zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Y Tế - Sức Khoẻ

» Y học thường thức

Chất xơ và sức khỏe

Chia sẻ: Tu Tu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Báo xấu

151
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chất xơ và sức khỏe', y tế - sức khoẻ, y học thường thức phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chất xơ và sức khỏe

CHAÁT XÔ VAØ SÖÙC KHOÛE V ai troø cuûa chaát xô (fiber) ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi chæ môùi ñöôïc khaùm phaù töø maáy chuïc naêm gaàn ñaây. Tuy nhieân, con ngöôøi ñaõ bieát ñeán vaø duøng thöùc aên coù nhieàu chaát xô töø raát laâu. Vaøo khoaûng theá kyû thöù 5 tröôùc Coâng nguyeân, thuûy toå cuûa neàn y hoïc phöông Taây laø Hippocrates ñaõ noùi tôùi coâng duïng cuûa chaát xô. Töø nhieàu ngaøn naêm nay, caùc vò taêng só Phaät giaùo ñaõ duy trì cheá ñoä aên chay vôùi thöïc phaåm hoaøn toaøn töø thöïc vaät vaø caùc ngaøi luoân coù söùc khoûe raát toát. Ngoaøi ra, thöïc phaåm chính yeáu cuûa traâu, boø, ngöïa laø coû vaø luùa maø thaønh phaàn caên baûn ñeàu coù chaát xô. Ñònh nghóa Chaát xô laø moät hoãn hôïp tinh boät-ñöôøng (carbohydrat) naèm trong maøng teá baøo cuûa thöïc vaät. Coù nhieàu loaïi chaát xô nhö: cellulose, gum, mucilage, pectin, lignin. Caùc chaát naøy ñeàu khoâng ñöôïc tieâu hoùa vaø haàu nhö khoâng coù giaù trò dinh döôõng. Tuy nhieân khi aên vaøo thì chaát xô coù nhöõng taùc duïng toát nhö: 288
Dinh döôõng vaø ñieàu trò Baùc só Alexander P. Walker ôû Nam Phi ñaõ thöû nghieäm ñeå tìm xem coù söï lieân heä naøo giöõa chaát xô vaø tieâu hoùa. OÂng ta cho moät soá ngöôøi tình nguyeän nuoát nhöõng vieân nhöïa nhoû roài duøng X quang ñeå theo doõi xem bao laâu thì nhöõng vieân nhöïa naøy ñöôïc ñöa ra ngoaøi. Vôùi daân chuùng chaâu Phi, chæ caàn 30 giôø, coøn ôû ngöôøi da traéng phaûi maát ñeán ba ngaøy. OÂng keát luaän laø khi aên nhieàu chaát xô, söï ñaøo thaûi chaát caën baõ trong ruoät nhanh choùng hôn. Ñaõ coù nhieàu cuoäc thí nghieäm vaø so saùnh cheá ñoä dinh döôõng cuûa ngöôøi daân ôû vuøng noâng thoân taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån vôùi cheá ñoä dinh döôõng cuûa ngöôøi daân thaønh thò taïi caùc nöôùc kyõ ngheä môû mang. Keát quaû cho thaáy laø sôû dó daân chuùng noâng thoân ít bò caùc chöùng beänh tim maïch, ung thö ruoät giaø, tieåu ñöôøng, taùo boùn hôn so vôùi daân chuùng thaønh thò laø vì hoï aên nhieàu thöïc phaåm coù chaát xô. Thöïc phaåm nhieàu chaát xô laïi coù ít chaát beùo. Trong khi ñoù, daân thaønh thò aên nhieàu thòt vaø môõ hôn, maø caùc thöïc phaåm loaïi naøy laïi khoâng coù chaát xô. Ngoaøi ra, aên nhieàu chaát xô laøm ta mau no vaø giaûm nhieàu söï theøm aên caùc moùn khaùc. Moùn aên giaøu chaát xô coøn chöùa nhieàu chaát choáng oxy hoùa (antioxidant) vaø vitamin C. Nguoàn goác chaát xô Coù hai loaïi chaát xô thieân nhieân maø ña soá thöïc phaåm goác thöïc vaät ñeàu coù: Loaïi chaát xô hoøa tan trong nöôùc, coù nhieàu trong caùc loaïi haït ñaäu nhö ñaäu naønh, ñaäu ngöï, ñaäu taây; moät soá traùi caây, 290
Dinh döôõng vaø ñieàu trò – Thöïc vaät töôi khoâng cheá bieán coù nhieàu hôn thöïc phaåm cheá bieán, tröø khi thöïc vaät ñöôïc hong khoâ hoaëc cho theâm boät nguõ coác, caùm. Vì theá traùi caây khoâ coù nhieàu chaát xô hôn traùi caây töôi. – Voû caùc loaïi haït vaø voû traùi caây. – Caùc loaïi haït naûy maàm (giaù ñaäu). – AÊn traùi caây nguyeân traùi thì coù nhieàu chaát xô hôn laø uoáng nöôùc vaét. Ngoaøi ra, ta coù theå mua caùc chaát xô cheá bieán nhö: – Thaïch (agar) laøm töø rong bieån (seaweed), rau caâu ñaù (gelium amensi). – Boät caây linh laêng (alfalfa hoaëc lucerne) coù nhieàu chaát dinh döôõng, muoái khoaùng vaø vitamin. – Caùm nguõ coác, raát reû, coù coâng duïng nhuaän traøng nhöng khoù aên. Caùm thöôøng ñöôïc pha theâm vaøo nguõ coác khoâ hoaëc caùc moùn aên boû loø. – Haït caây lanh (flax) coù trong nguõ coác khoâ vaø coù coâng duïng nhuaän traøng. – Boät haït caây psyllium, nôû to trong nöôùc vaø coù taùc duïng nhuaän traøng toát khi uoáng nhieàu nöôùc, cuõng coù theå giuùp choáng tieâu chaûy khi uoáng ít nöôùc. Coâng duïng cuûa chaát xô Maëc duø y hoïc nhaân loaïi ñaõ bieát ñeán moät soá öu nhöôïc ñieåm cuûa thöïc phaåm coù chaát xô töø raát laâu, nhöng chæ gaàn 292
Dinh döôõng vaø ñieàu trò giaûm thieåu söï taùo boùn vaø giaûm söï caêng phoàng cuûa ñaïi traøng trong quaù trình ñaøo thaûi phaân. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ coù theå gaây ra beänh naøy ôû nhöõng con chuoät trong phoøng thí nghieäm baèng caùch cho aên thöïc phaåm khoâng coù chaát xô lieân tuïc trong moät thôøi gian daøi. Taïi Western Genera Hospital, Ireland, ngöôøi ta coù theå ngaên ngöøa söï taùi phaùt ôû beänh nhaân sau phaãu thuaät beänh vieâm neáp gaáp ruoät baèng caùch cho aên nhieàu chaát xô. Moät nhaän xeùt nöõa laø daân queâ ôû chaâu Phi cuõng ít bò chöùng vieâm ruoät thöøa nhôø hoï aên nhieàu chaát xô. Lyù do laø khi khoâng aên chaát xô deã sinh ra taùo boùn, laøm mieäng ruoät thöøa bò ngheït, aùp löïc taêng, vi truøng xaâm nhaäp laøm ruoät thöøa söng vieâm. 3. Chaát xô vôùi ung thö ñaïi traøng Ung thö ñaïi traøng hieän nay ñöùng haøng thöù nhì trong caùc loaïi ung thö taïi Hoa Kyø vaø laø nguyeân nhaân gaây töû vong cho 10.000 ngöôøi moãi naêm. Dinh döôõng ñaõ ñöôïc nhaéc nhôû ñeán nhö moät caùch ñeå phoøng ngöøa beänh naøy. Vieän Ung thö Quoác gia Hoa Kyø vaø nhieàu toå chöùc y teá khaùc khuyeán khích vieäc phoøng ngöøa beänh naøy baèng caùch giaûm tieâu thuï chaát beùo vaø taêng thöïc phaåm coù chaát xô. Caùc khuyeán caùo naøy ñöôïc keát quaû cuûa nhieàu cuoäc nghieân cöùu khoa hoïc hoã trôï. Tieán trình ung thö phaûi traûi qua moät soá giai ñoaïn nhö sau: 294
Dinh döôõng vaø ñieàu trò traøng vaø haäu moân. Nhöõng muïn naøy coù khuynh höôùng phaùt trieån thaønh böôùu ung thö. Naêm 1992, tôø coâng baùo cuûa Vieän Ung thö Quoác gia Hoa Kyø cuõng thoâng baùo keát quaû moät cuoäc khaûo saùt roäng lôùn cho thaáy chaát xô giuùp ngaên chaën söï phaùt sinh vaø phaùt trieån cuûa caùc muïn tieàn ung thö (precancerous polyp). Ñeå giaûi thích, nhöõng yù kieán sinh hoïc sau ñaây ñaõ ñöôïc neâu ra: Chaát xô laøm giaûm ñoäc tính cuûa taùc nhaân gaây ung thö baèng caùch hoøa loaõng hay voâ hieäu hoùa taùc nhaân naøy; laøm giaûm thôøi gian chaát baõ di chuyeån trong ruoät; laøm giaûm ñoä acid cuûa phaân baõ vaø thay ñoåi moâi tröôøng vi khuaån trong ruoät. Vieäc laøm giaûm thieåu thôøi gian maø ñaïi traøng phaûi tieáp xuùc vôùi caùc thaønh phaàn caën baõ ñoäc coù khaû naêng gaây ung thö trong thöùc aên laø ñieåm raát quan troïng. Ñeå coù taùc duïng phoøng beänh, neân duøng töø 25–30g chaát xô moãi ngaøy. 4. Chaát xô vôùi beänh tim maïch Baùc só James Anderson cuûa Ñaïi hoïc Y khoa Kentucky, Hoa Kyø ñaõ daønh nhieàu chuïc naêm nghieân cöùu coâng duïng chaát xô vôùi beänh tim maïch vaø tieåu ñöôøng. Theo oâng, chaát xô, nhaát laø chaát xô töø luùa maïch, laøm giaûm cholesterol baèng caùch laøm cho gan giaûm cheá taïo môõ beùo LDL vaø taêng HDL. Taïi Anh, nghieân cöùu cuûa baùc só Hugh Trowell cho thaáy laø beänh tim maïch ôû quoác gia naøy taêng ñeàu cho tôùi naêm 1939 roài giaûm trong thôøi kyø Theá chieán thöù hai (1939 – 1945), vì phaûi haïn cheá thöïc phaåm neân luùc ñoù ngöôøi daân ñaõ aên nhieàu 296
Dinh döôõng vaø ñieàu trò coù taùc duïng toát vì taïo ra ñöôïc moät lôùp keo (gel) moûng ngaên khoâng cho ñöôøng haáp thuï vaøo ruoät vaø nhôø ñoù coù theå laøm giaûm löôïng ñöôøng trong maùu tôùi 30%. Ngöôøi maéc beänh tieåu ñöôøng cuõng hay bò chöùng vöõa xô ñoäng maïch vì triglycerid taêng cao. Baùc só Anderson cho bieát laø chaát xô coù theå laøm giaûm triglycerid vaø caû LDL, cuõng nhö laøm taêng löôïng HDL trong maùu. 6. Chaát xô vôùi beänh beùo phì Ngöôøi bò beùo phì thöôøng vì aên nhieàu, nhaát laø caùc chaát beùo, vaø ít vaän ñoäng neân khoâng tieâu thuï heát naêng löôïng ñöa vaøo cô theå. Phaàn naêng löôïng thöøa tích tuï quaù nhieàu trong cô theå döôùi daïng môõ beùo seõ gaây ra beùo phì. Vì theá, tieát cheá aên uoáng vaø taêng vaän ñoäng cô theå laø ñieàu caàn thieát ñeå giaûm caân. Phaàn nhieàu thöïc phaåm giaøu chaát xô ñeàu ngheøo chaát beùo, cho neân laø moùn aên lyù töôûng cho nhöõng ngöôøi muoán giaûm caân. Thöïc phaåm giaøu chaát xô caàn thôøi gian nhai laâu hôn, chaát xô laïi khoâng ñöôïc tieâu hoùa vaø haáp thuï ôû daï daøy, thöôøng laøm ngöôøi aên mau no vaø no laâu, do ñoù giaûm nhu caàu aên nhieàu, moät ñieàu kieän taát yeáu ñeå khoûi beùo phì. Chaát xô thieân nhieân trong thöïc phaåm coù taùc duïng toát hôn nhöõng vieân chaát xô uoáng boå sung. 7. Chaát xô vôùi beänh ung thö vuù Moät nghieân cöùu môùi ñaây cuûa American Health Foundation taïi thaønh phoá New York cho thaáy laø caùm luùa mì (raát giaøu chaát xô khoâng hoøa tan) coù khaû naêng giaûm thieåu löôïng estrogen trong maùu. Töø ñoù ngöôøi ta suy ñoaùn raèng 298
Dinh döôõng vaø ñieàu trò – Trong khoaûng caùch giöõa caùc böõa aên chính trong ngaøy, neân duøng traùi caây khoâ laøm thöùc aên vaët khi ñoùi buïng. – Taêng chaát xô trong khaåu phaàn moät caùch töø töø ñeå boä maùy tieâu hoùa thích nghi daàn vôùi söï thay ñoåi naøy vaø cuõng ñeå traùnh ñaày buïng, no hôi. – Uoáng nhieàu nöôùc, khoaûng 1,5 – 2 lít moãi ngaøy vì chaát xô huùt khaù nhieàu nöôùc trong ruoät. Keát luaän Maëc duø chaát xô ñöôïc coi nhö moùn quaø cuûa thieân nhieân ban taëng cho con ngöôøi ñeå baûo veä söùc khoûe, nhö lôøi baùc só Burkitt ñaõ noùi caùch ñaây hôn 30 naêm, nhöng raát nhieàu ngöôøi ñaõ khoâng taän duïng moùn quaø naøy chæ vì thieáu söï hieåu bieát veà dinh döôõng. Theo caùc nhaø chuyeân moân, moãi ngaøy cô theå caàn töø 10 tôùi 20g chaát xô, nhöng nhieàu ngöôøi laïi chæ aên raát ít, khoâng ñuû soá löôïng naøy. Trong khi ñoù, theo thoáng keâ, nhöõng ngöôøi cao tuoåi coù veû nhö baèng vaøo kinh nghieäm soáng ñaõ bieát ñöôïc taùc duïng tích cöïc cuûa chaát xô cho söùc khoûe neân raát thöôøng duøng. Haàu heát caùc vò cao tuoåi ñeàu thích aên nhieàu rau töôi, traùi caây... ñeàu laø nhöõng thöïc phaåm coù nhieàu chaát xô. Nhôø ñoù maø söùc khoûe caùc cuï ñöôïc toát hôn. 300
Dinh döôõng vaø ñieàu trò a. Beänh ung thö: nhaát laø ung thö phoåi vaø daï daøy. b. Beänh nhieãm truøng, nhö trong caùc tröôøng hôïp beänh lao, beänh HIV–AIDS. c. Beänh noäi tieát, nhö beänh tuyeán giaùp aùc tính, beänh tieåu ñöôøng. d. Suy suïp tinh thaàn, nhö caùc tröôøng hôïp traàm caûm, buoàn phieàn vì soáng coâ ñoäc hay thöông nhôù ngöôøi thaân ñaõ maát cuõng gaây bieáng aên, keùm nguû roài gaày yeáu. 2. Do nghieän röôïu Raát thöôøng xaûy ra ôû ngöôøi cao tuoåi. Khi uoáng röôïu say, hoï khoâng muoán aên uoáng. Sau côn say, hoï oùi möûa, tieâu chaûy, cuõng khoâng muoán aên. Röôïu cuõng gaây hö hoûng chöùc naêng vaø caáu truùc cuûa gan, aûnh höôûng tôùi söï tieâu hoùa, haáp thuï vaø döï tröõ naêng löôïng, caùc loaïi vitamin vaø khoaùng chaát caàn thieát. 3. Do taùc duïng phuï cuûa döôïc phaåm – Thuoác truï sinh gaây tieâu chaûy vaø laøm thay ñoåi vò giaùc, khöùu giaùc, laøm ngöôøi beänh caûm thaáy nhö thöïc phaåm coù muøi vò khaùc ñi, do ñoù aên maát ngon. – Thuoác trò ung thö gaây aên maát ngon ñoàng thôøi cuõng gaây taùo boùn, oùi möûa, tieâu chaûy. – Caùc thuoác trò beänh tim, thuoác an thaàn, thuoác nguû ñeàu laøm giaûm caûm giaùc ngon mieäng khi aên. – Vaøi loaïi thuoác gaây khoâ mieäng (cogentin, artane), khieán vieäc nhai nuoát thöùc aên khoù khaên, do ñoù aên maát ngon. 302
Dinh döôõng vaø ñieàu trò Ñieàu trò Baùc só ñònh beänh baèng caùch hoûi beänh nhaân veà nhöõng thay ñoåi trong vieäc aên uoáng, xaùc ñònh möùc ñoä suït caân treân 10% caân naëng bình thöôøng, xöông loàng ngöïc vaø xöông maët nhoâ ra vì thòt teo ñi. Ñieàu trò chöùng aên maát ngon thöôøng phaûi xem xeùt ñeán caû hai maët nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa beänh. Nhöõng nguyeân nhaân gaây ra bieáng aên seõ ñöôïc thaày thuoác nghieân cöùu, ñieàu trò. Nhöõng haäu quaû do söï bieáng aên gaây ra caàn phaûi ñöôïc tích cöïc ngaên ngöøa. Ñoái vôùi beänh nhaân, coù nhöõng ñieàu sau ñaây caàn löu yù: – Khi aên coù baïn beø thöôøng vui hôn vaø aên ñöôïc nhieàu hôn. – Böõa aên naøo thaáy ngon mieäng nhaát trong ngaøy thì coù theå taêng theâm nhieàu moùn aên hôn. – Traùnh uoáng nhieàu nöôùc hoaëc uoáng thuoác ngay tröôùc böõa aên vì seõ laøm no buïng. – Traùnh nhöõng moùn aên coù theå laøm no hôi nhö nöôùc uoáng coù gas, caø pheâ, rau caûi baép, suùp lô xanh... – Traùnh taùo boùn vaø tieâu chaûy. – Naêng hoaït ñoäng cô theå. – Giöõ gìn veä sinh raêng mieäng. 304
Dinh döôõng vaø ñieàu trò nhöôïc vaãn khoâng noùi ra, chæ aâm thaàm chòu ñöïng vaø chæ bieát thay ñoåi neáp soáng ñeå thích nghi vôùi tình traïng naøy. Daáu hieäu Moãi ngöôøi coù moät soá nhöõng daáu hieäu suy nhöôïc khaùc nhau. Coù ngöôøi khoâng taäp trung tö töôûng, khoâng suy nghó ñöôïc, chaäm chaïp, khoâng theå quyeát ñònh ñöôïc vieäc gì. Coù ngöôøi laøm vieäc choùng meät. Coù ngöôøi thay ñoåi taâm lyù, khoâng giöõ ñöôïc quan heä maät thieát vôùi baïn beø, ngöôøi thaân. Coù ngöôøi thay ñoåi sôû thích, khoâng coøn höùng thuù vôùi nhöõng thuù vui tröôùc ñaây. Coù ngöôøi khoâng coøn sinh löïc, khoâng muoán vaän ñoäng, chæ muoán naèm, cô theå raõ rôøi, chaân tay baûi hoaûi. Tuy nhieân, duø coù moät soá khaùc bieät nhöng taát caû caùc tröôøng hôïp suy nhöôïc vaãn thöôøng coù moät soá ñieåm chung nhö sau: – Suy nhöôïc coù theå gaây ra do nguyeân nhaân taâm lyù roài aûnh höôûng tôùi theå xaùc vaø chöùc naêng cô theå hoaëc ngöôïc laïi. – Suy nhöôïc coù theå laø daáu hieäu baùo tröôùc moät caên beänh naøo ñoù saép xaûy ra. – Suy nhöôïc cuõng coù theå laø moät cô cheá ñeå baûo veä cô theå, ngaên ngöøa söï kieät söùc, bôûi vì noù laøm cho ngöôøi ta phaûi döøng laïi tröôùc khi cô theå suy suïp hoaøn toaøn vì kieät söùc. 306
Dinh döôõng vaø ñieàu trò Nhöõng traïng thaùi buoàn phieàn, thaát voïng cuõng laøm con ngöôøi ueå oaûi, chaùn chöôøng, giaûm sinh khí, chæ muoán naèm nguû. Quyù vò cao nieân moãi laàn tieãn ñöa moät ngöôøi baïn giaø veà beân kia theá giôùi laø loøng mình laïi se saét: bao giôø ñeán löôït mình ñaây! Moät vaøi beänh taät cuõng gaây suy nhöôïc nhö nhieãm truøng kinh nieân, beänh tieåu ñöôøng, beänh tim phoåi, beänh cuûa heä thaàn kinh. Moät soá döôïc phaåm nhö thuoác an thaàn, thuoác dò öùng, thuoác trò beänh thaàn kinh, thuoác trò ung thö... cuõng laøm con ngöôøi baàn thaàn, meät moûi. Noùi chung thì suy nhöôïc coù theå do nguyeân nhaân theå xaùc hay tinh thaàn. Thöôøng suy nhöôïc do nguyeân nhaân theå xaùc thì söï meät moûi taêng leân trong ngaøy, nghæ ngôi moät luùc seõ thaáy bôùt, ñoâi khi chæ coøn ñau nhöùc cô baép. Coøn suy nhöôïc do tinh thaàn caêng thaúng thì söï meät moûi traàm troïng vaøo buoåi saùng khi môùi thöùc daäy, vaø khaù hôn vôùi ngaøy troâi qua vaø cô baép khoâng bò roái loaïn. Ñieàu trò Caàn phaân bieät moät soá tröôøng hôïp: 1. Suy nhöôïc do nguyeân nhaân beänh taät thì caàn ñieàu trò nhöõng beänh naøy. 2. Suy nhöôïc do taùc duïng phuï cuûa döôïc phaåm thì coá traùnh vaø giaûm thieåu nhöõng taùc duïng phuï ñoù. 308

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.