Chẩn đoán CT Cột sống

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Chẩn đoán CT Cột sống" sẽ giới thiệu tới các bạn một số thông tin cơ bản về: Chấn thương cột sống-tủy sống; bệnh lý thoái hóa; khối u cột sống và tủy sống. Mời các bạn cùng tìm hiểu và tham khảo nội dung thông tin tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chẩn đoán CT Cột sống

Ch−¬ng III ChÈn ®o¸n CT Cét sèng 101
Bµi 1 : ChÊn th−¬ng cét sèng-tñy sèng Do lîi thÕ chôp nhanh vµ m¸y chôp CT phæ biÕn h¬n so víi m¸y chôp CHT nªn chôp CT cét sèng lµ mét ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n h×nh ¶nh ®−îc lùa chän nhiÒu trong chÈn ®o¸n chÊn th−¬ng cét sèng-tñy sèng. S¬ ®å sau ®©y liÖt kª c¸c h×nh ¶nh chÊn th−¬ng cét sèng theo c¬ chÕ chÊn th−¬ng. Xin l−u ý r»ng c¸c tæn th−¬ng cã thÓ gÆp ®¬n ®éc, nh−ng th−êng gÆp lµ cã sù phèi hîp nhiÒu tæn th−¬ng cïng lóc. ChÊn th−¬ng cét sèng do lùc nÐn ChÊn th−¬ng cét sèng do lùc kÐo 102
ChÊn th−¬ng cét sèng do lùc ®a chiÒu H×nh th¸i c¸c lo¹i tæn th−¬ng còng thay ®æi tïy theo ®o¹n cét sèng. VÝ dô nh− cét sèng cæ hay gÆp vì phøc t¹p th©n ®èt sèng, ®ông giËp tñy, trËt khíp khèi bªn, ®øt d©y ch»ng gian gai. Ng−îc l¹i, ë cét sèng th¾t l−ng th−êng gÆp vì th©n ®èt, xÑp th©n ®èt, tho¸t vÞ ®Üa ®Öm. Nguyªn nh©n lµ do cét sèng cæ cã tÇm ho¹t ®éng réng nh−ng l¹i Ýt ®−îc b¶o vÖ (c¸c d©y ch»ng nhá vµ m¶nh, c¸c khèi c¬ bao quanh nhá bÐ), c¸c ®èt sèng nhá nªn søc chÞu ®ùng lùc t¸c ®éng do chÊn th−¬ng kÐm h¬n. Do h¹n chÕ cña m¸y chôp CT chØ c¾t ®uîc theo mÆt ph¼ng ngang, nªn mét b−íc kh«ng thÓ thiÕu cña chôp CT cét sèng lµ t¸i t¹o ¶nh theo c¸c mÆt ph¼ng kh¸c nhau, trong ®ã quan träng nhÊt lµ mÆt ph¼ng ®øng däc gi÷a (sagittal). ChÕ ®é më cöa sæ (windows) theo hai cöa sæ m« mÒm vµ cöa sæ x−¬ng. Chóng ta cã thÓ thÊy ®−îc nh÷ng tæn th−¬ng sau trªn chôp CT cét sèng : 1. Nh÷ng tæn th−¬ng cña th©n ®èt sèng 1.1. Vì th©n ®èt sèng : ®−êng vì cã thÓ ®¬n gi¶n chØ cã mét ®−êng, hoÆc cã nhiÒu ®−êng vì phøc t¹p víi nhiÒu m¶nh rêi di lÖch, cã thÓ chÌn Ðp thÇn kinh hoÆc kh«ng, sè l−îng cã thÓ chØ ë mét ®èt sèng, cã thÓ nhiÒu ®èt. 1.2. XÑp th©n ®èt sèng : cã thÓ xÑp ®¬n thuÇn mét ®èt sèng hoÆc xÑp nhiÒu ®èt sèng. 1.3. NhÊn m¹nh : cho dï lµ vì hay xÑp th©n ®èt sèng, th× ®iÒu quan träng nhÊt lµ cã hay kh«ng cã tæn th−¬ng t−êng sau th©n ®èt, v× nÕu cã tæn th−¬ng t−êng sau th× nguy c¬ chÌn Ðp tñy vµ c¸c rÔ thÇn kinh lµ rÊt cao (h×nh 1). 1.4. Tr−ît ®èt sèng : th−êng ®i kÌm trËt khíp cña khèi khíp bªn. Møc ®é tr−ît ®èt sèng ®−îc chia thµnh c¸c møc ®é : ®é 1 = 1/3 th©n ®èt, ®é 2 = 2/3 th©n ®èt, ®é 3 = tr−ît toµn bé th©n ®èt (tÝnh theo chiÒu tr−íc-sau cña th©n ®èt sèng). 103
H×nh 1 Vì th©n ®èt sèng låi t−êng sau th©n ®èt g©y hÑp èng sèng vµ chÌn Ðp thÇn kinh 2. Nh÷ng tæn th−¬ng cña cung sau ®èt sèng : Chñ yÕu lµ gÉy cung sau, trËt khíp khèi bªn gi÷a c¸c mám mÊu khíp cña c¸c ®èt sèng víi nhau. H×nh 2 GÉy cung sau ®èt sèng c¶ hai bªn 3. Nh÷ng tæn th−¬ng cña d©y ch»ng : §øt d©y ch»ng th−êng quan s¸t thÊy ë nh÷ng vÞ trÝ d©y ch»ng lín, dÇy nh− ë cét sèng th¾t l−ng. Do h−íng ®i cña c¸c d©y ch»ng kh«ng theo ph−¬ng n»m ngang vµ ®é ph©n gi¶i cña ¶nh t¸i t¹o kh«ng cao nªn viÖc x¸c ®Þnh ®øt d©y ch»ng kh¸ khã kh¨n. ChØ cã d©y ch»ng vµng cã h−íng ®i ngang nªn dÔ x¸c ®Þnh cã tæn th−¬ng hay kh«ng. 4. Nh÷ng tæn th−¬ng cña ®Üa ®Öm : Cã thÓ thÊy ®−îc vì ®Üa ®Öm (th−êng ®i kÌm vì th©n ®èt sèng cã ®−êng vì xuyªn qua ®Üa ®Öm) hoÆc tho¸t vÞ ®Üa ®Öm. H×nh ¶nh tho¸t vÞ ®Üa ®Öm do chÊn th−¬ng th−êng gÆp do nh÷ng chÊn th−¬ng nÆng, g©y r¸ch vµnh x¬ dÉn ®Õn tho¸t vÞ nh©n nhÇy cÇn ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¶ ¶nh c¾t ngang vµ ¶nh t¸i t¹o theo mÆt ph¼ng ®øng däc gi÷a sagittal. 104
5. Nh÷ng tæn th−¬ng cña tñy sèng : Khã x¸c ®Þnh h¬n so víi céng h−ëng tõ v× ®é ph©n gi¶i cña h×nh ¶nh trong èng sèng kÐm, ®Æc biÖt h×nh ¶nh gi¶m tû träng cña phï tñy do chÊn th−¬ng chØ cã thÓ thÊy ®−îc nÕu ph¹m vi phï tñy réng. Mét h×nh ¶nh kh¸c lµ rçng tñy sau chÊn th−¬ng th× dÔ thÊy h¬n so víi phï tñy, tuy nhiªn khã thÊy nÕu æ rçng nhá h¬n 3mm. Bªn c¹nh c¸c h×nh ¶nh tæn th−¬ng tñy, cã thÓ thÊy h×nh ¶nh c¸c tæn th−¬ng chÌn Ðp tñy nh− m¶nh x−¬ng, tho¸t vÞ ®Üa ®Öm, m¸u tô, tr−ît ®èt sèng...Nh×n chung, viÖc ®¸nh gi¸ tæn th−¬ng tñy sèng trªn CT khã h¬n nhiÒu so víi trªn CHT. 6. Nh÷ng tæn th−¬ng m¸u tô : Th−êng gÆp lµ m¸u tô ngoµi mµng cøng do vì ®èt sèng, ®«i khi gÆp m¸u tô d−íi mµng cøng trong chÊn th−¬ng cét sèng l−ng. ThÓ hiÖn trªn h×nh ¶nh lµ nh÷ng h×nh t¨ng tû träng ë c¸c vÞ trÝ chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña lùc sang chÊn hoÆc gÇn c¸c æ vì x−¬ng. Riªng m¸u tô d−íi mµng cøng cã thÓ di chuyÓn tõ ®o¹n cét sèng nµy sang ®o¹n cét sèng kh¸c theo t− thÕ bÖnh nh©n, v× thÕ cÇn thËn träng khi x¸c ®Þnh nguån gèc cña m¸u tô d−íi mµng cøng cña èng sèng. 7. Nh÷ng tæn th−¬ng cña phÇn mÒm quanh cét sèng : Cã thÓ thÊy ®−îc r¸ch c¬, m¸u tô trong c¬, ®ông giËp c¬ ph¹m vi réng... 105
ChÈn ®o¸n CT Cét sèng Bµi 2 : BÖnh lý tho¸i hãa ThS. Ph¹m §øc HiÖp – Khoa C§HA bÖnh viÖn H÷u NghÞ Cét sèng ®−îc cÊu t¹o tõ nhiÒu thµnh phÇn gi¶i phÉu kh¸c nhau, do ®ã bÖnh tho¸i hãa cét sèng còng cã nhiÒu lo¹i tæn th−¬ng kh¸c nhau. Trªn thùc tÕ, nh÷ng tæn th−¬ng ®−îc miªu t¶ sau ®©y th−êng phèi hîp víi nhau, t¹o nªn bÖnh c¶nh chung cña tho¸i hãa cét sèng : 1. Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm lµ hiÖn t−îng di chuyÓn cña nh©n nhÇy vÒ phÝa èng sèng hoÆc lç ghÐp, qua mét chç r¸ch cña vµnh x¬. Tuæi th−êng gÆp tõ 25-50, kh«ng ph©n biÖt giíi mµ chñ yÕu liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng sinh ho¹t cña bÖnh nh©n (lµm viÖc mang v¸c nÆng, tËp thÓ thao qu¸ møc, t− thÕ lao ®éng sinh ho¹t kh«ng ®óng kÐo dµi...). Nh÷ng ng−êi giµ l¹i Ýt gÆp tho¸t vÞ ®Üa ®Öm, hay nãi cho ®óng h¬n lµ kh«ng thÊy nh÷ng triÖu chøng chÌn Ðp thÇn kinh cña tho¸t vÞ ®Üa ®Öm, do nh©n nhÇy ®· tho¸i hãa xÑp l¹i nªn kh«ng cßn kh¶ n¨ng tho¸t vÞ n÷a. Ph©n lo¹i tho¸t vÞ ®Üa ®Öm : - Dùa theo vÞ trÝ cña æ tho¸t vÞ so víi ®−êng gi÷a trªn ¶nh c¾t ngang : bao gåm cã tho¸t vÞ trung t©m, tho¸t vÞ sau-bªn (h×nh 1) vµ tho¸t vÞ bªn (h×nh 2). - Dùa theo vÞ trÝ cña æ tho¸t vÞ so víi d©y ch»ng däc sau cét sèng : bao gåm cã tho¸t vÞ d−íi d©y ch»ng vµ tho¸t vÞ xuyªn d©y ch»ng. - Dùa theo vÞ trÝ cña æ tho¸t vÞ so víi ®Üa ®Öm gèc trªn ¶nh t¸i t¹o cét sèng theo mÆt ph¼ng ®øng däc gi÷a sagittal : bao gåm cã tho¸t vÞ di tró lªn trªn hoÆc xuèng d−íi, tho¸t vÞ di tró cã m¶nh t¸ch rêi. H×nh 1 Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm trung t©m bªn tr¸i (mòi tªn) 106
VÒ mÆt kü thuËt ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc tho¸t vÞ ®Üa ®Öm, cÇn ®Æt c¸c líp c¾t theo h−íng song song víi c¸c ®Üa ®Öm, ®é dÇy c¸c líp c¾t nãi chung kh«ng v−ît qu¸ 3mm vµ liªn tiÕp nhau. NÕu cã hÑp khe liªn ®èt ph¶i gi¶m ®é dÇy líp c¾t xuèng 2mm vµ liªn tiÕp nhau. Tr−êng hîp nghi ngê cã tho¸t vÞ di tró ph¶i t¸i t¹o ¶nh theo mÆt ph¼ng ®øng däc gi÷a. H×nh 2 Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm thÓ bªn (mòi tªn) DÊu hiÖu trùc tiÕp cña tho¸t vÞ ®Üa ®Öm lµ tæ chøc nh©n nhÇy tho¸t vÞ qua chç r¸ch cña vµnh x¬, theo c¸c h−íng nh− ®· nãi ë phÇn ph©n lo¹i tho¸t vÞ ®Üa ®Öm. C¸c dÊu hiÖu gi¸n tiÕp cña tho¸t vÞ ®Üa ®Öm bao gåm : - Líp mì ngoµi mµng cøng thµnh tr−íc èng sèng bÞ xãa. - ChÌn Ðp tñy hoÆc rÔ thÇn kinh. - Cã h×nh khÝ trong ®Üa ®Öm (tû träng ©m) Khã kh¨n th−êng gÆp ph¶i khi chÈn ®o¸n tho¸t vÞ ®Üa ®Öm b»ng chôp CT lµ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc ranh giíi cña d©y ch»ng däc sau, v× th−êng lµ d©y ch»ng nµy hßa lÉn víi tæ chøc tho¸t vÞ. 2. Tho¸i hãa cña c¸c khíp khèi bªn H×nh 3 HÑp khe khíp khèi bªn bªn tr¸i (chÊm sao), kÌm ®Æc x−¬ng hai bê khíp Cã nhiÒu lo¹i tæn th−¬ng khèi khíp bªn, bao gåm : - HÑp khe khíp (h×nh 3) - §Æc x−¬ng ë hai bê khíp - C¸c æ khuyÕt x−¬ng d−íi sôn 107
- Má x−¬ng 3. HÑp èng sèng HÑp èng sèng trong tho¸i hãa cét sèng th−êng lµ hÑp kh«ng ®Òu trong cïng mét ®o¹n cét sèng vµ do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra. KÕt qu¶ chung lµ thu hÑp ®−êng kÝnh vµ/hoÆc biÕn d¹ng thiÕt diÖn cña èng sèng. Cã nhiÒu lo¹i ®−êng kÝnh cña èng sèng, nh−ng trong ®ã quan träng nhÊt lµ ®−êng kÝnh tr−íc- sau, ®−îc ®o trªn ®−êng gi÷a tõ bê sau th©n ®èt sèng ®Õn bê tr−íc cung sau. §−êng kÝnh tr−íc-sau cña èng sèng hay bÞ hÑp do tho¸t vÞ ®Üa ®Öm trung t©m, ph× ®¹i d©y ch»ng vµng. Trung b×nh, ®−êng kÝnh nµy vµo kho¶ng 10mm cho cét sèng cæ, 12-13mm cho cét sèng th¾t l−ng. 4. V«i hãa d©y ch»ng PhÝa tr−íc cét sèng (d©y ch»ng däc tr−íc) t¹o thµnh h×nh má x−¬ng, cÇu x−¬ng (h×nh 4). H×nh 4. V«i hãa d©y ch»ng däc tr−íc H×nh 5. V«i hãa d©y ch»ng vµng (c¸c mòi tªn) PhÝa sau, th−êng gÆp lµ dÇy vµ v«i hãa d©y ch»ng däc sau trªn mét ®o¹n dµi vµi ®èt sèng, lµm hÑp ®−êng kÝnh tr−íc-sau cña èng sèng, c¸ biÖt g©y chÌn Ðp tñy. Trªn h×nh ¶nh CT cét sèng, h×nh dÇy vµ v«i hãa d©y ch»ng däc th−êng kh«ng ®Òu, cã tû träng gièng nh− x−¬ng vµ ë vÞ trÝ cña d©y ch»ng. Ngoµi ra cßn cã thÓ thÊy v«i hãa d©y ch»ng vµng, th−êng dÉn ®Õn hÑp èng sèng vµ chÌn Ðp c¸c rÔ thÇn kinh (h×nh 5). 5. Tr−ît ®èt sèng tho¸i hãa Th−êng gÆp ë ng−êi giµ, do sù tho¸i hãa cña c¸c khíp khèi bªn dÉn ®Õn sù biÕn d¹ng c¸c mám mÊu khíp kÕt hîp ®ång thêi víi sù tho¸i hãa c¸c ®Üa ®Öm, lµm cho c¸c ®èt sèng dÔ tr−ît ®i h¬n. HËu qu¶ lµ ®−êng kÝnh tr−íc-sau cña èng sèng kh«ng bÞ hÑp thËm chÝ cßn réng h¬n b×nh th−êng nh−ng ng¸ch bªn (reccesus lateralis) th−êng bÞ hÑp g©y chÌn Ðp c¸c rÔ thÇn kinh, mÆc dï møc ®é tr−ît ®èt sèng kh«ng nhiÒu. 108
Nh÷ng tr−êng hîp tr−ît ®èt sèng do tæn th−¬ng eo sèng cña c¸c ®èt sèng th−êng gÆp ë ng−êi trÎ h¬n, møc ®é tr−ît còng nÆng h¬n ë ng−êi giµ (h×nh 6). H×nh 6. Tr−ît ®èt sèng do tæn th−¬ng c¸c eo sèng hai bªn (1), lµm ®Üa ®Öm tiÕn s¸t ra phÝa sau (2) vµ h×nh t¸i t¹o theo mÆt ph¼ng ®øng däc sagittal (3) 6. BiÕn ®æi t− thÕ cét sèng Th−êng gÆp nhÊt lµ gi¶m ®é cong, tiÕp ®Õn lµ gï vÑo cét sèng. Nguyªn nh©n lµ do sù láng lÎo cña c¸c hÖ thèng d©y ch»ng, tr−ît ®èt sèng, biÕn d¹ng xÑp kh«ng ®Òu c¸c th©n ®èt sèng... dÉn ®Õn mÊt mét phÇn hoÆc toµn bé ®−êng cong sinh lý cña cét sèng. Trªn h×nh ¶nh CT cét sèng chØ cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc biÕn ®æi t− thÕ cét sèng dùa vµo c¸c ¶nh t¸i t¹o theo mÆt ph¼ng ®øng däc gi÷a sagittal hoÆc theo mÆt ph¼ng ®øng ngang coronal (®Ó xem vÑo cét sèng). 109
ChÈn ®o¸n CT Cét sèng Bµi 3 : Khèi u cét sèng vµ tñy sèng ThS. Ph¹m §øc HiÖp – Khoa C§HA bÖnh viÖn H÷u NghÞ C¨n cø vµo mèc lµ mµng cøng, b¶ng ph©n lo¹i sau ®©y sÏ gióp chóng ta h×nh dung ®−îc tæng thÓ c¸c lo¹i khèi u : A. Khèi u d−íi mµng cøng - U tñy sèng : u mµng néi tñy ependymome), u thÇn kinh ®Öm (astrocytome), u nguyªn bµo m¸u (hemangioblastome) - C¸c u thÇn kinh vµ u x¬ thÇn kinh (neurinome vµ neurofibrome) - U mµng n·o (meningiome) - C¸c u nguån gèc bµo thai : u mì (lipome), kÐn b× (kyste dermoide vµ epidermoide), u qu¸i (teratome) - Di c¨n mµng tñy - S¸n cysticercose (rÊt hiÕm) B. Khèi u ngoµi mµng cøng - Di c¨n - U b¹ch huyÕt (lymphome) - C¸c æ viªm mµng cøng vµ ngoµi mµng cøng do nhiÔm khuÈn - M¸u tô ngoµi mµng cøng tù ph¸t - U mì (lipome) C. Khèi u cét sèng - Di c¨n - C¸c khèi u lµnh tÝnh nguyªn ph¸t : u m¹ch (angiome), u x−¬ng d¹ng x−¬ng (osteome osteoide), u nguyªn bµo x−¬ng (osteoblastome), u x−¬ng sôn (osteochondrome), kÐn ph×nh m¹ch (kyste anevrysmal), u h¹t −a axit (granulome eosinophile) - C¸c khèi u ¸c tÝnh nguyªn ph¸t : u tÕ bµo khæng lå, u t−¬ng bµo (plasmocytome), u nguyªn sèng (chordome), u b¹ch huyÕt (lymphome), s¸c-c«m sôn (chondrosarcome), s¸c-c«m x−¬ng (osteosarcome), s¸c-c«m x¬ (fibrosarcome) 110
TriÖu chøng l©m sµng cña c¸c khèi u nãi trªn hoµn toµn tïy thuéc vµo vÞ trÝ cña khèi u, vÝ dô khèi u tñy cæ cã thÓ g©y yÕu tø chi, khèi u thÇn kinh ë cét sèng th¾t l−ng g©y ®au rÔ, khèi u cét sèng l−ng giai ®o¹n ®Çu ch−a g©y chÌn Ðp tñy g©y triÖu chøng ®au cét sèng nh−ng kh«ng cã liÖt, khèi u chãp cïng th−êng g©y rèi lo¹n c¬ trßn rÊt sím vµ næi bËt... Tuy nhiªn, vÒ mÆt h×nh ¶nh häc lu«n cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c lo¹i u, gióp chóng ta ph©n biÖt ®−îc b¶n chÊt u, ®¸nh gi¸ sù lan trµn cña u vµ gióp tiªn l−îng. A. Khèi u d−íi mµng cøng 1. C¸c u thÇn kinh ®Öm vµ u mµng néi tñy Nh÷ng u nµy lµm tñy ph×nh ra vµ biÕn ®æi hoµn toµn vÒ cÊu tróc. C¸c u thÇn kinh ®Öm chñ yÕu lµ lo¹i biÖt hãa cao vµ th−êng gÆp ë tñy cæ hoÆc tñy l−ng, trong cÊu tróc u hay cã kÐn. C¸c u mµng néi tñy gÆp nhiÒu h¬n ë chãp tñy, rÊt giµu m¹ch. Cã thÓ cã h×nh ¶nh tæn th−¬ng th©n ®èt sèng (h×nh 1) H×nh 1 U mµng néi tñy cã tæn th−¬ng th©n ®èt sèng (c¸c mòi tªn nhá mµu ®en) Nh×n chung, c¶ hai lo¹i u nµy ®Òu cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc trªn CT cét sèng, ph©n biÖt ®−îc c¸c thµnh phÇn m« hay dÞch cña khèi u, nh÷ng æ v«i hãa, h·n h÷u cã thÓ gÆp h×nh ¶nh gi·n réng kho¶ng c¸ch gian cuèng sèng. Tuy nhiªn, ®Ó ph©n biÖt ®−îc chÝnh x¸c ph¹m vi th©m nhiÔm cña u vµ b¶n chÊt u th× −u thÕ thuéc vÒ kü thuËt CHT chø kh«ng ph¶i lµ CT. 2. U nguyªn bµo m¸u ChØ cã 10% u nguyªn bµo m¸u lµ n»m ë tñy sèng vµ chñ yÕu lµ ë tñy cæ, trong ®ã 30% lµ bÖnh c¶nh cña bÖnh Von Hippel Lindau. §Æc ®iÓm cña u nguyªn bµo m¸u ë tñy còng gièng nh− ë tiÓu n·o, lµ cÊu tróc d¹ng kÐn dÞch cã nô tæ chøc ë thµnh kÐn rÊt giµu m¹ch, ngÊm m¹nh thuèc c¶n quang. Ranh giíi cña u râ nÐt, thµnh máng. 3. C¸c u cã nguån gèc bµo thai 111
Lµ nh÷ng u n»m trong nhãm dÞ tËt bÈm sinh cña cét sèng (bÊt th−êng khi ®ãng èng thÇn kinh thêi kú bµo thai), th−êng ®i kÌm víi nh÷ng tæn th−¬ng kh¸c nh− dÞ tËt cña ®èt sèng, tho¸t vÞ mµng tñy hoÆc tñy-mµng tñy, dÞ tËt tñy b¸m thÊp. CT cét sèng ph©n biÖt ®−îc tû träng ©m cña u mì, nh÷ng nèt v«i hãa cña kÐn b× vµ u qu¸i. Tuy nhiªn, ®Ó thiÕt lËp ®−îc h×nh ¶nh toµn diÖn cña c¸c tæn th−¬ng nµy ph¶i nhê ®Õn kü thuËt CHT. 4. U thÇn kinh vµ u x¬ thÇn kinh §©y lµ nh÷ng u ph¸t triÓn tõ c¸c rÔ thÇn kinh, tiÕn triÓn chËm nªn c¸c triÖu chøng l©m sµng chØ cã khi u ®· cã mét kÝch th−íc ®ñ lín. Nh÷ng u thÇn kinh th«ng th−êng lµ d−íi mµng cøng, cã mét sè Ýt ph¸t triÓn hçn hîp ra c¶ ngoµi mµng cøng, th«ng qua lç ghÐp t¹o thµnh h×nh chïy (h×nh 2). Sè l−îng u còng lµ ®iÒu cÇn quan t©m, v× nh÷ng u x¬ thÇn kinh th−êng Ýt khi ®¬n ®éc (bÖnh Von Recklinghausen) vµ th−êng phèi hîp víi c¸c u mµng n·o. H×nh 2 U thÇn kinh h×nh chïy H×nh 3 U x¬ thÇn kinh vïng mÆt tr−íc x−¬ng cïng §Æc ®iÓm chung cña c¸c u thÇn kinh vµ u x¬ thÇn kinh lµ ranh giíi râ, cÊu tróc ®Æc ngÊm m¹nh thuèc c¶n quang, nh−ng còng th−êng gÆp cã kÐn nhá. HiÕm khi cã v«i hãa. Do u tiÕn 112
triÓn chËm nªn cã thÓ cã nh÷ng tæn th−¬ng cña th©n ®èt sèng hoÆc cung sau, d¹ng “bµo mßn”, nh−ng tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ c¸c tæn th−¬ng tiªu x−¬ng. 5. U mµng n·o Th−êng gÆp ë cét sèng cæ vµ cét sèng l−ng, Ýt khi thÊy ë cét sèng th¾t l−ng. Khèi u mµng n·o cã phÇn ®¸y réng, t¹o víi thµnh èng sèng mét gãc tï. §iÒu nµy ng−îc víi c¸c khèi u d−íi mµng cøng kh¸c nh−ng kh«ng cã nguån gèc tõ mµng cøng lµ gãc tiÕp gi¸p gi÷a khèi u vµ thµnh èng sèng lµ gãc nhän. PhÇn ®¸y cña khèi u mµng n·o vïng cét sèng hay bÞ v«i hãa. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c n÷a cÇn l−u ý lµ ë cét sèng cæ, còng th−êng gÆp u mµng n·o trong bÖnh c¶nh cña u x¬ thÇn kinh. Do ®ã sù kÕt hîp kh¸m xÐt cét sèng cæ vµ sä n·o nÕu thÊy u mµng n·o ë cét sèng cæ lµ hÕt søc cÇn thiÕt. 6. Di c¨n mµng tñy B¶n th©n di c¨n mµng tñy ®· Ýt gÆp nh−ng chÈn ®o¸n ®−îc lo¹i h×nh di c¨n nµy còng khã kh¨n, v× kÝch th−íc c¸c tæn th−¬ng th−êng chØ 1-3mm chñ yÕu lµ h×nh ¶nh nèt nhá dÝnh vµo c¸c rÔ thÇn kinh vïng chãp cïng-®u«i ngùa, do ®ã CT khã ph¸t hiÖn lo¹i tæn th−¬ng nµy. Nguån gèc di c¨n mµng tñy lµ tõ c¸c æ nguyªn ph¸t ë n·o, hiÕm khi lµ tõ tñy sèng. B. Khèi u ngoµi mµng cøng 1. Di c¨n 90% c¸c khèi ngoµi mµng cøng lµ c¸c khèi di c¨n, ®ång thêi cßn phèi hîp víi c¸c tæn th−¬ng di c¨n x−¬ng t¹i cïng vÞ trÝ hoÆc ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c. Chóng ta còng biÕt kh«ng ph¶i tæn th−¬ng di c¨n nµo còng cã triÖu chøng l©m sµng, v× thÕ chôp CT cét sèng th−êng chØ khu tró vµo nh÷ng vÞ trÝ cã tæn th−¬ng (nghi ngê trªn phim X quang, cã triÖu chøng ®au râ rÖt...) sÏ bá sãt nh÷ng æ di c¨n kh«ng cã triÖu chøng. Do vËy, nÕu ph¸t hiÖn thÊy mét khèi ngoµi mµng cøng trªn chôp CT cét sèng th× cÇn thiÕt ph¶i chØ ®Þnh chôp CHT cét sèng ®Ó t×m kiÕm ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ c¸c tæn th−¬ng. Tæn th−¬ng di c¨n ngoµi mµng cøng, ngoµi h×nh ¶nh khèi u cßn thÊy cã th©m nhiÔm xãa m« mì ngoµi mµng cøng, vµ c¸c tæn th−¬ng nµy ®Òu ngÊm thuèc c¶n quang. 2. U b¹ch huyÕt Khoang ngoµi mµng cøng lµ mét vÞ trÝ kh¸ kinh ®iÓn cña c¸c u b¹ch huyÕt, th−êng lµ u lympho kh«ng Hodgkin, gÆp chñ yÕu ë cét sèng l−ng nhiÒu h¬n ë cét sèng cæ hoÆc cét sèng th¾t l−ng. 3. C¸c nhiÔm trïng khoang ngoµi mµng cøng 113
Lµ c¸c nhiÔm trïng thø ph¸t ®−îc ph¸t t¸n qua ®−êng m¸u ®Õn khu tró ë khoang ngoµi mµng cøng, tiªn l−îng rÊt xÊu. Trªn h×nh ¶nh CT lµ mét æ gi¶m tû träng cã bê kh«ng ®Òu, ngÊm thuèc c¶n quang ë phÇn vá. 4. M¸u tô ngoµi mµng cøng tù ph¸t Hay gÆp ë nh÷ng bÖnh nh©n cã rèi lo¹n ®«ng m¸u, vµ do ®ã cã thÓ gÆp ë bÊt kú tÇng cét sèng nµo. Tïy theo sù h×nh thµnh c¸c æ m¸u tô nµy nhanh hay chËm mµ bÖnh nh©n cã thÓ cã triÖu chøng chÌn Ðp thÇn kinh cÊp tÝnh hoÆc chØ ®¬n gi¶n lµ ®au cét sèng (ë vïng cã æ m¸u tô). 5. U mì Khèi u cã tû träng ©m cña mì, vÞ trÝ n»m ngoµi mµng cøng. §©y cã thÓ lµ nguyªn nh©n g©y hÑp èng sèng vµ chÌn Ðp c¸c rÔ thÇn kinh. Ngoµi ra, u mì cßn hay gÆp trong c¸c bÖnh c¶nh dÞ tËt cét sèng bÈm sinh. C. Khèi u cét sèng 1. Di c¨n Chñ yÕu gÆp lµ di c¨n vµo th©n ®èt h¬n lµ vµo cung sau c¸c ®èt sèng. C¸c lo¹i ung th− hay cã di c¨n cét sèng lµ ung th− vó, tiÒn liÖt tuyÕn, phæi, thËn vµ ung th− tuyÕn gi¸p. §¹i bé phËn c¸c tæn th−¬ng di c¨n cét sèng lµ tiªu x−¬ng (h×nh 4), tuy nhiªn c¸c di c¨n cña ung th− tiÒn liÖt tuyÕn, ung th− vó vµ ung th− hÖ b¹ch huyÕt còng th−êng gÆp lµ tæn th−¬ng ®Æc x−¬ng. Nhê kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn rÊt tæt c¸c tæn th−¬ng x−¬ng nãi chung, nªn chôp CT cho biÕt rÊt chÝnh x¸c c¸c tæn th−¬ng di c¨n cét sèng, ®Æc biÖt lµ c¸c tæn th−¬ng cña cung sau c¸c ®èt sèng. Tuy vËy, do h¹n chÕ cña kü thuËt lµ kh«ng thÓ chôp toµn bé cét sèng trong mét lÇn kh¸m xÐt (g©y nhiÔm x¹ lín cho bÖnh nh©n) nªn chôp CT th−êng ®−îc tiÕn hµnh sau khi ®· cã “chØ ®iÓm” cña mét kü thuËt chÈn ®o¸n kh¸c nh− chôp X quang th−êng qui cét sèng hay chôp x¹ ®å x−¬ng (scintigraphy). H×nh 4 Di c¨n tiªu x−¬ng th©n ®èt sèng 114
VÒ kü thuËt, nÕu kÕt hîp tiªm thuèc c¶n quang trong qu¸ tr×nh chôp CT cét sèng cßn cho phÐp ®¸nh gi¸ ®−îc sù lan trµn cña tæn th−¬ng ung th− t¹i c¸c vÞ trÝ trong lßng èng sèng vµ ë xung quanh cét sèng. Trong tr−êng hîp nghi ngê, chôp CT cßn gióp ®Þnh h−íng cho sinh thiÕt cét sèng (chäc sinh thiÕt cã ®Þnh h−íng cña CT). 2. C¸c khèi u lµnh tÝnh cña cét sèng 2.1. U m¹ch Kh¸ th−êng gÆp, chiÕm tû lÖ tõ 10-15% c¸c tr−êng hîp mæ tö thi. VÞ trÝ th−êng gÆp lµ ë cét sèng l−ng vµ th¾t l−ng cao. Trªn h×nh ¶nh CT, c¸c u m¸u lµ nh÷ng h×nh ¶nh æ tiªu x−¬ng ë c¸c th©n ®èt sèng, bê râ, bªn trong cã c¸c bÌ x−¬ng ®Æc vµ dÇy ch¹y däc (theo chiÒu trªn-d−íi cña th©n ®èt sèng), xung quanh c¸c bÌ nµy cã tæ chøc mì bao bäc (h×nh 5). NÕu tiªm thuèc c¶n quang sÏ thÊy bªn trong æ tiªu x−¬ng cã nh÷ng chÊm m¹ch nhá. Vá x−¬ng cña th©n ®èt sèng kh«ng bÞ ph¸ hñy, trõ u m¸u “x©m lÊn”. Trong tr−êng hîp nµy, vá x−¬ng ®Æc cña th©n ®èt sèng bÞ ph¸ vì, khèi u x©m lÊn ra ph¹m vi quanh cét sèng hoÆc trong lßng èng sèng, ®ång thêi trong cÊu tróc cña khèi u thÊy cã nh÷ng ®¸m tæ chøc m« ®Æc n»m xen gi÷a c¸c bÌ x−¬ng ch¹y däc, nh÷ng ®¸m tæ chøc m« nµy ngÊm m¹nh thuèc c¶n quang. H×nh 5. U m¹ch th©n ®èt sèng víi c¸c bÌ x−¬ng ®Æc (1), tæ chøc m« (2) vµ mì (3) 2.2. U x−¬ng d¹ng x−¬ng Th−êng gÆp ë nam giíi, tuæi d−íi 40, trªn l©m sµng cã ®au cét sèng vÒ ®ªm, møc ®é ®au kh¸ m¹nh nh−ng gi¶m râ rÖt nÕu dïng aspirine. Tuy nhiªn, chØ cã 10% u x−¬ng d¹ng x−¬ng lµ ë cét sèng, trong ®ã 60% khu tró ë cét sèng th¾t l−ng vµ 75% tr−êng hîp tæn th−¬ng n»m ë cung sau. 115
H×nh 6 U x−¬ng d¹ng x−¬ng víi nh©n trung t©m Trªn h×nh ¶nh CT (b¾t buéc ph¶i chôp líp máng), tæn th−¬ng cña u x−¬ng d¹ng x−¬ng cã d¹ng mét vïng x−¬ng ®Æc cã trung t©m lµ mét æ khuyÕt th−êng bÞ v«i hãa (gäi lµ nh©n trung t©m hay nidus) (h×nh 6). Trõ tr−êng hîp kh«ng thÓ chäc sinh thiÕt ®−îc do kh«ng cã ®−êng vµo, cßn th× nªn chäc sinh thiÕt d−íi h−íng dÉn cña CT, ®©y võa lµ mét ®éng t¸c chÈn ®o¸n, võa lµ mét thñ thuËt ®iÒu trÞ ®èi víi u x−¬ng d¹ng x−¬ng. 2.3. U nguyªn bµo x−¬ng Khèi u nguyªn bµo x−¬ng lµnh tÝnh lµ mét æ tiªu x−¬ng ®−êng kÝnh 2cm ®−îc bao quanh bëi viÒn ®Æc x−¬ng kh¸ réng, vÞ trÝ ë cung sau vµ bÖnh c¶nh l©m sµng th−êng gÆp lµ cã chÌn Ðp thÇn kinh. VÒ mÆt h×nh ¶nh, th−êng khã ph©n biÖt gi÷a u nguyªn bµo x−¬ng lµnh tÝnh víi u x−¬ng d¹ng x−¬ng, tuy nhiªn vÒ dÞch tÔ häc th× u nguyªn bµo x−¬ng hiÕm gÆp h¬n u x−¬ng d¹ng x−¬ng. Trong tr−êng hîp cã tiªm thuèc c¶n quang, cã thÓ thÊy nh÷ng khèi u nguyªn bµo x−¬ng ngÊm thuèc, nh−ng kh«ng cã h×nh ¶nh nh©n trung t©m nh− trong u x−¬ng d¹ng x−¬ng. 2.4. U x−¬ng sôn Th−êng gÆp ë cét sèng l−ng, phÇn cung sau c¸c ®èt sèng nhÊt lµ ë c¸c mÊu khíp, Ýt khi g©y chÌn Ðp thÇn kinh. Khèi u lµm phång phÇn x−¬ng chøa nã, ®ång thêi hay cã v«i hãa m¹nh. Trong sè c¸c u x−¬ng sôn ®¬n ®éc cã 1% chuyÓn d¹ng thµnh s¸c-c«m x−¬ng hoÆc s¸c-c«m sôn, trong khi ®ã tû lÖ nµy vµo kho¶ng trªn 5% nÕu lµ thÓ ®a u x−¬ng sôn. 2.5. KÐn ph×nh m¹ch Chñ yÕu hay gÆp ë nh÷ng ng−êi trÎ d−íi 20 tuæi, trong ®ã kho¶ng 20% c¸c tr−êng hîp cã tæn th−¬ng khu tró ë x−¬ng cïng. Kh«ng cã −u thÕ râ rÖt vÒ vÞ trÝ ë th©n ®èt sèng hay cung sau c¸c ®èt sèng. 116
H×nh 7 KÐn ph×nh m¹ch KÐn ph×nh m¹ch cã thÓ tån t¹i ®¬n ®éc hoÆc phèi hîp víi c¸c lo¹i u kh¸c nh− u tÕ bµo khæng lå, u nguyªn bµo sôn, u x¬ sôn nhÇy, lo¹n s¶n x¬… KÐn ph×nh m¹ch th−êng lµm phång phÇn x−¬ng chøa nã, nh÷ng kÐn lín ph¸ vì vá x−¬ng vµ ph¸t triÓn ra phÇn mÒm quanh cét sèng (h×nh 7). Sau tiªm thuèc c¶n quang, kÐn ph×nh m¹ch ngÊm thuèc râ rÖt vµ nÕu chôp ë th× muén 10-15phót sau khi tiªm, ®ång thêi bÖnh nh©n n»m yªn t¹i chç, sÏ thÊy trong kÐn cã nh÷ng møc ngang. 2.6. U h¹t −a axit Khëi ph¸t cã thÓ thÊy nh÷ng æ tiªu x−¬ng trong c¸c ®èt sèng ,chñ yÕu gÆp ë cét sèng l−ng. Muén h¬n, u h¹t −a axit th−êng dÉn ®Õn xÑp ®èt sèng víi h×nh ¶nh kh¸ ®Æc tr−ng lµ sù kÕt hîp gi÷a xÑp th©n ®èt vµ sù ph×nh ®Òu th©n ®èt ra c¸c h−íng. Giai ®o¹n cã xÑp th©n ®èt sèng th−êng lµ cã chÌn Ðp thÇn kinh. 3. C¸c khèi u ¸c tÝnh cña cét sèng 3.1. U tÕ bµo khæng lå Tuæi th−êng gÆp lµ løa tuæi 20, −u thÕ giíi n÷, vÞ trÝ kinh ®iÓn lµ x−¬ng cïng. Trªn h×nh ¶nh CT, thÊy u tÕ bµo khæng lå lµ mét tæn th−¬ng tiªu x−¬ng kh«ng râ ranh giíi, kh«ng cã viÒn ®Æc x−¬ng bao quanh. Vá x−¬ng cã thÓ bÞ ph¸ vì vµ khèi u ph¸t triÓn ra phÇn mÒm xung quanh. Khèi u ngÊm thuèc ®Òu sau khi tiªm thuèc c¶n quang. HiÕm khi cã c¸c nèt v«i hãa nhá ë trong u tÕ bµo khæng lå. 3.2. U nguyªn sèng Th−êng gÆp ë nam giíi, løa tuæi 50. VÞ trÝ −u thÕ ë x−¬ng cïng, khèi u ph¸ vì tÊt c¶ c¸c cÊu tróc x−¬ng vµ phÇn mÒm xung quanh chç cã u, tuy nhiªn l¹i Ýt khi cã di c¨n xa. Trªn h×nh ¶nh CT lµ tæn th−¬ng tiªu x−¬ng, bªn trong cã thÓ cã nh÷ng chÊm v«i hãa nhá (h×nh 8). U nguyªn sèng ngÊm ®ång nhÊt thuèc c¶n quang sau khi tiªm. 117
H×nh 8 U nguyªn sèng (1) 3.3. U b¹ch huyÕt U b¹ch huyÕt cã thÓ lµ nguyªn ph¸t còng cã thÓ lµ thø ph¸t ë cét sèng. H×nh ¶nh CT lµ nh÷ng tæn th−¬ng ®Æc x−¬ng ë c¸c ®èt sèng, còng cã thÓ lµ nh÷ng æ tiªu x−¬ng hoÆc hçn hîp võa tiªu x−¬ng võa ®Æc x−¬ng. 3.4. S¸c-c«m sôn ChØ cã 3% s¸c-c«m sôn n»m ë cét sèng, víi tæn th−¬ng næi bËt lµ h×nh tiªu x−¬ng râ nÐt cã nhiÒu æ v«i hãa lín t¹i trung t©m (h×nh 9). PhÇn kh«ng v«i hãa chÝnh lµ m« cña khèi u, phÇn nµy ngÊm thuèc c¶n quang sau khi tiªm. H×nh 9 S¸c-c«m sôn 3.5. S¸c-c«m x−¬ng vµ s¸c-c«m x¬ RÊt hiÕm gÆp vµ kh«ng cã h×nh ¶nh ®Æc tr−ng cña lo¹i u nµy. 118