Chế định tình thế cấp thiết trong Luật Hình sự nhìn từ góc độ so sánh pháp luật

hå sü s¬n<br /> <br />  khoa häc x· héi <br /> <br /> <br /> CHÕ §ÞNH T×NH THÕ CÊP THIÕT TRONG LUËT<br /> H×NH Sù NH×N Tõ GãC §é SO S¸NH PH¸P LUËT<br /> <br /> hå sü s¬n *<br /> <br /> Tãm t¾t: D­íi gãc ®é so s¸nh c¸c chÕ ®Þnh vÒ t×nh thÕ cÊp thiÕt trong luËt h×nh sù cña c¸c n­íc<br /> trªn thÕ giíi nh­ Mü, Nga, Trung Quèc, §øc; Thôy Sü... Bµi viÕt rót ra mét sè kinh nghiÖm lËp ph¸p<br /> vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó c¸c nhµ lµm luËt ViÖt Nam cã tham kh¶o nh»m hoµn thiÖn chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp<br /> thiÕt trong LuËt H×nh sù n­íc ta.<br /> Tõ khãa: T×nh thÕ cÊp thiÕt; Bé luËt H×nh sù; Tßa ¸n.<br /> Ngµy nhËn bµi: 5/8/2013; Ngµy duyÖt ®¨ng bµi: 30/9/2013<br /> <br /> Theo Kho¶n 1 §iÒu 16 Bé luËt h×nh sù ®e do¹ lîi Ých cña Nhµ n­íc, cña x· héi,<br /> ViÖt Nam n¨m 1999 th× “T×nh thÕ cÊp thiÕt quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña b¶n th©n<br /> lµ t×nh thÕ cña mét ng­êi v× muèn tr¸nh hoÆc cña ng­êi kh¸c nÕu nguy c¬ ®ã kh«ng<br /> mét nguy c¬ ®ang thùc tÕ ®e do¹ lîi Ých cña thÓ lo¹i trõ b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c vµ<br /> Nhµ n­íc, cña tæ chøc, quyÒn lîi vµ lîi Ých kh«ng v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp<br /> chÝnh ®¸ng cña m×nh hoÆc cña ng­êi kh¸c thiÕt, th× kh«ng bÞ coi lµ téi ph¹m. V­ît<br /> mµ kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i g©y qu¸ t×nh thÕ cÊp thiÕt lµ viÖc g©y thiÖt h¹i<br /> mét thiÖt h¹i nhá h¬n thiÖt h¹i cÇn ng¨n râ rµng lµ kh«ng t­¬ng xøng víi tÝnh chÊt<br /> ngõa. Hµnh vi g©y thiÖt h¹i trong t×nh thÕ vµ møc ®é nguy hiÓm cña nguy c¬ ®ang ®e<br /> cÊp thiÕt kh«ng ph¶i lµ téi ph¹m”. T¹i däa x©m ph¹m nh÷ng lîi Ých mµ ph¸p luËt<br /> Kho¶n 2 cña §iÒu luËt nµy, nhµ lµm luËt b¶o vÖ, c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n còng nh­<br /> quy ®Þnh: “Trong tr­êng hîp thiÖt h¹i g©y thiÖt h¹i ®· g©y ra b»ng hoÆc lín h¬n thiÖt<br /> ra râ rµng lµ v­ît qu¸ yªu cÇu cña t×nh thÕ h¹i cÇn ng¨n ngõa. V­ît qu¸ t×nh thÕ cÊp<br /> cÊp thiÕt, th× ng­êi g©y thiÖt h¹i ®ã ph¶i thiÕt bÞ coi lµ téi ph¹m. Tuy nhiªn, tr¸ch<br /> chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù”. nhiÖm h×nh sù chØ ®Æt ra ®èi víi nh÷ng<br /> Nh­ vËy, còng nh­ chÕ ®Þnh phßng vÖ tr­êng hîp ng­êi thùc hiÖn hµnh vi cè ý<br /> chÝnh ®¸ng, chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt g©y thiÖt h¹i.(*)<br /> ®­îc Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn hµnh Trong LuËt h×nh sù Céng hoµ nh©n d©n<br /> quy ®Þnh t­¬ng ®èi chi tiÕt. Trung Hoa, t×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc x¸c<br /> ChÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt còng ®­îc ®Þnh b»ng thuËt ng÷ “nh÷ng hµnh vi khÈn<br /> quy ®Þnh t­¬ng ®èi chi tiÕt trong Bé luËt cÊp ng¨n chÆn nguy hiÓm”. Theo §iÒu 21<br /> h×nh sù Céng hßa Liªn bang Nga. Theo Bé luËt h×nh sù Céng hoµ nh©n d©n Trung<br /> §iÒu 39 Bé luËt h×nh sù nµy, viÖc g©y Hoa, hµnh vi khÈn cÊp lµ hµnh vi buéc<br /> thiÖt h¹i cho nh÷ng lîi Ých mµ ph¸p luËt ph¶i thùc hiÖn ngay ®Ó ng¨n chÆn sù nguy<br /> b¶o vÖ trong t×nh thÕ cÊp thiÕt, tøc lµ g©y<br /> thiÖt h¹i ®Ó lo¹i bá nguy c¬ ®ang trùc tiÕp (*)<br /> PGS.TS, Phã Gi¸m ®èc Häc viÖn Khoa häc x· héi.<br /> <br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 3<br /> chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt trong luËt h×nh sù...<br /> <br /> hiÓm ®ang ®e do¹ lîi Ých cña Nhµ n­íc, h¹i” lµ kh«ng chÝnh x¸c.<br /> cña x· héi, quyÒn vµ lîi Ých cña b¶n th©n C¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù vÒ<br /> c¸ nh©n ng­êi thùc hiÖn vµ cña nh÷ng t×nh thÕ cÊp thiÕt kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p<br /> ng­êi kh¸c. Hµnh vi khÈn cÊp ng¨n chÆn luËt ®èi víi nh÷ng ng­êi mµ do ®¶m tr¸ch<br /> nguy hiÓm dï g©y ra thiÖt h¹i còng kh«ng c«ng vô hoÆc tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp<br /> bÞ coi lµ téi ph¹m; ng­êi thùc hiÖn nã ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô chuyªn m«n cña<br /> kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. m×nh, thËm chÝ lµ trong tr­êng hîp hä gÆp<br /> Nh­ vËy, §iÒu 21 Bé luËt h×nh sù Céng nguy hiÓm thùc sù vÒ tÝnh m¹ng hoÆc søc<br /> hoµ nh©n d©n Trung Hoa liÖt kª c¸c dÊu khoÎ. Quan ®iÓm cña nhµ lµm luËt lµ râ<br /> hiÖu cña t×nh thÕ cÊp thiÕt. Tr­íc hÕt, ®ã rµng: cÊm nh÷ng ng­êi ®ã g©y thiÖt h¹i<br /> lµ tÝnh buéc ph¶i thùc hiÖn ngay cña hµnh cho nh÷ng quan hÖ x· héi mµ ph¸p luËt<br /> vi khÈn cÊp nh»m ng¨n chÆn sù nguy b¶o vÖ v× nghÜa vô cña hä lµ ng¨n chÆn<br /> hiÓm ®ang ®e do¹ x©m ph¹m lîi Ých cña thiÖt h¹i x¶y ra.<br /> Nhµ n­íc, cña x· héi vµ cña c¸ nh©n. KÕ Kh¸i niÖm vÒ t×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc<br /> ®Õn lµ viÖc g©y ra thiÖt h¹i trong qu¸ quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù Céng hoµ<br /> tr×nh ng¨n chÆn sù nguy hiÓm. Tuy nhiªn, Ba Lan cã ®é chÝnh x¸c cao. Theo §iÒu 26<br /> ®Þnh nghÜa vÒ t×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc quy Bé luËt h×nh sù Céng hoµ Ba Lan, nÕu<br /> ®Þnh t¹i §iÒu 21 trªn ®©y kh«ng chØ râ lµ mét ng­êi ®Ó ng¨n chÆn mét nguy c¬ ®ang<br /> hµnh vi khÈn cÊp g©y thiÖt h¹i cho ai? trùc tiÕp ®e do¹ mét lîi Ých nµo ®ã mµ<br /> Theo Kho¶n 2 §iÒu 21 Bé luËt h×nh sù ph¸p luËt b¶o vÖ mµ kh«ng cßn c¸ch nµo<br /> Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, ng­êi thùc kh¸c lµ g©y ra mét thiÖt h¹i cho lîi Ých<br /> hiÖn hµnh vi khÈn cÊp ng¨n chÆn nguy kh¸c nhá h¬n thiÖt h¹i cÇn ng¨n chÆn, th×<br /> hiÓm nh­ng v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp kh«ng bÞ coi lµ ng­êi ph¹m téi.<br /> thiÕt, nghÜa lµ c¸c t×nh tiÕt cña vô viÖc cho Còng kh«ng bÞ coi lµ ng­êi ph¹m téi<br /> thÊy ch­a cÇn g©y thiÖt h¹i mµ vÉn g©y nÕu mét ng­êi nµo ®ã trong khi cøu nguy<br /> thiÖt h¹i dï r»ng ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ cho mét lîi Ých mµ ph¸p luËt b¶o vÖ ®· g©y<br /> ®ang ®e däa nh÷ng lîi Ých mµ ph¸p luËt ra mét thiÖt h¹i cho mét lîi Ých kh¸c nhá<br /> b¶o vÖ, th× ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. h¬n lîi Ých cÇn cøu nguy.<br /> Tuy nhiªn, ®èi víi ng­êi v­ît qu¸ giíi h¹n C¸c dÊu hiÖu ®­îc nªu trong ®Þnh<br /> t×nh thÕ cÊp thiÕt, Tßa ¸n quyÕt ®Þnh h×nh nghÜa trªn ®©y ph¶n ¸nh t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ<br /> ph¹t d­íi møc thÊp nhÊt cña khung h×nh ®Æc tr­ng ph¸p lý cña chÕ ®Þnh t×nh thÕ<br /> ph¹t hoÆc ®­îc miÔn h×nh ph¹t. cÊp thiÕt. Thø nhÊt, nguy c¬ ®ang ®e do¹<br /> Ph©n tÝch néi dung cña Kho¶n 2 §iÒu 21 x©m ph¹m mét lîi Ých nµo ®ã ®­îc ph¸p<br /> Bé luËt h×nh sù Céng hßa nh©n d©n Trung luËt b¶o vÖ cÇn ®­îc ng¨n chÆn khi kh«ng<br /> Hoa cã thÓ thÊy, c¸c tiªu chÝ x¸c ®Þnh cßn c¸ch nµo kh¸c ngoµi viÖc ph¶i g©y ra<br /> tr­êng hîp v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp mét thiÖt h¹i (cho mét lîi Ých hîp ph¸p<br /> thiÕt ®­îc quy ®Þnh ch­a hoµn toµn chÝnh nµo ®ã); thø hai, thiÖt h¹i ®· g©y ra cÇn<br /> x¸c, v× c¸c thuËt ng÷ mang tÝnh chÊt ®¸nh ph¶i nhá h¬n thiÖt h¹i cÇn ng¨n chÆn.<br /> gi¸ ®­îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n cña Träng t©m cña quy ph¹m ®ang ®­îc<br /> t×nh thÕ cÊp thiÕt nh­ “giíi h¹n cÇn thiÕt”, ph©n tÝch cßn n»m ë khÝa c¹nh t©m lý cña<br /> “ch­a cÇn g©y thiÖt h¹i mµ vÉn g©y thiÖt hµnh vi ®­îc thùc hiÖn trong t×nh thÕ cÊp<br /> <br /> 4 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  hå sü s¬n<br /> <br /> thiÕt. Ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ®· cè ý g©y gièng néi dung cña Kho¶n 3 §iÒu 21 Bé<br /> ra mét thiÖt h¹i cho lîi Ých nµo ®ã mµ luËt H×nh sù Céng hoµ nh©n d©n Trung<br /> ph¸p luËt b¶o vÖ vµ nhËn thøc ®­îc thiÖt Hoa vµ chØ liªn quan ®Õn chñ thÓ ®Æc biÖt<br /> h¹i mµ m×nh g©y ra lµ nhá h¬n thiÖt h¹i cña téi ph¹m. Kh¸c víi Bé luËt h×nh sù<br /> cÇn ng¨n chÆn. Céng hoµ nh©n d©n Trung hoa, Bé luËt<br /> T¹i Kho¶n 3 §iÒu 26 ®ang ph©n tÝch h×nh sù Céng hoµ T©y Ban Nha kh«ng thÓ<br /> trªn ®©y, nhµ lµm luËt Céng hoµ Ba Lan chÕ hãa vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi<br /> cßn quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi víi tr­êng hîp v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ<br /> hµnh vi v­ît qu¸ yªu cÇu cña t×nh thÕ cÊp cÊp thiÕt.<br /> thiÕt, theo ®ã, Toµ ¸n cã thÓ gi¶m nhÑ ®Æc Trong Bé luËt h×nh sù Céng hßa Thôy<br /> biÖt h×nh ph¹t, thËm chÝ kh«ng ¸p dông SÜ, néi dung cña chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp<br /> h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ph¹m téi. thiÕt ®­îc m« t¶ mét c¸ch chi tiÕt. Theo<br /> Trong Bé luËt h×nh sù Céng hßa T©y §iÒu 34, nÕu chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi<br /> Ban Nha, chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc nh»m ng¨n chÆn mét nguy c¬ mµ kh«ng<br /> nhµ lµm luËt quy ®Þnh mét c¸ch c« ®äng thÓ kh¾c phôc b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c<br /> vµ chÝnh x¸c. Theo §iÓm 5 Kho¶n 3 §iÒu vµ ®ang trùc tiÕp ®e däa tÝnh m¹ng, danh<br /> 21 Bé luËt h×nh sù nµy, mét ng­êi ®Ó ng¨n dù, nh©n phÈm, tù do, tµi s¶n hay lîi Ých<br /> chÆn thiÖt h¹i mµ mét nguy c¬ ®ang thùc kh¸c cña m×nh, th× kh«ng bÞ coi lµ ng­êi<br /> sù ®e däa g©y ra cho b¶n th©n hä hoÆc cho ph¹m téi nÕu hä kh«ng cã lçi trong viÖc ®Ó<br /> ng­êi kh¸c, ®· g©y ra mét thiÖt h¹i hoÆc x¶y ra nguy c¬ vµ theo c¸c t×nh tiÕt cña vô<br /> lµm gi¶m quyÒn cña ng­êi kh¸c hoÆc ®· vi viÖc kh«ng ®ßi hái ph¶i “hy sinh” lîi Ých<br /> ph¹m nghÜa vô, th× kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch ®ang bÞ ®e däa ®ã. NÕu ng­êi thùc hiÖn<br /> nhiÖm h×nh sù nÕu ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn hµnh vi cã lçi trong viÖc ®Ó x¶y ra nguy c¬<br /> sau ®©y: vµ theo c¸c t×nh tiÕt cña vô viÖc kh«ng<br /> Thø nhÊt, thiÖt h¹i ®· g©y ra kh«ng lín ®­îc g©y thiÖt h¹i ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬<br /> h¬n thiÖt h¹i cÇn ng¨n chÆn; ®e däa lîi Ých cña m×nh, th× theo niÒm tin<br /> Thø hai, t×nh thÕ cÊp thiÕt ®ã kh«ng néi t©m ThÈm ph¸n cã thÓ gi¶m nhÑ h×nh<br /> b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ lý do khiªu khÝch cña ph¹t cho ng­êi ph¹m téi.<br /> ng­êi ®· g©y ra thiÖt h¹i; CÇn l­u ý r»ng, theo Bé luËt h×nh sù<br /> Thø ba, viÖc cøu nguy ®Ó b¶o vÖ quyÒn Céng hßa Thôy SÜ, t×nh thÕ cÊp thiÕt do<br /> vµ lîi Ých nµo ®ã kh«ng ph¶i lµ tr¸ch khiªu khÝch (theo tiÕng Thôy SÜ lµ “cã lçi<br /> nhiÖm nghÒ nghiÖp cña ng­êi ë vµo t×nh trong viÖc t¹o ra nguy c¬”) cã thÓ ®­îc xem<br /> thÕ cÊp thiÕt. lµ t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù.<br /> Ph©n tÝch néi dung §iÒu 21 trªn ®©y cã Kho¶n 2 §iÒu 34 Bé luËt h×nh sù Céng<br /> thÓ thÊy, nhµ lµm luËt Céng hoµ T©y Ban hßa Thôy SÜ quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cña tÝnh<br /> Nha cã c¸ch tiÕp cËn nhÊt qu¸n ®èi víi hîp ph¸p cña viÖc thùc hiÖn t×nh thÕ cÊp<br /> vÊn ®Ò vÒ hµnh vi khiªu khÝch trong thiÕt ®èi víi ng­êi thø ba. Ch¼ng h¹n, nÕu<br /> phßng vÖ chÝnh ®¸ng còng nh­ trong t×nh mét ng­êi thùc hiÖn hµnh vi g©y ra mét<br /> thÕ cÊp thiÕt. thiÖt h¹i nh»m ng¨n chÆn mét nguy c¬ mµ<br /> Néi dung cña §iÓm 5 Kho¶n 3 §iÒu 21 kh«ng thÓ kh¾c phôc b»ng c¸c biÖn ph¸p<br /> Bé luËt h×nh sù Céng hoµ T©y Ban Nha kh¸c vµ ®ang trùc tiÕp ®e däa tÝnh m¹ng,<br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 5<br /> chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt trong luËt h×nh sù...<br /> <br /> danh dù, nh©n phÈm, tù do, tµi s¶n hay lîi hoÆc gi¶m nhÑ møc ®é lçi lµ t×nh thÕ cña<br /> Ých kh¸c cña ng­êi kh¸c, th× kh«ng bÞ coi lµ mét ng­êi ®· thùc hiÖn hµnh vi tr¸i ph¸p<br /> ng­êi ph¹m téi. §èi víi chñ thÓ nhËn thøc luËt lµ ®Ó ng¨n ngõa mét nguy c¬ kh«ng<br /> ®­îc r»ng, ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ ®ang ®e thÓ kh¾c phôc vµ ®ang ®e do¹ tÝnh m¹ng,<br /> däa lîi Ých cña ng­êi thø ba, hä kh«ng cÇn søc khoÎ vµ tù do cña b¶n th©n, cña<br /> ph¶i g©y ra mét thiÖt h¹i nµo c¶, th× c¨n cø nh÷ng ng­êi th©n thÝch hoÆc cña nh÷ng<br /> vµo niÒm tin néi t©m, ThÈm ph¸n cã thÓ ng­êi gÇn gòi kh¸c. Quy ®Þnh nµy bÞ nhiÒu<br /> gi¶m nhÑ h×nh ph¹t cho ng­êi ph¹m téi. nhµ luËt häc t¹i c¸c n­íc kh¸c nhau trªn<br /> Ph©n tÝch c¸c quy ph¹m trªn ®©y vÒ thÕ giíi phª ph¸n. Trªn thùc tÕ, ng­êi ta<br /> t×nh thÕ cÊp thiÕt cã thÓ thÊy nhµ lµm luËt hoµn toµn kh«ng hiÓu ®­îc ®©u lµ tÝnh<br /> Céng hßa Thôy SÜ kh«ng t¸i t¹o mét yªu hîp lý vµ ®©u lµ tÝnh cã lËp luËn khoa häc<br /> cÇu ®· ®­îc thõa nhËn chung, theo ®ã cña c¸ch tiÕp cËn nµy. NÕu nh­ cho r»ng<br /> thiÖt h¹i g©y ra cÇn ph¶i nhá h¬n thiÖt h¹i ng­êi thùc hiÖn hµnh vi trong ®iÒu kiÖn<br /> cÇn ng¨n ngõa. Nhµ lµm luËt yªu cÇu xuÊt cña t×nh thÕ cÊp thiÕt hîp ph¸p lµ kh«ng<br /> ph¸t tõ c¸c t×nh tiÕt cña vô viÖc gi¶i quyÕt cã lçi, th× nh÷ng quy ®Þnh t¹i §iÒu 35 nãi<br /> vÊn ®Ò “g©y ra mét thiÖt h¹i cho lîi Ých trªn ph¶i ®­îc coi lµ nh÷ng quy ®Þnh thõa<br /> ®ang bÞ ®e däa”. Râ rµng lµ, nhµ lµm luËt v× xÐt vÒ thùc chÊt §iÒu 35 chØ lÆp l¹i<br /> muèn nãi vÒ nh÷ng t×nh tiÕt ®Æc biÖt nµo nh÷ng quy ®Þnh t¹i §iÒu 34 cña Bé luËt<br /> ®ã. Tuy nhiªn, Bé luËt h×nh sù ®· kh«ng H×nh sù Céng hßa Liªn bang §øc mµ th«i.<br /> chØ ra nh÷ng t×nh tiÕt nh­ vËy. Trong Bé luËt h×nh sù Céng hoµ Liªn<br /> C¸ch tiÕp cËn cña nhµ lµm luËt Céng bang §øc cßn quy ®Þnh r»ng, nÕu ng­êi<br /> hoµ Liªn bang §øc vÒ t×nh thÕ cÊp thiÕt cã nµo ®ã tù m×nh lµm xuÊt hiÖn nguy c¬<br /> nÐt ®Æc thï nhÊt ®Þnh. Ph¸p luËt h×nh sù hoÆc do c¸c mèi quan hÖ ph¸p luËt ®Æc<br /> Céng hßa Liªn bang §øc ph©n biÖt t×nh biÖt mµ cã nghÜa vô kh«ng ®Ó x¶y ra nguy<br /> thÕ cÊp thiÕt hîp ph¸p víi t×nh thÕ cÊp c¬ nh­ng nguy c¬ vÉn x¶y ra, th× ph¶i chÞu<br /> thiÕt lo¹i trõ hoÆc gi¶m nhÑ møc ®é lçi tr¸ch nhiÖm h×nh sù.<br /> cña ng­êi thùc hiÖn. Theo §iÒu 34 Bé luËt T×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc nhµ lµm luËt<br /> H×nh sù Céng hßa Liªn bang §øc, hµnh vi Céng hoµ Ph¸p biÓu ®¹t b»ng côm tõ “sù<br /> ®­îc coi lµ cÊp thiÕt hîp ph¸p nÕu ®­îc b¶o vÖ chèng l¹i nguy c¬ x©m h¹i”. Theo<br /> thùc hiÖn ®Ó ng¨n ngõa mét nguy c¬ ®ang §iÒu 122-7 Bé luËt h×nh sù Céng hßa<br /> ®e do¹ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tù do, danh Ph¸p, ng­êi nµo ®øng tr­íc mét nguy c¬<br /> dù, së h÷u hoÆc lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña ®ang thùc tÕ ®e däa x©m ph¹m tµi s¶n<br /> b¶n th©n hoÆc cña ng­êi kh¸c vµ qua so hoÆc tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, tù do<br /> s¸nh c¸c lîi Ých cÇn ®­îc b¶o vÖ vµ bÞ ®e cña m×nh hoÆc ng­êi kh¸c, ®· thùc hiÖn<br /> do¹ x©m ph¹m thÊy r»ng lîi Ých cÇn ®­îc hµnh vi cÇn thiÕt ®Ó chèng l¹i nguy c¬<br /> b¶o vÖ lín h¬n lîi Ých bÞ ®e do¹ x©m ph¹m. x©m h¹i ®ã th× kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch<br /> Tuy nhiªn, hµnh vi ph¶i ®­îc coi lµ nhiÖm h×nh sù trõ tr­êng hîp ph­¬ng tiÖn<br /> ph­¬ng tiÖn phï hîp ®Ó trõ bá nguy c¬ ®e ®­îc sö dông kh«ng t­¬ng xøng víi tÝnh<br /> däa x©m ph¹m lîi Ých cô thÓ. chÊt nghiªm träng cña nguy c¬ x©m h¹i<br /> Theo §iÒu 35 Bé luËt h×nh sù Céng hoµ c¸c lîi Ých nãi trªn.<br /> Liªn bang §øc, t×nh thÕ cÊp thiÕt lo¹i trõ ë Hoa Kú, tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong<br /> <br /> 6 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  hå sü s¬n<br /> <br /> tr­êng hîp v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp Theo Bé luËt h×nh sù bang Penxinvanhia,<br /> thiÕt ®­îc nhµ lµm luËt biÓu ®¹t b»ng ë vµo t×nh thÕ cÊp thiÕt, chñ thÓ ph¶i “lùa<br /> thuËt ng÷ “viÖc g©y thiÖt h¹i lµ cÇn thiÕt”. chän ®iÒu tÖ h¹i”, nghÜa lµ ph¶i lùa chän<br /> Theo §iÒu 35.05 Bé luËt H×nh sù Bang ®iÒu tÖ h¹i (thiÖt h¹i g©y ra hoÆc thiÖt h¹i<br /> New York, ®­îc coi lµ cÇn thiÕt vµ kh«ng cÇn ng¨n ngõa) Ýt h¬n. Khi lùa chän ®óng<br /> bÞ trõng trÞ vÒ h×nh sù nÕu hµnh vi g©y ®iÒu tÖ h¹i còng cã nghÜa lµ kh«ng v­ît<br /> thiÖt h¹i ®­îc thùc hiÖn nh­ biÖn ph¸p qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp thiÕt. VÊn ®Ò<br /> ®Æc biÖt cÇn thiÕt ®Ó ng¨n ngõa thiÖt h¹i tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng­êi v­ît<br /> do nguy c¬ kh«ng tù ng­êi ®ã t¹o ra ®e qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp thiÕt ch­a ®­îc<br /> däa g©y thiÖt h¹i cho Nhµ n­íc hoÆc c¸ ph¸p luËt ®iÒu chØnh.<br /> nh©n. §ång thêi, thiÖt h¹i cÇn ng¨n ngõa ë n­íc Anh, ph¸p luËt quy chÕ kh«ng<br /> ph¶i lµ nghiªm träng mµ xÐt theo c¸c tiªu ®iÒu chØnh chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt.<br /> chuÈn th«ng th­êng cña trÝ tuÖ vµ ®¹o lý, ChÕ ®Þnh nµy ®­îc ®iÒu chØnh b»ng mét sè<br /> kh«ng ®Ó x¶y ra thiÖt h¹i ®ã lµ viÖc lµm l­îng kh«ng nhá c¸c ¸n lÖ. Tuy nhiªn,<br /> cÊp b¸ch vµ cÇn thiÕt. ®óng nh­ §zh. Phletcher ®· nhËn xÐt<br /> Nh­ vËy, t×nh thÕ cÊp thiÕt ®­îc nh×n r»ng, tõ l©u ng­êi ta ®· nh×n thÊy nh­îc<br /> nhËn nh­ lµ mét biÖn ph¸p ®Æc biÖt nh»m ®iÓm cña ¸n lÖ trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c<br /> ng¨n chÆn mét nguy c¬ ®ang ®e do¹ g©y ra vÊn ®Ò cña t×nh thÕ cÊp thiÕt. Ch¼ng h¹n,<br /> mét thiÖt h¹i nhÊt ®Þnh. TÝnh nghiªm vµo cuèi thÕ kû thø XIX, c¸c Toµ ¸n ë n­íc<br /> träng cña thiÖt h¹i ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn Anh ®· gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n, v­íng<br /> c¬ së “c¸c tiªu chuÈn th«ng th­êng cña trÝ m¾c trong viÖc ®Þnh téi danh ®èi víi<br /> tuÖ vµ ®¹o lý”. Nh×n tõ gãc ®é ¸p dông nh÷ng hµnh vi liªn quan ®Õn n¹n ®¾m<br /> ph¸p luËt, viÖc x¸c ®Þnh kh«ng râ rµng vµ tµu. Cô thÓ lµ, sau nhiÒu ngµy lªnh ®ªnh<br /> cô thÓ c¬ së cña viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh nghiªm trªn mét chiÕc bÌ trªn ®¹i d­¬ng (vïng<br /> träng cña thiÖt h¹i nh­ trªn dÉn ®Õn viÖc biÓn quèc tÕ) trong ®iÒu kiÖn võa thiÕu<br /> ®¸nh gi¸ thiÖt h¹i trong thùc tiÔn xÐt xö n­íc l¹i võa thiÕu thùc phÈm, hai thuû<br /> b»ng c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau vµ vµ dÜ nhiªn thñ lµ §adli vµ Stevens ®· giÕt vµ ¨n thÞt<br /> kh«ng thÓ ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña thuû thñ Ýt tuæi h¬n lµ Parker, nhê vËy mµ<br /> viÖc ¸p dông ph¸p luËt. Tuy nhiªn, viÖc x¸c hä sèng sãt. HËu qu¶ lµ hä bÞ buéc téi vÒ<br /> ®Þnh c¬ së ®¸nh gi¸ tÝnh nghiªm träng cña téi giÕt ng­êi. Toµ ¸n cña n­íc Anh kh«ng<br /> thiÖt h¹i nh­ ®· nªu trªn còng cã nh÷ng chÊp nhËn hµnh vi giÕt vµ ¨n thÞt ng­êi<br /> mÆt tÝch cùc. VÝ dô, nã ®Þnh h­íng cho viÖc mµ c¸c thuû thñ ®· thùc hiÖn lµ hµnh vi<br /> x¸c ®Þnh c¸i gäi lµ “con ng­êi trung b×nh” ®­îc thùc hiÖn trong t×nh thÕ cÊp thiÕt vµ<br /> mµ kh«ng cÇn ph¶i nghiªn cøu mäi chi tiÕt ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh ®èi víi hä. N÷<br /> cña LuËt H×nh sù. Ngoµi ra, ®óng nh­ c¸c hoµng Anh ®· thay h×nh ph¹t tö h×nh ®·<br /> nhµ luËt häc n­íc Mü thÝch nh¾c ®i nh¾c tuyªn ®èi víi c¸c thuû thñ b»ng ph¹t tï<br /> l¹i c©u nãi r»ng nÕu ng­êi nµo ®ã xuÊt giam s¸u th¸ng(1).<br /> ph¸t tõ nh÷ng tiªu chuÈn th«ng th­êng ViÖc ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt ph¸p lý ®èi víi<br /> cña trÝ tuÖ vµ ®¹o lý mµ cho r»ng hµnh vi tr­êng hîp nªu trªn qu¶ lµ rÊt khã kh¨n.<br /> nhÊt ®Þnh nµo ®ã lµ hîp ph¸p th× ®­îc 12<br /> ng­êi ®ång bµo cña m×nh - 12 thµnh viªn (1)<br /> Xem LuËt h×nh sù hiÖn ®¹i n­íc ngoµi, tËp 3,<br /> cña Toµ båi thÈm ñng hé. Matxc¬va, Nxb. Ngo¹i v¨n.1961, Tr. 283 (tiÕng Nga).<br /> <br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 7<br /> chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt trong luËt h×nh sù...<br /> <br /> ThËm chÝ c¶ khi dùa trªn nh÷ng luËn ph¹m vÒ t×nh thÕ cÊp thiÕt ®èi víi nh÷ng<br /> ®iÓm ®· ®­îc häc thuyÕt ph¸p lý còng nh­ ng­êi mµ sù hy sinh cña b¶n th©n v× nh÷ng<br /> thùc tiÔn xÐt xö thõa nhËn lµ trong t×nh ng­êi kh¸c lµ nghÜa vô cao c¶ cña hä. Kinh<br /> thÕ cÊp thiÕt thiÖt h¹i g©y ra cÇn nhá h¬n nghiÖm lËp ph¸p nµy, theo chóng t«i cÇn<br /> thiÖt h¹i cÇn ng¨n ngõa ®Ó kÕt luËn hµnh ®­îc nhµ lµm luËt ViÖt Nam tiÕp nhËn ®Ó<br /> vi cña hai thuû thñ §adli vµ Stevens hoµn thiÖn chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt<br /> thuéc tr­êng hîp t×nh thÕ cÊp thiÕt còng trong LuËt h×nh sù ViÖt Nam.<br /> sÏ lµm cho chóng ta kh«ng khái ng¹c<br /> nhiªn bëi tÝnh phi nh©n tÝnh cña nã. Xin TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> nh¾c l¹i r»ng, trong tr­êng hîp nªu trªn, 1. Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999<br /> hai thuû thñ ¨n thÞt mét thuû thñ trÎ tuæi (®­îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2009).<br /> h¬n lµ ®· g©y ra thiÖt h¹i nhá h¬n (mét 2. Bé luËt H×nh sù Liªn bang Nga n¨m 1996,<br /> ng­êi chÕt) cßn thiÖt h¹i cÇn ng¨n ngõa lµ Nxb. Ph¸p lý, M¸txc¬va, 1996 (tiÕng Nga).<br /> thiÖt h¹i lín h¬n (ba ng­êi chÕt). 3. HiÕn ph¸p Hîp chñng quèc Hoa Kú<br /> §èi chiÕu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c quy n¨m 1787 (tiÕng Nga).<br /> ®Þnh cña chÕ ®Þnh t×nh thÕ cÊp thiÕt trong 4. Bé Tæng tËp luËt Hoa Kú- Môc 18,<br /> Bé luËt h×nh sù cña c¸c n­íc kh¸c nhau trong s¸ch: “Hîp chñng quèc Hoa Kú:<br /> trªn thÕ giíi cã thÓ thÊy c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt”,<br /> chÕ ®Þnh nµy trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nxb. TiÕn bé, M¸txc¬va, 1993 (tiÕng Nga).<br /> Nam n¨m 1999 lµ tèi ­u h¬n c¶. TÝnh tèi 5. Bé luËt H×nh sù MÉu Hîp chñng<br /> ­u cña c¸c quy ®Þnh ®ã thÓ hiÖn râ nÐt quèc Hoa Kú, dÞch tõ tiÕng Anh, Nxb.<br /> nhÊt ë giíi h¹n ph©n biÖt t×nh thÕ cÊp Ph¸p lý, M¸txc¬va, 1969 (tiÕng Nga).<br /> thiÕt víi v­ît qu¸ giíi h¹n t×nh thÕ cÊp 6. C¸ch nh×n cña Hoa Kú ®èi víi LuËt<br /> thiÕt. Tuy nhiªn, trong Bé luËt h×nh sù h×nh sù, Ch­¬ng III trong s¸ch: “Chuyªn ®Ò<br /> cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi còng cã nh÷ng vÒ t­ ph¸p h×nh sù so s¸nh” (Tñ s¸ch LuËt<br /> quy ®Þnh kh¸ lý thó cña chÕ ®Þnh t×nh thÕ so s¸nh), Th«ng tin Khoa häc ph¸p lý, ViÖn<br /> cÊp thiÕt. Tr­íc hÕt, ®ã lµ quy ®Þnh Nghiªn cøu khoa häc ph¸p lý (Bé T­ ph¸p)<br /> nghiªm cÊm hµnh vi cè ý t¹o ra nguy c¬ ®e xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1999, tr. 66-74.<br /> däa c¸c lîi Ých mµ ph¸p luËt b¶o vÖ ®Ó råi 7. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh n¨m 1967<br /> thùc hiÖn c¸i gäi lµ t×nh thÕ cÊp thiÕt. CÇn vÒ LuËt h×nh sù (tiÕng Nga).<br /> nh¾c l¹i r»ng, hµnh vi nµy bÞ coi lµ téi 8. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh n¨m 1981<br /> ph¹m vµ bÞ trõng trÞ vÒ h×nh sù. vÒ téi ph¹m ch­a hoµn thµnh (tiÕng Nga).<br /> Trong Bé luËt h×nh sù cña mét sè n­íc 9. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh n¨m 1968<br /> (Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, Céng hoµ vÒ téi trém c¾p tµi s¶n (tiÕng Nga).<br /> T©y Ban Nha) cã nh÷ng quy ®Þnh, theo ®ã 10. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh n¨m 1997<br /> nh÷ng chñ thÓ mµ theo tÝnh chÊt chuyªn vÒ téi ph¹m (tiÕng Nga).<br /> m«n nghÒ nghiÖp (nh­ cøu ho¶, cøu hé...) 11. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh vÒ T­<br /> kh«ng ®­îc g©y thiÖt h¹i cho ng­êi kh¸c ®Ó ph¸p h×nh sù (tiÕng Nga).<br /> b¶o toµn tÝnh m¹ng cña m×nh, kÓ c¶ trong 12. §¹o luËt V­¬ng quèc Anh n¨m 1961<br /> t×nh thÕ cÊp thiÕt. C¸ch tiÕp cËn nµy, thiÕt vÒ tù s¸t (tiÕng Nga).<br /> nghÜ lµ hoµn toµn cã l«gic vµ ®óng ®¾n. 13. Bé luËt H×nh sù Céng hßa nh©n d©n<br /> Qu¶ thùc, sÏ lµ sai lÇm nÕu ¸p dông quy Trung Hoa n¨m 1997 (tiÕng Nga).<br /> <br /> 8 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />