br /> (MHRA), HÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o<br /> Harvard (th−êng ®−îc gäi lµ HÖ thèng<br /> T¸c gi¶-Thêi gian), HÖ thèng chØ dÉn<br /> tham kh¶o Chicago, HÖ thèng chØ dÉn<br /> tham kh¶o Oxford (Anh) (University of<br /> Western<br /> Sydney<br /> Library,<br /> 2014;<br /> http://www.oxbridgewriters.com/studyaids/...; University of Queensland<br /> Library, 2008)…<br /> Lùa chän hÖ thèng chØ dÉn tham<br /> kh¶o nµo lµ tïy thuéc vµo mçi c¸ nh©n.<br /> Song cÇn l−u ý lµ hÇu nh− mçi nhµ xuÊt<br /> b¶n hay c¸c ban biªn tËp t¹p chÝ khoa<br /> häc ®Òu ®−a ra c¸c quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt<br /> vµ cô thÓ (dùa trªn nÒn t¶ng mét hÖ<br /> thèng chØ dÉn tham kh¶o mµ hä lùa<br /> chän) vµ yªu cÇu c¸c t¸c gi¶ cña c¸c<br /> c«ng tr×nh c«ng bè qua hä ph¶i tu©n thñ<br /> mét c¸ch nghiªm ngÆt, trong khi mét sè<br /> <br /> 27<br /> Ýt nhµ xuÊt b¶n vµ t¹p chÝ kh¸c cã thÓ<br /> kh«ng ®−a ra c¸c quy ®Þnh nµy, miÔn lµ<br /> t¸c gi¶ tu©n thñ mét c¸ch ®Çy ®ñ c¸c<br /> quy ®Þnh tr×nh bµy trÝch dÉn mµ m×nh<br /> lùa chän. T−¬ng tù, mét sè tr−êng ®¹i<br /> häc còng ®−a ra c¸c quy ®Þnh ®èi víi viÖc<br /> tr×nh bµy trÝch dÉn trong c¸c nghiªn cøu<br /> (®Ò tµi khoa häc, luËn ¸n, c¸c häc liÖu,<br /> c¸c b¸o c¸o khoa häc...) ®−îc thùc hiÖn<br /> t¹i tr−êng. Tu©n thñ nghiªm ngÆt vµ<br /> thùc hiÖn thèng nhÊt viÖc tr×nh bµy c¸c<br /> trÝch dÉn trong mäi c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu lµ ®iÒu kiÖn tèi cÇn thiÕt, bëi qua ®ã<br /> thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc vµ c«ng<br /> søc cña ng−êi nghiªn cøu víi b¶n th©n<br /> m×nh vµ víi toµn thÓ céng ®ång khoa<br /> häc, víi x· héi. Mét c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu thÓ hiÖn chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ nh÷ng g×<br /> ®· ®−îc trÝch dÉn sÏ cung cÊp cho ng−êi<br /> ®äc mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ cô thÓ c©u tr¶ lêi<br /> cho c¸c c©u hái nh÷ng néi dung nµo vµ<br /> cña ai ®· ®−îc nghiªn cøu ®ã dùa trªn vµ<br /> nh÷ng néi dung nµo lµ c«ng søc nghiªn<br /> cøu cña t¸c gi¶. Trong khu«n khæ cã h¹n<br /> cña bµi b¸o khoa häc, bµi viÕt xin tr×nh<br /> bµy gi¶n l−îc mét sè hÖ thèng chØ dÉn<br /> tham kh¶o hiÖn phæ biÕn trªn thÕ giíi vµ<br /> ë trong n−íc.<br /> 1. HÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o<br /> Oxford (Oxford Referencing System)<br /> HÖ thèng chØ dÉn tham kh¶o<br /> Oxford, hay cßn ®−îc biÕt ®Õn lµ hÖ<br /> thèng trÝch dÉn chó thÝch tµi liÖu ®−îc<br /> sö dông ®Çu tiªn trong mét sè c«ng<br /> tr×nh nghiªn cøu vÒ triÕt häc vµ sö häc.<br /> HÖ thèng nµy bao gåm c¸c h×nh thøc:<br /> trÝch dÉn trong phÇn néi dung cña c«ng<br /> tr×nh nghiªn cøu, sö dông ch÷ sè ë vÞ trÝ<br /> cao h¬n vµ mét danh s¸ch footnote ë<br /> cuèi mçi trang v¨n b¶n ®èi víi c¸c trÝch<br /> dÉn trong trang ®ã. Mét th− môc ®Ýnh<br /> kÌm ®−îc g¸n ë phÇn cuèi nh»m cung<br /> cÊp c¸c th«ng tin chi tiÕt vÒ mçi tµi liÖu<br /> tham kh¶o vµ ®«i khi lµ c¸c t− liÖu bæ<br /> <br />