Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua xe đạp điện của người tiêu dùng

Trương Tuấn Linh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 186(10): 159 - 164<br /> <br /> CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH MUA XE ĐẠP ĐIỆN<br /> CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG<br /> Trương Tuấn Linh*<br /> Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Quá trình đô thị hoá nhanh dẫn đến sức ép giao thông cho đô thị ngày càng lớn, thêm vào đó là các<br /> vấn đề liên quan đến tai nạn giao thông, ô nhiễm môi trường…Do vậy sử dụng xe điện nói chung<br /> và xe đạp điện nói riêng là xu hướng được ưa chuộng trong tương lai, thân thiện với môi trường.<br /> Số lượng xe đạp điện trong những năm gần đây tăng lên nhanh chóng với đối tượng khách hàng<br /> chủ yếu là học sinh, sinh viên. Nghiên cứu này là nghiên cứu định lượng mới với mục tiêu tìm<br /> hiểu, phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới quyết định mua xe đạp điện của người tiêu dùng. Kết<br /> quả phân tích cho thấy Tuổi, Thương hiệu, Tính thiết yếu, Tham khảo từ người sử dụng khác và<br /> Khả năng di chuyển là các nhân tố có ý nghĩa thống kê cao, ảnh hưởng tới quyết định mua của<br /> khách hàng. Từ kết quả này, nhà sản xuất, nhà kinh doanh, nhà phân phối xe đạp điện sẽ có thể<br /> tham khảo được các thông tin để đưa ra quyết định sản xuất, chiến lược thị trường, chất lượng sản<br /> phẩm phù hợp với người tiêu dùng để tăng doanh số, doanh thu cho mình.<br /> Từ khoá: Quyết định mua, xe đạp điện, ô nhiễm, thương hiệu, mô hình probit<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ *<br /> Số liệu thống kê cho thấy, 85% dân số Việt<br /> Nam đang sử dụng xe máy làm phương tiện<br /> đi lại hàng ngày và để mưu sinh với những<br /> vấn đề về nỗi lo tai nạn, tắc đường, ô nhiễm<br /> tiếng ồn, khói bụi, ô nhiễm không khí do khí<br /> thải gây ra. Cũng theo các con số thống kê, tai<br /> nạn giao thông đối với người đi xe máy chiếm<br /> hơn 70% số vụ tai nạn giao thông đường bộ<br /> tại Việt Nam. Ngoài vấn đề về các vụ tai nạn<br /> giao thông thì tình trạng giao thông, môi<br /> trường tại các thành phố hiện nay là các vấn<br /> đề lớn [1]. Các khí thải độc hại từ xe máy<br /> gồm: CO2, NOx, và một số khí thải độc hại<br /> khác,… Các khí độc hại này không chỉ gây ra<br /> hiệu ứng nhà kính (vấn đề toàn cầu), mà còn<br /> ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất<br /> lượng cuộc sống của cộng đồng dân cư [2].<br /> Quá trình đô thị hóa ngày càng tăng sức ép<br /> lên giao thông đô thị, đặc biệt tại các nước<br /> đang phát triển, vì nhiều những lý do bất tiện<br /> và không an toàn như vậy nên trào lưu sử<br /> dụng phương tiện với động cơ chạy bằng điện<br /> đang được thịnh hành để giảm áp lực đối với<br /> môi trường, và xe đạp điện là một lựa chọn,<br /> một loại phương tiện thay thế trong tương lai<br /> *<br /> <br /> Tel: 0986 729 868, Email: tlinh@ictu.edu.vn<br /> <br /> đang được ưa chuộng trên thị trường cả nước<br /> nói chung trong những năm gần đây, với độ<br /> tuổi sử dụng rất đa dạng nhưng đặc biệt sử<br /> dụng nhiều là học sinh, sinh viên. Việc sử<br /> dụng xe đạp điện dễ dàng hơn so với sử dụng<br /> phương tiện chạy bằng xăng rất nhiều, nó<br /> thuận tiện linh hoạt di chuyển các quãng<br /> đường ngắn và trung bình phù hợp trong mọi<br /> khu đô thị [2].<br /> Những năm trở lại đây ở Việt Nam tốc độ<br /> tăng trưởng của ngành xe điện biến đổi thấy<br /> rõ. Năm 2013, doanh số toàn ngành, bao gồm<br /> cả xe máy điện và xe đạp điện đạt khoảng<br /> 370.000 xe, tức bằng khoảng 14% sức mua xe<br /> máy chạy xăng thông thường. Đến 2014,<br /> doanh số tăng lên thành 500.000 xe, tức tốc<br /> độ phát triển là 35%. Số liệu khảo sát của<br /> HKbike cho thấy, cả nước hiện nay có gần<br /> 1.800 cửa hàng kinh doanh xe điện. Mỗi năm<br /> số cửa hàng đóng cửa là 40%, nhưng số mở<br /> mới còn cao hơn, lên tới 60%. Hầu hết các<br /> cửa hàng đều hình thành tự phát, nhỏ lẻ khi<br /> chủ đầu tư là cá nhân có vốn, thấy ngành<br /> đang lên thì tranh thủ kiếm lãi. Mùa mở mới<br /> nhiều nhất là thời điểm mua sắm cho học<br /> sinh, từ tháng 5 đến tháng 10. Nhưng do chưa<br /> đủ lâu để hiểu ngành cũng như không tập<br /> trung vào dịch vụ, xây dựng uy tín, thích lãi<br /> 159<br /> <br /> Trương Tuấn Linh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nhanh, nên chỉ khoảng trên một năm đến 2<br /> năm, số cửa hàng này lại đi vào lối mòn đóng<br /> cửa. Nguồn hàng tại các cửa hàng lẻ chủ yếu<br /> được cung cấp bởi các doanh nghiệp lắp ráp<br /> và bán buôn số lượng lớn trong ngành, mẫu<br /> mã xe nhập từ Trung Quốc. Một số hãng ở<br /> miền Bắc như Detech, Việt Thái, Sufat, HTC<br /> hay miền Nam có Ashama, Hitasha [3].<br /> Xe đạp điện bắt đầu phát triển vào những năm<br /> 2014–2015 tại Thái Nguyên với hàng loạt các<br /> cửa hàng kinh doanh cung cấp các mẫu mã đa<br /> dạng, với đối tượng hướng đến chủ yếu là học<br /> sinh cấp 2, học sinh cấp 3 và sinh viên. Hiện<br /> nay tại thành phố Thái Nguyên có trên dưới 20<br /> cửa hàng bán xe đạp điện và hàng chục các cửa<br /> hàng kinh doanh dịch vụ cho thuê xe đạp điện<br /> ở nhiều địa điểm trong thành phố. Thị trường<br /> xe đạp điện tại Thành phố Thái Nguyên rất đa<br /> dạng về chủng loại của các hãng xe đạp điện<br /> như là Honda, Huyndai, Asama, Giant, Ninja...<br /> Các hãng sản xuất liên tục tung ra những dòng<br /> xe mới, đặc biệt là các loại xe đạp điện với<br /> mức giá nằm trong khoảng từ gần 9 triệu đồng<br /> đến hơn 12 triệu đồng.<br /> Quyết định mua sản phẩm là một giai đoạn mà<br /> người tiêu dùng quyết định mua hay không<br /> mua sản phẩm [4]. Các yếu tố ảnh hưởng đến<br /> quyết định mua sắm của khách hàng là các yếu<br /> tố chính cơ bản quyết định giá trị thỏa mãn của<br /> khách hàng, đó là giá trị chất lượng sản phẩm,<br /> dịch vụ; giá trị nhân sự; giá trị hình ảnh. Bên<br /> cạnh đó, đặc tính cá nhân của khách hàng là<br /> những yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định<br /> mua sắm của khách hàng [5]. Căn cứ vào kết<br /> quả nghiên cứu của Philip Kotler [6] và<br /> Zeithaml [7] tác gỉả đã chọn một số biến ảnh<br /> hưởng tới quyết định mua của khách hàng để<br /> đưa vào mô hình.<br /> Các công trình nghiên cứu về các yếu tố ảnh<br /> hưởng tới quyết định mua xe đạp điện ở Việt<br /> Nam còn rất ít, thậm chí còn chưa có nghiên<br /> cứu nào ở tỉnh Thái Nguyên. Do vậy bài báo<br /> với mục tiêu xác định các yếu tố ảnh hưởng<br /> đến quyết định mua xe đạp điện của người tiêu<br /> dùng qua điều tra số liệu tại địa bàn thành phố<br /> 160<br /> <br /> 186(10): 159 - 164<br /> <br /> Thái Nguyên để từ đó góp phần cho các cơ sở<br /> sản xuất kinh doanh xe đạp điện trên địa bàn<br /> thành phố nói riêng và cả nước nói chung có<br /> giải pháp, chiến lược kinh doanh, cơ chế tác<br /> động phù hợp, tích cực đến khách hàng trên cơ<br /> sở thỏa mãn những mong muốn của họ.<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Mô hình nghiên cứu<br /> Biến phụ thuộc được sử dụng trong nghiên<br /> cứu này là quyết định mua xe đạp điện có giá<br /> trị 0 và 1, do vậy mô hình xác suất tuyến tính<br /> biến giả (dummy variable) sẽ được lựa chọn<br /> để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đển quyết<br /> định mua xe đạp điện của người tiêu dùng. Có<br /> nhiều mô hình kinh tế lượng như vậy nhưng<br /> qua phân tích, tác giả lựa chọn mô hình kinh<br /> tế lượng Probit để áp dụng trong nghiên cứu<br /> của mình.<br /> Mô hình có dạng đơn giản:<br /> Y= X1 + X2+…+Xn<br /> <br /> (1)<br /> <br /> Trong đó, Y là biến phụ thuộc tức là biến<br /> Quyết định mua xe đạp điện; X1, X2,…, Xn là<br /> các biến độc lập.<br /> Y= 1: Có quyết định mua xe đạp điện<br /> Y= 0: Không có quyết định mua xe đạp điện<br /> X1, X2,…, Xn là các yếu tố ảnh hưởng đến quyết<br /> định mua xe đạp điện của khách hàng như độ<br /> tuổi khách hàng, giới tính, thu nhập, …<br /> Mô hình này được tính toán dựa trên phương<br /> pháp ước lượng hợp lý tối đa (Maximum<br /> Likelyhood Estimation-MLE) và được thực<br /> hiện thông qua sử dụng phần mềm thống kê<br /> chuyên dụng Stata.<br /> Số liệu nghiên cứu<br /> Dữ liệu được thu thập thông qua việc phỏng<br /> vấn ngẫu nhiên, trực tiếp 250 người thuộc các<br /> đối tượng chủ yếu là học sinh, sinh viên,<br /> người cao tuổi, phụ nữ nội trợ trên địa bàn<br /> thành phố Thái Nguyên. Việc điều tra được<br /> tiến hành trong khoảng tháng 4 và tháng 5<br /> năm 2018. Người được phỏng vấn sẽ trả lời<br /> các câu hỏi liên quan đến thông tin cá nhân,<br /> nhu cầu mua xe đạp điện, đối tượng tham<br /> <br /> Trương Tuấn Linh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> khảo khi mua, chất lượng và giá trị xe đạp<br /> điện mà họ đang sở hữu, giá trị cảm xúc của<br /> họ khi sử dụng xe đạp điện, quyết định mua<br /> xe đạp điện...<br /> <br /> 186(10): 159 - 164<br /> <br /> Sau khi phân tích, tác giả loại bỏ bớt một số<br /> biến không có giá trị thống kê để xác định và<br /> tính toán mô hình có ý nghĩa nghiên cứu. Các<br /> biến được mô tả chi tiết ở Bảng 1.<br /> <br /> Bảng 1. Thống kê mô tả các biến được sử dụng trong mô hình<br /> Tên biến<br /> Tuổi<br /> Nghề nghiệp<br /> Thương hiệu<br /> Thu nhập<br /> Thiết yếu<br /> Bạn bè<br /> Người khác<br /> Êm ái<br /> Di chuyển ngắn<br /> Sạc nhanh<br /> Giá phù hợp<br /> Hài lòng<br /> <br /> Mô tả<br /> Tuổi của người được phỏng vấn (Năm)<br /> Nghề nghiệp của người được phỏng vấn (Gồm<br /> 10 nhóm)<br /> Thương hiệu xe đạp điện ưa thích (Gồm 5<br /> nhóm)<br /> Thu nhập của người được phỏng vấn (Triệu<br /> đồng/tháng)<br /> Nhận định xe đạp điện là phương tiện di<br /> chuyển trong đô thị thiết yếu của gia đình. Giá<br /> trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến khác<br /> Nhận định bạn bè, đồng nghiệp, hàng xóm là đối<br /> tượng tham khảo chính khi mua xe đạp điện. Giá<br /> trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến khác<br /> Nhận định người sử dụng khác là đối tượng<br /> tham khảo chính khi mua xe đạp điện. Giá trị<br /> là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến khác<br /> Nhận định xe đạp điện có tiếng máy êm. Giá<br /> trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến khác<br /> Nhận định xe đạp điện di chỉ chuyển được<br /> quãng đường ngắn. Giá trị là 1 nếu đồng ý, là<br /> 0 nếu ý kiến khác<br /> Nhận định xe đạp điện có thời gian sạc điện<br /> nhanh. Giá trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến<br /> khác<br /> Nhận định xe đạp điện có giá cả phù hợp với<br /> thu nhập. Giá trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý<br /> kiến khác<br /> Nhận định hài lòng với quyết định mua xe đạp<br /> điện. Giá trị là 1 nếu đồng ý, là 0 nếu ý kiến<br /> khác<br /> <br /> Giá<br /> trị<br /> trung<br /> bình<br /> 42,3<br /> <br /> Độ<br /> lệch<br /> chuẩn<br /> 18,23<br /> <br /> Giá<br /> trị<br /> nhỏ<br /> nhât<br /> 15<br /> <br /> Giá<br /> trị<br /> lớn<br /> nhất<br /> 69<br /> <br /> 4,99<br /> <br /> 2,23<br /> <br /> 1<br /> <br /> 10<br /> <br /> 3,09<br /> <br /> 0,94<br /> <br /> 1<br /> <br /> 5<br /> <br /> 4,80<br /> <br /> 3,21<br /> <br /> 0<br /> <br /> 12<br /> <br /> 0,48<br /> <br /> 0,50<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,63<br /> <br /> 0,48<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,92<br /> <br /> 0,27<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,92<br /> <br /> 0,27<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,27<br /> <br /> 0,45<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,06<br /> <br /> 0,24<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,60<br /> <br /> 0,49<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,98<br /> <br /> 0,14<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> Nguồn: Số liệu phân tích của tác giả, 2018<br /> <br /> Bảng 1 cho thấy độ tuổi trung bình của người được phỏng vấn là 42 tuổi đa phần người được<br /> phỏng vấn là học sinh, sinh viên với thu nhập bình quân là 4,8 triệu đồng/ tháng. Qua phỏng vấn<br /> cho thấy thương hiệu xe đạp điện được người tiêu dùng ưa thích là Honda, đa phần việc mua xe<br /> đạp điện được tham khảo chủ yếu từ bạn bè, đồng nghiệp, hàng xóm hoặc là người đã sử dụng.<br /> Kết quả mô tả cũng cho thấy người được hỏi đánh giá xe đạp điện có tiếng máy êm ái khi sử<br /> dụng và hài lòng với quyết định mua là đa số. Tuy vậy, thực tế nhận định của đa phần người<br /> được hỏi đều cho rằng rằng xe đạp điện không phải là phương tiện di chuyển được quãng đường<br /> xa, cũng như thời gian sạc là dài.<br /> <br /> 161<br /> <br /> Trương Tuấn Linh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> Qua phân tích mô hình cho thấy giá trị<br /> Prob>chi2=0,03chi2<br /> <br /> 0,03<br /> <br /> Ghi chú:***,**,* là mức ý nghĩa tương ứng 1%,<br /> 5%, 10%<br /> Nguồn: Số liệu phân tích của tác giả, 2018<br /> <br /> Bảng 2 cho thấy các biến Tuổi, Thương hiệu,<br /> Thiết yếu, Người khác và Di chuyển ngắn có<br /> ý nghĩa thống kê cao và có dấu đúng như kỳ<br /> vọng. Biến tuổi có ý nghĩa thống kê ở mức<br /> 10% cho thấy khi tuổi tăng, người tiêu dùng ít<br /> có xu hướng sử dụng xe đạp điện và ngược<br /> lại. Thực tế cho thấy xe đạp điện chủ yếu<br /> hướng đến thị trường với đối tượng là học<br /> sinh, sinh viên và do giá thành hợp lý, không<br /> yêu cầu bằng lái xe, mũ bảo hiểm…<br /> Tương tự, thương hiệu là yếu tố quan trọng<br /> ảnh hưởng tới quyết định mua xe đạp điện<br /> của người tiêu dùng. Thương hiệu càng mạnh,<br /> càng có uy tín thì người tiêu dùng càng có xu<br /> hướng lựa chọn để mua, để sử dụng. Kết quả<br /> điều tra đã chứng minh cho nhận định này,<br /> trong 05 hãng xe đạp điện phổ thông được hỏi<br /> là Yamaha, Ninja, Honda, Giant và Asama<br /> 162<br /> <br /> 186(10): 159 - 164<br /> <br /> thì tỷ lệ người sử dụng xe đạp điện thương<br /> hiệu Honda là 54%, tiếp sau là Giant (23,2%).<br /> Biến độc lập “Thiết yếu” có ý nghĩa ở mức<br /> thống kê P< 0,05 điều đó cho thấy nhận định<br /> xe đạp điện là phương tiện di chuyển thiết yếu<br /> trong đô thị có ảnh hưởng lớn tới quyết định<br /> mua xe đạp điện. Tuy vậy, dấu âm của hệ số<br /> biến thiết yếu cho thấy khi các yếu tố khác<br /> không đổi, nhận định xe đạp điện là phương<br /> tiện di chuyển thiết yếu tăng thì xác suất<br /> quyết định mua xe đạp điện sẽ giảm. Lý do là<br /> bởi, đối tượng được phỏng vấn chủ yếu là học<br /> sinh, sinh viên- những người chưa tạo ra thu<br /> nhập và không được quyết định mua sắm<br /> trong gia đình.<br /> Biến độc lập “Người khác” thuộc nhóm các<br /> yếu tố tham khảo có giá trị P=0,056