Cách xử lý bảo quản đối với tài liệu đóng thành tệp có giá trị

Chia sẻ: Mơ Mộng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

104
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sherelyn Ogden - Trưởng Bộ phận Bảo quản, Hiệp hội Lịch sử Minnesota Có rất nhiều cách bảo quản đối với loại tài liệu đóng thành tệp, một số cách đó được mô tả ngắn gọn dưới đây. Sách có giá trị cần phải được kiểm tra từng cuốn và cách xử lý phù hợp nhất cần phải được lựa chọn dựa trên công dụng, điều kiện và bản chất về mặt giá trị của cuốn sách. Mặc dù một số cách xử lý xem ra dễ dàng, nhưng thực chất lại không dễ mà còn yêu cầu sự đánh...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cách xử lý bảo quản đối với tài liệu đóng thành tệp có giá trị

Cách xử lý bảo quản đối với tài liệu đóng thành tệp có giá trị Sherelyn Ogden - Trưởng Bộ phận Bảo quản, Hiệp hội Lịch sử Minnesota Có rất nhiều cách bảo quản đối với loại tài liệu đóng thành tệp, một số cách đó được mô tả ngắn gọn dưới đây. Sách có giá trị cần phải được kiểm tra từng cuốn và cách xử lý phù hợp nhất cần phải được lựa chọn dựa trên công dụng, điều kiện và bản chất về mặt giá trị của cuốn sách. Mặc dù một số cách xử lý xem ra dễ dàng, nhưng thực chất lại không dễ mà còn yêu cầu sự đánh giá và chuyên môn kỹ thuật của người làm bảo quản nhằm tránh làm hại cho sách. Một nhà bảo quản có thể giới thiệu một trong những cách sau đây. Lau bề mặt các trang giấy Bụi bẩn bên ngoài và những trang sách bị mòn xát, muội khói làm cho biến dạng đều có thể được lau chùi bằng một bàn chải mềm hoặc thuốc tẩy dạng bột hay dạng khối mềm. Các lớp bẩn như vết côn trùng, nấm mốc có thể được tẩy bằng hóa chất có dùng dụng cụ sắc như dao trộn, trong trường hợp nấm mốc, dùng máy hút để hút mốc. Tháo gỡ sửa chữa cũ và băng dính trên những trang sách Cần phải tháo gỡ những sửa chữa trước đây được tiến hành bằng chất liệu mà bây giờ mới được biết là có hại như chất keo dính cao su và hầu hết các loại băng dính. Sửa chữa có sử dụng chất keo dính là nước được tháo gỡ trong
chậu nước, bằng độ ẩm hoặc hơi nước. Rất nhiều chất keo dính tổng hợp và băng dính miết yêu cầu phải sử dụng chất dung môi hữu cơ để tháo gỡ. Rửa trang giấy Việc nhúng giấy vào nước giúp loại bỏ được bụi bẩn bám hờ. Đồng thời nó cũng giúp giảm được chất axit, chất này là một trong những nguyên nhân chính làm cho giấy xuống cấp. Trước khi rửa trang giấy, cần phải kiểm tra mực và màu xem có tan trong nước không và để đảm bảo rằng tài liệu ổn định, không bạc màu hoặc nhòe trong quá trình rửa. Đôi khi có thể bổ sung thêm một lượng kiềm có kiểm soát cẩn thận vào nước để trợ giúp trong quá trình lau chùi. Giảm độ axit của các trang sách Giảm độ axit hoặc kiềm hóa giấy axit là cách bảo quản thông thường được chấp nhận, công việc này được thực hiện trong nước hoặc khô. Mục đích của cách xử lý này là trung tính hóa axit và đưa vào giấy một thành phần mà sẽ tránh được sự hình thành axit trong tương lai. Tuy vậy trong một số trường hợp, người ta vẫn đặt câu hỏi về tính hiệu quả của việc giảm axit, ví dụ như việc xử lý giấy bột gỗ xuống cấp mà vẫn được cho là có hiệu quả. Tuy nhiên một số tài liệu có thể được sửa đổi bằng việc làm giảm axit nhưng lại không nên xử lý như vậy. Ví dụ một số mầu có thể thay đổi ngay lập tức hoặc dần dần trong môi trường kiềm. Vì lý do này mà những trang có mầu thường không được làm giảm axit. Đồng thời một số loại giấy không cần giảm độ axit vì chất liệu vải mà chúng được làm rất tốt ví dụ như giấy làm bằng vải lanh hoặcvải bông, vải vụn hoặc vì chúng được lưu giữ tốt, trong điều kiện
thuận lợi. Sau khi rửa, thực hiện giảm axit trong nước là cách xử lý triệt để hơn là làm giảm axit bằng cách khô. Tuy nhiên xử lý trong nước yêu cầu tập tài liệu phải được tháo dời. Nếu tài liệu đó không nên tháo dời hoặc mực hòa tan trong nước, thì việc làm giảm axit khô là cách thay thế được chấp nhận. Sửa chữa, vá và bảo vệ các trang sách Miếng rách trên giấy được sắp thẳng hàng và sửa chữa bằng những dải giấy Nhật và hồ bột hoặc những chất keo dính khác có chất lượng bảo quản. Lỗ thủng hoặc những chỗ bị mất có thể được dát bột giấy Nhật (leaf-casting). Một cách lựa chọn khác là dán một lớp giấy tương tự với giấy bản gốc về trọng lượng, cấu tạo và mầu sắc. Công việc này rất tốn thời gian và chỉ áp dụng cho những sách rất có giá trị. Gáy (hình 1) mà qua đó các trang giấy được khâu lại với nhau khi một cuốn sách được đóng thường cần phải gia cố trước khi đóng lại. Cách làm này vẫn được gọi là bảo vệ, trong cách làm này, các dải giấy mềm và mỏng được đính vào gáy bằng hồ bột.
Hình 1 Khâu các trang sách Công việc này là xiết chặt các trang giấy của một cuốn sách bằng chỉ. Có một số kỹ thuật được dùng trong việc đóng sách bảo quản. Kỹ thuật khâu thường được hoàn thành bằng việc khâu một số trang lại với nhau, trang này nằm trong trang kia để tạo thành từng tập. Các tập này được khâu lại với nhau bằng chỉ (hình 2). Thường thì các tập được khâu vào vật đỡ như dải băng hoặc dây sợi. Lanh tự nhiên là loại chỉ thường được các nhà bảo quản lựa chọn. Nếu như có thể nên giữ lại đường chỉ khâu ban đầu, gia cố nó bằng cách sử dụng chỉ lanh mới và vật đỡ cho việc khâu.
Hình 2 Sửa gáy giấy, vải hoặc da của tệp đã đóng Cách làm này thích hợp với sách có bìa và/hoặc gáy bị bong một phần hoặc toàn bộ (hình 3). Bìa gốc được gắn vào các trang đã khâu sử dụng da, vải hoặc giấy đã được nhuộm để phù hợp với chất liệu bìa ban đầu. Chất liệu mới được gắn kết hợp với chất liệu ban đầu và những miếng rách của gáy bao gồm cả đường chỉ khâu gốc được dính vào bề mặt của chất liệu bìa gáy mới. Hình 3
Đóng lại sử dụng kết cấu buộc Nếu vải đóng sách hiện tại quá nát, không thể duy trì được thì cuốn sách đó có thể được đóng lại bằng chất liệu mới có chất lượng bảo quản. Kết cấu buộc (hình 4) thường được các nhà bảo quản lựa chọn cho những cuốn sách phải được đóng bằng da. Khi được cấu tạo đúng cách, cơ cấu này rất chắc chắn và dễ uốn cong, có thể đỡ được cuốn sách trong trạng thái mở rộng và thuận tiện cho việc đọc. Thuật ngữ buộc ở đây đề cập đến cách mà tấm bìa gắn vào các tệp của sách: chúng được buộc vào các tệp bằng vật đỡ mà các tệp được khâu vào đó. Mặc dầu kết cấu này có thể được sử dụng đối với sách thuộc mọi kích cỡ, song nó vẫn thường được lựa chọn cho loại sách to và nặng vì khả năng nâng đỡ về mặt kết cấu của nó. Đây là một kết cấu bền, nếu được làm bằng chất liệu tốt thì sẽ tồn tại trong thời gian dài.
Hình 4 Đóng lại sử dụng kết cấu bìa tách Một cách thay thế cho kết cấu buộc bìa da là kết cấu bìa tách(hình 5). Thuật ngữ bìa tách đề cập đến cách tấm bìa gắn vào các tệp : cuống giấy, cuống giấy này được khâu vào các tệp, tách ra ở mỗi một đầu bìa và được gắn cố định. Kết cấu này được lựa chọn cho sách từ cỡ trung bình đến cỡ to vì nó cung cấp đủ độ bền dai . Kết cấu này có thể được đóng bằng da hoặc bằng vải. Khi sử dụng vải, đó là cách thay thế tốt cho kết cấu buộc da đối với sách từ cỡ trung bình đến cỡ to bởi vì nó đủ độ bền dai và cấu tạo ít tốn kém hơn do tiết kiệm được thời gian và chất liệu. Hình 5
Đóng lại sử dụng kết cấu hộp Đối với sách có trọng lượng nhẹ, kết cấu hộp (hình 6) là phù hợp. Trong cách đóng này, hộp (bìa) được cấu tạo riêng biệt, tách ra khỏi tệp và được gắn vào tệp bằng cách đính vào trang lót trực tiếp hoặc dùng bản lề. Kết cấu này không bền như kết cấu buộc hoặc kết cấu bìa tách và nên dùng giới hạn đối với những sách có trọng lượng nhẹ hoặc trung bình. Thường thì hộp được bọc vải mặc dù nó có thể được bọc giấy hoặc da. Làm kết cấu này tốn ít thời gian hơn so với kết cấu buộc hoặc tách bìa và như vậy chi phí ít hơn. Hình 6 Đóng bao bằng phim pôliette và vải đóng bìa sử dụng kết cấu sau khi đóng
Khi tất cả các trang trong một cuốn sách mỏng hoặc dễ rách, cần phải có một sự gia cố triệt để, việc đóng bao bằng phim pôliette sử dụng kết cấu sau khi đóng có thể là thích hợp (hình 7). Phim pôliette là nhựa trong, không bám bẩn, là vật đỡ tốt cho giấy dễ rách. Mỗi một tờ giấy của cuốn sách được kẹp giữa hai lớp phim pôliette và phim được gắn chặt dọc theo bốn cạnh. Hàn sóng siêu âm là phương pháp thích hợp để gắn phim. Nếu các trang giấy vẫn ở dạng khổ đôi thì những trang giấy đúp này thường sẽ cần phải cắt dọc theo nếp gấp để thuận lợi cho việc đóng bao. Tuy nhiên, giấy cần phải đóng bao thường là giấy dễ rách do vậy các nếp gấp nếu có thường là đã bị gẫy. Phim pôliette có tĩnh điện. Vì lý do này mà không nên đóng bao đối với những trang có phụ trợ lỏng, dễ vỡ vì tĩnh điện có thể làm rời phụ trợ. Những trang đã được đóng bao có thể được đóng lại với nhau theo một cách mà được gọi là sau đóng. Bìa được gắn vào những trang đã đóng bao bằng vòng xoay, vòng xoay này xuyên qua bìa và phim pôliette để tạo ra kiểu đóng như album. Mặc dù bìa có thể được bao bọc bằng bất kỳ chất liệu gì, song chúng vẫn thường được phủ vải.
Hình 7 Tư liệu xử lý Chuẩn bị tư liệu ảnh hoặc tư liệu viết là một yêu cầu của xử lý bảo quản có trách nhiệm đối với tài liệu có giá trị. Mục đích của tư liệu là ghi chép lại diện mạo, tình trạng của một cuốn sách trước khi xử lý, mô tả xử lý đã được làm và nêu rõ chất liệu được xử dụng trong xử lý. Đồng thời mục đích cũng là để nhận diện ra cuốn sách đã được xử lý và cung cấp những thông tin bổ ích cho các nhà bảo quản mà trong tương lai họ có thể lại là những người xử lý sâu hơn cuốn sách đó, đặc biệt là khi kỹ thuật cải tiến và chất liệu ngày càng nhiều như hiện nay. Tư liệu bao gồm một bản mô tả bằng lời về tình trạng trước khi xử lý, một bản liệt kê các bước tiến hành và những chất liệu cụ thể được xử dụng trong khi xử lý và nói rõ xử lý đó được tiến hành ở đâu,
khi nào. Tư liệu viết được bổ sung bằng hình ảnh chụp trước, sau khi và một lúc nào đó trong quá trình xử lý. Tư liệu nên được lưu giữ vĩnh viễn. Sắp xếp các trang sách Sắp xếp đúng thứ tự là một phần quan trọng của tư liệu. Trong việc xử lý bảo quản, việc làm này bao gồm kiểm tra cẩn thận từng trang của cuốn sách để sắp đúng số và trật tự của các trang, đĩa và bản đồ...; kiểm tra trang thiếu và chú ý những chỗ rách, bẩn hoặc hỏng, bất bình thường. Xử lý tối thiểu (ổn định hóa cơ bản) Công việc này bao gồm khối lượng xử lý tối thiểu được yêu cầu để làm chậm việc hư hỏng của một cuốn sách. Công việc này không bao gồm xử lý bên ngoài hay sửa chữa về mặt kết cấu. Ví dụ một cuốn sách có bìa bị long và trang rách chỉ có thể được chụp vi phim, làm giảm axit bằng cách khô và đóng hộp. Cấp độ xử lý này thường được lựa chọn đối với sách mà giá trị của nó hạn chế hoặc sách ít được dùng. Xử lý mở rộng Công việc này bao gồm xử lý toàn bộ cả trang và đóng. Xử lý cả kết cấu và bên ngoài. Cách làm này thường liên quan đến việc tách rời một cuốn sách, lau chùi bên ngoài, giảm axit bằng cách ướt, vá và gia cố các trang giấy, khâu lại, sửa chữa bìa gốc và dán chúng vào trang nội dung. Nếu bìa gốc quá nát không thể tái sử dụng được thì cuốn sách đó phải được đóng lại theo một trong những cách đóng (kết cấu hộp, bìa tách hoặc buộc) và ghi nhan đề. Cấp độ xử lý này thường dành cho sách có giá trị cao.
Đóng hộp Trong bảo quản sách đóng hộp là một công việc quan trọng. Hộp hỗ trợ về mặt cấu trúc cho một cuốn sách và bảo vệ cho nó khỏi bụi, bẩn, ánh sáng và hư hại về mặt hóa chất. Sách có bìa đóng có giá trị về mặt lịch sử và mỹ thuật cần phải được duy trì tối đa trong tình trạng hiện tại của nó, nên được đóng hộp. Sách hỏng, ít khi được dùng, không đảm bảo xử lý hoặc sửa chữa cũng nên được đóng hộp. Hộp nên được làm bằng chất liệu bền, có chất lượng bảo quản và phải là hộp đặt để vừa chính xác với kích thước của cuốn sách. Hộp có gáy thõng (drop-spine) (hình 8) và hộp tương quan (phase-box) Hình 9) đều được dùng. Hộp drop-spine được ưa chuộng vì nó hỗ trợ được tốt hơn và giữ sách được sạch hơn. Tuy nhiên loại hộp này đắt hơn. Cả hai loại hộp đều có thể kiếm được từ những nhà cung cấp thương mại.
Hình 8 Hình 9 Sao chụp Chụp vi phim và các loại sao chụp khác là một hình thức thay thế hiệu quả để bảo quản thông tin khi mà xử lý mở rộng bản gốc không được thực hiện. Sao chụp có lợi khi được kết hợp với xử lý, bằng việc loại bỏ sự cần thiết xử lý bằng tay những tài liệu rách, sao chụp là một hình thức xử lý tối thiểu vừa đủ đối với rất nhiều sách mà nếu không có nó thì sẽ cần phải xử lý mở rộng. Sao chụp cũng cho phép bảo quản được tốt hơn tài liệu không ở trong kho và tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu được tiếp cận với thông tin quí hiếm, chỉ có một bản.