intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Cao học - chuyên khoa - Lý thuyết và thực tập giải phẫu bệnh: Phần 1

Chia sẻ: Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST
Báo xấu
214
lượt xem 43
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Tài liệu Bài giảng Lý thuyết và thực tập giải phẫu bệnh (cao học - chuyên khoa) giới thiệu tới người đọc các nội dung của phần Lý thuyết giải phẫu bệnh đại cương bao gồm: Giới thiệu về môn giải phẫu học tổn thương cơ bản của tế bào mô, viêm và sửa chữa, bệnh lý u, tổn thương huyết quản, bệnh lý hệ tim mạch, bệnh lý hệ hô hấp, bệnh lý ống tiêu hóa. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cao học - chuyên khoa - Lý thuyết và thực tập giải phẫu bệnh: Phần 1

  1. Chuû nhieäm boä moân : Gs.Ts.Bs. NGUYEÃN SAØO TRUNG Giaûng vieân : Ts.Bs. AÂU NGUYEÄT DIEÄU Ths.Bs. BUØI THÒ HOÀNG KHANG Ths.Bs. HUYØNH NGOÏC LINH Bs. BUØI HUYØNH QUANG MINH Bs.CKII. TRÖÔNG COÂNG PHIEÄT Bs. ÑAËNG HOAØNG ANH THÖ Ths.Bs. NGUYEÃN ÑÌNH TUAÁN CN. LEÂ THÒ THANH HUYEÀN CN. TRIEÄU THÒ XUAÂN THU Böùc töôïng goã nhoû ñöôïc thaáy trong moät tieäm caàm ñoà ôû phoá Bronx thaønh phoá New York, taïc hình nhaø beänh hoïc noåi tieáng ngöôøi Ñöùc Rudolf Virchow, vôùi haøng chöõ "Pathologe... ünd am Ende steht der Erfolg !" nghóa laø " Nhaø nghieân cöùu beänh hoïc... cuoái cuøng cuõng seõ thaønh coâng !".
  2. MUÏC LUÏC **** PHAÀN I: LYÙ THUYEÁT GIAÛI PHAÃU BEÄNH ÑAÏI CÖÔNG Chöông 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 1 Chöông 2 TOÅN THÖÔNG CÔ BAÛN CUÛA TEÁ BAØO VAØ MOÂ 11 Chöông 3 VIEÂM VAØ SÖÛA CHÖÕA 33 Chöông 4 BEÄNH LYÙ U 55 Chöông 5 TOÅN THÖÔNG HUYEÁT QUAÛN - HUYEÁT 97 PHAÀN II: ATLAS - THÖÏC TAÄP GIAÛI PHAÃU BEÄNH 111-166 1. Noát Tophi beänh Goutte 2. Haïch nhieãm carbone 3. Chuyeån saûn gai coå töû cung 4. Nghòch saûn – carcinoâm coå töû cung 5. Vieâm ruoät thöøa caáp 6. Vieâm loeùt da maõn tính 7. Vieâm lao haïch 8. Seïo loài 9. Taêng saûn cuïc tuyeán giaùp 10. Moâ tuyeán tuïy laïc choã 11. U nhuù da 12. U tuyeán oáng ruoät giaø 13. U môõ 14. Carcinoâm teá baøo gai cuûa da 15. Carcinoâm teá baøo gai di caên haïch 16. Carcinoâm tuyeán ruoät giaø 17. Carcinoâm tuyeán ruoät giaø di caên gan 18. Sarcoâm cô trôn di caên gan PHUÏ LUÏC : - Danh saùch muïc tieâu thöïc taäp 167 - Taøi lieäu tham khaûo 169 - Ñieàu kieän thi, thang ñieåm 171
  3. GIAÛI PHAÃU BEÄNH ÑAÏI CÖÔNG
  4. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH Ñoâi doøng veà lòch söû phaùt trieån moân giaûi phaãu beänh Theo nghóa roäng, giaûi phaãu beänh laø moân hoïc nghieân cöùu veà beänh taät, vaø yù nieäm veà beänh taät thì khoâng ngöøng thay ñoåi trong suoát lòch söû phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, keå töø khi con ngöôøi baét ñaàu xuaát hieän treân maët ñaát naøy caùch ñaây nöûa trieäu naêm. Vaøo thuôû hoàng hoang, ngöôøi nguyeân thuyû tin raèng beänh taät xaûy ra laø do con ngöôøi ñaõ phaïm phaûi caùc ñieàu caám kî, laøm phaät yù thaàn linh hoaëc bò keû thuø truø eám... cho neân ñeå khoûi beänh thì phaûi xöng thuù toäi loãi, thöïc hieän moät soá nghi leã cuùng teá hoaëc tröø taø naøo ñoù; coøn neáu chaúng may bò thöông trong khi saên baét thì chæ bieát chöõa baèng caùch ñaép laù hoaëc le löôõi lieám laùp !... (Hình 1) Hình 1: Ngöôøi nguyeân thuyû soáng trong hang ñoäng, khi bò thöông thì ñöôïc chöõa baèng caùch … lieám laùp ! Ngöôøi Ai caäp coå ñaïi ñaõ thöïc hieän haøng trieäu tröôøng hôïp öôùp xaùc maø trong ñoù, caùc noäi taïng ñeàu ñöôïc laáy ra khoûi cô theå ngöôøi cheát, nhöng khoâng coù baát kyø ghi chuù naøo veà quaù trình thöïc hieän vieäc ñoù ñöôïc löu laïi. Ngöôøi Hy laïp coå ñaïi cuõng khoâng coù yù nieäm naøo roõ reät hôn veà nguyeân nhaân vaø cô cheá phaùt sinh beänh taät, ngoaøi moät vaøi quan saùt giaûn ñôn veà caùc veát thöông vaø u böôùu. Moät thaày thuoác Hy laïp coå ñaïi ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát coù teân laø Hippocrates, ñöôïc xem laø oâng toå cuûa Taây Y; oâng sinh vaøo naêm 460 tröôùc Coâng nguyeân (Tr CN) taïi ñaûo Cos, vuøng Tieåu AÙ. Hippocrates tin raèng con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh töø 4 yeáu toá laø khí, nöôùc, löûa, vaø ñaát, töông öùng vôùi 4 loaïi theå dòch trong ngöôøi laø maùu, chaát nhaày, maät vaøng vaø maät ñen; beänh taät laø do söï maát caân baèng cuûa 4 loaïi theå dòch naøy vaø coù taùc ñoäng leân toaøn theå con ngöôøi chöù khoâng rieâng ôû moät cô quan naøo. Laø ngöôøi theo chuû nghóa kinh nghieäm, oâng luoân yeâu caàu caùc hoïc troø phaûi ñaëc bieät chuù troïng ñeán khaâu hoûi beänh vaø thaêm khaùm beänh nhaân ñeå coù bieän phaùp chöõa trò thích hôïp. (Hình 2) Hình 2: Hippocrates ñang chöõa beänh dòch haïch taïi thaønh Athens; moät maûnh giaáy coùi ñöôïc vieát vaøo naêm 275 sau coâng nguyeân, ghi laïi lôøi theà Hippocrates.
  5. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 2 Trong ñieàu trò, oâng thöïc hieän ñöôïc moät soá thuû thuaät ngoaïi khoa nhö xöû trí veát thöông, naén xöông gaõy, trích maùu, taåy xoå vaø baøo cheá moät soá thuoác coù nguoàn goác töø khoaùng chaát, thaûo moäc vaø ñoäng vaät. Dó nhieân vôùi caùch luaän beänh vaø phöông tieän ñieàu trò nhö vaäy thì coù leõ khoâng coù maáy beänh ñöôïc chöõa khoûi, nhö oâng ñaõ thöøa nhaän: “Moät thaày thuoác chaân chính chæ ñoâi khi chöõa khoûi beänh, thöôøng laøm bôùt beänh nhöng luoân bieát an uûi beänh nhaân”. OÂng noåi tieáng laø ngöôøi ñaõ thieát ñònh caùc nguyeân taéc veà y ñöùc maø ngaøy nay vaãn coøn ñöôïc bieát ñeán döôùi teân goïi “Lôøi theà Hippocrates”. OÂng maát naêm 377 (Tr CN). Sau Hippocrates, trieát gia Hy laïp Platon (428-348 Tr CN) trong taùc phaåm “Ñoái thoaïi” cuûa mình, cuõng tin con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh töø löûa, nöôùc, ñaát vaø khí nhöng theo oâng, khí môùi laø yeáu toá chính laøm cho caùc boä phaän hoaït ñoäng vaø taïo ra söï soáng. Trieát gia Aristote (384-322 Tr CN), coù tinh thaàn thöïc nghieäm hôn nhöng do vieäc moå xaùc ngöôøi bò caám neân ñaõ döïa vaøo caùc phaãu tích ñoäng vaät ñeå suy dieãn sang ngöôøi, chaúng haïn oâng cho raèng tim ngöôøi coù 3 buoàng! Nöûa theá kyû sau ñoù taïi Alexandrie cuûa Ai caäp, Heùrophile vaø Erasistrate laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân daùm lieàu thöïc hieän phaãu tích treân ngöôøi ñeå nghieân cöùu vaø ñaõ ñính chính caùc keát luaän sai laàm cuûa Aristote; hai oâng ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû ñaùng keå trong laõnh vöïc giaûi phaãu hoïc nhöng raát tieác khoâng ñöôïc caùc ñoàng Hình 3: Heùrophile ñang moå xaùc nghieäp quan taâm chuù yù. (Hình 3) Ñeán ñaàu theá kyû I, moät hoïc giaû La maõ teân Cornelius Celsus, ñaõ bieân soaïn nhieàu saùch veà ñuû moïi laõnh vöïc nhö noâng nghieäp, tu töø hoïc, binh phaùp vaø y hoïc. Trong boä saùch “Veà y hoïc” (De medicina), oâng phaân bieät beänh taät thaønh 3 nhoùm tuyø theo caùch chöõa trò baèng cheá ñoä aên, thuoác hoaëc phaãu thuaät; oâng ñaõ moâ taû trieäu chöùng cuûa moät soá beänh tim, taâm thaàn vaø ñaëc bieät ñaõ ghi nhaän ñaày ñuû 4 trieäu chöùng cuûa hieän töôïng vieâm laø söng, noùng, ñoû vaø ñau. (Hình 4) Hình 4: Cornelius Celsus Böôùc sang theá kyû II, moät thaày thuoác La maõ khaùc teân Claudius Galen (130-200), laø ngöôøi phuï traùch chaêm soùc söùc khoeû cho caùc voõ só giaùc ñaáu, nhôø vaäy coù ñieàu kieän quan saùt moät soá loaïi toån thöông. OÂng cho raèng beänh taät xuaát phaùt töø toån thöông cuûa moät cô quan, moät taïng naøo ñoù; nhöng vaãn giöõ laïi quan nieäm roái loaïn theå dòch cuûa Hippocrates. OÂng vieát raát nhieàu saùch nghieân cöùu veà giaûi phaãu hoïc, sinh lyù hoïc, dinh döôõng hoïc, trieát hoïc. OÂng coù nhieàu ngöôøi haâm moä trong ñoù coù Hoaøng ñeá La maõ Marcus Aurelius, ngöôøi ñaõ khen ngôïi oâng laø baäc nhaát cuûa caùc thaày thuoác vaø trieát Hình 5: Claudius Galen gia. (Hình 5, 6) Do ñaït ñöôïc uy tín quaù lôùn nhö vaäy neân caùc saùch giaûi phaãu hoïc cuûa oâng ñaõ ñöôïc xem laø chaân lyù vaø ñöôïc söû duïng trong giaûng daïy y khoa suoát haøng ngaøn naêm, ñeán taän theá kyû thöù XVI;
  6. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 3 maëc duø caùc moâ taû veà giaûi phaãu ngöôøi cuûa oâng chöùa ñöïng nhieàu sai laàm do döïa chuû yeáu vaøo caùc cuoäc phaãu tích treân heo, deâ, vöôïn, voi. Hình 6: Galen ñang moå heo; giaûng daïy moân sinh; höôùng daãn thuït thaùo beänh nhaân; Saùch cuûa Galen ñaõ ñöôïc duøng trong suoát thôøi kyø trung coå. Trong thôøi kyø trung coå (theá kyû V-XV), y hoïc vaø trieát hoïc thöôøng troän laãn vôùi nhau. Vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh khoâng coù thay ñoåi ñaùng keå, phaãu tích treân ngöôøi vaãn bò caám kî; tuy nhieân cuõng coù moät soá tieán boä caàn phaûi ghi nhaän nhö vieäc thaønh laäp caùc beänh vieän töø theá kyû IV, khôûi ñaàu taïi Syri roài lan roäng khaép Ñeá quoác Byzantin; söï ra ñôøi cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc y khoa töø theá kyû XII, baét ñaàu taïi YÙ vaø sau ñoù laø Taây ban nha, Anh vaø Phaùp. Ñeán theá kyû XVI, baét ñaàu thôøi kyø phuïc höng, hoaït ñoäng ngheä thuaät vaø nghieân cöùu khoa hoïc keå caû y hoïc hoài sinh maïnh meõ. Moät ngöôøi Haø lan teân Andreas Vesalius (1514-1564), sau khi toát nghieäp Ñaïi hoïc Y khoa Padua YÙ, ñaõ ñöôïc giöõ laïi laøm Giaùo sö veà giaûi phaãu hoïc. Sau nhieàu naêm phaãu tích tæ mæ xaùc cheát, oâng cho xuaát baûn vaøo naêm 1543 boä saùch “Veà caáu taïo cô theå ngöôøi” (De humani corporis fabrica); trong ñoù ñaõ söûa laïi caùc sai laàm cuûa Galen. Vesalius ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa moân giaûi phaãu hoïc. (Hình 7) Hình 7: Andreas Vesalius, taùc giaû cuûa boä saùch “Veà caáu taïo cô theå ngöôøi” Giovani Batista Morgagni (1685-1771), moät thaày thuoác ngöôøi YÙ, ñöôïc xem laø ngöôøi khai sinh ra moân hoïc giaûi phaãu beänh. Toång keát kinh nghieäm moät ñôøi laøm vieäc, naêm 79 tuoåi, oâng cho xuaát baûn cuoán saùch “Veà vò trí vaø nguyeân nhaân cuûa beänh taät, nghieân cöùu baèng giaûi phaãu hoïc” (De sedibus, et causis Morborum per anatomen indagatis) trong ñoù trình baøy keát quaû phaãu tích 700 tröôøng hôïp töû vong. Theo oâng, moïi beänh taät laø beänh lyù cuûa cô quan; ôû moãi beänh nhaân, beänh seõ coù vò trí ôû nhöõng cô quan khaùc nhau. OÂng ñaõ phaân tích tæ mæ moái lieân heä giöõa caùc trieäu chöùng laâm saøng cuûa töøng beänh nhaân vôùi toån thöông ñaïi theå quan saùt ñöôïc treân cô quan. Ñaây thöïc söï laø moät tieán boä trong nghieân cöùu veà beänh taät, nhöng do söï hieåu bieát veà sinh lyù hoïc thôøi ñoù coøn nhieàu haïn cheá neân
  7. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 4 oâng vaãn khoâng lyù giaûi ñöôïc vì sao beänh lyù cuûa cô quan naøy laïi coù theå taùc ñoäng ñeán moät cô quan khaùc trong cô theå. (Hình 8) Hình 8: G.B.Morgagni vaø cuoán saùch “Veà vò trí vaø nguyeân nhaân cuûa beänh taät, nghieân cöùu baèng giaûi phaãu hoïc” Nhaø giaûi phaãu beänh xuaát saéc tieáp theo laø Giaùo sö Karl Rokitansky (1804-1874), ngöôøi Tieäp khaéc, laøm taïi Beänh vieän ña khoa thaønh Vieân cuûa nöôùc AÙo. Ñöôïc chính quyeàn boå nhieäm laøm ngöôøi moå khaùm nghieäm töû thi cho taát caû caùc tröôøng hôïp töû vong, oâng ñaõ thöïc hieän ñöôïc toång coäng 30.000 tröôøng hôïp (trung bình moãi ngaøy 2 tröôøng hôïp trong suoát 45 naêm!). Cuøng vôùi ñoàng nghieäp laø Giaùo sö noäi khoa Joseph Skoda, oâng ñaõ ñoái chieáu laâm saøng vôùi giaûi phaãu beänh vaø ñuùc keát thaønh moät boä saùch beänh hoïc goàm 3 taäp. Thöïc ra, caû hai oâng ñeàu khoâng hieåu bieát ñích xaùc veà nguyeân nhaân gaây beänh vaø cô cheá beänh sinh, vaãn tin theo thuyeát roái loaïn theå dòch töø thôøi Hippocrates, vaø nhö vaäy vieäc ñieàu trò khoâng thöïc söï hieäu quaû; bôûi theá Giaùo sö Skoda thöôøng noùi vôùi sinh vieân raèng: “Chaån ñoaùn môùi laø taát caû, coøn ñieàu trò thì haõy queân ñi”. (Hình 9) Hình 9: Giaùo sö K.Rokitansky vaø J.Skoda Rudolf Virchow (1821-1902), Giaùo sö beänh hoïc taïi Berlin, Ñöùc; tuy voùc daùng nhoû beù nhöng laïi laø moät nhaø nghieân cöùu beänh hoïc lôùn nhaát cuûa moïi thôøi ñaïi. Cuoán “Beänh hoïc teá baøo” do oâng vieát naêm 1858 ñöôïc xem laø cô sôû cuûa moân giaûi phaãu beänh hieän ñaïi; trong ñoù oâng ñaõ moâ taû ñaày ñuû caùc hình thaùi toån thöông cô baûn nhö phì ñaïi, taêng saûn, chuyeån saûn, phaûn öùng vieâm, nhoài maùu, u (Hình 10). Theo oâng, nguoàn goác cuûa moïi beänh taät ñeàu xuaát phaùt töø caùc hoaït ñoäng baát thöôøng cuûa teá baøo. Nhö vaäy vôùi Virchow, söï hieåu bieát veà beänh taät ñaõ tieán theâm moät böôùc, töø caùc toån thöông cô quan sang toån thöông ôû möùc ñoä teá baøo. OÂng coù nhieàu hoïc troø gioûi, trong ñoù phaûi keå
  8. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 5 ñeán Julius Cohnheim (1839-1884), laø ngöôøi ñaõ coù caùc nghieân cöùu saâu veà phaûn öùng vieâm vaø laø ngöôøi ñaàu tieân phaùt hieän ra hieän töôïng xuyeân maïch. (Hình 11) Hình 10: Giaùo sö Rudolf Virchow vaø cuoán saùch “Beänh hoïc teá baøo” Hình 11: Giaùo sö Julius Cohnheim Trong thôøi ñaïi cuûa Virchow, caùc thaày thuoác vaãn chöa hieåu bieát nhieàu veà khaû naêng gaây beänh cuûa caùc vi sinh vaät; vaø Louis Pasteur (1843-1910), tuy xuaát thaân laø moät nhaø hoaù hoïc, laïi chính laø ngöôøi ñaõ taïo ra moät cuoäc caùch maïng trong nghieân cöùu beänh hoïc. Qua vieäc giaûi quyeát thaønh coâng nhieàu beänh khaùc nhau nhö beänh taèm gai, beänh than ôû cöøu, beänh choù daïi; oâng laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ chöùng minh coù theå duøng phöông phaùp thöïc nghieäm ñeå tìm ra nguyeân nhaân phaùt sinh dòch beänh vaø töø ñoù coù caùc bieän phaùp phoøng choáng thích hôïp. Töø giöõa theá kyû XX, nghieân cöùu beänh taät ñaõ tieán sang möùc ñoä phaân töû, baét ñaàu vôùi vieäc tìm ra nguyeân nhaân caùc beänh roái loaïn chuyeån hoaù baåm sinh. Con ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu heát söùc to lôùn trong vieäc tìm hieåu baûn chaát beänh taät, nguyeân nhaân gaây beänh vaø cô cheá beänh Hình 12: Louis Pasteur sinh. Döï aùn giaûi maõ boä gen ngöôøi (human genome project) - moät döï aùn ña quoác gia khôûi söï töø 1987 - ñaõ gaàn nhö hoaøn taát vaø ñaõ phaùt hieän boä gen ngöôøi chöùa khoaûng 34.000 gen; moät döï aùn khaùc cuõng ñang ñöôïc tieán haønh nhaèm laäp neân thö vieän caùc protein ngöôøi (Proteomics), xaùc ñònh maïng löôùi töông taùc giöõa caùc protein trong teá baøo. Tham voïng cuûa caùc nhaø khoa hoïc - nhö ñaõ ñöôïc dieãn taû trong moät boä phim khoa hoïc vieãn töôûng mang teân Gattaca (1997) (Hình 13) - laø chæ Hình 13: Phim khoa hoïc vieãn töôûng Gattaca (1997)
  9. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 6 caàn moät gioït maùu laáy töø cô theå beänh nhaân, ñaõ coù theå xaùc ñònh ñöôïc gen naøo coù caáu truùc vaø chöùc naêng bò roái loaïn, protein naøo bò hö hoûng, töø ñoù coù bieän phaùp ñieàu trò ñaëc hieäu ngay taïi phaân töû ñích naøy (Targeted therapy). ÔÛ ñaàu theá kyû XXI naøy, duø ñaõ coù voâ soá tieán boä khoa hoïc, söï tích hôïp cuûa tin hoïc vaøo moïi maët cuûa ñôøi soáng, söï dö thöøa cuûa caûi vaät chaát... nhöng hình nhö con ngöôøi vaãn khoâng caûm thaáy haïnh phuùc hôn cha anh cuûa hoï. Söï buøng noå caùc loaïi dòch beänh môùi (AIDS, cuùm gaø, SARS, cuùm heo), vaán naïn oâ nhieãm moâi tröôøng, söï noùng leân cuûa traùi ñaát, hoá saâu ngaên caùch giaøu ngheøo, caùc cuoäc chieán tranh lôùn nhoû, naïn khuûng boá... caøng laøm cho con ngöôøi cuûa thôøi “haäu hieän ñaïi” naøy caûm thaáy khoâng “khoeû”, meät moûi, baát an. Ngöôøi ta ñang quay trôû laïi vôùi quan nieäm beänh taät laø roái loaïn taùc ñoäng leân toaøn theå con ngöôøi vaø nhaän ra phaàn lôùn beänh taät cuûa con ngöôøi laø do loái soáng; chaúng haïn beänh khí pheá thuõng, ung thö phoåi laø do huùt thuoác laù, xô gan do uoáng quaù nhieàu röôïu, cao huyeát aùp do cuoäc soáng quaù nhieàu “xì treùt”, beùo phì do aên quaù nhieàu thöùc aên Mc Donald, gaø raùn Kentucky ... Chính vì theá, Toå chöùc Y teá theá giôùi ñaõ nhaán maïnh raèng ñeå coù söùc khoeû vaø khoâng beänh taät thì phaûi coù söï thoaûi maùi, khoâng chæ veà theå chaát maø caû veà tinh thaàn vaø xaõ hoäi. I. ÑÒNH NGHÓA VAØ PHAÂN LOAÏI GIAÛI PHAÃU BEÄNH HOÏC: Giaûi phaãu beänh hoïc, coøn goïi laø beänh hoïc, laø moân hoïc nghieân cöùu veà caùc toån thöông cuûa teá baøo, moâ vaø caùc cô quan trong caùc traïng thaùi beänh lyù khaùc nhau. Caùc toån thöông cuûa cô quan quan saùt ñöôïc baèng maét traàn ñöôïc goïi laø caùc toån thöông ñaïi theå. Toån thöông cuûa moâ vaø teá baøo chæ coù theå quan saùt ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc hoaëc kính hieån vi ñieän töû, neân ñöôïc goïi laø toån thöông vi theå vaø sieâu vi theå. Theo truyeàn thoáng, moân giaûi phaãu beänh ñöôïc chia thaønh 2 phaàn: * Giaûi phaãu beänh ñaïi cöông, nghieân cöùu veà caùc toån thöông cô baûn cuûa teá baøo vaø moâ, laø cô sôû chung cho moïi loaïi beänh lyù cuûa caùc cô quan vaø caùc heä thoáng khaùc nhau. Thí duï phaûn öùng vieâm caáp laø moät toån thöông cô baûn, cô sôû chung cuûa vieâm ruoät thöøa caáp, vieâm phoåi thuøy... * Giaûi phaãu beänh chuyeân bieät, nghieân cöùu veà caùc beänh lyù rieâng bieät cuûa töøng cô quan hoaëc heä thoáng. Thí duï nhö beänh lyù phoåi, beänh lyù da... Tuy nhieân, muïc ñích toái haäu cuûa moân giaûi phaãu beänh khoâng chæ ñôn thuaàn moâ taû toån thöông. Traùi laïi, thoâng qua vieäc phaân tích caùc hình thaùi toån thöông, noù tìm hieåu veà nguyeân nhaân gaây beänh, giaûi thích cô cheá beänh sinh vaø caùc roái loaïn chöùc naêng do toån thöông gaây ra ñeå goùp phaàn vaøo vieäc chaån ñoaùn, ñieàu trò vaø phoøng traùnh beänh. Vì vaäy, noäi dung cô baûn cuûa moân giaûi phaãu beänh goàm coù 4 maët: nguyeân nhaân gaây beänh, cô cheá beänh sinh, hình thaùi toån thöông vaø caùc bieåu hieän laâm saøng lieân quan vôùi toån thöông. II. VAÄT LIEÄU NGHIEÂN CÖÙU CUÛA GIAÛI PHAÃU BEÄNH HOÏC Caùc vaät lieäu nghieân cöùu cuûa giaûi phaãu beänh hoïc goàm nhieàu loaïi: 1. Töû thieát: laø thi theå hoaëc nhöõng maãu moâ ñöôïc laáy töø beänh nhaân ñaõ cheát. Giaûi phaãu töû thi giuùp xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây cheát, kieåm nghieäm caùc chaån ñoaùn laâm saøng nhaèm ruùt kinh nghieäm ñeå naâng cao chaát löôïng chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh. Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây taïi Myõ cho thaáy coù ñeán 30% chaån ñoaùn laâm saøng ñaõ khoâng ñöôïc xaùc nhaän treân töû thieát; chính vì vaäy maø ôû Hình 14: Töû thieát 1 ca treû sô sinh töû vong vì suy hoâ haáp cho thaáy caùc vieän giaûi phaãu beänh hoaëc nguyeân nhaân laø do thoaùt vò cô hoaønh baåm sinh beân traùi khieán daï daøy vaø ruoät loït vaøo loàng ngöïc gaây cheøn eùp caùc saùch giaûi phaãu beänh thöôøng
  10. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 7 coù ñeà caâu “Mortui vivos docet” (ngöôøi cheát daïy ngöôøi soáng) (Hình 14). 2. Sinh thieát: laø caùc maãu moâ ñöôïc laáy töø ngöôøi soáng nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Caùc maãu moâ coù theå ñöôïc laáy ra theo nhieàu caùch (Hình 15): * Phaãu thieát: moät maãu moâ, moät phaàn hoaëc toaøn boä moät cô quan bò beänh ñöôïc laáy ra baèng phaãu thuaät. Thí duï: moät phaàn haïch coå, toaøn boä daï daøy, moät thuøy giaùp. * Sinh thieát qua noäi soi: nhôø oáng noäi soi, coù theå duøng kìm keïp caét moät maãu moâ nhoû naèm saâu trong ñöôøng tieâu hoaù, ñöôøng hoâ haáp hoaëc tieát nieäu. * Sinh thieát baèng kim: nhôø caùc loaïi kim ñaëc bieät, coù theå laáy ñöôïc moät maãu nhoû moâ gan, thaän, maøng phoåi hoaëc tuûy xöông... Hình 15: Sinh thieát polyùp ñaïi traøng qua noäi soi (A); sinh thieát choïc huùt baèng kim nhoû (B) Moät loaïi vaät lieäu khaùc coù theå laáy ra töø ngöôøi soáng ñeå khaûo saùt laø caùc loaïi teá baøo coù trong dòch cô theå (dòch maøng phoåi, dòch maøng buïng, nöôùc tieåu), hoaëc caùc teá baøo bong troùc töï nhieân töø caùc loaïi bieåu moâ phuû (bieåu moâ phuû aâm ñaïo - coå töû cung, bieåu moâ pheá quaûn). Coù theå duøng moät soá loaïi duïng cuï nhö que goã, caây choåi ñeå laøm taêng soá löôïng teá baøo bong ra. Ngoaøi ra, ta cuõng coù theå huùt ñöôïc caùc teá baøo cuûa baát kyø cô quan naøo trong cô theå nhôø vaøo moät kim nhoû (côõ 23-24), goïi laø phöông phaùp sinh thieát choïc huùt baèng kim nhoû (FNAB: fine needle aspiration biopsy) 3. Vaät lieäu thöïc nghieäm: xaây döïng treân suùc vaät caùc moâ hình beänh taät töông töï caùc beänh lyù cuûa ngöôøi, ñeå khaûo saùt caùc hình thaùi toån thöông vaø caùc roái loaïn chöùc naêng keøm theo; ñaët cô sôû cho vieäc tìm hieåu nguyeân nhaân gaây beänh, cô cheá beänh sinh, dieãn tieán cuûa beänh, vaø thöû nghieäm caùc phöông phaùp ñieàu trò môùi (Hình 16). Hình 16: Gaây u nhuù treân da chuoät baèng benzanthracene, gaây ung thö gan chuoät baèng nitrosamine III. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU CUÛA GIAÛI PHAÃU BEÄNH 1. Quan saùt ñaïi theå: nghieân cöùu baèng maét traàn taát caû nhöõng ñaëc ñieåm hình thaùi (nhö kích thöôùc, maàu saéc, maät ñoä, g.iôùi haïn, voû bao...) cuûa moät cô quan beänh lyù. 2. Quan saùt vi theå vaø sieâu vi theå: nghieân cöùu caùc toån thöông cuûa teá baøo vaø moâ döôùi kính hieån vi quang hoïc hoaëc kính hieån vi ñieän töû. Ñeå quan saùt ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc, maãu
  11. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 8 moâ phaûi ñöôïc coá ñònh, caét moûng 5 μm vaø nhuoäm maàu, thôøi gian chuaån bò maát khoaûng 3-4 ngaøy. Quan saùt sieâu vi theå ñoøi hoûi maãu moâ phaûi ñöôïc caét moûng ñeán 0,1 μm, thôøi gian chuaån bò maát haøng thaùng do ñoù ít coù tính öùng duïng trong chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh thöôøng ngaøy, chuû yeáu ñeå phuïc vuï cho nghieân cöùu. Phöông phaùp nhuoäm thöôøng quy trong caùc laboâ giaûi phaãu beänh laø phöông phaùp nhuoäm Hematoxylin-Eosin: teá baøo seõ coù nhaân baét maøu tím coøn baøo töông thì baét maøu hoàng (Hình 17A). Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå duøng theâm caùc phöông phaùp nhuoäm hoaù moâ (coøn goïi laø nhuoäm ñaëc bieät) ñeå xaùc ñònh moät soá caáu truùc cuûa teá baøo vaø moâ döïa vaøo aùi tính ñaëc bieät cuûa chuùng ñoái vôùi moät soá loaïi hoaù chaát naøo ñoù. Thí duï nhuoäm Fontana giuùp phaùt hieän haéc toá melanin, nhuoäm PAS ñeå phaùt hieän glycogen vaø chaát nhaày, nhuoäm Trichrome ñeå thaáy roõ sôïi collagen...(Hình 17 B,C) Hình 17: Nieâm maïc ñaïi traøng nhuoäm Hematoxylin-Eosin (A); nhuoäm Trichrome, thaáy roõ maøng ñaùy baét maøu xanh döông; nhuoäm PAS (periodic acid-Schiff), gioït chaát nhaày cuûa teá baøo ñaøi baét maàu hoàng. Gaàn ñaây, kyõ thuaät hoaù moâ mieãn dòch ñaõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong caùc laboâ giaûi phaãu beänh taïi Tp.HCM ñeå hoã trôï cho chaån ñoaùn. Ñaây laø moät kyõ thuaät nhuoäm ñaëc bieät, söû duïng phaûn öùng keát hôïp khaùng nguyeân - khaùng theå nhaèm phaùt hieän nhöõng thaønh phaàn caáu taïo (caùc khaùng nguyeân) coù trong teá baøo vaø moâ. Vò trí keát hôïp khaùng nguyeân - khaùng theå seõ ñöôïc hieån thò nhôø caùc hoaù chaát. (Hình 18) Tuøy theo hoaù chaát hieån thò, phaân bieät hai phöông phaùp nhuoäm hoaù moâ mieãn dòch chính: * Mieãn dòch huyønh quang: Khaùng theå ñöôïc gaén vôùi chaát phaùt huyønh quang. Neáu coù phaûn öùng keát hôïp khaùng nguyeân - khaùng theå (nghóa laø coù söï hieän dieän cuûa khaùng nguyeân caàn tìm trong maãu moâ), phöùc hôïp khaùng nguyeân-khaùng theå seõ phaùt quang khi ñöôïc kích thích bôûi tia cöïc tím, quan saùt döôùi kính hieån vi huyønh quang. Chaát phaùt huyønh quang coù theå ñöôïc gaén tröïc tieáp vaøo khaùng theå ñaëc hieäu, goïi laø phöông phaùp mieãn dòch huyønh quang tröïc tieáp; hoaëc gaén vaøo khaùng theå thöù hai ñaëc hieäu vôùi khaùng theå thöù nhaát, goïi laø mieãn dòch huyønh quang giaùn tieáp. Mieãn dòch huyønh quang ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong chaån ñoaùn caùc beänh lyù caàu thaän vaø moät soá beänh lyù cuûa da (Hình 19A). Hình 18: Mieãn dòch huyønh quang vaø mieãn dòch men, tröïc tieáp (A) vaø giaùn tieáp (B)
  12. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 9 * Mieãn dòch men: Khaùng theå ñöôïc gaén vôùi men (enzyme). Khi cho theâm chaát hieän maøu vaøo maãu moâ, men laøm keát tuûa chaát maøu (thöôøng laø maàu naâu) taïi vò trí phöùc hôïp khaùng nguyeân-khaùng theå, nhôø ñoù thaáy ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc. Cuõng gioáng nhö vôùi chaát phaùt huyønh quang, neáu men ñöôïc gaén tröïc tieáp vaøo khaùng theå thöù nhaát ñaëc hieäu vôùi khaùng nguyeân, goïi laø phöông phaùp mieãn dòch men tröïc tieáp. Khi men ñöôïc gaén vaøo khaùng theå thöù hai ñaëc hieäu vôùi khaùng theå thöù nhaát, goïi laø mieãn dòch men giaùn tieáp. - Mieãn dòch men ñöôïc söû duïng nhieàu trong chaån ñoaùn caùc beänh lyù u böôùu, giuùp xaùc ñònh nguoàn goác cuûa caùc khoái u coù ñoä bieät hoaù quaù keùm hoaëc khoâng bieät hoaù ñeå phaân bieät giöõa carcinoâm, sarcoâm hay limphoâm (Hình 19B). Trong moät soá tröôøng hôïp, chaúng haïn ñoái vôùi ung thö vuù, mieãn dòch men coøn coù giaù trò ñaùnh giaù tieân löôïng vaø ñaùp öùng ñieàu trò (ñaùnh giaù tình traïng thuï theå noäi tieát estrogen, thuï theå Her-2/neu). Hình 19: Hoaù moâ mieãn dòch huyønh quang, duøng khaùng theå huyønh quanh choáng IgA cho thaáy coù söï laéng ñoïng cuûa IgA ôû vuøng gian mao maïch trong beänh thaän IgA (A). Moät u keùm bieät hoaù caáu taïo bôûi teá baøo hình thoi troâng gioáng nhö moät sarcoâm (B1), nhuoäm hoaù moâ mieãn dòch men vôùi khaùng theå choáng cytokeratin cho thaáùy teá baøo u baét maàu naâu (B2), chöùng toû ñaây laø moät carcinoâm chöù khoâng phaûi laø sarcoâm. Ngoaøi ra, caùc kyõ thuaät tieân tieán öùng duïng sinh hoïc phaân töû nhö kyõ thuaät lai gheùp taïi choã phaùt huyønh quang (fluorescent in situ hybridization, FISH), phaûn öùng chuoãi polymerase (polymerase chain reaction, PCR), v.v. cuõng ñang töøng böôùc ñöôïc ñöa vaøo söû duïng trong laboâ giaûi phaãu beänh nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc chaån ñoaùn; caùc kyõ thuaät naøy tuy coù ñoä chính xaùc cao nhöng chi phí cuõng cao khoâng keùm! (Hình 20). Hình 20: Kyõ thuaät FISH cho thaáy coù söï khuyeách ñaïi gen HER-2/neu leân gaáp 3 laàn (bieåu hieän baèng caùc ñoám ñoû trong nhaân) ôû caùc teá baøo carcinoâm tuyeán vuù (B) so vôùi teá baøo bieåu moâ oáng tuyeán vuù bình thöôøng (A).
  13. Giôùi thieäu moân hoïc Giaûi phaãu beänh 10 3. Ñoái chieáu laâm saøng - giaûi phaãu beänh Laø hoaït ñoäng phoái hôïp thöôøng xuyeân caàn phaûi coù giöõa caùc baùc só laâm saøng, baùc só giaûi phaãu beänh vaø caùc baùc só thuoäc caùc khoa caän laâm saøng khaùc nhö X-quang, sieâu aâm; ñeå coù ñöôïc chaån ñoaùn chính xaùc vaø ñieàu trò ñuùng ñaén, cuõng nhö ñeå ruùt kinh nghieäm ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp beänh nhaân töû vong.
  14. Toån Thöông Cô Baûn cuûa Teá baøo vaø Moâ 11 TOÅN THÖÔNG CÔ BAÛN CUÛA TEÁ BAØO VAØ MOÂ Muïc tieâu: 1. Moâ taû vaø phaân tích 5 loaïi ñaùp öùng thích nghi. 2. Moâ taû vaø phaân tích 4 loaïi öù ñoïng noäi baøo. 3. Moâ taû vaø phaân tích 4 loaïi laéng ñoïng ngoaïi baøo. 4. Moâ taû caùc ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa hoaïi töû teá baøo vaø töï huûy teá baøo. . 5. Moâ taû vaø phaân tích caùc hình thaùi moâ hoïc cuûa hoaïi töû. Giaûi phaãu beänh ñaïi cöông nghieân cöùu veà caùc toån thöông cô baûn, laø toån thöông chung cuûa moïi loaïi beänh lyù ôû caùc cô quan vaø heä thoáng khaùc nhau. Toån thöông cô baûn laø caùc bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo vaø moâ gaây ra bôûi caùc nguyeân nhaân beänh lyù hoaëc sinh lyù, goàm coù 7 loaïi laø: caùc ñaùp öùng thích nghi, öù ñoïng noäi baøo, laéng ñoïng ngoaïi baøo, hoaïi töû, vieâm, u, toån thöông huyeát quaûn huyeát do roái loaïn tuaàn hoaøn. CAÙC ÑAÙP ÖÙNG THÍCH NGHI Laø caùc bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo vaø moâ nhaèm thích öùng vôùi moâi tröôøng xung quanh ñaõ bò thay ñoåi. Coù 5 loaïi ñaùp öùng thích nghi sau: 1. PHÌ ÑAÏI (hypertrophy) Laø hieän töôïng taêng kích thöôùc teá baøo. Teá baøo taêng kích thöôùc bôûi vì coù söï taêng toång hôïp taát caû caùc thaønh phaàn caáu taïo cuûa noù. Nhieàu teá baøo phì ñaïi seõ daãn ñeán söï phì ñaïi cuûa 1 moâ, 1 cô quan. Nguyeân nhaân gaây phì ñaïi thöôøng laø do coù moät yeâu caàu cao hôn veà maët chöùc naêng ñoái vôùi teá baøo vaø moâ hoaëc do coù söï kích thích cuûa moät hormoân ñaëc hieäu. Phì ñaïi coù lieân quan maät thieát vôùi taêng saûn vaø caû 2 hieän töôïng naøy thöôøng xaûy ra ñoàng thôøi vôùi nhau. Phì ñaïi ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi: phì ñaïi sinh lyù vaø phì ñaïi beänh lyù. a/ Phì ñaïi sinh lyù: Khi mang thai, teá baøo cô trôn töû cung ñöôïc estrogen kích thích seõ phì ñaïi gaáp 10 laàn bình thöôøng. Estrogen gaén leân caùc thuï theå töông öùng coù trong baøo töông teá baøo cô trôn, ñi vaøo trong nhaân vaø töông taùc vôùi ADN, kích thích söï toång hôïp caùc ARNm; keát quaû laøm taêng soá löôïng protein cuûa teá baøo cô trôn vaø laøm taêng kích thöôùc teá baøo. ÔÛ caùc vaän ñoäng vieân, caùc teá baøo cô vaân phì ñaïi ñeå thích nghi vôùi yeâu caàu taêng cao veà chöùc naêng co duoãi cuûa cô trong quaù trình taäp luyeän (Hình 1). Hình 1: Phì ñaïi sinh lyù töû cung khi mang thai (A); teá baøo cô trôn bình thöôøng (B); teá baøo cô trôn phì ñaïi (C).
  15. Toån Thöông Cô Baûn cuûa Teá baøo vaø Moâ 12 b/ Phì ñaïi beänh lyù: Trong beänh cao huyeát aùp hoaëc heïp van ñoäng maïch chuû, taâm thaát traùi cuûa tim phaûi co boùp maïnh hôn ñeå thaéng ñöôïc söï gia taêng löïc caûn trong ñoäng maïch; ñeå thích nghi teá baøo cô tim seõ phì ñaïi, laøm vaùch tim daày leân vaø laøm taêng troïng löôïng quaû tim (Hình 2). Hình 2: Phì ñaïi beänh lyù thaát traùi do cao huyeát aùp (A); teá baøo cô tim bình thöôøng (B); teá baøo cô tim phì ñaïi (C). 2. TAÊNG SAÛN (hyperplasia) Laø hieän töôïng taêng soá löôïng teá baøo baèng hoaït ñoäng phaân baøo. Nhö vaäy, chæ nhöõng teá baøo coøn giöõ ñöôïc khaû naêng phaân baøo môùi coù theå taêng saûn. Taêng saûn cuõng ñöôïc phaân bieät thaønh 2 loaïi: taêng saûn sinh lyù vaø taêng saûn beänh lyù. a/ Taêng saûn sinh lyù: Khi mang thai, caùc teá baøo tuyeán vuù vöøa taêng saûn vöøa phì ñaïi ñeå chuaån bò cho hoaït ñoäng tieát söõa, töông töï nhö vaäy ñoái vôùi caùc teá baøo cô trôn cuûa töû cung. ÔÛ gan, neáu moät phaàn gan bò caét boû, phaàn coøn laïi seõ taêng saûn nhaèm buø ñaép laïi soá teá baøo gan ñaõ maát, coøn goïi laø taêng saûn buø tröø (Hình 3). Hình 3: AÛnh chuïp CT ôû moät ngöôøi tröôùc khi hieán taëng thuyø phaûi gan (A); chæ 1 tuaàn sau phaãu thuaät, thuyø traùi gan ñaõ to haún ra do hoaït ñoäng taêng saûn buø tröø (B). Vi theå moâ gan bình thöôøng ít thaáy hình aûnh phaân baøo (C); coøn moâ gan taêng saûn buø tröø thì coù tæ leä phaân baøo cao (D).
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2