Quỹ Châu Á Viện Nghiên cứu và Phát triển<br />
Ngành nghề nông thôn Việt Nam<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
CÁC YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH<br />
ĐỂ THỰC HIỆN THÀNH CÔNG<br />
DU LỊCH CỘNG ĐỒNG<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hà Nội<br />
Tháng 12 - 2012<br />
Các yếu tố quyết định để thực hiện thành công du lịch cộng đồng<br />
<br />
<br />
<br />
Qua 2 năm thực hiện dự án phát triển du lịch cộng đồng tại Bắc Ninh, chúng tôi rút ra<br />
một số yếu tố quyết định để thực hiện thành công các mô hình du lịch cộng đồng nói<br />
chung, cụ thể như sau:<br />
<br />
1. Sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong việc lập kế hoạch và quản<br />
lý du lịch cộng đồng là điều kiện tiên quyết để thực hiện thành công du lịch cộng<br />
đồng tại địa phương<br />
<br />
Sẽ là lý tưởng khi toàn bộ cộng đồng dân cư có quyết tâm cao để làm du lịch cộng đồng,<br />
tuy nhiên trong thực tế thường khó có được sự tham dự đầy đủ của toàn bộ cộng đồng<br />
dân cư nơi làm du lịch cộng đồng (thường là 1 hoặc 1 số thôn của một xã, cũng có thể là<br />
một xã) trong việc lập kế hoạch và quản lý nhưng thông tin về mục tiêu, ý nghĩa, trách<br />
nhiệm và quyền lợi của du lịch cộng đồng cần phải được chuyển tải đến mọi thành viên<br />
của cộng đồng bằng nhiều hình thức khác nhau. Việc duy trì các kênh giao tiếp và trao<br />
đổi thông tin thường xuyên giúp cho tất cả các thành viên cộng đồng và các bên liên quan<br />
cảm thấy chính họ là một phần của một tổ chức, được tham gia vào quá trình đưa ra quyết<br />
định cho đến quá trình thực hiện dự án. Quá trình duy trì các kênh giao tiếp và trao đổi<br />
thông tin thường xuyên này có thể tốn nhiều thời gian, công sức và chi phí, nhất là thời<br />
điểm bắt đầu xây dựng du lịch cộng đồng nhưng về lâu dài sẽ giúp cho cộng đồng địa<br />
phương có thể hoạt động một cách hiệu quả và tự tin dựa trên nền tảng cơ cấu đội ngũ và<br />
quy chế sẵn có.<br />
<br />
Việc lựa chọn các thành viên trong Ban quản lý và các nhóm chức năng đại diện cho<br />
cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho sự phát triển du lịch<br />
cộng đồng của địa phương sau này. Đây phải là những người tâm huyết với phát triển du<br />
lịch cộng đồng, có uy tín với cộng đồng và có thời gian để triển khai các hoạt động của<br />
địa phương. Cần xây dựng bảng mô tả công việc cụ thể cho mỗi thành viên để từ đó<br />
thống nhất trong việc phân công trách nhiệm và nghĩa vụ của từng thành viên<br />
<br />
Thời gian của các thành viên dành cho du lịch cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng. Đã<br />
có trường hợp, trưởng ban du lịch cộng đồng là người nhiệt tình và tâm huyết nhưng do<br />
có nhiều công việc khác ở địa phương chi phối nên đã không thể đảm trách được các<br />
công việc của du lịch cộng đồng dẫn tới tình trạng hoặc là triển khai chậm các hoạt động,<br />
hoặc triển khai nhưng thiếu sự tham vấn đầy đủ với các thành viên và với cộng đồng địa<br />
phương dẫn đến những quyết định mang tính cá nhân nhiều hơn ý kiến chung của tập thể.<br />
<br />
Việc lập kế hoạch và quản lý việc thực hiện du lịch cộng đồng cần tránh sự áp đặt, nhất là<br />
sự áp đặt thường là “tự nhiên được công nhận” của các thành viên có vị trí cao hơn trong<br />
cộng đồng. Các thành viên cần phải có tiếng nói của mình trong việc đóng góp ý kiến xây<br />
dựng kế hoạch và quả lý việc thực hiện du lịch cộng đồng.<br />
Một cộng đồng mạnh mẽ và gắn kết có cơ hội lớn hơn để thành công. Mô hình CBT sẽ<br />
khó thành công khi có sự chia rẽ trong nội bộ của địa phương hoặc có sự khác biệt về<br />
quan điểm, cách điều hành của đội ngũ cán bộ hoặc của các cấp thừa hành. Trong một số<br />
trường hợp, có sự thiên vị trong việc giao việc của cán bộ quản lý du lịch cộng đồng cho<br />
các tổ chức năng có thể do vô ý hoặc chủ ý, cũng có thể do quan hệ họ hàng…dẫn đến sự<br />
thiếu thiện chí trong hợp tác xây dựng tua du lịch cộng đồng chung của địa phương từ<br />
phía các cá nhân khác.<br />
<br />
2.Việc đào tạo nâng cao năng lực cho các bên liên quan đến du lịch cộng đồng địa<br />
phương là không thể thiếu được<br />
<br />
Nâng cao năng lực cho Ban quản lý du lịch cộng đồng, các nhóm chức năng; các doanh<br />
nghiệp du lịch/hộ làm du lịch tại địa phương là rất cần thiết bởi vì du lịch cộng đồng hoàn<br />
toàn phụ thuộc vào người dân và những trải nghiệm của khách du lịch phụ thuộc vào chất<br />
lượng dịch vụ do người dân cung cấp – đây là những người cần được được đào tạo các kỹ<br />
năng và năng lực cần thiết để cung cấp các sản phẩm du lịch cộng đồng. Đánh giá và thấu<br />
hiểu tầm quan trọng về nguồn nhân lực chính là chìa khóa xác định xem liệu cộng đồng<br />
đó có khả năng duy trì và phát triển du lịch cộng đồng một cách bền vững hay không.<br />
<br />
Cần tiến hành phân tích các kỹ năng hiện có và khoảng thiếu hụt cần cải thiện cho mỗi<br />
thành viên liên quan đến du lịch cộng đồng để xác định rõ những mảng nào cần xây dựng<br />
năng lực. Xây dựng năng lực địa phương không chỉ dừng ở mức độ nâng cao kỹ năng và<br />
kiến thức mà còn nâng cao sự tự tin và động lực tham gia vào du lịch cộng đồng. Đây là<br />
yếu tố quan trọng nhằm xây dựng niềm đam mê, niềm tin rằng bản thân họ có thể triển<br />
khai kinh doanh du lịch cộng đồng.<br />
<br />
Việc triển khai đào tạo nên hết sức thực tiễn và nội dung đào tạo cần gắn ngay vào những<br />
việc sẽ phải làm trong du lịch cộng đồng tại địa phương. Phương pháp đào tạo nên sử<br />
dụng phương pháp có sự tham gia và lấy người học làm trung tâm, tăng cường các bài tập<br />
tình huống và xây dựng các nhóm thảo luận chuyên sâu. Giáo viên đào tạo cần là những<br />
người đã có kinh nghiệm thực tế và nên mời các công ty du lịch tham gia vào một số hợp<br />
phần đào tạo để cung cấp thêm các kinh nghiệm điều hành du lịch.<br />
<br />
Đào tạo ngoại ngữ cho hướng dẫn viên địa phương cần yêu cầu có thời gian, nên cần<br />
được tiến hành càng sớm càng tốt. Giáo trình đào tạo ngoại ngữ chuyên ngành nên được<br />
áp dụng ngay với các chủ đề gắn với thực tế địa phương để hướng dẫn viên có dược cơ<br />
hội thực hành ngay trong những lần hướng dẫn khách.<br />
<br />
Trong bối cảnh cộng đồng, nhân viên thường di chuyển khi có cơ hội hoăc nguy cơ nảy<br />
sinh (ví dụ như những người có tay nghề cao có thể tìm kiếm các cơ hội khác trong ngành<br />
du lịch có mức độ lợi nhuận cao hơn lợi nhuận từ du lịch cộng đồng). Vì vậy, cần xây<br />
dựng môi trường làm việc hấp dẫn và điều kiện làm việc tốt để có thể giữ chân những<br />
nhân viên hiệu quả và trung thành. Các thành viên nên được định kỳ luân chuyển các vị<br />
trí công tác nhằm tăng cường sự đa dạng kỹ năng của họ cũng như duy trì sự tham gia của<br />
họ vào du lịch cộng đồng một cách thú vị. Chiến lược này cũng đảm bảo rằng không có<br />
một nhân viên nào là “không thể thay thế” nếu như họ đột ngột rời khỏi vị trí được giao.<br />
<br />
3. Xây dựng mối quan hệ đối tác chiến lược với các công ty du lịch để phát triển du<br />
lịch cộng đồng ở địa phương<br />
<br />
Ban Quản lý du lịch cộng đồng cần xây dựng mối quan hệ đối tác chiến lược với một số<br />
công ty du lịch, ưu tiên các công ty chuyên khai thác các tuyến trên địa bàn hoặc đi qua<br />
địa bàn mình. Thường không có công ty du lịch nào chỉ tập trung vào du lịch cộng đồng<br />
nên việc tìm đối tác như vậy sẽ không khả thi.<br />
<br />
Mối quan hệ đối tác chiến lược với các công ty du lịch có thể là sự “bao thầu” toàn bộ<br />
điểm du lịch cộng đồng trên cơ sở cùng phối hợp đầu tư hoặc cũng có thể là các thỏa<br />
thuận khác như cung cấp vốn, kỹ năng kinh doanh và tiếp thị, hoặc hưởng tỷ lệ hoa hồng<br />
khi đưa khách đến địa phương…để đảm bảo số lượng khách đến được với địa phương là<br />
nhiều nhất. Có thể nói sự tham gia của các công ty du lịch là đặc biệt hữu ích trong giai<br />
đoạn đầu của mọi dự án du lịch cộng đồng, tuy nhiên cũng cần phải làm rõ mối quan hệ<br />
hợp tác giữa cộng đồng và các doanh nghiệp tư nhân để đảm bảo cả hai bên đều thống<br />
nhất về các cơ chế giá cả, cách thức hoạt động, phân chia lợi nhuận.<br />
<br />
Công ty du lịch cũng có thể được hình thành ngay tại địa phương do một cá nhân hoặc<br />
một nhóm người thành lập. Không nên coi đây là một “đối thủ cạnh tranh” với Ban quản<br />
lý du lịch cộng đồng mà nên nhìn nhận đây là một đối tác “thân cận” để hỗ trợ Ban quản<br />
lý du lịch cộng đồng để phát triển du lịch cộng đồng. Các nguyên tắc phối hợp với doanh<br />
nghiệp trên địa bàn địa phương này cần được xác lập để đem lại lợi ích lâu dài cho cả đôi<br />
bên.<br />
<br />
4. Phát triển các sản phẩm và dịch vụ độc đáo đề cao giá trị văn hóa truyền thống<br />
của địa phương nhưng thích ứng với điều kiện của khách du lịch<br />
<br />
Cần đề cao triết lý của mô hình sản xuất “mỗi làng một sản phẩm – One Village One<br />
Product” trong đó đề cao sự khác biệt và chất lượng cho các nhóm sản phẩm và dịch vụ.<br />
Triết lý của mỗi làng một sản phẩm ở đây chính là “hành động địa phương, suy nghĩ toàn<br />
cầu – Act locally, Think Globally” thông qua sự tận dụng tối đa các nguồn lực (kiến thức,<br />
kỹ năng, truyền thống, nguyên vật liệu…) của địa phương để tạo nên các sản phẩm độc<br />
đáo, các sản phẩm có sự khác biệt được khách hàng đại chúng chấp nhận - Ví dụ, các sản<br />
phẩm gốm Phù Lãng được thiết kế lại nhỏ gọn hơn phù hợp cho sự vận chuyển của<br />
khách du lịch song vẫn giữ nguyên được giá trị truyền thống, giữ được chất “men da<br />
lươn”, giữ được “hồn” của của gốm Phù Lãng. Tương Đình Tổ được kiểm tra chất lượng<br />
một cách khoa học và đi đến một sản phẩm tương không chỉ ngon trong “lời nói” mà còn<br />
an toàn tuyệt đối về mặt chất lượng và cũng đã được đăng ký chất lượng và bảo hộ<br />
thương hiệu trong tua du lịch cộng đồng…. Dịch vụ trình diễn cũng cần điều chỉnh để có<br />
chương trình phù hợp nhất với các đối tượng du khách cụ thể. Bên cạnh đó triết lý của<br />
mỗi làng một sản phẩm còn được thể hiện trong việc đầu tư vào cải thiện hệ thống các<br />
bao bì đóng gói cho sản phẩm, đầu tư vào không gian sắp đặt để tôn lên giá trị của sản<br />
phẩm…<br />
Triết lý phát triển các sản phẩm và dịch vụ độc đáo đề cao giá trị văn hóa truyền thống<br />
của địa phương còn được thể hiện ở việc đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực (human<br />
resource management),phát triển đội ngũ những người sản xuất sáng tạo trong việc phát<br />
triển các sản phẩm và dịch vụ phục vụ cho du lịch một cách chủ động (Self-reliance).<br />
<br />
5. Đảm bảo tối đa sự công bằng về phân chia lợi nhuận giữa các thành viên cộng<br />
đồng.<br />
<br />
Có 3 mô hình phát triển du lịch cộng đồng tại một địa phương, mô hình thứ nhất là cả<br />
cộng đồng cùng tham gia vào du lịch cộng đồng; mô hình thứ hai chỉ gồm một bộ phận<br />
cộng đồng hoặc hộ gia đình tham gia và mô hình thứ ba là mô hình liên doanh giữa cộng<br />
đồng hoặc một số thành viên cộng đồng và đối tác kinh doanh. Có thể thấy, khi người dân<br />
tham gia vào hoạt động kinh doanh du lịch như trên, việc nảy sinh mẫu thuẫn trong quá<br />
trình phân chia lợi nhuận là khó tránh khỏi, ví dụ như một hộ gia đình được lựa chọn là<br />
điểm bán hàng gốm hoặc điểm bán hàng tương cho các hộ sản xuất của địa phương do có<br />
điều kiện cơ sở hạ tầng tốt hơn, có vị trí thuận tiện hơn các hộ khác. Các hộ sản xuất đều<br />
đưa sản phẩm của mình tập trung tại đây để người chủ hộ này bán cho khách. Tuy nhiên,<br />
nếu người bán hàng này chỉ ưu tiên bán những mặt hàng do bản thân mình sản xuất ra để<br />
thu về lợi nhuận cá nhân, nếu không có các quy định rõ rang về trách nhiệm bán hàng cho<br />
cộng đồng thì rất dễ xảy ra các mâu thuẫn dẫn đến sự bất hòa trong cộng đồng làm ảnh<br />
hưởng đến chất lượng của tua du lịch.<br />
<br />
Các phương pháp phân chia lợi nhuận cho các thành viên cá nhân trong cộng đồng cần<br />
chú ý cẩn thận. Để đạt được điều này, cần thành lập một ban quản lý du lịch cộng đồng<br />
như một cơ quan đại diện. Lãnh đạo, chính quyền địa phương, cũng như các tổ chức cộng<br />
đồng (ví dụ như hội phụ nữ và hội thanh niên, nhóm thủ công mỹ nghệ) phải có đại diện<br />
trong ban quản lý này. Ban quản lý phải quản lý tài chính thu nhập từ du lịch cộng đồng<br />
và các vấn đề quản lý khác như đại diện cho cộng đồng trong các cuộc họp và thảo luận<br />
với các bên liên quan, giám sát phát triển du lịch để đảm bảo rằng nó đáp ứng các mục<br />
tiêu chính sách trong chương trình hoạt động…<br />
<br />
Một hệ thống lưu giữ hồ sơ tài chính tốt sẽ cung cấp thông tin quan trọng để quản lý tài<br />
chính hiệu quả. Đồng thời cũng giúp đỡ để tạo ra sự minh bạch giữa các thành viên cộng<br />
đồng và, do đó, tránh được sự mất lòng tin khi xảy ra những vấn đề liên quan đến doanh<br />
thu du lịch cộng đồng.<br />
<br />
Một trong những mục tiêu chính của du lịch cộng đồng là cùng nhau tạo thu nhập và phân<br />
chia công bằng. Thu nhập chung có thể được sử dụng cho đầu tư sản xuất trong cộng<br />
đồng (ví dụ như giếng nước, năng lượng mặt trời, cung cấp nước, y tế hoặc các chương<br />
trình giáo dục) hoặc cho các hộ gia đình nghèo nhất của làng.<br />
<br />
6. Không ngừng tăng cường công tác xúc tiến thương mại<br />
<br />
Bên cạnh việc xây dựng mối quan hệ đối tác chiến lược với các công ty du lịch và tạo<br />
điều kiện để các thành phần kinh tế tại địa phương phát triển du lịch, ban quản lý du lịch<br />
cộng đồng xã cần chủ động và không ngừng tăng cường công tác quảng bá và xúc tiến<br />
thương mại cho tua du lịch làng nghề tại địa phương mình đối với các nhóm khách hàng<br />
mục tiêu khác nhau, ví dụ như các trường học, các tổ chức đoàn thể xã hội như thanh<br />
niên, phụ nữ… ở các địa phương khác<br />
<br />
7. Gắn kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng của địa phương vào chính sách phát<br />
triển du lịch chung của tỉnh.<br />
<br />
Kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương cần được rà soát hàng năm căn cứ<br />
vào chính sách phát triển du lịch chung của tỉnh nhằm tận dụng tối đa các cơ hội phát<br />
triển du lịch địa phương do các chính sách hỗ trợ này đem lại. Nhiều lĩnh vực đầu tư cho<br />
du lịch cộng đồng có thể vượt quá khả năng của cộng đồng, ví dụ đầu tư phát triển hạ<br />
tầng để tạo thêm những tua du lịch mới trong cộng đồng dân cư như trường hợp đầu tư<br />
vào xây dựng bến đỗ tàu để tạo tuyến du lịch đường sông ở làng gốm sứ Phù Lãng… Ban<br />
quản lý du lịch cộng đỗng xã cũng cần chủ động đề xuất các kế hoạch phát triển du lịch ở<br />
địa phương này đến các cơ quan chức năng để tìm kiếm sự hỗ trợ đầu tư, tuy nhiên cần<br />
hết sức lưu ý trong việc giữ gìn các giá trị truyền thống, các giá trị cốt lõi để phân biệt tua<br />
du lịch cộng đồng ở đại phương mình so với các địa phương khác.<br />
<br />
Trên đây là 7 yếu tố quyết định để thực hiện thành công các mô hình du lịch cộng đồng<br />
nói chung mà chúng tôi đúc rút trong quá trình thực hiện du lịch cộng đồng tại Bắc Ninh.<br />
Các yếu tố này có thể có những sự khác biệt đối với các mô hình du lịch ở các địa<br />
phương khác ở một mức độ nhất định song đây chắc chắn là những yếu tố cần được xem<br />
xét khi phát triển các tua du lịch cộng đồng ở bất kỳ địa phương nào./.<br />