Cập nhật xử trí lạc nội mạc tử cung trong vô sinh dựa trên y học chứng cứ

Chia sẻ: ViYerevan2711 ViYerevan2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lạc nội mạc tử cung (LNMTC) là một bệnh lý phụ khoa mãn tính khá phổ biến, gặp ở 10% phụ nữ độ tuổi sinh sản, nguyên nhân và bệnh sinh vẫn chưa rõ, với triệu chứng nổi bật là đau và vô sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cập nhật xử trí lạc nội mạc tử cung trong vô sinh dựa trên y học chứng cứ

tổng quan Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm CẬP NHẬT XỬ TRÍ LẠC NỘI MẠC TỬ CUNG TRONG VÔ SINH DỰA TRÊN Y HỌC CHỨNG CỨ Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm Trường Đại học Y Dược Huế Tóm tắt sinh dự phòng vào thời điểm chọc hút trứng ở bệnh Lạc nội mạc tử cung (LNMTC) là một bệnh lý phụ nhân LNMTC là cần thiết. Có thể chỉ định đồng vận khoa mãn tính khá phổ biến, gặp ở 10% phụ nữ độ GnRH từ 3-6 tháng trước khi thực hiện hỗ trợ sinh sản tuổi sinh sản, nguyên nhân và bệnh sinh vẫn chưa rõ, cho những phụ nữ vô sinh bị LNMTC để cải thiện tỷ với triệu chứng nổi bật là đau và vô sinh. Mặc dù có lệ có thai lâm sàng. Phẫu thuật nội soi bóc u LNMTC đến 50% phụ nữ LNMTC bị vô sinh, thái độ xử trí các buồng trứng từ 3-6cm trước khi thực hiện hỗ trợ trường hợp này vẫn chưa có sự thống nhất hoàn toàn. sinh sản có thể không hữu ích trong việc cải thiện Phương pháp điều trị được lựa chọn có thể đơn thuần tỷ lệ thành công. Với những trường hợp LNMTC sâu, hay phối hợp giữa nội khoa, phẫu thuật, hỗ trợ sinh không có bằng chứng ủng hộ việc phẫu thuật cắt các sản hay các phương pháp khác. Y học chứng cứ cho nốt LNMTC sâu trước khi thực hiện hỗ trợ sinh sản ở đến nay nhận thấy việc điều trị nội khoa ức chế chức những người vô sinh do LNMTC, tuy nhiên có thể chỉ năng buồng trứng (bằng Danazol, progestins, GnRH định phẫu thuật để cải thiện triệu chứng đau. đồng vận hay viên tránh thai uống) đối với những trường hợp vô sinh do lạc nội mạc tử cung không phải Summary là một giải pháp hiệu quả và không nên chỉ định đơn Updates treatment of endometriosis associated thuần hay phối hợp trước/sau mổ. Những phụ nữ bị infertility based on evidence-based medicine LNMTC tối thiểu đến nhẹ, nội soi phẫu thuật có hiệu Endometriosis is a quite common chronic quả hơn so với nội soi chẩn đoán trong việc cải thiện gynecological disease, affecting up to 10% tỷ lệ sinh sống. Những phụ nữ LNMTC trung bình đến of reproductive-aged women, the cause and nặng, có thể cân nhắc nội soi phẫu thuật thay vì chỉ pathogenesis is still unclear, with prominent chờ đợi, nhằm giúp tăng tỷ lệ có thai tự nhiên. Những symptoms are pain and infertility. Up to 50% phụ nữ có u LNMTC ở buồng trứng, khi phẫu thuật of women with endometriosis are infertile, and cần cắt bỏ vỏ khối u thay vì chỉ dẫn lưu và đốt điện agreement about treatment options has been thành u, để có thể tăng tỷ lệ có thai cộng dồn. Cần difficult to establish. The treatment can be selected lưu ý nguy cơ giảm khả năng dự trữ buồng trứng hay alone or in combination between medical therapy, thậm chí mất buồng trứng do phẫu thuật và cân nhắc surgery, assisted reproduction, or other methods. lợi ích của lặp lại phẫu thuật trong từng trường hợp cụ Evidence-based medicine so far found the medical thể. Các phương pháp điều trị khác trong vô sinh do therapy of ovarian function suppression (such LNMTC (dung dịch cản quang lipiodol, Pentoxifylline, as Danazol, progestins, GnRH agonist or oral mifepristone, thảo mộc, Vitamin C, E) chưa thấy hiệu contraceptive pills) for endometriosis is not an quả rõ ràng. Đối với sinh sản hỗ trợ, bệnh nhân vô effective solution and should not be indicated alone sinh do LNMTC độ I/II, có thể được chỉ định kích thích or combination pre/post operation. In women with buồng trứng kèm IUI trong vòng 6 tháng sau phẫu minimal/mild endometriosis, operative laparoscopy thuật để tăng tỷ lệ thai sinh sống hơn là chờ đợi hay is more effective than diagnostic laparoscopy in chỉ điều trị IUI đơn thuần. Nên chỉ định kỹ thuật hỗ improving live birth rate. Women with moderate to trợ sinh sản (ART) cho những trường hợp vô sinh severe endometriosis, operative laparoscopy should do LNMTC, đặc biệt là khi có ảnh hưởng đến vòi tử be considered instead of expectant management to cung hay có kèm theo yếu tố nam hay thất bại với các increase spontaneous pregnancy rate. Women with phương pháp điều trị khác. Phác đồ GnRH đồng vận endometrioma, surgeons should perform excision hay đối vận không có khác biệt ở bệnh nhân LNMTC of the endometrioma capsule instead of drainage tối thiểu/nhẹ hay có u lạc nội mạc buồng trứng. and electrocoagulation of endometrioma wall, to Không có bằng chứng tăng tỷ lệ tái phát LNMTC sau increase the cumulative pregnancy rate. It should khi kích thích buồng trứng làm IVF/ICSI. Dùng kháng be noted the risk of reduced ovarian reserve or Tạp chí Phụ Sản Tác giả liên hệ (Corresponding author): Lê Minh Tâm, leminhtam.vn@gmail.com Ngày nhận bài (received) 04/8/2013. Ngày phản biện đánh giá bài báo (revised): 25/8/2013. Ngày bài báo được chấp nhận đăng (accepted): 30/10/2013 06 Tập 11, số 04 Tháng 12-2013
Tạp chí phụ sản - 11(4), 06-14, 2013 even lost of ovary due to surgery and consider the protocol show no difference in patients with minimal benefits of repeat surgery in specific case. The other / mild endometriosis or endometrioma. No evidence methods of infertility treatment (lipiodol contrast of increased recurrence rate after controlled ovarian solution, Pentoxifylline, mifepristone, herbs, vitamins stimulation for IVF / ICSI. Use of prophylactic C, E) show no clear effect. For medically assisted antibiotics at the time of ovum retrieval in patients reproduction, infertile patients with endometriosis with endometrioma are needed. GnRHagonist can level I/II, can be indicated with IUI with controlled be used 3-6 months before ART for infertile women ovarian stimulation within 6 months after surgery with endometriosis to improve clinical pregnancy to increase the live birth rate instead of expectant rates. Laparoscopy for 3-6cm endometrioma before management or IUI alone. Assisted reproduction ART may not be useful in improving the success rate. techniques (ART) should be indicated for infertility With deep nodular endometriosis, effectiveness of with endometriosis, especially when fallopian tubes the excision before assisted reproduction is not well are affected or with male factor or failure with other established with regard to reproductive outcome, treatments. GnRH agonist or GnRH antagonist but surgery may be indicated to improve pain. I. Giới thiệu nay, chưa có chỉ định điều trị cụ thể đối với mô nội mạc Lạc nội mạc tử cung (LNMTC) được định nghĩa là sự tử cung lạc chỗ, bằng phương pháp nội khoa hoặc hiện diện của mô tương tự nội mạc tử cung (các tuyến phẫu thuật, được chứng minh sẽ cải thiện khả năng và mô đệm) bên ngoài tử cung, gây ra phản ứng viêm sinh sản cho các trường hợp vô sinh do LNMTC. Các mạn tính, mô sẹo, và dính, có thể làm biến dạng giải phương pháp trị liệu thường được chọn lựa hiện nay phẫu vùng chậu của người phụ nữ (Kennedy S, 2005). xoay quanh điều trị nội tiết, phẫu thuật hay chỉ định LNMTC chủ yếu được tìm thấy ở phụ nữ trẻ, nhưng sinh sản hỗ trợ như kích thích buồng trứng, thụ tinh không liên quan đến chủng tộc hoặc xã hội. LNMTC trong ống nghiệm. Tuy nhiên, chọn lựa phương pháp là một bệnh lý khá phổ biến, xảy ra ở khoảng 10% dân cụ thể cho từng trường hợp vô sinh do LNMTC vẫn là số nữ nói chung (Ozkan S, 2008); với những phụ nữ có một thách thức cho các nhà lâm sàng (Mateo Sanez et triệu chứng đau vùng chậu, vô sinh, hoặc cả hai, tần al., 2012) (Yang, 2013). Bài tổng quan này nhằm đánh suất LNMTC là 35 -50% (Giudice LC, 2004). Khoảng 25 giá hiệu quả của các phương pháp điều trị khác nhau đến 50% phụ nữ vô sinh có LNMTC, và 30 - 50% phụ nữ ở bệnh nhân vô sinh do LNMTC. Các nghiên cứu y văn có LNMTC bị vô sinh (Adamson GD, 2010). được tìm kiếm dựa trên các chỉ số tỷ lệ sinh sống, tỷ lệ Lạc nội mạc tử cung là bệnh lý mãn tính với tỉ lệ tái đa thai, tỷ lệ sẩy thai, thai ngoài tử cung và tác dụng phát cao. Nguyên nhân và sinh bệnh học vẫn còn chưa không mong muốn của điều trị. Trong đó tỷ lệ trẻ sinh rõ ràng (Grummer, 2013). Mục đích chính của điều trị sống được xem như là thông số có giá trị nhất. bao gồm giảm các triệu chứng, ức chế các mảng ghép lạc nội mạc, dự phòng xuất hiện các ổ mới mô nội mạc Ii. Điều trị vô sinh do lạc nội mạc tử cung tử cung lạc chỗ. Điều trị hiện tại chủ yếu tập trung vào 2.1. Điều trị nội khoa vô sinh do LNMTC xử trí các triệu chứng lâm sàng của bệnh chứ không Các thuốc nội tiết ức chế phóng noãn về lý thuyết phải loại trừ căn bệnh này. Kết hợp cụ thể nội khoa, điều có thể ức chế sự phát triển mô lạc nội mạc tử cung trị phẫu thuật, và tâm lý có thể cải thiện chất lượng cuộc – là mô phụ thuốc estrogen. Một số loại thuốc như sống của phụ nữ với LNMTC (Mateo Sanez et al., 2012) danazol, progestins, thuốc viên tránh thai và GnRH Mối quan hệ giữa LNMTC và vô sinh được tranh đồng vận vì thế được nghiên cứu cho các trường hợp luận trong nhiều năm. Với các cặp vợ chồng bình vô sinh do LNMTC với mong muốn cải thiện tỷ lệ có thường, khả năng sinh sản trong khoảng 15-20% mỗi thai và tỷ lệ sinh sống. tháng và giảm dần theo tuổi. Phụ nữ bị LNMTC có xu Bài nghiên cứu trên thư viện Cochrane của Hughes hướng giảm khả năng sinh sản hàng tháng còn khoảng và cộng sự (Hughes E, 2010) đã phân tích 25 thử 2-10% (Hughes EG, 1993) và liên quan đến tỷ lệ sinh nghiệm ngẫu nhiên, so sánh các thuốc ức chế phóng sống thấp hơn (Collins JA, 1995). Mặc dù có nhiều tiến noãn với giả dược hoặc không điều trị gì. Kết quả bộ đáng kể trong lĩnh vực chẩn đoán lâm sàng và cận chung ghi nhận tỷ số chênh (OR) có thai sau ức chế lâm sàng, hiểu hiết về mối liên hệ giữa LNMTC và vô phóng noãn so với giả dược là 0,97 (CI 0.68 - 1.34, p sinh vẫn còn nhiều hạn chế (Grummer, 2013). Cho đến = 0.8) với mọi phụ nữ và 1.02 (95% CI 0.70 - 1.52, p = Tạp chí Phụ Sản Tập 11, số 04 Tháng 12-2013 07
tổng quan Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm 0.82) ở phụ nữ vô sinh. Không có bằng chứng có lợi phẫu thuật khác nhau không rõ ràng. Có bằng chứng ít của việc điều trị. Trong 191 đối tượng nghiên cứu, tỷ số ỏi rằng phụ nữ LNMTC có thai cộng dồn sau 36 tháng chênh có thai sau tất cả các loại thuốc so với danazol cao hơn khi điều trị hóa hơi laser CO2 (87%) so với điều là 1.38 (95% CI 1.05- 1.82, p = 0.02) với mọi phụ nữ và trị đốt điện đơn cực (71%), bằng nội soi chẩn đoán 1.37 (95% CI 0.94 - 1.99, p = 0.10) ở phụ nữ vô sinh. Khi (65%), hoặc nội soi chẩn đoán có kèm 3 tháng danazol so sánh trực tiếp GnRHa và danazol, OR là 1.45 (95% CI 800mg/ngày sau mổ (63%) (Chang FH, 1997) 1.08 - 1.95, p = 0.01) cho mọi phụ nữ và 1.63 (95% CI Những bệnh nhân có khối u LNMTC ở buồng trứng 1.12 - 2.37, p = 0.01) ở người vô sinh với ưu thế thuộc được chỉ định phẫu thuật vì lý do vô sinh hay do đau, về GnRHa. Không thấy hiệu quả rõ ràng, khi so sánh việc cắt bỏ khối u làm tăng khả năng có thai tự nhiên GnRHa với thuốc tránh thai uống (n=86; OR 0.93, 95% sau phẫu thuật khi so sánh với xẻ dẫn lưu hay đốt điện CI 0.41 - 2.12, p = 0.86) với mọi phụ nữ và OR 0.83, 95% thành khối u (Hart RJ, 2008). Mặc dù nghiên cứu thử CI 0.34 - 2.05, p = 0.69 ở phụ nữ vô sinh. nghiệm đối chứng ngẫu nhiên chưa chứng minh được Kết luận của tác giả cho thấy không có sự khác biệt lợi ích của việc cắt bỏ so với đốt khối u, khuyến cáo cho có ý nghĩa về tỷ lệ có thai giữa các loại thuốc được chỉ đến nay vẫn nên cắt bỏ tổn thương đặc biệt là các tổn định. Tuy nhiên, sự so sánh như thế không đánh giá trực thương sâu (Hart RJ, 2008Koninckx PR, 2012) tiếp liệu việc ức chế buồng trứng tự nó là một can thiệp Những phụ nữ LNMTC ở trực tràng-âm đạo đã hiệu quả mà chỉ thể hiện sự không khác biệt có ý nghĩa được phẫu thuật, tỷ lệ có thai tự nhiên cộng dồn trong giữa các thuốc đối với tỷ lệ sinh sống (Hughes E, 2010). 24 tháng là 44,9% không khác biệt so với nhóm không Như vậy rõ ràng việc điều trị nội khoa ức chế chức năng phẫu thuật (46,8%)(Vercellini P, 2006). Tuy nhiên, buồng trứng (bằng Danazol, progestins, GnRH đồng những trường hợp LNMTC mức độ trung bình và nặng vận hay viên tránh thai uống) đối với những trường hợp đã được phẫu thuật nội soi cắt bỏ và gỡ dính, tỷ lệ có vô sinh do lạc nội mạc tử cung không phải là một giải thai tự nhiên cộng dồn trong vòng 3 năm sau phẫu pháp hiệu quả và không nên chỉ định đơn thuần. thuật được báo cáo từ 46-77% với LNMTC trung bình 2.2. Điều trị phẫu thuật trong vô sinh do LNMTC và từ 44-74% với LNMTC nặng (Vercellini P, 2006) (Barri Phẫu thuật nội soi thường chỉ định trong trường PN, 2010). Tóm lại, những dữ kiện này cho thấy phẫu hợp LNMTC nhằm mục đích lấy bỏ tổn thương thuật nội soi là một giải pháp hiệu quả trong điều trị vô LNMTC và phục hồi giải phẫu vùng chậu. Nghiên cứu sinh do LNMTC mức độ trung bình và nặng. tổng quan hệ thống của Jacobson TZ (Jacobson TZ, Những phụ nữ bị vô sinh và đau vùng chậu nặng, 2010) so sánh hiệu quả phẫu thuật nội soi nhằm cải không đáp ứng với điều trị nội tiết hay có tổn thương thiện khả năng sinh sản ở người có LNMTC. Những chít hẹp ruột, việc cắt bỏ triệt để tổn thương lạc nội bệnh nhân có LNMTC mức độ tối thiểu và nhẹ, được mạc kèm cắt bỏ một phần ruột và nối giúp tăng tỷ đánh giá sau phẫu thuật về tỷ lệ sinh sống và thai lệ có thai sau mổ (35%) so với chỉ cắt đơn thuần các diễn tiến sau 20 tuần. Kết quả ghi nhận nội soi phẫu tổn thương lạc nội mạc (21%) nhưng sự khác biệt này thuật có ưu thế hơn so với nội soi chẩn đoán về tỷ không có ý nghĩa thống kê (Stepniewska A, 2010) lệ thai lâm sàng với OR = 1.66 (95% Cl 1.09 - 2.51). Điều đặc biệt cần lưu tâm là đánh giá khả năng dự trữ Như vậy, những bệnh nhân LNMTC mức độ tối thiểu buồng trứng trước khi thực hiện nội soi ở những người và nhẹ theo phân loại rAFS, nội soi phẫu thuật và gỡ vô sinh do có nhiều bằng chứng rằng việc phẫu thuật dính có hiệu quả làm tăng tỷ lệ sinh sống khi so với LNMTC góp phần giảm dự trữ buồng trứng do mất phần nội soi chẩn đoán (Jacobson TZ, 2010). mô buồng trứng lành (Pellicano M, 2008) (Somigliana E, Nghiên cứu tiến cứu theo dõi dọc trên 173 bệnh 2012) (Streuli I, 2012). Việc đánh giá hình thái và chức nhân đã nhận thấy tỷ lệ có thai chung sau phẫu thuật năng vòi tử cung và buồng trứng khi kết thúc phẫu LNMTC là 48%, trong đó 47% có thai tự nhiên sau 6 thuật nội soi có thể góp phần tiên lượng khả năng sinh tháng. Trong số 63 trường hợp thực hiện hỗ trợ sinh sản sau mổ cho những bệnh nhân này (Adamson GD, sản, 25 trường hợp thành công (tỷ lệ 39.7% trong vòng 2010). Nhận định những trường hợp LNMTC nào cần 10 tháng). Nghiên cứu khẳng định lợi ích của phẫu được phẫu thuật nên dựa vào một số yếu tố lâm sàng thuật LNMTC đối với khả năng sinh sản và nên chỉ định như vô sinh nguyên phát, thống kinh, có nốt ở tử cung- hỗ trợ sinh sản nếu không có thai tự nhiên trong vòng cùng/túi cùng sau (Whitehill et al., 2012). từ 6-12 tháng sau phẫu thuật (Bourdel et al., 2012). Việc chỉ định lặp lại phẫu thuật thường không cải Với những phụ nữ bị LNMTC tối thiểu hoặc nhẹ thiện tỷ lệ có thai, thường chỉ đạt đến một nửa so với tỷ mong muốn có thai, hiệu quả của những phương pháp lệ sau lần mổ đầu tiên, thay vào đó chỉ định lặp lại IVF có Tạp chí Phụ Sản 08 Tập 11, số 04 Tháng 12-2013
Tạp chí phụ sản - 11(4), 06-14, 2013 thể hợp lý hơn. Việc lặp lại phẫu thuật chỉ nên cân nhắc những phụ nữ vô sinh không rõ nguyên nhân (96) và trong trường hợp triệu chứng lâm sàng nổi bật hay khối có LNMTC (62) với điều kiện hai vòi tử cung thông tốt. u LNMTC lớn và thất bại với IVF (Vercellini P, 2009). Tỷ lệ thai lâm sàng và sinh sống được theo dõi trong 6 Tóm lại, những phụ nữ bị LNMTC tối thiểu đến nhẹ, tháng tiếp theo và so sánh với nhóm không can thiệp. các bằng chứng cho thấy nội soi phẫu thuật có hiệu quả Kết quả ghi nhận bơm Lipiodol giúp tăng tỷ lệ có thai hơn so với nội soi chẩn đoán trong việc cải thiện tỷ lệ đáng kể (48.0 so với 10.8%, (RR) 4.44, 95% (CI) 1.61- sinh sống. Hiệu quả của các phương pháp phẫu thuật 12.21) và tỷ lệ sinh sống (40.0 so với 10.8%, RR 3.70, khác nhau chưa được nghiên cứu đầy đủ, tuy nhiên 95% CI 1.30-10.50) ở nhóm có LNMTC khi so với nhóm nên chỉ định hóa hơi laser CO2 tổn thương lạc nội mạc không can thiệp mặc dù ở nhóm vô sinh không rõ thay vì đốt điện đơn cực, để giúp tăng tỷ lệ thai tự nhiên nguyên nhân thì không thấy khác biệt. Nghiên cứu đi cộng dồn. Những phụ nữ LNMTC trung bình đến nặng, đến kết luận việc bơm lipiodol là điều trị hiệu quả cho có thể cân nhắc nội soi phẫu thuật thay vì chỉ chờ đợi, những trường hợp vô sinh do LNMTC có vòi tử cung nhằm giúp tăng tỷ lệ có thai tự nhiên. Những phụ nữ có và buồng trứng bình thường (Johnson NP, 2004). Tuy u LNMTC ở buồng trứng, khi phẫu thuật cần cắt bỏ vỏ nhiên, sử dụng lipiodol bơm tử cung hỗ trợ trước khi khối u thay vì chỉ dẫn lưu và đốt điện thành u, để có thể IVF không thấy hiệu quả rõ ràng (Reilly SJ, 2011). tăng tỷ lệ có thai cộng dồn. Cần lưu ý nguy cơ giảm khả Tổng quan Cochrane 2012 của Lu D và cộng năng dự trữ buồng trứng do phẫu thuật và cân nhắc lợi sự đánh giá vai trò của Pentoxifylline – là một ích của lặp lại phẫu thuật trong từng trường hợp cụ thể. methylxanthine hoạt động ức chế phosphodiesterase 2.3. Điều trị nội khoa hỗ trợ sau phẫu thuật trong vô giúp chống viêm - trong điều trị LNMTC. Qua phân sinh do LNMTC tích 4 nghiên cứu thử nghiệm ngẫu nhiên đối chứng Báo cáo của Chatterjee và cộng sự năm 2012 về không thấy hiệu quả của pentoxifylline trong giảm hiệu quả của sử dụng danazol trước phẫu thuật nội đau; không thấy tăng tỷ lệ có thai (OR 1.54, 95% CI soi trên 1216 bệnh nhân vô sinh LNMTC trong vòng 5 0.89 to 26) so với nhóm giả dược, không thấy hiệu năm nhận thấy việc hỗ trợ này là một biện pháp hiệu quả cải thiện tỷ lệ sinh sống (Lu D, 2012). quả giúp cải thiện tỷ lệ có thai (Chatterjee et al., 2012). Vai trò của các loại thảo mộc Trung Quốc đối với Vai trò của điều trị nội khoa hỗ trợ trước và sau phẫu LNMTC và vô sinh cũng được phân tích tổng hợp thuật đối với u, triệu chứng đau hay vô sinh do LNMTC trong nghiên cứu của Flower A và cộng sự. Bài tổng đã được đánh giá trong bài tổng quan Cochrane của quan đánh hiệu quả giảm đau, khả năng sinh sản và Furness và cộng sự (Furness S, 2011). Phân tích tổng ngăn ngừa tái phát LNMTC khi sử dụng thảo mộc hợp từ 16 thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên sử dụng qua 2 nghiên cứu thử nghiệm ngẫu nhiên đối chứng nội tiết trước hoặc sau phẫu thuật LNMTC, trong đó 2 trên 158 bệnh nhân không nhận thấy có sự khác biệt nghiên cứu dùng trước phẫu thuật không thấy có lợi có ý nghĩa về tỷ lệ có thai khi dùng thảo mộc so với so với nhóm chỉ phẫu thuật đơn thuần. Nghiên cứu gestrinone (69.6% so với 59.1%; RR1.18, 95% CI 0.87 dùng nội tiết sau phẫu thuật cũng không thấy có sự - 1.59) mặc dù ít tác dụng phụ hơn (Flower A, 2012). khác biệt về triệu chứng đau, tỷ lệ tái phát hay tỷ lệ có Nghiên cứu khác của Guo SW và cộng sự đánh giá thai so với nhóm phẫu thuật đơn thuần (RR 0.84, 95% hiệu quả mifepristone (RU-486) ở bệnh nhân LNMTC CI 0.59 - 1.18). Như vậy, dù còn nhiều hạn chế về mặt qua phân tích 104 bài báo về thử nghiệm lâm sàng ở dữ liệu y văn, cho đến nay vẫn không có bằng chứng Trung Quốc trong vòng 11 năm không thể khẳng định ủng hộ việc sử dụng nội khoa hỗ trợ sau mổ ở bệnh lợi ích của việc điều trị mifepristone đối với trường hợp nhân vô sinh do LNMTC mà thậm chí còn có các tác LNMTC (Guo SW, 2011). Các nghiên cứu khác cũng dụng không mong muốn đáng kể và làm trì hoãn cơ không thấy bằng chứng về hiệu quả đối với chức năng hội có thai tự nhiên sau mổ. Kết quả này không khác sinh sản khi điều trị LNMTC bằng Vitamin C hay E (Mier- với hiệu quả của việc điều trị nội khoa đơn thuần ở Cabrera J, 2008), bằng valproic acid (Liu X, 2008) hay những trường hợp vô sinh do LNMTC (Furness S, 2011) bằng rosiglitazone (Moravek MB, 2009). 2.4. Các phương pháp điều trị khác trong vô sinh do Như vậy, các phương pháp điều trị khác trong vô LNMTC sinh do LNMTC chưa thấy hiệu quả rõ ràng. Nhiều Johnson NP và cộng sự ở New Zealand (Johnson nghiên cứu cho đến nay chất lượng thấp, cần có các NP, 2004) đã thực hiện một nghiên cứu ngẫu nhiên thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng để khảo sát chính đối chứng dùng dung dịch cản quang lipiodol tan xác hơn. Tuy nhiên, những bệnh nhân LNMTC có thể bổ trong dầu bơm vào buồng tử cung – vòi tử cung cho sung các phương pháp này kèm theo điều trị nội khoa Tạp chí Phụ Sản Tập 11, số 04 Tháng 12-2013 09
tổng quan Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm hay phẫu thuật để cải thiện chất lượng cuộc sống bởi vì có nên được xử trí như những cặp vợ chồng vô sinh các phương pháp này không gây tác hại gì thêm. không rõ nguyên nhân hay không? Trong một nghiên cứu thuần tập, Omland và cộng sự đã so sánh chu kỳ Iii. Sinh sản hỗ trợ Clomiphene citrate+hMG/FSH với hMG/FSH kèm IUI 3.1. Điều trị sinh sản hỗ trợ nhờ y học (MAR) cho những ở 119 cặp vợ chồng vô sinh không rõ nguyên nhân phụ nữ vô sinh do LNMTC và 49 trường hợp có LNMTC tối thiểu hoặc nhẹ. Tỷ lệ Theo định nghĩa của Tổ chức giám sát quốc tế về kỹ có thai lần lượt là 33,6% và 16,3% (p
Tạp chí phụ sản - 11(4), 06-14, 2013 22 nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ có thai sau IVF thấp hơn khác mặc dù tỷ lệ có thai sau IVF/ICSI ở những bệnh đáng kể ở bệnh nhân LNMTC (OR 0.56; 95% CI 0.44- nhân LNMTC độ III/IV giảm đi so với những trường 0.70) so với vô sinh do nguyên nhân vòi tử cung. Phân hợp vô sinh do vòi tử cung. Phác đồ GnRH đồng vận tích đa biến nhận thấy những bệnh nhân LNMTC giảm hay đối vận không có khác biệt ở bệnh nhân LNMTC tỷ lệ thụ tinh và làm tổ, giảm đáng kể số lượng nang tối thiểu/nhẹ hay có u lạc nội mạc buồng trứng. Chưa noãn thu được. Đặc biệt mức độ LNMTC nặng làm có dữ liệu về ảnh hưởng của LNMTC xâm lấn sâu với giảm đáng kể tỷ lệ có thai so với mức độ nhẹ (OR 0.60; kết quả IVF/ICSI. Không có bằng chứng tăng tỷ lệ tái 95% CI, 0.42-0.87) (Barnhart K, 2002). Tuy nhiên trong phát LNMTC sau khi kích thích buồng trứng làm IVF/ trường hợp có ảnh hưởng đến chức năng của vòi tử ICSI. Dùng kháng sinh dự phòng vào thời điểm chọc cung hoặc có phối hợp vô sinh yếu tố nam, IVF vẫn là hút trứng ở bệnh nhân LNMTC là cần thiết. chỉ định nên được ưu tiên lựa chọn (Soliman S, 1993) 3.2. Điều trị nội khoa hỗ trợ trong trường hợp dùng kỹ Một nghiên cứu thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên thuật hỗ trợ sinh sản ở bệnh nhân vô sinh do LNMTC ở 246 phụ nữ bị LNMTC tối thiểu hoặc nhẹ ghi nhận Một số nghiên cứu ghi nhận việc điều trị nội khoa tỷ lệ làm tổ lần lượt là 15.9% so với 22.6% tỷ lệ thai LNMTC trước khi tiến hành sinh sản hỗ trợ có thể cải lâm sang là 27.5% so với 39% khi dùng phác đồ dùng thiện chất lượng noãn hay khả năng chấp nhận của GnRHagonist và GnRH antagonist trong chu kỳ IVF. Kết nội mạc. Phân tích tổng hợp trên thư viện Cochrane luận nghiên cứu này là không có sự khác biệt giữa hai của tác giả Sallam HN và cộng sự về ảnh hưởng của phác đồ kích thích buồng trứng (Pabuccu R, 2007) việc ức chế tuyến yên nhiều tháng bằng GnRH đồng Bài nghiên cứu tổng quan Cochrane năm 2010 vận trước khi thực hiện IVF/ICSI cho những bệnh nhân của Benschop và cộng sự về LNMTC và kỹ thuật hỗ LNMTC so với nhóm vô sinh do vòi tử cung. Kết quả từ trợ sinh sản so sánh kết quả các nghiên cứu giữa hai 3 nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng trên 165 bệnh phác đồ sử dụng GnRHagonist và GnRH antagonist. nhân ghi nhận tỷ lệ sinh sống cao hơn đáng kể khi Kết quả không thấy sự khác biệt tỷ lệ thai lâm sàng dùng GnRH agonist (OR 9.19, 95% CI 1.08 - 78.22). Tỷ trong các chu kỳ IVF của bệnh nhân LNMTC mặc dù lệ thai lâm sàng trên mỗi phụ nữ tăng gấp 4 lần (OR số trứng thu được từ phác đồ GnRH agonists có nhiều 4.28, 95%CI 2.00 - 9.15). Tuy nhiên ông cũng nhận xét hơn (Benschop L, 2010) rằng các nghiên cứu này chất lượng còn yếu và cần Đánh giá tác động của kỹ thuật hỗ trợ sinh sản đánh giá các tác dụng không mong muốn, tỷ lệ sẩy với nguy cơ tái phát LNMTC ở bệnh nhân vô sinh, thai, đa thai hay thai lạc chỗ… sau dùng thuốc và hỗ Benaglia L và cộng sự (2011) đã nghiên cứu tiến cứu trợ sinh sản (Sallam HN, 2006) những bệnh nhân sau IVF từ 3-6 tháng về những triệu Như vậy, cho đến nay, nghiên cứu về điều trị nội chứng của LNMTC. Trên 64 trường hợp nghiên cứu tiết trước khi hỗ trợ sinh sản với số nghiên cứu, số theo thang điểm Biberoglu-Behrman và Verbal Rate trường hợp và chất lượng nghiên cứu khá thấp. Tuy về thống kinh, đau vùng chậu mãn tính và giao hợp nhiên kết quả các nghiên cứu này đều ghi nhận tác đau, không thấy có biến đổi nặng hơn so với trước dụng có lợi của GnRH đồng vận. Trong thực hành có khi IVF, không thấy tăng kích thước khối u LNMTC ở thể chỉ định GnRHagonist từ 3-6 tháng trước khi thực buồng trứng hay tăng các nốt LNMTC ở phúc mạc. hiện hỗ trợ sinh sản cho những phụ nữ vô sinh bị Triệu chứng cải thiện hơn ghi nhận ở 22% và xấu hơn LNMTC để cải thiện tỷ lệ có thai lâm sàng. ghi nhận ở 11% trường hợp (Benaglia L, 2011). Kết quả 3.3. Điều trị phẫu thuật trước khi thực hiện hỗ trợ tương tự cũng được khẳng định qua một số nghiên sinh sản cứu khác (D’Hooghe TM, 2006) (Coccia ME, 2010). Do nhận thấy lợi ích của phẫu thuật đối với phụ Trong một nghiên cứu ở 214 bệnh nhân LNMTC được nữ vô sinh do LNMTC trong việc làm tăng tỷ lệ có thai thực hiện chọc trứng làm IVF/ICSI có dùng kháng sinh tự nhiên, vấn đề đặt ra là liệu phẫu thuật có cải thiện dự phòng, không có trường hợp nào bị abcess vùng tỷ lệ thành công trong hỗ trợ sinh sản không. chậu (0.0; 95%CI, 0.0-1.7%) (Benaglia L, 2008). Như Nghiên cứu của Barri và cộng sự thực hiện ở vậy có thể nói y học chứng cứ không thấy tăng nguy bệnh nhân vô sinh do LNMTC. Trong số 483 trường cơ tái phát LNMTC hay biến chứng sau hỗ trợ sinh sản. hợp được phẫu thuật, có 54,2% trường hợp có thai Tóm lại, nên chỉ định kỹ thuật hỗ trợ sinh sản (ART) tự nhiên. Những trường hợp còn lại được chỉ định cho những trường hợp vô sinh do LNMTC, đặc biệt là thực hiện IVF qua 184 chu kỳ và tỷ lệ thai lâm sàng là khi có ảnh hưởng đến vòi tử cung hay có kèm theo 30.4%. Như vậy, phối hợp phẫu thuật và IVF giúp đạt yếu tố nam hay thất bại với các phương pháp điều trị được tỷ lệ có thai tổng là 65.8%. Tỷ lệ này đặc biệt cao Tạp chí Phụ Sản Tập 11, số 04 Tháng 12-2013 11
tổng quan Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm hơn đáng kể so với phẫu thuật đơn thuần hay chỉ chờ noãn hay cải thiện triệu chứng đau do LNMTC nhưng đợi (p < 0.0001) (Barri et al., 2010). không cải thiện tỷ lệ có thai. Thầy thuốc cần tư vấn cho Trong trường hợp LNMTC ở phúc mạc, một nghiên bệnh nhân nguy cơ giảm dự trữ buồng trứng sau phẫu cứu thuần tập hồi cứu ở 399 phụ nữ bị LNMTC từ tối thiểu thuật hay thậm chí mất buồng trứng. Quyết định phẫu đến nhẹ được phẫu thuật cắt bỏ với nhóm chứng là 262 thuật cần cân nhắc hết sức cẩn thận đặc biệt khi người phụ nữ chỉ được nội soi chẩn đoán ghi nhận nhóm được phụ nữ đã được phẫu thuật trên buồng trứng trước đó. phẫu thuật trước khi thực hiện hỗ trợ sinh sản có tỷ lệ Với những trường hợp LNMTC sâu, chỉ định phẫu thai làm tổ(30.9% so với 23.9%, p=0.02), , tỷ lệ thai tiến thuật thường là do triệu chứng đau hơn là do vô sinh. triển (40.1% so với 29.4%, p=0.004)và sinh sống (27.7% Nghiên cứu thuần tập của Bianchi và cộng sự trên 179 so với 20.6%, p=0.04) cao hơn đáng kể. Nghiên cứu còn trường hợp về vai trò của phẫu thuật LNMTC xâm lấn ghi nhận thời gian có thai ngắn hơn và tỷ lệ thai cộng sâu cho thấy nhóm được phẫu thuật trước khi hỗ trợ dồn cao hơn sau phẫu thuật cắt bỏ LNMTC trước khi sinh sản có đáp ứng buồng trứng tốt hơn (tổng liều hỗ trợ sinh sản (Opøien HK, 2011). Vì thế, những trường FSH, số trứng thu được) tỷ lệ có thai cao hơn (41% so hợp vô sinh do LNMTC độ I/II, thầy thuốc có thể cân với 24%, p = 0,004) so với nhóm không phẫu thuật. Tuy nhắc việc cắt bỏ toàn bộ nốt LNMTC trước khi thực hiện nhiên, số trường hợp sinh sống không khác biệt giữa hỗ trợ sinh sản để tăng tỷ lệ sinh sống. hai nhóm (Bianchi PH, 2009). Đối với khối u LNMTC ở buồng trứng, nghiên cứu Nghiên cứu thuần tập hồi cứu của Papaleo và cộng thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên của Pabuccu và sự nghiên cứu về ảnh hưởng của LNMTC sâu với khả cộng sự về hiệu quả của phẫu thuật khối u LNMTC ở năng đáp ứng buồng trứng trong kỹ thuật hỗ trợ sinh buồng trứng trước khi IVF (n = 81) so với nhóm không sản. Tổng số 51 trường hợp LNMTC độ III-IV chia thành phẫu thuật (n = 67) nhận thấy tỷ lệ làm tổ lần lượt là hai nhóm qua phẫu thuật là LNMTC tại buồng trứng 12.5% so với 14.8% và tỷ lệ thai lâm sàng là 20.5% so với (n=27) và có xâm lấn sâu (n=24). Kết quả ghi nhận đáp 24.2%. Kết luận nghiên cứu không thấy hiệu quả của ứng buồng trứng của nhóm xâm lấn sâu kém hơn đáng việc phẫu thuật u lạc nội mạc trước khi thực hiện IVF kể so với nhóm chỉ bị LNMTC ở buồng trứng. Hiệu quả (Pabuccu R, 2007). Nghiên cứu tổng quan Cochrane từ phẫu thuật không cải thiện đáng kể khả năng đáp ứng 4 nghiên cứu ngẫu nhiên trên 312 phụ nữ được nội soi buồng trứng trong IVF (Papaleo E, 2011). bóc hoặc hút u LNMTC trước khi thực hiện hỗ trợ sinh Tóm lại, y văn hiện nay không có bằng chứng ủng sản không cho thấy có lợi ích hơn trong cải thiện tỷ lệ hộ việc phẫu thuật cắt các nốt LNMTC sâu trước khi thai lâm sàng so với xử trí chờ đợi (Benschop L, 2010) thực hiện hỗ trợ sinh sản ở những người vô sinh do Về phương pháp phẫu thuật, tổng quan hệ thống LNMTC, tuy nhiên có thể chỉ định phẫu thuật để cải khẳng định việc cắt bỏ ưu điểm hơn dẫn lưu khi so thiện triệu chứng đau. sánh tỷ lệ tái LNMTC và triệu chứng phát đau cũng như tỷ lệ có thai tự nhiên (Hart RJ, 2008). Tuy nhiên, Iv. Kết luận trong một nghiên cứu thuần tập nhỏ hơn của Donnez Lạc nội mạc tử cung (LNMTC) là một bệnh lý phụ và CS có kết quả trái ngược rằng việc hóa hơi thành khoa mãn tính khá phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi nang LNMTC không làm ảnh hưởng đến kết quả IVF sinh sản. Mặc dù có đến 50% phụ nữ LNMTC bị vô (Donnez et al., 2002). sinh, thái độ xử trí các trường hợp này vẫn chưa có sự Tóm lại, phẫu thuật nội soi bóc u LNMTC buồng thống nhất hoàn toàn. Y học chứng cứ cho đến nay trứng từ 3-6cm trước khi thực hiện hỗ trợ sinh sản nhận thấy việc điều trị nội khoa ức chế chức năng có thể không hữu ích trong việc cải thiện tỷ lệ thành buồng trứng (bằng Danazol, progestins, GnRH đồng công. Chỉ định phẫu thuật cần cân nhắc đến nguy vận hay viên tránh thai uống) đối với những trường cơ ảnh hưởng đến dự trữ buồng trứng. Cần có các hợp vô sinh do lạc nội mạc tử cung không phải là một nghiên cứu thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng giải pháp hiệu quả và không nên chỉ định đơn thuần khác để tìm ra câu trả lời liệu có cần thiết bóc các u hay phối hợp trước/sau mổ. Những phụ nữ bị LNMTC LNMTC ở buồng trứng có kích thước nhỏ trước khi tối thiểu đến nhẹ, nội soi phẫu thuật có hiệu quả hơn thực hiện hỗ trợ sinh sản hay không. so với nội soi chẩn đoán trong việc cải thiện tỷ lệ sinh Với những phụ nữ LNMTC ở buồng trứng, việc chỉ sống. Các phương pháp điều trị khác trong vô sinh do định phẫu thuật trước khi hỗ trợ sinh sản có thể giúp LNMTC chưa thấy hiệu quả rõ ràng. Đối với sinh sản hỗ khẳng định chẩn đoán mô học, giảm nguy cơ nhiễm trợ, bệnh nhân vô sinh do LNMTC độ I/II, có thể được trùng khi chọc hút trứng, cải thiện phát triển nang chỉ định kích thích buồng trứng kèm IUI trong vòng Tạp chí Phụ Sản 12 Tập 11, số 04 Tháng 12-2013
Tạp chí phụ sản - 11(4), 06-14, 2013 6 tháng sau phẫu thuật để tăng tỷ lệ thai sinh sống. trong việc cải thiện tỷ lệ thành công. Với những trường Nên chỉ định kỹ thuật hỗ trợ sinh sản (ART) cho những hợp LNMTC sâu, không có bằng chứng ủng hộ việc trường hợp vô sinh do LNMTC, đặc biệt là khi có ảnh phẫu thuật cắt các nốt LNMTC sâu trước khi thực hiện hưởng đến vòi tử cung hay có kèm theo yếu tố nam hỗ trợ sinh sản ở những người vô sinh do LNMTC. Vẫn hay thất bại với các phương pháp điều trị khác. Phẫu còn nhiều vấn đề liên quan đến hiệu quả điều trị khả thuật nội soi bóc u LNMTC buồng trứng từ 3-6cm trước năng sinh sản ở phụ nữ có LNMTC cần được nghiên khi thực hiện hỗ trợ sinh sản có thể không hữu ích cứu với các thiết kế chất lượng cao hơn để khẳng định. Tài liệu tham khảo 1. Adamson GD, K. S., Hummelshoj L. (2010). “Creating birth among untreated infertile couples.” Fertil Steril. 64(1): 22-28. solutions in endometriosis: global collaboration through the World 15. CostelloM.F. (2004). “Systematic review of the treatment Endometriosis Research Foundation. .” J Endometriosis 2: 3–6. of ovulatory infertility with clomiphene citrate and intrauterine 2. Adamson GD, P. D. (2010). “Endometriosis fertility index: insemination.” Aust N Z J Obstet Gynaecol 44: 93-102. the new, validated endometriosis staging system. .” Fertil Steril 16. D’Hooghe TM, D. B., Spiessens C, Meuleman C, Debrock 94: 1609–1615. S. (2006). “Is the endometriosis recurrence rate increased after 3. Barnhart K, D.-S. R., Coutifaris C.. (2002). “ Effect of ovarian hyperstimulation?” Fertil Steril. 86.(2): 283-290. Epub endometriosis on in vitro fertilization.” Fertil Steril 77: 1148-1155. 2006 Jun 2006. 4. Barri PN, C. B., Tur R, Barri-Soldevila PN, Rodríguez I. 17. Donnez, J., J. Squifflet, et al. (2002). “The efficacy of medical (2010). “Endometriosis-associated infertility: surgery and IVF, a and surgical treatment of endometriosis-associated infertility and comprehensive therapeutic approach.” Reprod Biomed Online pelvic pain.” Gynecol Obstet Invest 54 Suppl 1: 2-7; discussion 7-10. 21: 179-185. 18. Flower A, L. J., Lewith G, Little P, Li Q. (2012). “Chinese herbal 5. Barri, P. N., B. Coroleu, et al. (2010). “Endometriosis-associated medicine for endometriosis. .” Cochrane Database Syst Rev infertility: surgery and IVF, a comprehensive therapeutic approach.” 2012(5:CD006568). Reprod Biomed Online 21(2): 179-185. 19. Furness S, Y. C., Farquhar C, Cheong YC. (2011). “Pre 6. Benaglia L, S. E., Iemmello R, Colpi E, Nicolosi AE, and post-operative medical therapy for endometriosis surgery. Ragni G. (2008). “Endometrioma and oocyte retrieval- .” Cochrane Database of Systematic Reviews 2004, Updated induced pelvic abscess: a clinical concern or an exceptional 2011(Issue 3): Art. No.: CD003678. DOI: 003610.001002/14651858. complication?” Fertil Steril. 89(5): 1263-1266. doi: 1210.1016/j. CD14003678.pub14651852. fertnstert.2007.1205.1038. Epub 2008 Mar 1212. 20. Giudice LC, K. L. (2004). “Endometriosis.” Lancet. 7. Benaglia L, S. E., Santi G, Scarduelli C, Ragni G, Fedele L. 364(9447): 789–799. (2011). “IVF and endometriosis-related symptom progression: 21. Grummer, R. (2013). “Translational animal models to insights from a prospective study.” Hum Reprod. 26(9): 2368-2372. study endometriosis-associated infertility.” Semin Reprod Med doi: 2310.1093/humrep/der2208. Epub 2011 Jun 2329. 31(2): 125-132. 8. Benschop L, F. C., Van der Poel N, Heineman MJ. (2010). 22. Guo SW, L. M., Shen F, Liu X. (2011). “Use of mifepristone to “Interventions for women with endometrioma prior to assisted treat endometriosis: a review of clinical trials and trial-like studies reproductive technology. .” Cochrane Database Syst Rev conducted in China.” Womens Health (7:51-70.). 11:CD008571. 23. Hart RJ, H. M., Maouris P, BuckettW. , (2008). “Excisional 9. Bianchi PH, P. R., Zanatta A, Alegretti JR, Motta EL, Serafini surgery versus ablative surgery for ovarian endometriomata. PC. (2009). “Extensive excision of deep infiltrative endometriosis .” Cochrane Database of Systematic Reviews 2008( Issue 2. ): before in vitro fertilization significantly improves pregnancy Art. No.: CD004992. DOI: 004910.001002/14651858.CD14004992. rates.” J Minim Invasive Gynecol. 16(2): 174-180. doi: 110.1016/j. pub14651853. jmig.2008.1012.1009. 24. Hughes E, B. J., Collins JJ, Farquhar C, Fedorkow DM, 10. Bourdel, N., L. Dejou-Bouillet, et al. (2012). “[Endometriosis Vanderkerchove P (2010). “Ovulation suppression for endometriosis and postoperative infertility. A prospective study (Auvergne cohort for women with subfertility.” Cochrane Database of Systematic of endometriosis)].” Gynecol Obstet Fertil 40(6): 337-343. Reviews(3): Art. No.: CD000155. DOI: 000110.001002/14651858. 11. Chang FH, C. H., Soong YK, Chang MY, Lee CL, Lai YM. CD14000155.pub14651852. (1997). “Efficacy of isotopic 13CO2 laser laparoscopic evaporation 25. Hughes EG, F. D., Cllins JA. (1993). “A quantitative overview in the treatment of infertile patients with minimal and mild of controlled trials in endometriosis-associated infertility.” Fertil endometriosis: a life table cumulative pregnancy rates study.” J Am Steril. 59:: 963-970. Assoc Gynecol Laparosc. 4(2): 219-223. 26. Jacobson TZ, D. J., Barlow D, Farquhar C, Koninckx PR, 12. Chatterjee, S., S. Dey, et al. (2012). “Pregnancy outcome Olive D. ,. (2010). “Laparoscopic surgery for subfertility associated in pre-operative danazol treatment followed by laparoscopic with endometriosis. Cochrane Database of Systematic Reviews correction in infertility associated with endometriosis.” J Indian 2010.” ( Issue 1): Art. No.: CD001398. DOI: 001310.001002/14651858. Med Assoc 110(10): 694-699. CD14001398.pub14651852. 13. Coccia ME, R. F., Gianfranco S. (2010). “Does controlled 27. Johnson NP, F. C., Hadden WE, Suckling J, Yu Y, Sadler L. . ovarian hyperstimulation in women with a history of endometriosis (2004). “The FLUSH trial-flushing with lipiodol for unexplained (and influence recurrence rate?” J Womens Health (Larchmt) 19(11):(11): endometriosis-related) subfertility by hysterosalpingography: a 2063-2069. doi: 2010.1089/jwh.2009.1914. Epub 2010 Sep 2011. randomized trial.” Hum Reprod(19): 2043-2051. 14. Collins JA, B. E., Wilan AR. (1995). “The prognosis for live 28. Kennedy S, B. A., Chapron C, D’Hooghe T, Dunselman G, Tạp chí Phụ Sản Tập 11, số 04 Tháng 12-2013 13
tổng quan Cao Ngọc Thành, Lê Minh Tâm Saridogan E, et al. (2005). “ESHRE guideline on the diagnosis and the results of in vitro fertilisation, a pilot randomised trial.” 11th management of endometriosis.” Hum Reprod. 20(10): 2698-2704. World Congress on Endometriosis. 29. Kim CH, C. Y., Mok JE. (1996). “Simplified ultralong 45. Sallam HN, G.-V. J., Dias S, Arici A, Abou-Setta AM. protocol of gonadotrophin-releasing hormone agonist for (2006). “Long-term pituitary down-regulation before in vitro ovulation induction with intrauterine insemination in patients fertilization (IVF) for women with endometriosis.” Cochrane with endometriosis.” Hum Reprod. 11(2): 398-402. Database of Systematic Reviews (Issue 1. ): Art. No.: CD004635. 30. Koninckx PR, U. A., Adamyan L, Wattiez A, Donnez DOI:004610.001002/14651858.CD14004635.pub14651852. J. (2012). “Deep endometriosis: definition, diagnosis, and 46. Soliman S, D. S., Collins J, Jarrell J. . (1993). “A randomized treatment. .” Fertil Steril 98: 564-571. trial of in vitro fertilization versus conventional treatment for 31. Lin, X. N., M. L. Wei, et al. (2012). “Outcome of in vitro infertility.” Fertil Steril 59: 1239-1244. fertilization in endometriosis-associated infertility: a 5-year 47. Somigliana E, B. N., Benaglia L, Viganò P, Vercellini P, database cohort study.” Chin Med J (Engl) 125(15): 2688-2693. Fedele L. (2012). “Surgical excision of endometriomas and 32. Liu X, G. S. (2008). “A pilot study on the off-label use of ovarian reserve: a systematic review on serum antimüllerian valproic acid to treat adenomyosis.” Fertil Steril (89): 246-250. hormone level modifications.” Fertil Steril(98): 1531-1538. 33. Lu D, S. H., Li Y, Clarke J, Shi G. (2012). “Pentoxifylline 48. Stepniewska A, P. P., Guerriero M, Scioscia M, Ruffo for endometriosis.” Cochrane Database Syst Rev G, Minelli L. (2010). “Colorectal endometriosis: benefits of 2012(1:CD007677.). long-term follow-up in patients who underwent laparoscopic 34. Mateo Sanez, H. A., E. Mateo Sanez, et al. (2012). surgery.” Fertil Steril. 93((7)): :2444-2446. doi: 2410.1016/j. “[Treatment of patients with endometriosis and infertility].” fertnstert.2009.2408.2029. Ginecol Obstet Mex 80(11): 705-711. 49. Streuli I, d. Z. D., Gayet V, Santulli P, Bijaoui G, de Mouzon 35. Mier-Cabrera J, G.-G. M., De la Jara-Diaz J, Perichart- J, Chapron C. (2012). “ In women with endometriosis anti- Perera O, Vadillo-Ortega F, Hernandez-Guerrero C. (2008). Mullerian hormone levels are decreased only in those with “Effect of vitamins C and E supplementation on peripheral previous endometrioma surgery. .” Hum Reprod(27): 3294–3303. oxidative stress markers and pregnancy rate in women with 50. Subit M, G. P., Broce M, Seybold D, Randall D. (2011). endometriosis. .” Int J Gynaecol Obstet (100:252-256.). “Endometriosis associated infertility: double intrauterine 36. Moravek MB, W. E., Lebovic DI. (2009). “Thiazolidinediones insemination improves fecundity in patients positive for as therapy for endometriosis: a case series. .” Gynecol Obstet antiendometrial antibodies. .” Am J Reprod Immunol 66: 100-107. Invest 68: 167-170. 51. Tummon I, A. L., Martin J, Tulandi T. (1997). “Randomized 37. Nulsen JC, W. S., Dumez S, Metzger DA. (1993). “A controlled trial of superovulation and insemination for randomized and longitudinal-study of human menopausal infertility associated with minimal or mild endometriosis. .” gonadotropin with intrauterine insemination in the treatment Fertil Steril 68: 8-12. of infertility. .” Obstet Gynecol 82: 780-786. 52. Vercellini P, P. G., De Giorgi O, Daguati R, Pasin R, 38. Omland AK, T. T., Dale PO, Abyholm T. (1998). “Artificial Crosignani PG. (2006). “Reproductive performance in insemination by husband in unexplained infertility compared infertile women with rectovaginal endometriosis: is surgery with infertility associated with peritoneal endometriosis.” Hum worthwhile?” Am J Obstet Gynecol. 2006 195:((5)): 1303-1310. Reprod. 13(9): 2602-2605. Epub 2006 May 1316. 39. Opøien HK, F. P., Byholm T, Tanbo T. (2011). “Complete 53.Vercellini P, S. E.,Viganò P, De Matteis S, Barbara G, Fedele surgical removal of minimal and mild endometriosis improves L. (2009). “The effect of second-line surgery on reproductive outcome of subsequent IVF/ICSI treatment.” Reprod Biomed performance of women with recurrent endometriosis: a Online. 23(3): 389-395. doi: 310.1016/j.rbmo.2011.1006.1002. Epub systematic review.” Acta Obstet Gynecol Scand (88): 1074-1082. 2011 Jun 1015. 54. Werbrouck, E., C. Spiessens, et al. (2006). “No difference in 40. Ozkan S, M. W., Arici A. (2008). “Endometriosis and cycle pregnancy rate and in cumulative live-birth rate between infertility: epidemiology and evidence-based treatments. .” women with surgically treated minimal to mild endometriosis Annals of New York Academy of Science(1127): 92-100. and women with unexplained infertility after controlled ovarian 41. Pabuccu R, O. G., Kaya C. (2007). “GnRH agonist hyperstimulation and intrauterine insemination.” Fertil Steril and antagonist protocols for stage I-II endometriosis and 86(3): 566-571. endometrioma in in vitro fertilization/intracytoplasmic sperm 55. Whitehill, K., P. J. Yong, et al. (2012). “Clinical predictors of injection cycles.” Fertil Steril. 88(4): :832-839. endometriosis in the infertility population: is there a better way 42. Papaleo E, O. J., Viganò P, Brigante C, Marsiglio E, De to determine who needs a laparoscopy?” J Obstet Gynaecol Michele F, Candiani M. (2011). “Deep pelvic endometriosis Can 34(6): 552-557. negatively affects ovarian reserve and the number of oocytes 56. Yang, D. Z. (2013). “[Controversies in the management of retrieved for in vitro fertilization.” Acta Obstet Gynecol Scand. endometriosis and infertility].” Zhonghua Fu Chan Ke Za Zhi 90(8): 878-884. doi: 810.1111/j.1600-0412.2011.01161.x. Epub 02011 48(1): 3-5. Jun 01114. 57. Zegers-Hochschild F, A. G., de Mouzon J, Ishihara 43. Pellicano M, B. S., Guida M, Bifulco G, Di Spiezio O, Mansour R, Nygren K, Sullivan E, Vanderpoel S (2009). Sardo A, Cirillo D, Nappi C. (2008). “Ovarian endometrioma: “International Committee for Monitoring Assisted Reproductive postoperative adhesions following bipolar coagulation and Technology (ICMART) and the World Health Organization suture.” Fertil Steril(89:): 796–799. (WHO) revised glossary of ART terminology, 2009.” Fertil Steril. 44. Reilly SJ, S. A., Prentice LR, Johnson NP. (2011). “The 92((5)): 1520-1524. doi: 1510.1016/j.fertnstert.2009.1509.1009. IVF-LUBE trial: lipiodol uterine bathing effect for enhancing Tạp chí Phụ Sản 14 Tập 11, số 04 Tháng 12-2013