Cẩm nang Giới thiệu về phòng ngừa thảm họa cho học sinh tiểu học

Chia sẻ: Caphesuadathemduong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cẩm nang Giới thiệu về phòng ngừa thảm họa cho học sinh tiểu học này giúp học sinh và gia đình các em biết được những hành động thiết thực cần tiến hành trước, trong và sau thảm họa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cẩm nang Giới thiệu về phòng ngừa thảm họa cho học sinh tiểu học

Lêi nãi ®Çu B¸c Hå ®· tõng nãi mét quyÓn s¸ch quý lµ mét ngêi b¹n tèt. §©y thùc sù lµ mét quyÓn s¸ch nh vËy ! Môc lôc Hµng n¨m, níc ta thêng bÞ rÊt nhiÒu lo¹i th¶m häa ®e däa. Cuéc sèng cña c¸c gia ®×nh bÞ ¶nh hëng nghiªm träng: ®e däa ®Õn tÝnh m¹ng, Trang tµi s¶n vµ c¸c nguån thu nhËp. Khi t«i viÕt nh÷ng dßng nµy th× níc lò Lêi nãi ®Çu ®ang d©ng cao t¹i ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ chóng ta v« cïng ®au buån khi biÕt r»ng h¬n 200 trÎ em ®· bÞ thiÖt m¹ng. Lêi c¶m ¬n NhiÖm vô cña chóng ta, cña Héi Ch÷ ThËp §á ViÖt Nam, lµ gióp ®ì c¸c céng ®ång trong c«ng t¸c phßng ngõa vµ øng phã th¶m häa. T¹i mçi tØnh, huyÖn, chóng ta ®Òu cã ®éi ngò c¸n bé tham gia gióp ®ì d©n trong thêi Bµi 1 HiÓm häa vµ Th¶m häa 9 gian th¶m häa. NhiÖm vô cña c¸c c¸n bé nµy lµ phßng ngõa cho chÝnh hä vµ cho ngêi kh¸c tríc nh÷ng th¶m häa nh lò lôt, b·o, s¹t lë ®Êt vµ Bµi 2 Lò, lôt 11 nhiÒu lo¹i th¶m häa kh¸c. Mét phÇn quan träng trong c«ng t¸c cña Héi Ch÷ ThËp §á lµ gi¸o dôc cho trÎ em hiÓu ®îc r»ng chóng ta cã thÓ phßng Bµi 3 ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ B·o 21 ngõa vµ øng phã kÞp thêi víi nh÷ng th¶m häa cã thÓ x¶y ra. T«i tin r»ng ®©y lµ mét quyÓn s¸ch quý ®Ó gióp cho c¸c em b¶o vÖ tÝnh Bµi 4 S¹t lë ®Êt 27 m¹ng vµ cuéc sèng cña m×nh. QuyÓn s¸ch nµy nh»m gióp häc sinh vµ gia ®×nh c¸c em biÕt ®îc nh÷ng hµnh ®éng thiÕt thùc cÇn tiÕn hµnh tríc, Bµi 5 H¹n h¸n 30 trong vµ sau th¶m häa. Th¶m häa cã thÓ g©y ¶nh hëng nhiÒu mÆt ®Õn cuéc sèng con ngêi nhng chóng ta cã thÓ gi¶m nhÑ møc ®é thiÖt h¹i cña Bµi 6 C¸c HiÓm häa kh¸c 33 chóng nhê nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n vÒ th¶m häa vµ thùc hiÖn tèt c¸c ho¹t ®éng phßng ngõa vµ øng phã th¶m häa. Bµi 7 Con ngêi vµ t¸c ®éng cña hä ®èi víi C¸c thÇy c« gi¸o th©n mÕn! H·y gióp c¸c em häc sinh hiÓu ®îc néi dung HiÓm häa vµ Th¶m häa 40 cuèn s¸ch. H·y híng dÉn cho c¸c em nh÷ng hµnh ®éng thiÕt thùc nµy mét c¸ch râ rµng. H·y lµm cho cuèn s¸ch trë thµnh ngêi b¹n cña c¸c em. Bµi 8 ThiÕu niªn Ch÷ ThËp §á víi c«ng t¸c C¸c em häc sinh yªu quý! C¸c em h·y sö dông cuèn s¸ch nµy, chia sÎ Phßng ngõa Th¶m häa 43 nh÷ng kiÕn thøc c¸c em nhËn ®îc tõ cuèn s¸ch víi c¸c b¹n, víi gia ®×nh vµ víi nh÷ng ngêi kh¸c. Nhê vËy chóng ta sÏ cã thÓ cã mét cuéc sèng an toµn h¬n. Gi¸o s NguyÔn Träng Nh©n Chñ tÞch Héi Ch÷ ThËp §á ViÖt Nam Hµ Néi - Th¸ng 9/ 2000 3
Lêi c¶m ¬n Chóng t«i v« cïng biÕt ¬n «ng NguyÔn Ngäc §«ng - gi¸m ®èc dù ¸n, TiÕn sÜ Mashall Silver, «ng NguyÔn TÊt Hoµn, «ng TrÇn H÷u Phóc vµ c¸c c¸n bé cña §¬n vÞ Qu¶n Lý Thiªn tai, thuéc dù ¸n UNDP VIE/97/002, còng nh «ng §inh V¨n Loan, (nguyªn Gi¸m ®èc Trung t©m Dù b¸o KhÝ Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liÖu Giíi thiÖu vÒ phßng ngõa th¶m häa tîng Thuû v¨n), nh÷ng ngêi ®· cïng víi c¸c biªn tËp viªn cña tµi liÖu cho häc sinh tiÓu häc, chóng t«i ®· nhËn ®îc nh÷ng ®ãng gãp quý b¸u nµy biªn so¹n b¶n in ®Çu tiªn Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o Phßng chèng Thiªn cña rÊt nhiÒu ngêi. tai cho häc sinh ë ViÖt nam còng nh ®a ra nh÷ng nhËn xÐt cã gi¸ trÞ cho b¶n in lÇn nµy. N¨m 1997, V¨n phßng Nh©n ®¹o cña Céng ®ång Ch©u ¢u (DIPECHO), trong ch¬ng tr×nh phßng ngõa th¶m häa cña m×nh, ®· phª B¸c sÜ Hµ Th¸i B×nh, «ng T« Ngäc Chµnh, ¤ng §µo Duy ChÊp, ¤ng duyÖt mét kho¶n tiÒn tµi trî cho §¬n vÞ Qu¶n lý Thiªn tai (DMU) cña UNDP §oµn Minh Cêng, B¸c sÜ TrÇn V¨n §iÒm, ¤ng Vâ Minh Dòng, B¸c sÜ vµ Ban ChØ ®¹o Phßng chèng Lôt B·o Trung ¬ng (BC§PCLBT¦) ®Ó thùc NguyÔn ThÞ Thu Hµ, Bµ Vò Minh H¶i, ¤ng Peter Michelson, Bµ Smaro hiÖn mét ch¬ng tr×nh thö nghiÖm nh»m giíi thiÖu nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n Skoulikidis, ¤ng Vò Xu©n Têng vµ TiÕn sÜ Ian Wilderspin ®· giµnh nhiÒu vÒ phßng ngõa th¶m häa cho häc sinh tiÓu häc. §¬n vÞ ®èi t¸c thùc hiÖn thêi gian ®Ó biªn tËp l¹i tµi liÖu nµy. ch¬ng tr×nh lµ Héi Ch÷ ThËp §á ViÖt Nam (víi sù hç trî cña HiÖp héi Ch÷ C« NguyÔn Thu LÖ H»ng vµ C« Lª ThÞ Ngäc Trang, ViÖn C«ng NghÖ ThËp §á vµ Tr¨ng Lìi LiÒm §á Quèc tÕ). Ch©u ¸, Trung T©m t¹i ViÖt Nam, ®· cã nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp vÒ néi dung tµi liÖu. C¸c thµnh viªn cña BC§PCLBT¦, UNDP/DMU, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, Héi CT§VN vµ HiÖp héi CT§ & TLL§QT ®· cïng nhau biªn so¹n b¶n Chóng t«i v« cïng biÕt ¬n sù hç trî vµ nh÷ng ý kiÕn gãp ý cña ¤ng Mai in ®Çu tiªn Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o Phßng chèng Thiªn tai cho häc sinh ë Huy Bæng, ¤ng Vò TiÕn Lîi, Vô Gi¸o Dôc ThÓ ChÊt, Bé Gi¸o Dôc vµ §µo ViÖt nam cho c¸c em häc sinh líp 4 vµ líp 5. Trong n¨m 1999, cuèn s¸ch T¹o. nµy ®· ®îc in Ên vµ sau ®ã ®îc thö nghiÖm t¹i ba tØnh Thanh Ho¸, ¤ng John Geoghegan, Trëng ®oµn §¹i diÖn HiÖp Héi t¹i ViÖt Nam ®· Qu¶ng TrÞ vµ Long An. khuyÕn khÝch vµ gióp ®ì trong suèt qu¸ tr×nh biªn so¹n cuån s¸ch. ViÖc ®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh ®· ®îc UNDP/DMU, BC§PCLBT¦ còng ¤ng Hoµng §¨ng §Þnh cïng c¸c nh©n viªn thuéc C«ng ty Hoµng Anh 1 nh Héi Ch÷ ThËp §á tiÕn hµnh t¹i c¸c trêng tham gia vµo ch¬ng tr×nh ®· thiÕt kÕ vµ vÏ tranh minh häa cho cuèn s¸ch. ë c¸c tØnh Long An vµ Thanh Ho¸. Cuèn s¸ch nµy ®îc ®Ò tÆng cho c¸c gi¸o viªn vµ häc sinh líp bèn vµ líp n¨m, trêng tiÓu häc Quang Léc, HuyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸; Sau ®ã, Héi Ch÷ ThËp ®á ®· xem xÐt l¹i vµ chØnh lý toµn bé cuèn s¸ch, trêng tiÓu häc Long H÷u §«ng 1 vµ 2, huyÖn CÇn §íc vµ trêng tiÓu nh»m ®a thªm c¸c ch¬ng míi, tranh minh häa míi vµ ®Çy ®ñ h¬n víi häc Tuyªn B×nh, huyÖn VÜnh Hng, tØnh Long An, nh÷ng ngêi ®· cho hy väng néi dung dÔ hiÓu h¬n. Mét tËp tranh lËt còng ®îc biªn so¹n ®i chóng t«i nh÷ng ý kiÕn quÝ gi¸ nhÊt. kÌm theo s¸ch. TËp tranh nµy bao gåm nh÷ng tranh minh häa quan träng Chóng t«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n ®Æc biÖt tíi tæ chøc Freeman nhÊt trong cuèn s¸ch ®ång thêi ®a ra mét sè híng dÉn gi¶ng d¹y c¬ b¶n Foundation, Hîp chñng quèc Hoa Kú, vÒ sù hç trî to lín cho ch¬ng tr×nh cho gi¸o viªn. nµy qua Héi Ch÷ ThËp §á Mü. Chóng t«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n tr©n träng tíi tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®· Chóng t«i xin v« cïng c¶m ¬n ChÝnh phñ Lóc-x¨m-bua còng ®· hç trî tham gia, ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc hoµn thiÖn cuèn s¸ch nµy, gåm cã: cho ch¬ng tr×nh th«ng qua Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc. Héi ®ång ®µo t¹o, huÊn luyÖn cña c¬ quan Trung ¬ng Héi Ch÷ ThËp §á ViÖt Nam víi sù tham gia biªn tËp cña Gi¸o s NguyÔn Träng Nh©n, Gi¸o Hµ néi, th¸ng 8 n¨m 2000 s NguyÔn §×nh Hêng, Gi¸o s NguyÔn ThÞ Héi, «ng NguyÔn H¶i §êng, B¸c sÜ §µo Tr©n, «ng TrÇn §øc ThuÇn vµ B¸c sÜ NguyÔn H÷u Hång. 7 8
Bµi 1 4. HiÓm häa x¶y ra ë ®©u HiÓm Häa vµ Th¶m Häa C¸c vïng kh¸c nhau cã thÓ bÞ ¶nh hëng cña c¸c lo¹i hiÓm häa kh¸c nhau. C¸c tØnh ven biÓn, hiÓm häa thêng gÆp lµ lò, lôt, b·o vµ níc biÓn d©ng. C¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c vµ cao nguyªn miÒn Trung, cã lò quÐt vµ s¹t lë ®Êt trong mïa ma vµ h¹n h¸n trong mïa kh«. 1. HiÓm häa §ång b»ng s«ng Hång, cã b·o, lèc vµ lò s«ng theo mïa. HiÓm häa lµ bÊt kú sù kiÖn kh«ng b×nh thêng nµo cã thÓ ®e däa MiÒn Nam, t¹i ®ång b»ng s«ng Cöu Long, chñ yÕu lµ lò s«ng theo ®Õn tÝnh m¹ng, tµi s¶n vµ ®êi sèng con ngêi. mïa, nhng ®«i khi còng cã b·o vµ lèc. VÝ dô: b·o, lôt vµ ch¸y lµ hiÓm häa. 5. HiÓm häa x¶y ra khi nµo 2. Th¶m häa HiÓm häa sÏ trë thµnh th¶m häa khi chóng x¶y ra ë nh÷ng n¬i cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o thêng x¶y ra ë miÒn B¾c tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9, ë miÒn Trung tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11 vµ ë miÒn Nam tõ nhiÒu ngêi sinh sèng, ho¹t ®éng vµ g©y ra thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, tµi s¶n th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12. B·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi thêng kÌm theo ma vµ cuéc sèng cña con ngêi. to, g©y ra lò lôt. VÝ dô: Trong lò lôt, nhiÒu ngêi bÞ chÕt ®uèi hoÆc bÞ th¬ng, nhµ Lò lôt thêng x¶y ra tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10 trªn c¸c s«ng ë B¾c cöa, tµi s¶n vµ gia sóc bÞ cuèn tr«i. Bé, tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11 trªn c¸c s«ng miÒn Trung, vµ tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 11 trªn c¸c s«ng ë Nam Bé vµ vïng T©y nguyªn. Cã nh÷ng hiÓm häa diÔn ra tõ tõ, trong hµng tuÇn hoÆc hµng th¸ng, nh lò s«ng hay h¹n h¸n, nhê ®ã chóng ta cã thÓ phßng ngõa vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nh»m gi¶m bít thiÖt h¹i do chóng g©y ra. Còng cã nh÷ng hiÓm häa xÈy ra bÊt ngê, nhanh chãng, kh¶ n¨ng dù b¸o tríc rÊt Ýt nh lò quÐt vµ lèc, khã cã thÓ phßng tr¸nh tèt ®îc. Tuy nhiªn, con ngêi cã thÓ vµ cÇn lµm rÊt nhiÒu viÖc ®Ó phßng ngõa hiÓm häa vµ gi¶m bít thiÖt h¹i cho céng ®ång, tõ ®ã ng¨n kh«ng cho chóng trë thµnh th¶m häa. C¸c bµi tiÕp theo trong cuèn s¸ch nµy sÏ gi¶i thÝch cô thÓ h¬n vÒ tõng hiÓm häa. C©u hái 1. ë vïng c¸c em sèng ®· cã c¸c lo¹i hiÓm häa nµo? 2. HiÓm häa (nh b·o, lôt, s¹t lë ®Êt ...) gÇn ®©y nhÊt ®· x¶y ra khi nµo? Tranh 1 :HiÓm häa Tranh 2 : Th¶m häa 3. HiÓm häa ®ã cã trë thµnh th¶m häa kh«ng? 3. C¸c lo¹i hiÓm häa ë ViÖt Nam 4. Gia ®×nh em cã biÕt tríc hiÓm häa ®ã kh«ng? C¸c hiÓm häa chÝnh ë ViÖt nam lµ: lò lôt, b·o, s¹t lë ®Êt vµ h¹n 5. H·y kÓ l¹i nh÷ng thiÖt h¹i do th¶m häa ®ã g©y ra cho lµng, x· h¸n... Ngoµi ra cßn cã mét sè hiÓm häa kh¸c nh ho¶ ho¹n vµ giã lèc. vµ gia ®×nh em? 9 10
Bµi 2 4. Cã ba lo¹i lò chÝnh: Lò, lôt a) Lò quÐt ● Thêng x¶y ra trªn c¸c s«ng nhá hoÆc suèi ë miÒn nói. ● Thêng lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng trËn ma rÊt lín ë nh÷ng vïng cã ®é dèc cao, c©y cèi bÞ ph¸ huû vµ ®Êt kh«ng cßn kh¶ n¨ng gi÷ níc. ● DiÔn ra trong mét thêi gian rÊt ng¾n, dßng níc ch¶y víi tèc ®é cùc lín, cã thÓ cuèn theo mäi thø n¬i dßng ch¶y ®i qua. 1. Lò, lôt ● XuÊt hiÖn rÊt nhanh sau khi trêi b¾t ®Çu ma vµ khã dù b¸o tríc lò Lò lµ mùc níc vµ tèc ®é dßng ch¶y trªn s«ng, suèi vît qu¸ møc quÐt sÏ x¶y ra ë ®©u. b×nh thêng. ● Cã thÓ x¶y ra khi vì hå, ®Ëp. Lôt x¶y ra khi níc lò d©ng cao trµn qua s«ng, suèi, hå, ®Ëp vµ ®ª vµo c¸c vïng tròng, lµm ngËp nhµ cöa, c©y cèi, ®ång ruéng. 2. Nguyªn nh©n ● Nh÷ng trËn ma lín kÐo dµi cã thÓ g©y ra lò, lôt. ● C¸c c«ng tr×nh x©y dùng nh ®êng bé, ®êng xe löa vµ hÖ thèng thuû lîi còng cã thÓ ng¨n c¶n dßng ch¶y tù nhiªn, lµm t¨ng ngËp lôt. ● Lò lôt cßn cã thÓ x¶y ra khi ®ª, ®Ëp, hå hoÆc kÌ bÞ vì. ● C¸c trËn b·o lín cã thÓ lµm níc biÓn d©ng lªn, tiÕn s©u vµo ®Êt liÒn, g©y ra ngËp, lôt vµ nhiÔm mÆn. 3. T¸c h¹i ● Cã thÓ lµm cho ngêi bÞ chÕt hoÆc bÞ th¬ng ● Cã thÓ ph¸ ho¹i nhµ cöa, g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n nh: giêng tñ, bµn ghÕ, ch¨n mµn, giÊy tê, tµi liÖu v.v... cña con ngêi ● ¶nh hëng tíi ®êi sèng cña con ngêi v× chóng cã thÓ ph¸ ho¹i mïa mµng, lµm chÕt gia sóc, gia cÇm, cuèn tr«i c¸c ®Çm nu«i t«m, cua, c¸ vµ cã thÓ g©y ra t×nh tr¹ng thiÕu l¬ng thùc, thùc phÈm. ● Lò lôt kÐo dµi cã thÓ lµm chËm trÔ c¸c mïa vô míi. ● Cã thÓ xãi lë ®Êt ®ai hoÆc båi lÊp c¸t, ®¸ vµo ®ång ruéng lµm mÊt diÖn tÝch trång trät. ● Cã thÓ lµm h h¹i c¸c c«ng tr×nh c«ng céng nh bÖnh viÖn, tr¹m y tÕ, trêng häc, ®êng bé, ®êng xe löa, ®êng d©y ®iÖn vµ ®iÖn Tranh 3: Lò quÐt cuèn theo nhµ cöa, c©y cèi tho¹i. b) Lò s«ng ● Cßn cã thÓ lµm ngõng trÖ c¸c ho¹t ®éng cña con ngêi. ● X¶y ra trªn s«ng khi cã mùc níc cao h¬n vµ tèc ®é dßng níc ● Cã thÓ ph¸ háng hÖ thèng cung cÊp níc s¹ch vµ lµm cho c¸c nhanh h¬n møc b×nh thêng; nguån níc bÞ nhiÔm bÈn, ph¸t sinh èm ®au hoÆc dÞch bÖnh. ● Thêng do c¸c trËn ma lín ë ®Çu nguån g©y ra; Tuy nhiªn, ®«i khi lò lôt còng cã lîi cho con ngêi. VÝ dô: Lò lôt båi ● Cã thÓ xuÊt hiÖn tõ tõ nh ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long, hoÆc ®¾p phï sa vµ lµm t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt ®ai. nhanh nh ë c¸c s«ng thuéc Trung bé. 11 12
5. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c viÖc sau: a) Tríc khi lò lôt x¶y ra ● Theo dâi th«ng tin vÒ lò lôt trªn v« tuyÕn, ®µi hoÆc loa phãng thanh c«ng céng. ● B¶o vÖ c¸c ®å vËt quý vµ giÊy tê quan träng b»ng c¸ch cho chóng vµo mét chiÕc tói kh«ng thÊm níc vµ cÊt gi÷ ë n¬i kh« r¸o, an toµn. ● Dù tr÷ ®ñ l¬ng thùc vµ níc ¨n cho gia ®×nh trong Ýt nhÊt lµ mét tuÇn ë n¬i cao r¸o, an toµn. ● NÕu cã thÓ, söa l¹i nhµ cöa vµ lµm cho nã chÞu ®îc lò tèt h¬n. B¶o vÖ nhµ b»ng c¸ch nhåi ®Çy c¸t vµo c¸c bao t¶i vµ xÕp chóng quanh nhµ. Tranh 4: Lò s«ng c) Lò ven biÓn (níc biÓn d©ng) ● XuÊt hiÖn khi sãng biÓn d©ng cao ®ét ngét kÕt hîp víi triÒu cêng, ph¸ vì ®ª hoÆc trµn qua ®ª biÓn vµo ®Êt liÒn vµ lµm níc s«ng kh«ng ch¶y tho¸t ra biÓn ®îc g©y ra ngËp lôt ®ét ngét. ● Lò ven biÓn thêng x¶y ra khi cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o vµo gÇn bê biÓn. Tranh 5: Lò ven biÓn Tranh 6: Kh¬i th«ng cèng r·nh tho¸t níc 13 14
● NÕu nhµ cã thuyÒn, cÇn gi÷ g×n cÈn thËn ®Ó cã thÓ sö dông ®îc khi cÇn thiÕt. ● CÇn chuÈn bÞ tre vµ d©y thõng lµm g¸c löng trong nhµ ®Ó ë t¹m. Chó ý ph¶i lµm mét ®êng ra ë s¸t m¸i nhµ hoÆc trªn m¸i nhµ ®Ó cã thÓ tho¸t ra ngoµi trong trêng hîp níc lªn qu¸ cao. ● X¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm vµ ph¬ng tiÖn ®Ó di dêi khi cÇn. ● B¶o vÖ nguån níc cña gia ®×nh b»ng c¸ch che ®Ëy giÕng, bÓ chøc níc v.v... ● NÕu mét ai ®ã trong gia ®×nh bÞ th¬ng, em ph¶i biÕt cã thÓ nhê ai gióp ®ì. VÝ dô: nhµ cña héi viªn Héi Ch÷ ThËp §á vµ c¸n bé y tÕ ë ®Þa ph¬ng. Tranh 8: Gi÷ ®å vËt quan träng vµ l¬ng thùc dù tr÷ ë n¬i cao nhÊt trong nhµ Tranh 7: C¸c ho¹t ®éng phßng lò, lôt b) Trong thêi gian lò, lôt ● C¾t hÕt nguån ®iÖn ®Ó b¶o ®¶m an toµn trong lò lôt. ● Di chuyÓn ®Õn n¬i cao vµ an toµn, vÝ dô nh mét tßa nhµ hai tÇng hoÆc mét qu¶ ®åi. Chó ý ph¸t hiÖn r¾n rÕt hay c¸c ®éng vËt nguy hiÓm kh¸c v× nh÷ng con vËt nµy còng t×m ®Õn n¬i cao r¸o. ● Kh«ng ®îc léi xuèng níc nÕu nh×n thÊy d©y ®iÖn hoÆc cét ®iÖn bÞ ®æ xuèng níc, còng nh kh«ng ch¹m vµo bÊt kú æ ®iÖn nµo ®Ó ®Ò phßng ®iÖn giËt. Tranh 9: §i s¬ t¸n 15 16
● MÆc ¸o phao nÕu c¸c em cã. NÕu kh«ng cã ¸o phao, c¸c em cã thÓ sö dông c¸c ®å vËt næi kh¸c nh s¨m (ruét) xe, can nhùa rçng hoÆc th©n c©y chuèi thay phao khi di chuyÓn trong vïng ngËp lôt. ● Tr¸nh xa c¸c bê s«ng hoÆc suèi ë c¸c vïng ngËp lôt v× chóng cã thÓ kh«ng an toµn vµ cã thÓ bÞ lë ®Êt. ● Kh«ng ®îc uèng níc lôt mµ h·y høng níc ma ®Ó uèng vµ nÊu ¨n. H·y cè g¾ng ®un níc s«i ®Ó uèng. NÕu kh«ng cã nguån níc nµo kh¸c, h·y sö dông níc ®· ®îc läc hoÆc níc ®· ®îc khö trïng b»ng thuèc. ● Kh«ng ®îc ¨n thøc ¨n ®· bÞ «i thiu hoÆc bÞ ng©m trong níc lôt v× kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh (cã rÊt nhiÒu vi khuÈn). C¸c em cã thÓ bÞ nhiÔm bÖnh. Tranh 10: Héi viªn Ch÷ ThËp §á gióp d©n ● Kh«ng ®i l¹i, b¬i, léi, ®i xe ®¹p, xe m¸y, ch¬i ®ïa hay lµm viÖc ë nh÷ng n¬i ngËp lôt v× c¸c em cã thÓ bÞ níc cuèn ®i vµ bÞ chÕt ®uèi. Ngay c¶ khi níc lÆng c¸c em còng cã thÓ bÞ r¬i xuèng hè s©u do kh«ng nh×n thÊy. Tranh 12: Nh÷ng viÖc kh«ng nªn lµm c) Sau lò lôt Sö dông mµn khi ngñ, ban ngµy còng nh ban ®ªm, ®Ó tr¸nh ● muçi vµ c«n trïng ®èt. ● Kh«ng ®Õn khu vùc gÇn bê s«ng, hoÆc n¬i bÞ sôt lë vµ khu vùc Tranh 11: Høng níc ma dïng trong ¨n uèng 17 18
kh«ng cã ngêi ë. 1. ë n¬i c¸c em sèng ®· x¶y ra lo¹i lò nµo? ● Kh«ng ®îc vµo bÊt kú mét c¨n nhµ ®· bÞ ngËp nµo nÕu cha ®îc 2. ThiÖt h¹i chÝnh cña lo¹i lò ®ã lµ g×? ngêi lín kiÓm tra. 3. Ba ®iÒu quan träng nhÊt mµ c¸c em cÇn nãi víi bè mÑ lµm trong ● Kh«ng ®îc ch¹m vµo bÊt kú æ ®iÖn bÞ Èm nµo hay bËt ®iÖn lªn mçi giai ®o¹n tríc, trong vµ sau lò lôt lµ g×? cho tíi khi mäi thø kh« h¼n. CÇn kiÓm tra an toµn ®iÖn tríc khi 4. NÕu cã lò lôt lín x¶y ra trong khi c¸c em ®ang ë trêng th× c¸c em sö dông l¹i. cÇn ph¶i lµm g×? Kh«ng dïng thøc ¨n, l¬ng thùc ®· bÞ ngÊm níc lôt. Bµi 3 ● ● Nhê c¸n bé Ch÷ ThËp §á hoÆc c¸n bé y tÕ kiÓm tra vµ lµm s¹ch giÕng níc tríc khi sö dông l¹i. ● Cïng bè mÑ söa hè xÝ, khu vùc ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm. ● KÞp thêi ®i kh¸m, ch÷a bÖnh nÕu c¸c em hay ngêi th©n trong gia ®×nh bÞ èm. ● Tham gia lµm vÖ sinh m«i trêng trong khu vùc m×nh ë. ● Trång tre hoÆc c¸c lo¹i c©y thÝch hîp xung quanh nhµ ®Ó b¶o vÖ vµ phßng chèng lò lôt. C©u hái Tranh 13: VÖ sinh m«i trêng sau lò lôt 19 20
¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ B·o km mét giê trªn biÓn vµ cã thÓ ®i vÒ híng ®Êt liÒn. Chóng cã thÓ g©y ra ma to, giã lín vµ níc d©ng. Khi ®æ bé vµo ®Êt liÒn, søc m¹nh cña ¸p 1. ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ B·o thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o nhanh chãng suy yÕu ®i. Khã cã thÓ dù ®o¸n chÝnh x¸c ®êng ®i cña ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian chóng sÏ ®æ bé vµo ®Êt liÒn v× chóng cã thÓ thay ®æi híng ®i mét c¸ch ®ét ngét. Tuy nhiªn, ngµy nay con ngêi cã thÓ sö dông c¸c ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i nh vÖ tinh vµ ra ®a thêi tiÕt ®Ó theo dâi vÞ trÝ cña ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o nªn cã thÓ c¶nh b¸o cho nh©n d©n tõ 6 ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o lµ mét c¬n giã xo¸y cã ph¹m vi réng. ®Õn 12 giê tríc khi chóng tíi. Chóng thêng g©y ra giã lín vµ ma rÊt to. Nh÷ng c¬n ¸p thÊp nhiÖt ®íi 2. Nguyªn nh©n vµ b·o ¶nh hëng ®Õn níc ta ®îc h×nh thµnh tõ BiÓn §«ng hoÆc vïng biÓn T©y Th¸i B×nh D¬ng. Nguyªn nh©n h×nh thµnh ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o rÊt phøc t¹p. Cho tíi nay, c¸c nhµ khoa häc cha kh¸m ph¸ hÕt nh÷ng nguyªn Tèc ®é giã ®îc ®o theo mét b¶ng gäi lµ B¶ng Beaufort. B¶ng nh©n h×nh thµnh cña chóng. Tuy nhiªn, ngêi ta còng rót ra mét sè kÕt nµy ph©n chia tèc ®é giã thµnh cÊp tõ 0 ®Õn 12 vµ thµnh sè kil«mÐt/giê. luËn lµ nh÷ng c¬n ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o nh vËy dÔ h×nh thµnh trªn Khi søc giã m¹nh nhÊt ë vïng gÇn trung t©m cña giã xo¸y ®¹t tíi cÊp 6, vïng biÓn nhiÖt ®íi, ®Æc biÖt trong kho¶ng tõ vÜ tuyÕn 5 ®Õn vÜ tuyÕn 20, cÊp 7 (tøc lµ tõ 39 ®Õn 61 km/giê) th× ®îc gäi lµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi; khi n¬i mµ nhiÖt ®é níc biÓn lín h¬n 26 ®é C. søc giã m¹nh nhÊt ®¹t tõ cÊp 8 trë lªn (tøc lµ tõ 62km/giê trë lªn) th× ®îc Giã xo¸y cña ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o thæi dån vµo t©m vµ xo¸y gäi lµ b·o. ngîc chiÒu kim ®ång hå. ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o cã thÓ ¶nh hëng tíi mét vïng cã Trong c¬n b·o m¹nh, ë chÝnh vïng trung t©m giã rÊt yÕu, trêi quang, m©y t¹nh. Vïng nµy thêng cã b¸n kÝnh tõ vµi chôc ®Õn 100 kil«mÐt, ®îc gäi lµ m¾t b·o. Tranh 14: B·o ®êng kÝnh tõ 200 ®Õn 500km. ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµ b·o cã thÓ di chuyÓn víi tèc ®é tõ 10 ®Õn 30 Tranh 15: ThiÖt h¹i nÆng nÒ do b·o g©y ra 21 22
3. T¸c h¹i ● Tµu, thuyÒn ë ngoµi kh¬i cã thÓ bÞ ch×m. ● Níc biÓn d©ng g©y ngËp lôt ven biÓn, lµm nhiÔm mÆn ®ång ruéng, ¶nh hëng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ viÖc nu«i t«m, cua, c¸. ● Níc mÆn cã thÓ lµm háng giÕng hoÆc c¸c nguån níc ngät kh¸c. ● Cã thÓ tµn ph¸ hoÆc lµm h háng nhµ cöa vµ tµi s¶n ● Trêng häc, tr¹m x¸, chî v.v.... còng cã thÓ bÞ ph¸ háng. ● Lµm ngêi chÕt hoÆc bÞ th¬ng. ● Lµm chÕt gia sóc, gia cÇm. ● Cã thÓ ph¸ ho¹i mïa mµng hoÆc l¬ng thùc dù tr÷ . ● Lµm c©y cèi bÞ ®æ, gÉy, g©y c¶n trë giao th«ng. ● §êng d©y ®iÖn cã thÓ bÞ ®øt vµ cã thÓ g©y ra ch¸y hoÆc tai n¹n ®iÖn. ● C¸c hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c cã thÓ bÞ gi¸n ®o¹n. ● Ma lín cã thÓ dÉn tíi lò lôt vµ s¹t lë ®Êt. 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c viÖc sau: a) Tríc khi cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o ● Trång c©y quanh nhµ vµ trêng häc ®Ó t¹o hµng rµo b¶o vÖ, ch¾n giã b·o vµ ng¨n kh«ng cho ®Êt bÞ xãi mßn. Tranh 17: Ch»ng chèng nhµ cöa tríc khi b·o tíi ● Tríc mïa b·o ph¶i chÆt bá cµnh to, c©y kh« quanh nhµ vµ trong khu vùc ®Ó gi¶m nguy c¬ c©y gÉy, ®æ vµo nhµ khi b·o x¶y ra. ● B¶o qu¶n c¸c giÊy tê quan träng trong tói ni l«ng d¸n kÝn. ● Dù tr÷ l¬ng thùc, thùc phÈm, chÊt ®èt, níc s¹ch, thuèc men vµ c¸c vËt dông cÇn thiÕt kh¸c ë n¬i an toµn vµ cao r¸o trong mïa ma b·o. ● Nghe tin b·o trªn ®µi ph¸t thanh, truyÒn h×nh vµ loa truyÒn thanh c«ng céng. ● Mua pin ®Ó cã thÓ dïng ®µi vµ ®Ìn pin khi bÞ c¾t ®iÖn. ● Gióp bè mÑ ch»ng chèng nhµ cöa ®Ó cã thÓ chÞu ®îc giã to. ● CÊt tÊt c¶ nh÷ng ®å vËt cã thÓ bÞ giã b·o thæi bay vµo trong nhµ. ● B¶o vÖ nguån níc khái bÞ « nhiÔm (vÝ dô: che ®Ëy giÕng níc, bÓ chøa v.v...). ● X¸c ®Þnh vÞ trÝ an toµn cã thÓ tró Èn ®îc nÕu ph¶i s¬ t¸n khái nhµ. ● §a gia sóc ®Õn n¬i an toµn. ● NÕu gia ®×nh c¸c em cã thuyÒn, h·y gióp bè mÑ ®a chóng vµo n¬i tró Èn an toµn. Tranh 16: Nghe th«ng b¸o b·o 23 24
● B¶o vÖ dông cô ®¸nh b¾t c¸ vµ khu vùc nu«i t«m, cua, c¸. ● KiÓm tra, ph¸t hiÖn xem nhµ cã bÞ h háng g× kh«ng ®Ó kÞp thêi söa ch÷a. b) Trong khi cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o ● KiÓm tra nguån níc xem cã x¸c sóc vËt chÕt, níc bÈn hoÆc níc ● Kh«ng ra kh¬i trong thêi gian cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o. mÆn lµm nhiÔm bÈn kh«ng. ● Tr¸nh xa c¸c æ ®iÖn ít hoÆc d©y ®iÖn ®øt. ● Cïng bè mÑ kiÓm tra c¸c bê ®ª vµ c©y cèi quanh nhµ xem cã bÞ h ● H·y ë trong c¸c khu nhµ kiªn cè, kh«ng ®îc ®i ra ngoµi. h¹i kh«ng. ● Tr«ng nom c¸c em nhá vµ lu«n lu«n ë gÇn bè mÑ. ● KiÓm tra xem gia ®×nh vµ hµng xãm cã bÞ ¶nh hëng g× kh«ng. ● Kh«ng tró Èn díi gèc c©y, ®øng gÇn cét ®iÖn bëi v× chóng cã thÓ ● KiÓm tra xem sóc vËt nu«i cã an toµn kh«ng. ®æ xuèng vµ g©y th¬ng tÝch. Tranh 19: C¸c ho¹t ®éng sau ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o. Tranh 18: §a thuyÒn vµo n¬i an toµn ®Ó chèng b·o C©u hái NÕu cã ma lín g©y lôt, xem thªm bµi 2 Lò lôt ®Ó biÕt cÇn 1. ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o cã thÓ g©y thiÖt h¹i g× cho nhµ em? ph¶i lµm g×. 2. C¸c giÊy tê quan träng trong gia ®×nh em lµ g×? c) Sau khi cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi hoÆc b·o 3. Em cÇn lµm nh÷ng g× ®Ó ng«i nhµ cña em cã thÓ chÞu ®îc b·o tèt h¬n? ● TiÕp tôc nghe tin b·o trªn ®µi, v« tuyÕn vµ loa truyÒn thanh. ● Nh¾c ngêi lín kiÓm tra l¹i nguån ®iÖn trong nhµ ®Ó ®¶m b¶o an 4. ë gÇn líp häc hay gÇn nhµ em cã c©y to nµo cã thÓ bÞ ®æ trong khi toµn tríc khi sö dông. b·o kh«ng? Theo em, cÇn ph¶i lµm g×? 25 26
Bµi 4 3. T¸c h¹i S¹t lë ®Êt ● S¹t lë ®Êt cã thÓ lµm chÕt ngêi vµ g©y th¬ng tËt cho con ngêi do bÞ ch«n vïi díi ®Êt ®¸ hoÆc díi nh÷ng c¨n nhµ bÞ sËp. ● Bïn, ®¸ vµ sái r¬i xuèng víi tèc ®é lín cã thÓ ph¸ huû hoÆc g©y thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ nhµ cöa, tµi s¶n cña nh©n d©n vµ lµm t¾c nghÏn ®êng giao th«ng. ● §Êt trång trät bÞ ®Êt ®¸ vïi lÊp, kh«ng cßn sö dông ®îc n÷a. 1. S¹t lë ®Êt (hay cßn gäi lµ trît ®Êt) ● Sóc vËt còng cã thÓ bÞ chÕt hoÆc bÞ th¬ng. S¹t lë ®Êt x¶y ra khi ®Êt, bïn vµ ®¸ chuyÓn ®éng rÊt nhanh tõ trªn 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh sên dèc, m¸i dèc xuèng. H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn S¹t lë ®Êt thêng xuÊt hiÖn ë c¸c khu vùc ®åi nói, cã khi trît xa ®Õn hµng kil«mÐt. c¸c viÖc sau: a) Trong thêi gian kh«ng cã s¹t lë ®Êt 2. Nguyªn nh©n ● Trång l¹i c©y míi ë nh÷ng n¬i c©y ®· bÞ chÆt hoÆc bÞ chÕt. S¹t lë ®Êt lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chÊn ®éng tù nhiªn cña tr¸i ®Êt, ● Kh«ng chÆt c©y. Cã thÓ tØa bít cµnh hoÆc chÆt phÇn c©y ®· chÕt lµm mÊt sù liªn kÕt cña ®Êt vµ ®¸ trªn sên ®åi, nói. nhng kh«ng ®îc rãc vá th©n c©y. S¹t lë ®Êt cã thÓ x¶y ra khi cã ma rÊt to hoÆc lò lôt lín lµm cho T×m hiÓu xem ë khu vùc gÇn nhµ m×nh ®· tõng x¶y ra s¹t lë ®Êt ®Êt ®¸ b·o hoµ níc, kh«ng cßn sù kÕt dÝnh vµ tr«i xuèng. ● S¹t lë ®Êt cßn cã thÓ do t¶i träng lín ®Æt trªn sên dèc (nh c¸c cha. c«ng tr×nh x©y dùng) hoÆc do ma to trªn vïng rõng bÞ chÆt ph¸ vµ ch¸y ● Gia ®×nh c¸c em kh«ng nªn x©y nhµ ë khu vùc dÔ cã s¹t lë ®Êt, nh g©y ra. díi sên dèc, vïng ven s«ng hoÆc gÇn bê biÓn. Ngoµi ra, c¸c nguån níc bÞ thay ®æi díi t¸c ®éng cña con ngêi còng cã thÓ g©y s¹t lë ®Êt. S¹t lë ®Êt lµ hiÖn tîng phæ biÕn h¬n bÊt kú mét biÕn cè ®Þa lý nµo kh¸c. Tranh 20: S¹t lë ®Êt ë vïng ®åi nói Tranh 21: Trång c©y ®Ó phßng tr¸nh s¹t lë ®Êt 27 28
● Thêng xuyªn quan s¸t ®Êt quanh nhµ vµ n¬i ë ®Ó ph¸t hiÖn c¸c Bµi 5 dÊu hiÖu cña s¹t lë ®Êt, vÝ dô: c©y cèi ®ang bÞ nghiªng dÇn, nh÷ng vÕt nøt trªn têng nhµ hoÆc sên ®åi, c¸c vÕt lón trªn mÆt H¹n h¸n ®Êt hoÆc trªn ®êng. ● Nãi chuyÖn víi mäi ngêi trong gia ®×nh vµ ph©n c«ng nh÷ng viÖc cÇn ph¶i lµm cho tõng ngêi nÕu s¹t lë ®Êt x¶y ra. b) Nh÷ng viÖc cÇn lµm kh¸c nÕu trêi ma to vµ kÐo dµi 1. H¹n h¸n ● NÕu c¸c em sèng ë khu vùc thêng xuyªn cã s¹t lë ®Êt, h·y ®i s¬ H¹n h¸n x¶y ra khi thiÕu níc nghiªm träng trong mét thêi gian dµi, t¸n ngay nÕu ®îc yªu cÇu. ¶nh hëng tíi nguån níc mÆt còng níc ngÇm. ● CÇn hÕt søc c¶nh gi¸c nÕu gia ®×nh c¸c em sèng ë gÇn s«ng, suèi. H¹n h¸n ®e däa ®êi sèng cña con ngêi, ®Æc biÖt nghiªm träng nÕu chóng x¶y ra ë mét vïng ®«ng d©n c. ● H·y chó ý l¾ng nghe dù b¸o thêi tiÕt vµ th«ng tin c¶nh b¸o tõ v« H¹n h¸n cã thÓ xÈy ra ngay c¶ khi kh«ng thiÕu ma. VÝ dô: nÕu rõng tuyÕn, ®µi vÒ c¸c ®ît ma lín. bÞ ph¸ huû vµ ®Êt kh«ng cßn kh¶ n¨ng gi÷ níc, níc sÏ tr«i tuét ®i. HoÆc ● H·y tØnh ngñ vµ s½n sµng rêi khái nhµ ®Ó di chuyÓn ®Õn n¬i an toµn. nÕu ma Ýt trong mïa ma, hay mïa ma ®Õn chËm, h¹n h¸n còng cã thÓ ● H·y l¾ng nghe bÊt kú tiÕng ®éng kh«ng b×nh thêng nµo cã thÓ chØ xÈy ra. do ®Êt ®¸ chuyÓn ®éng g©y ra, vÝ dô: tiÕng c©y g·y hoÆc ®¸ va vµo nhau. ● H·y chó ý sù thay ®æi cña níc tõ trong thµnh ®ôc bëi v× nh÷ng thay ®æi nh vËy lµ do cã s¹t lë ®Êt ë phÝa ®Çu nguån. H·y s½n sµng rêi khái nhµ, kh«ng ®îc chËm trÔ. §iÒu quan träng tríc tiªn lµ c¸c em ph¶i tù b¶o vÖ m×nh, kh«ng cÇn cøu ®å ®¹c. ● H·y tr¸nh xa dßng ch¶y cña s¹t lë ®Êt. NÕu c¸c em kh«ng kÞp ch¹y tho¸t, h·y tù b¶o vÖ b»ng c¸ch cuén trßn l¹i l¨n nh mét qu¶ bãng vµ hai tay «m lÊy ®Çu. c) Sau s¹t lë ®Êt ● H·y tr¸nh xa khu vùc bÞ s¹t lë ®Êt bëi v× ®Êt vÉn cha æn ®Þnh vµ cã thÓ cßn cã s¹t lë ®Êt n÷a. ● Kh«ng ®îc vµo bÊt kú ng«i nhµ nµo nÕu cha ®îc ngêi lín kiÓm tra. C©u hái 1 C¸c em cÇn ®Ó ý ®Õn nh÷ng g× nÕu gia ®×nh c¸c em sèng ë khu vùc ®åi nói vµ cã ma rÊt to, kÐo dµi? 2 C¸c em sÏ nãi víi bè mÑ cÇn lµm nh÷ng g× nÕu gia ®×nh sèng ë khu vùc tríc ®©y ®· cã s¹t lë ®Êt? 3 C¸c em cÇn b¶o vÖ c©y cèi trong vïng cña m×nh nh thÕ nµo? 4 C¸c em cã nh×n thÊy vÕt nøt nµo trªn sên ®åi gÇn n¬i c¸c em ë kh«ng? Tranh 22: H¹n h¸n 29 30
2. Nguyªn nh©n ● Do thiÕu ma trong mét thêi gian dµi. ● M«i trêng tù nhiªn bÞ ph¸ huû vµ ®Êt kh«ng cßn kh¶ n¨ng gi÷ níc, vÝ dô: do con ngêi chÆt ph¸ rõng, ®èt n¬ng lµm rÉy. ● Do con ngêi khai th¸c vµ sö dông kh«ng hîp lý c¸c nguån níc. ● Níc trong ao hå bèc h¬i mµ kh«ng cã ma bï l¹i. ● Thay ®æi vÒ ®Æc ®iÓm khÝ hËu trªn thÕ giíi. 3. T¸c h¹i ● ThiÕu níc dïng trong ¨n uèng vµ sinh ho¹t hµng ngµy. ● Con ngêi dÔ bÞ m¾c bÖnh (èm) h¬n, ®Æc biÖt lµ ngêi giµ vµ trÎ em. ● C©y cèi, hoa mµu bÞ gi¶m n¨ng suÊt, bÞ chÕt hoÆc kh«ng trång l¹i ®îc dÉn tíi thiÕu l¬ng thùc. ● C¸, t«m trong c¸c ao hå bÞ chÕt v× kh«ng cã níc. ● Gia sóc, gia cÇm nh lîn, gµ, tr©u bß cã thÓ bÞ b¸n ®i, hoÆc nÕu h¹n Tranh 23: TÝch tr÷ níc h¸n kÐo dµi, chóng cã thÓ bÞ chÕt v× kh¸t hay v× bÖnh. ● C¸c khu vùc ven biÓn cã thÓ bÞ nhiÔm mÆn do níc biÓn lÊn s©u vµo ®Êt liÒn khi c¸c con s«ng ngõng ch¶y. b) Trong khi cã h¹n h¸n ● Theo dâi chÆt chÏ tin dù b¸o thêi tiÕt trªn ®µi ph¸t thanh, v« 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh tuyÕn, truyÒn thanh ®Ó cã c¸c lêi khuyªn cÇn ph¶i lµm g× trong H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn thêi kú h¹n h¸n. c¸c viÖc sau: ● TiÕt kiÖm níc. Sö dông níc ®· dïng trong sinh ho¹t, vÝ dô: ®Ó tíi a) Tríc h¹n h¸n c©y hoÆc déi nhµ vÖ sinh. ● Thêng xuyªn theo dâi dù b¸o thêi tiÕt trªn ®µi ph¸t thanh, truyÒn ● Gióp bè mÑ ®i lÊy níc ë nguån níc an toµn gÇn nhµ nhÊt. h×nh, vµ truyÒn thanh ®Þa ph¬ng ®Ó biÕt th«ng tin c¶nh b¸o h¹n h¸n, ®Æc biÖt khi cã Ýt hoÆc kh«ng cã ma. c) Sau h¹n h¸n ● Kh«ng l·ng phÝ níc. H·y b¶o vÖ c¸c nguån níc mét c¸ch cÈn ● Gióp gia ®×nh kiÓm tra vµ söa ch÷a hÖ thèng níc. thËn. ● Gióp bè mÑ gieo h¹t gièng. ● Söa ch÷a èng níc, vßi níc bÞ vì. ● Dù tr÷ níc trong tÊt c¶ c¸c dông cô cã thÓ chøa ®îc níc. C©u hái ● CÊt gi÷ h¹t gièng n¬i an toµn ®Ó cã thÓ dïng sau khi hÕt h¹n h¸n. ● C¸c em cã thÓ lµm nh÷ng g× ®Ó gióp gia ®×nh tiÕt kiÖm níc? ● §Ó dµnh cá ®Ó nu«i gia sóc. ● Trong gia ®×nh em cã nh÷ng ®å vËt nµo cã thÓ dïng ®Ó chøa níc? 31 32
Bµi 6 ● Khi gi«ng tè x¶y ra, kh«ng ®îc ®i ra ngoµi, ®i xe ®¹p hoÆc cÇm, C¸c hiÓm häa kh¸c ch¹m vµo c¸c ®å vËt kim lo¹i v× cã thÓ bÞ sÐt ®¸nh. ● NÕu c¸c em ®ang ë trªn thuyÒn hoÆc ®ang b¬i, h·y vµo bê ngay lËp tøc v× níc lµ chÊt dÉn ®iÖn. Cã rÊt nhiÒu lo¹i hiÓm häa kh¸c ¶nh hëng tíi níc ta. PhÇn díi ®©y giíi thiÖu mét sè hiÓm häa ®ã. A. Gi«ng vµ SÐt 1. Gi«ng vµ sÐt a) Gi«ng x¶y ra khi xuÊt hiÖn nh÷ng ®¸m m©y ®en ®å sé vµ ph¸t triÓn m¹nh theo chiÒu cao, kÌm theo ma to, sÊm, chíp, sÐt, thêng cã giã m¹nh ®ét ngét gäi lµ tè vµ ®«i khi cã c¶ ma ®¸. b) SÐt thêng x¶y ra trong nh÷ng ®¸m m©y gi«ng ®ã vµ thêng kÌm theo sÊm. SÐt lµ mét luång ®iÖn lín tõ trªn trêi ®¸nh xuèng ®Êt. SÐt ®¸nh vµo c¸c ®iÓm cao nh c©y to, cét ®iÖn vµ c¸c ®Ønh nói. SÐt cã ®iÖn thÕ cao nªn tÊt c¶ mäi vËt thÓ bao gåm c¶ kh«ng khÝ ®Òu trë thµnh vËt dÉn ®iÖn. SÐt cßn ®¸nh vµo c¸c ®å vËt b»ng kim lo¹i vµ níc, v× chóng lµ c¸c chÊt dÉn ®iÖn tèt. Tranh 24: Kh«ng ngåi díi mét gèc c©y ®¬n ®éc khi cã gi«ng 2. T¸c h¹i ● Gi«ng tè nguy hiÓm bëi v× trong gi«ng tè cã sÐt cã thÓ lµm ngêi chÕt hoÆc bÞ th¬ng. ●H·y t¾t c¸c thiÕt bÞ ®iÖn, riªng ®Ìn cã thÓ ®Ó ®îc (v× nã kh«ng lµm ● SÐt cã thÓ ®¸nh vµ ph¸ huû nhµ cöa, c©y cèi vµ hÖ thèng ®iÖn trong cho nhµ c¸c em dÔ bÞ sÐt ®¸nh h¬n). lµng, x· cña c¸c em. ●Kh«ng ®îc sö dông ®iÖn tho¹i cho ®Õn khi hÕt gi«ng. SÐt cã thÓ lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c ®¸m ch¸y. C¸c em cã biÕt r»ng c¸c em cã thÓ tÝnh ®îc c¬n gi«ng ë c¸ch c¸c ● ● Ma to trong c¸c c¬n gi«ng cßn cã thÓ g©y ra lò quÐt. em bao xa b»ng c¸ch ®Õm sè gi©y trong kho¶ng thêi gian tõ khi nh×n thÊy 3. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh ¸nh chíp ®Õn khi nghe thÊy tiÕng sÊm. Mét kho¶ng c¸ch thêi gian lµ 3 H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c gi©y sÏ t¬ng ®¬ng víi 1 kil«mÐt. viÖc sau: ● NÕu c¬n gi«ng s¾p ®Õn, h·y ®i vµo nhµ vµ ngåi trªn ghÕ hoÆc giêng gç, ch©n kh«ng ®îc ch¹m ®Êt. ● NÕu c¸c em kh«ng vµo nhµ ®îc, hoÆc c¶m thÊy dùng tãc g¸y, B. Lèc cã nghÜa lµ sÐt s¾p ®¸nh. H·y thu m×nh l¹i vµ ngåi xæm kiÓu con Õch trªn ®Çu ngãn ch©n, ®Æt hai tay lªn hai ®Çu gèi vµ cói thÊp 1. Lèc ®Çu xuèng. Lèc lµ mét cét kh«ng khÝ xo¸y h×nh phÔu vµ di chuyÓn rÊt nhanh trªn ● H·y tr¸nh xa c¸c vËt cao nh c©y ®¬n ®éc, c¸c ngän th¸p, hµng rµo, ®Êt liÒn hoÆc trªn biÓn. Cã thÓ nh×n thÊy cét kh«ng khÝ nµy do c¸c vËt thÓ cét ®iÖn, ®êng d©y ®iÖn vµ ®iÖn tho¹i lµ nh÷ng thø thu hót sÐt. mµ nã bèc lªn tõ mÆt ®Êt (nh bôi, c¸t, r¬m r¸c). 33 34
C. Ma ®¸ 1. Ma ®¸ Ma ®¸ lµ ma kÌm theo nh÷ng viªn níc ®¸ h×nh cÇu hoÆc nh÷ng miÕng níc ®¸ cã h×nh d¹ng vµ kÝch thíc kh¸c nhau r¬i xuèng ®Êt. Th«ng thêng h¹t ma ®¸ nhá b»ng h¹t ®Ëu, h¹t ng«, nhng ®«i khi chóng còng cã thÓ to b»ng qu¶ trøng gµ hoÆc to h¬n. Tranh 25: Lèc 2. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n chÝnh x¸c cña lèc kh«ng râ rµng, tuy nhiªn chóng cã thÓ xuÊt hiÖn khi cã sù kh¸c nhau râ rµng vÒ tèc ®é giã vµ cã thÓ x¶y ra nhiÒu h¬n khi thêi tiÕt nãng. Tranh 26: Ma ®¸ 3. T¸c h¹i ● Lèc thêng x¶y ra ®ét ngét, diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n. 2. Nguyªn nh©n Chóng cã mét søc tµn ph¸ lín trªn mét ph¹m vi hÑp. Lèc cã thÓ Khi ®¸m m©y gi«ng ph¸t triÓn rÊt m¹nh theo chiÒu cao, nh÷ng giät cuèn theo nhµ cöa, ®å vËt vµ ngêi. níc trong m©y bÞ ®Èy lªn cao gÆp kh«ng khÝ rÊt l¹nh vµ bÞ ®ãng b¨ng ®ñ ● Lèc xuÊt hiÖn bÊt ngê, kh«ng b¸o tríc, cã thÓ g©y ra th¬ng tÝch, nÆng r¬i xuèng thµnh ma ®¸. lµm chÕt ngêi vµ sóc vËt. Lèc cßn ph¸ huû nhµ cöa, mïa mµng vµ 3. T¸c h¹i c©y cèi. ● Ma ®¸ cã thÓ ph¸ ho¹i mïa mµng vµ c©y cèi. Nh÷ng viªn níc ®¸ lín cã thÓ lµm cho ngêi vµ gia sóc bÞ th¬ng 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh ● hoÆc bÞ chÕt nÕu hä kh«ng kÞp tró Èn. H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh viÖc sau: ● Tr¸nh ®êng ®i cña lèc vµ t×m n¬i tró Èn an toµn, nÕu cã thÓ lµm ®îc. H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c viÖc sau: ë trong nhµ khi cã lèc x¶y ra. Nªn tró Èn díi gÇm cÇu thang, gÇm ë trong nhµ vµ kh«ng ®îc ®i ra ngoµi ®êng cho ®Õn khi hÕt ● ● bµn hoÆc gÇm giêng. ma ®¸. ● NÕu kh«ng tr¸nh kÞp, h·y nh¶y vµo mét ®êng hµo gÇn ®ã hoÆc ●NÕu kh«ng vµo nhµ ®îc, h·y cè g¾ng che ch¾n ®Çu b»ng c¸c lo¹i n»m b¸m s¸t ®Êt. mò cøng, b»ng b¶ng hoÆc b»ng cÆp s¸ch ®Ó b¶o vÖ lÊy ®Çu cña m×nh. 35 36
D. Ho¶ ho¹n 4. Nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n vµ gia ®×nh 1. Ho¶ ho¹n H·y cïng bè mÑ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh thùc hiÖn c¸c Ho¶ ho¹n lµ nh÷ng ®¸m ch¸y mµ con ngêi kh«ng kiÓm so¸t ®îc. viÖc sau: Ho¶ ho¹n cã thÓ x¶y ra ë c¸c khu d©n c, trªn vïng ®Êt trång trät ●Kh«ng ®îc nghÞch löa, diªm hay bËt löa. (cuèi vô thu ho¹ch) hoÆc trong rõng. ●Kh«ng ®èt r¬m, r¸c gÇn nhµ. ●Kh«ng ®îc rêi khái bÕp khi ®ang nÊu ¨n. ●Thêng xuyªn kiÓm tra d©y ®iÖn vµ ®å dïng ®iÖn trong nhµ ®Ó kÞp thêi söa ch÷a, nÕu cÇn. ●Nãi chuyÖn víi mäi ngêi trong gia ®×nh vµ ph©n c«ng nh÷ng viÖc cÇn ph¶i lµm cho tõng ngêi khi ho¶ ho¹n x¶y ra. Tranh27: Kh«ng nghÞch löa 2. Nguyªn nh©n Ho¶ ho¹n cã thÓ do con ngêi kh«ng cÈn thËn trong khi dïng c¸c vËt liÖu dÔ ch¸y nh x¨ng, dÇu, r¬m, cñi vµ sö dông c¸c thiÕt bÞ ®iÖn kh«ng an toµn. Tranh 28: Bß b»ng tay vµ ®Çu gèi ra khái mét ng«i nhµ ®ang ch¸y Ho¶ ho¹n x¶y ra nhiÒu h¬n trong thêi gian n¾ng nãng, trong mïa kh« vµ h¹n h¸n. ● Trong trêng hîp cã ho¶ ho¹n, ph¶i kªu to ch¸y vµ ch¹y ra khái 3. T¸c h¹i nhµ cµng nhanh cµng tèt. Khi ®· ra khái nhµ råi, h·y ë ngoµi vµ gäi ● Löa thiªu ch¸y nhµ cöa, mïa mµng, c©y cèi vµ tµi s¶n. ngêi ®Õn gióp. C¸c em kh«ng bao giê ®îc vµo mét c¨n nhµ ®ang ● Löa cã thÓ lµm chÕt ngêi hoÆc báng nÆng vµ cã thÓ g©y biÕn ch¸y. d¹ng. ● NÕu c¸c em bÞ m¾c kÑt trong mét c¨n phßng ®Çy khãi, h·y bß b»ng ®Çu gèi díi ®¸m khãi vµ tho¸t ra ngoµi cµng nhanh cµng tèt. Löa ®èt ch¸y ®å vËt, sinh ra c¸c khÝ ®éc h¹i trong khÝ quyÓn. C¸c NÕu quÇn ¸o cña c¸c em bÞ b¾t löa, h·y n»m ngay xuèng ®Êt, che ● ● lo¹i khÝ ®éc nµy cã thÓ lµm con ngêi chÕt ng¹t mét c¸ch nhanh mÆt vµ l¨n qua l¨n l¹i cho tíi khi löa t¾t. Kh«ng ®îc ch¹y v× löa sÏ chãng. Löa cßn t¹o ra khãi ng¨n c¶n tÇm nh×n vµ lµm cay m¾t. cµng ch¸y nhanh h¬n. 37 38
● NÕu c¸c em hay ai ®ã trong gia ®×nh bÞ báng, ngay lËp tøc dïng Bµi 7: níc s¹ch lµm nguéi chç báng. ● Kh«ng ®îc che ®Ëy hoÆc b«i bÊt kú thø g× lªn vÕt báng. H·y Con ngêi vµ t¸c ®éng cña hä nhê héi viªn Héi Ch÷ thËp ®á gÇn nhÊt hoÆc c¸n bé y tÕ ®Þa ®èi víi hiÓm häa vµ th¶m häa ph¬ng gióp ®ì. C©u hái 1. C¸c em cÇn lµm g× ®Ó b¶o vÖ b¶n th©n nÕu cã gi«ng, sÐt, lèc hay ma ®¸ xuÊt hiÖn trong khu vùc c¸c em ë? 1. Con ngêi ®· lµm t¨ng thªm hiÓm häa, th¶m häa 2. C¸c em cÇn lµm g× ®Ó ng¨n ngõa ho¶ ho¹n? b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét vµi vÝ dô: 3. C¸c em cÇn lµm g× nÕu bÞ m¾c kÑt ë trong mét ng«i nhµ ®ang ch¸y? ● T¨ng d©n sè dÉn ®Õn t¨ng c¸c nhu cÇu vÒ ®Êt ®ai, níc vµ c¸c nhu 4. C¸c em cÇn lµm g× nÕu quÇn ¸o bÞ b¾t löa? cÇu kh¸c. Khi c¸c nhu cÇu nµy kh«ng ®îc ®¸p øng, con ngêi sÏ 5. C¸c em cÇn lµm g× nÕu nh×n thÊy ai ®ã nghÞch löa? khai th¸c bõa b·i c¸c nguån tµi nguyªn, dÉn ®Õn sù ph¸ huû thiªn nhiªn vµ m«i trêng. ● NÕu hiÓm häa x¶y ra ë mét khu vùc ®«ng d©n c th× ¶nh hëng cña th¶m häa sÏ lín h¬n nhiÒu. ● ChÆt ph¸ rõng vµ kh«ng trång l¹i c©y míi. ● §èt rõng lµm n¬ng, rÉy. Tranh 29: Kh«ng ®îc ph¸ rõng 39 40
● Ph¸ huû c¸c líp san h« díi biÓn ®Ó lµm vËt liÖu x©y dùng, lÊy chç ● Tr¸nh x©y nhµ ë vïng hay cã hiÓm häa x¶y ra. nu«i trång thuû s¶n hay b¸n cho kh¸ch du lÞch. ● Thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ khai th¸c thuû s¶n. Kh«ng ®¸nh b¾t t«m, ● Khai th¸c qu¸ møc s«ng, hå vµ biÓn sÏ lµm gi¶m tr÷ lîng t«m c¸. c¸ vµo mïa sinh s¶n. ● §¸nh c¸ b»ng chÊt næ hoÆc ®iÖn. ● X©y dùng nhµ m¸y theo ®óng c¸c qui ®Þnh vÒ søc khoÎ, an toµn, ● X©y dùng nhµ m¸y kh«ng an toµn hoÆc kh«ng chó ý ®Õn viÖc xö bao gåm c¶ xö lý tèt chÊt th¶i vµ b¶o vÖ m«i trêng. lý chÊt th¶i. Tranh 30: Kh«ng ®îc lµm « nhiÔm m«i trêng Tranh 31: Trång c©y ch¾n sãng 2. Con ngêi cã thÓ lµm rÊt nhiÒu viÖc ®Ó phßng ngõa hiÓm häa vµ gi¶m bít thiÖt h¹i do th¶m häa g©y ra. C©u hái Díi ®©y lµ mét vµi vÝ dô: 1. Theo c¸c em, nh÷ng ngêi sèng trong khu vùc c¸c em ë ®· lµm t¨ng thªm th¶m häa nh thÕ nµo? ● T×m hiÓu vµ biÕt c¸ch phßng ngõa th¶m häa ● Dù tr÷ ®ñ níc, l¬ng thùc vµ vËt dông cÇn thiÕt ë n¬i an toµn. 2. C¸c em vµ gia ®×nh c¸c em cã thÓ lµm g× ®Ó gi¶m bít rñi ro cña ● Thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. th¶m häa? ● Trång c©y vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån ®Ó ng¨n ngõa lò quÐt vµ s¹t lë ®Êt. ● Trång rõng ngËp mÆn ven biÓn ®Ó b¶o vÖ ®ª vµ ch¾n sãng, giã. ● Cïng quan t©m ph¸t hiÖn c¸c h háng cña ®ª ®iÒu, ®Ëp hoÆc hå chøa níc vµ b¸o c¸o ngay cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. 41 42
Bµi 8 5. Tríc khi th¶m häa x¶y ra, h·y cïng gia ®×nh chuÈn bÞ l¬ng thùc, níc uèng dù tr÷, ®å dïng cÇn thiÕt vµ thuèc men ®ñ ®Ó sö dông ThiÕu niªn Ch÷ thËp ®á trong Ýt nhÊt lµ mét tuÇn. víi c«ng t¸c Phßng ngõa Th¶m häa 6. Sau th¶m häa, tham gia lµm vÖ sinh m«i trêng ®Ó ng¨n ngõa bÖnh tËt. 1. Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt Nam Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt Nam (Héi CT§VN) lµ mét tæ chøc x· héi cña quÇn chóng, lµm c«ng t¸c nh©n ®¹o, gióp ®ì nh÷ng ngêi gÆp hoµn c¶nh khã kh¨n, ho¹n n¹n. §ã lµ mét tæ chøc ho¹t ®éng t¹i céng ®ång vµ cã c¬ së trªn c¶ níc, tõ cÊp x·, huyÖn, tØnh ®Õn cÊp trung ¬ng. Héi CT§VN ®ãng mét vai trß quan träng trong c«ng t¸c phßng ngõa th¶m häa. ë c¸c trêng häc cã Héi CT§ c¸c em ®îc tæ chøc thµnh c¸c §éi ThiÕu niªn Ch÷ thËp ®á. NÕu trêng cña c¸c em cha cã Chi héi Héi Ch÷ ThËp §á, h·y tuyªn truyÒn vµ cïng c¸c b¹n, c¸c thÇy c« Tranh 32: LuyÖn tËp s¬ cÊp cøu gi¸o ®Ó thµnh lËp mét Chi héi cña trêng m×nh. C©u hái 1. C¸c em cã ®· cã §éi thiÕu niªn xung kÝch Ch÷ ThËp §á trong 2. NhiÖm vô cña §éi thiÕu niªn Ch÷ ThËp §á trêng cha? NÕu cha, c¸c em cã muèn thµnh lËp mét ®éi cña trêng häc trong c«ng t¸c phßng ngõa th¶m häa trêng m×nh kh«ng? 1. Trao ®æi vÒ c¸c ho¹t ®éng phßng ngõa th¶m häa víi c¸c b¹n kh¸c, 2. C¸c em cã thÓ lµm nh÷ng g× tríc, trong vµ sau khi th¶m ho¹ x¶y ra ®Ó gióp ®ì bè mÑ, c¸c b¹n vµ hµng xãm? c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ hµng xãm. 3. C¸c em ®· biÕt nh÷ng ho¹t ®éng s¬ cÊp cøu nµo? 2. Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ vµ lµm vÖ sinh m«i trêng, vÝ dô: 4. T¹i sao trång c©y trªn vïng ®åi nói vµ trång rõng ngËp mÆn ven b¶o vÖ c©y vµ trång c©y, quÐt dän s¹ch r¸c th¶i. biÓn l¹i quan träng? 3. Tham gia ch¨m sãc c¸c b¹n, hµng xãm vµ ngêi giµ c« ®¬n cã hoµn c¶nh khã kh¨n kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña th¶m häa. giíi thiÖu vÒ phßng ngõa th¶m häa cho häc sinh tiÓu häc héi ch÷ thËp ®á viÖt nam - nxb thanh niªn 4. LuyÖn tËp s¬ cÊp cøu ®Ó kÞp thêi gióp ®ì nhau khi gÆp tai n¹n. In 250.000 b¶n, khæ 14,5 x 20,5 cm t¹i C«ng ty in Thèng NhÊt - Hµ Néi. Sè in: 582/TN - GiÊy phÐp XB sè: 3-1257-XB QLXB cÊp ngµy 26-10-2000 43 In xong vµ nép lu chiÓu th¸ng 10 n¨m 2000