Chỉ số tổn thương tài nguyên nước ngọt khu vực bán đảo Cà Mau

BÀI BÁO KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> CHỈ SỐ TỔN THƯƠNG TÀI NGUYÊN NƯỚC NGỌT<br /> KHU VỰC BÁN ĐẢO CÀ MAU<br /> <br /> Nguyễn Đăng Tính1, Trịnh Công Vấn2, Phan Hữu Cường3, Bùi Hồng Nga4<br /> <br /> Tóm tắt: Bán đảo Cà Mau (BĐCM) có diện tích chiếm tới khoảng 43% diện tích Đông bằng Sông<br /> Cửu Long (ĐBSCL) nhưng có vị trí xa nguồn nước ngọt của sông Hậu lại chịu tác động phức tạp<br /> của hai chế độ thủy triều Biển Đông và Biển Tây nên sử dụng tài nguyên nước (TNN) là vấn đề hết<br /> sức phức tạp. Trong tương lai, với tác động tiêu cực từ việc sử dụng nước của các nước thượng lưu<br /> Mekong cũng như tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) và nước biển dâng (NBD) việc quản lý<br /> khai thác và sử dụng TNN ở khu vực này cần được đặt lên hàng đầu.<br /> Kết quả tính toán chỉ số tổn thương tài nguyên nước cho thấy vùng BĐCM có nguy cơ suy thoái tài<br /> nguyên nước ở mức cao, đặc biệt liên quan đến các chỉ số về môi trường vì vậy cần nâng cao năng<br /> lực quản lý để giảm nguy cơ suy thoái tài nguyên nước.<br /> Từ khóa: BĐCM, Tài nguyên nước, Tổn thương tài nguyên nước ngọt<br /> <br /> 1. TÀI NGUYÊN NƯỚC TẠI BĐCM* lượng đàn hồi. Đây là vùng có trữ lượng tiềm<br /> Bán đảo Cà Mau (BĐCM) nằm ở phía Tây năng lớn, nhưng trữ lượng bảo đảm (trữ lượng<br /> Nam đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), động) lại hạn chế.<br /> giới hạn bởi phía Bắc là kênh Cái Sắn, phía Từ năm 2000, Chương trình Môi trường Liên<br /> Đông Bắc là sông Hậu, phía Tây Nam là biển Hợp Quốc và các đối tác trong hệ thống Liên<br /> Tây và phía Đông là biển Đông. Diện tích tự Hiệp Quốc cùng với một số trường đại học và<br /> nhiên 16.780 km2, chiếm 43% diện tích viện nghiên cứu ở Châu Phi và Châu Á đã hợp<br /> ĐBSCL, gồm: Bạc Liêu, Sóc Trăng, Cà Mau, tác để đánh giá tính dễ bị tổn thương của nguồn<br /> Hậu Giang, T.p Cần Thơ và một phần của tỉnh nước ngọt đối với thay đổi môi trường tạo ra<br /> Kiên Giang. thông tin kịp thời và đáng tin cậy cho việc ra<br /> Nước mặt: Chế độ thuỷ văn ở BĐCM bị<br /> quyết định sáng suốt về Quản lý Tài nguyên<br /> chi phối bởi thuỷ triều biển Đông, biển Tây,<br /> nước Tổng hợp và đạt được các mục tiêu phát<br /> dòng chảy sông Mêkông, Lượng mưa trung<br /> triển Thiên niên kỷ (MDGs).<br /> bình năm trong khu vực khoảng 2200mm,<br /> Tính dễ bị tổn thương: Trong quản lý tài<br /> trong đó lượng mưa trong mùa mưa chiếm<br /> khoảng 95% tổng lượng mưa năm. Nguồn nguyên nước, tính dễ bị tổn thương có thể được<br /> nước ngọt chủ yếu của vùng BĐCM là nguồn định nghĩa là các điểm yếu và thiếu sót của hệ<br /> nước của sông Hậu. thống tài nguyên nước khiến cho hệ thống trở<br /> Nước dưới đất: Kết quả tính toán trữ lượng nên khó khăn khi đối mặt với thay đổi môi<br /> tiềm năng nước dưới đất vùng BĐCM là 16.106 trường và kinh tế xã hội. Do đó, tính dễ bị tổn<br /> m3/ngày, trong đó nước nhạt (tổng khoáng hoá thương cần được đo lường bởi một bên là (i)<br /> < 1g/l) là 11.106 m3/ngày (Bộ TNMT,2014). Tác động của những tác nhân gây căng thẳng ở<br /> Trữ lượng tĩnh gồm trữ lượng trọng lực và trữ quy mô lưu vực sông đối với hệ thống tài<br /> nguyên nước; với một bên kia là (ii) năng lực<br /> 1<br /> Cơ sở 2- Đại học thủy lợi, của hệ sinh thái và xã hội để đối phó với các<br /> 2<br /> Viện đổi mới công nghệ thủy lợi Mekong mối đe dọa đến chức năng của một hệ thống<br /> 3<br /> Viện Thủy lợi và Môi trường, Đại học thủy lợi<br /> 4<br /> Trung tâm quan trắc tài nguyên & MT tỉnh Bình Dương nước tài nguyên nước.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 85<br />  nước quan trọng là kênh QL-PH. Vùng B2 được<br /> xác định cho khu vực chủ yếu còn canh tác lúa<br /> (Sóc Trăng) và tiểu vùng B3 là khu vực đã<br /> chuyển đổi sản xuất nước lợ (Bạc Liêu).<br /> <br /> BAÛN ÑOÀ PHAÂN KHU THUÛY VAÊN VUØNG BAÙN ÑAÛO CAØ MAU<br /> <br /> <br /> <br />  aén<br />  Thoát Noát<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> iù S<br /> Ca<br /> K.<br /> OÂ Moân<br /> Taân Hieäp  <br /> <br /> <br /> <br /> RAÏCH GIAÙ CAÀN T HÔ <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> oân<br /> ÂM<br /> K.O<br /> Gi oàng Rieàng A<br />  â<br /> Xeû o Roâ ø No So<br /> Xa<br /> K. âng<br /> Ha<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> AÂY<br /> S. Caù i Be ù Phu ïng Hi eäp<br />  äu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ÅN T<br /> ùo  Vò Thanh<br /> Ga S.<br /> Ca Goø Qu ao<br /> aùn ùi Lôùn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BIE<br /> K.C  Ñaïi Ngaõ i<br /> <br /> <br /> <br /> An Minh K.<br /> La<br />  øng<br /> Th<br /> B1<br /> öù<br /> Ba C.Myõ Tu ù<br /> C1<br /> Hình 1. Sơ đồ tiếp cận quản trị Tài nguyên<br /> ûy<br /> SOÙC TRAÊ NG<br /> C.Myõ Phö ôùc<br /> U Minh  Hoàng Daân <br /> Ngaõ Naêm C.T7<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> S.T<br /> Thöôï ng Vónh Thuaän<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> re<br /> R. K.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ïm<br /> Tie<br /> êng<br /> Ca<br /> ïnh B2<br /> nước trên cơ sở phân tích mức độ tổn thương<br /> âu Ñe K.<br /> Dö<br /> øa Ba àn-P Ng<br /> acé an<br /> Ch ho Phöôùc Long Dö<br /> Myõ Th anh<br /> K. ùS C.Phu ù Loä c<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K.<br />  inh øa -B<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> P<br /> U Minh K.C<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> hö<br /> aïc<br /> a ïnh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ôùc<br /> äp lieâu<br /> Ñeàn Hie<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lo<br /> Thô ùi B ình<br /> -H B3 ïng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ng<br />  oä P hu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> -V<br /> hoøn ä -P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ón<br /> Lo<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> h<br /> g<br /> D<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> M<br /> aûn BAÏ C LIEÂU<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> yõ<br /> Qu <br /> Hoà U Minh Haï K. ÂNG<br /> ÑO<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C.<br /> C.C<br /> C.<br /> <br /> <br /> <br /> Caà<br /> ÅN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C.A<br /> C .V<br /> Mức độ tổn thương của tài nguyên nước<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ho<br /> aùi<br /> C.<br /> BIE<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> u Sa<br /> C.C<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ùp Ñ<br /> <br /> <br /> Traà<br /> C.X<br /> <br /> <br /> <br /> So<br /> <br /> ónh<br /> <br /> <br /> aø Bì<br /> C. Baïch Ng öu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> äp<br /> á3<br /> hoät<br /> C.G<br /> <br /> La<br /> <br /> oùm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> oàn<br /> <br /> <br /> m<br /> Myõ<br /> <br /> <br /> nh<br /> C.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ùng<br /> Li eâu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C.Ch<br /> <br /> Noïc<br /> <br /> iaù<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ne<br /> Lung<br /> -Baïc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Troøn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> âu<br /> C. Ca ø Ma u<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ra<br /> C .S<br /> ø Mau<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> uû Ch<br /> <br /> Naï<br /> CAØ MAU  K.Ca<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> i<br /> C.C<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ng<br /> öS<br /> C.<br /> C2<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> í<br /> C.<br /> <br /> <br /> Kh<br /> <br /> aâu<br /> <br /> on<br /> của một lưu vực sông, một khu vực có thể<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Laùn<br /> <br /> <br /> uùc<br /> <br /> Dö<br /> g Tr<br /> <br /> <br /> Treùo<br /> <br /> øa<br /> aâm<br /> Traà n Vaê n Thô øi<br /> Ñoác  S. Ga ønh Haøo<br /> S.Oân g Gaønh Haøo<br /> GHI CHUÙ<br /> <br /> được đánh giá từ hai khía cạnh: (a) các mối đe Khu A<br /> Khu B1<br /> E<br /> dọa chính của tài nguyên nước và động lực p<br /> Khu B2<br /> Khu B3<br /> ûy H aù<br /> S. Ba Naêm C aê n Khu C1<br /> phát triển và sử dụng của tài nguyên nước; và S.Cö<br /> ûa Lô<br /> ùn<br /> <br /> Khu C2<br /> Khu D<br /> <br /> (b) những thách thức của khu vực trong việc Khu E<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đối phó với các mối đe dọa này. Theo phân<br /> tích khung, các mối đe dọa có thể được đánh<br /> giá từ 3 thành phần khác nhau của tài nguyên Hình 2. Bản đồ phân vùng thủy lợi BĐCM<br /> nước và khai thác sử dụng, gồm áp lực về (Nguồn: Viện QHTLMN, 2007)<br /> nước, xung đột giữa phát triển và sử dụng tài<br /> nguyên nước và năng lực quản lý tài nguyên Vùng C1: Chính là tiểu vùng thủy lợi U<br /> nước của khu vực. Minh Thượng đã được xác định bởi quy hoạch<br /> 2. CHỈ SỐ TỔN THƯƠNG NGUỒN TNN qua nhiều thời kỳ. Trước đây nhà nước có<br /> NƯỚC NGỌT TẠI BĐCM chủ trương xây dựng hệ thống thủy lợi để ngọt<br /> Viện QHTLMN (2007) đã phân chia BĐCM hóa vùng này với mục tiêu trồng lúa. Trong thực<br /> thành 8 tiểu sinh thái sản xuất dựa trên cơ sở tài tế nhiều năm, người dân đã chuyển đổi mô hình<br /> nguyên nước và mô hình sản xuất:<br /> trồng lúa sang mô hình luân canh: trồng lúa mùa<br /> Vùng A: gồm diện tích tiểu vùng Tây sông<br /> mưa và nuôi tôm mùa khô.<br /> Hậu (TSH) của các tỉnh Kiên giang, Cần Thơ,<br /> Vùng C2: là Tiểu vùng thủy lợi U Minh Hạ,<br /> Hậu giang. Đặc điểm chính của vùng này là có<br /> với đặc điểm quan trọng là nguồn nước mưa từ<br /> nước nguồn nước ngọt từ sông Hậu cho nên<br /> phần lớn diện tích được canh tác theo mô hình rừng U Minh tạo ra nguồn nước ngọt cho trồng<br /> sinh thái nước ngọt: trồng lúa 2-3 vụ, rau màu, lúa nhiều năm nay. Hiện nay một số diện tích<br /> cây ăn trái. ven biển có khuynh hướng dịch chuyển sang<br /> Vùng B1: là vùng cửa sông Hậu thuộc phạm vi nuôi tôm.<br /> tỉnh Sóc Trăng, chịu ảnh hưởng của xâm nhập Vùng D: là vùng ven biển của Bạc Liêu năm<br /> mặn nhưng vùng này vẫn có thể khai thác nước phía nam quốc lộ 1, với đặc điểm quan trọng là<br /> ngọt từ sông Hậu cho sản xuất nông nghiệp. nước mặn quanh năm.<br /> Vùng B2 và B3: nằm trong tiểu dự án Quản Vùng E: là các huyện nam Cà Mau như Năm<br /> Lộ - Phụng Hiệp (QL-PH) với trục kênh dẫn Căn, Ngọc Hiển. đặc điểm chính vùng này là<br /> <br /> <br /> 86 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018)<br /> nước mặn quanh năm. Nước ngọt chỉ từ nguồn biến động lượng mưa dài hạn (RSv).<br /> duy nhất là do mưa, người dân trữ lại để sử  Chỉ số căng thẳng về nguồn nước RSs<br /> dụng cho ăn uống, sinh hoạt nhưng rất hạn chế. được biểu thị bằng nguồn nước bình quân đầu<br /> Chỉ số tổn thương (VI) tài nguyên nước được người (R) và thường được so sánh với chỉ số<br /> tính toán theo công thức, theo hướng dẫn của quốc tế về nguồn nước bình quân đầu người<br /> UNDP( 2009): (1700 m3/người/năm).<br /> VI = f (RS, DP, ES, MC) (1)<br />  RS = f [áp lực về nước (RS) và sự biến<br /> động của mưa (RSv)];<br />  DP = f [khai thác nước (DP) và mức độ<br /> Nguồn nước ngọt giữa các vùng thay đổi lớn<br /> tiếp cận nước uống an toàn của người (DPd)];<br /> từ vùng TSH (A) có nguồn nước từ sông Hậu,<br />  EH = f [ô nhiễm nguồn nước (EHp) và<br /> vùng Ven sông Hậu (B1) và phần diện tích đầu<br /> suy thoái hệ sinh thái (EHe)];<br /> nguồn của hệ thống QL-PH (B2), trong khi khó<br />  MC = f [sử dụng nước kém hiệu quả (MCe),<br /> khăn nhất nước ngọt là vùng nam Cà Mau (E),<br /> khả năng tiếp cận hệ thống vệ sinh được cải thiện<br /> ven biển Bạc Liêu (D) và sau đó là các vùng<br /> (MC), và khả năng quản lý xung đột (MCg)].<br /> thuộc tiểu vùng U Minh Thượng và phần hạ<br /> RS xác định nguồn nước sẵn có để đáp ứng<br /> nguồn của QL-PH; tiểu vùng U Minh Hạ (C2)<br /> áp lực của nhu cầu nước cho dân số ngày càng<br /> có diện tích nhỏ và tận dụng được nguồn nước<br /> tăng có tính đến sự thay đổi lượng mưa. Do đó,<br /> mưa trữ bởi rừng U Minh nên áp lực về nước<br /> nó bị ảnh hưởng bởi sự căng thẳng nguồn nước<br /> ngọt không quá lớn.<br /> tái tạo (RSs) và thông số biến động nước do sự<br /> Bảng 1. Chỉ số căng thẳng về nước<br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> R(Ss) 0.00 0.120 0.294 0.41 0.53 0.29 0.71 0.88<br /> <br />  Chỉ số biến động lượng mưa dài hạn RSv<br /> được ước tính bằng hệ số biến thiên (CV) của<br /> bản ghi lượng mưa nhiều năm, lấy từ Trạm Khí<br /> tượng trong khu vực BĐCM từ năm 1990 đến<br /> Trên cơ sở số liệu thống kê mưa các<br /> 2015. CV được ước tính bằng tỷ lệ độ lệch<br /> trạm, các ch ỉ số biến thiên về mưa cho 8<br /> chuẩn của bản ghi lượng mưa với lượng mưa<br /> vùng như sau.<br /> trung bình.<br /> Bảng 2. Biến thiên lượng mưa năm tại các vùng và chỉ số biến động mưa<br /> <br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> <br /> Cv 0.160 0.167 0.195 0.130 0.186 0.140 0.175 0.145<br /> <br /> R(Sv) 0.533 0.577 0.650 0.433 0.620 0.467 0.583 0.483<br /> <br /> <br /> DP là chỉ số bao gồm việc khai thác quá cầu nước WRs (sinh hoạt, công nghiệp, nông<br /> mức tài nguyên nước (DPs) và khả năng nghiệp) đến tổng tài nguyên nước tái tạo W<br /> tiếp cận nguồn cung cấp nước uống an toàn<br /> (DPd).<br />  DPs được ước tính bằng tỷ lệ tổng nhu<br /> <br /> KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 87<br />  Bảng 3. Chỉ số khai thác nguồn nước<br /> <br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> DPs 0.667 0.91 1.0 1.176 1.25 1.11 2.00 2.50<br /> <br />  DPd là cung cấp nguồn nước uống đầy quy mô dân số.<br /> đủ để đáp ứng nhu cầu cơ bản cho xã hội,<br /> liên quan đến cách các cơ sở phát triển nước<br /> đáp ứng nhu cầu dân số. Thiếu khả năng tiếp Trong đó: P là tổng dân số; Pd là số dân<br /> cận nước an toàn được ước tính bằng tỷ lệ không được tiếp cận nước an toàn.<br /> phần trăm dân số thiếu khả năng tiếp cận với<br /> Bảng 4. Chỉ số tiếp cận nước sạch của người dân<br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> DPd 0.40 0.45 0.45 0.50 0.50 0.55 0.60 0.70<br /> <br /> EH được đo lường bằng mức độ ô nhiễm tạo. Tuy nhiên, những thông tin này chưa được<br /> nước (EHp) và thông số suy giảm hệ sinh thái ghi nhận trong khu vực nghiên cứu, có thể tạm<br /> (EHe). tính EHp=1<br />  EHp được ước tính bằng tỷ lệ của tổng  EHe được xác định trong nghiên cứu này<br /> lượng nước thải không được xử lý trong hệ là tỷ lệ diện tích đất không có thảm thực đến<br /> thống tiếp nhận nước cho tổng nguồn nước tái tổng diện tích đất của khu vực nghiên cứu.<br /> Bảng 5. Chỉ số mức độ bị mất thảm thực vật che phủ<br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> EHe 0.30 0.50 0.60 0.70 0.70 0.30 0.90 0.80<br /> <br /> MC đánh giá tính dễ bị tổn thương của tài khối nước trong bất kỳ lĩnh vực tiêu thụ nước<br /> nguyên nước bằng cách đánh giá năng lực quản nào so với mức trung bình của nhóm số quốc<br /> lý hiện tại với ba vấn đề then chốt: hiệu quả sử gia. Các nước Đông nam Á được ước tính hiệu<br /> dụng tài nguyên nước; sức khỏe con người liên quả sử dụng nước chỉ vào khoảng 0,44 đến 0,99<br /> quan đến khả năng tiếp cận với các dịch vụ vệ (Mukand and Shahriar, 2009), trong nghiên cứu<br /> sinh; và khả năng quản lý xung đột tổng thể. Vì này MCe tạm tính 0,50.<br /> vậy, MC được đo lường bằng thông số không  MCs được sử dụng như một giá trị tiêu biểu<br /> hiệu quả sử dụng nước (MCe), thông số không để đo lường năng lực của hệ thống quản lý để đối<br /> thể tiếp cận vệ sinh được cải thiện (MCc), và phó với cải thiện sinh kế trong việc giảm mức độ ô<br /> tham số năng lực quản lý xung đột (MCG). nhiễm. MCs được ước tính là tỷ lệ phần trăm dân<br />  MCe được ước tính về đóng góp tài chính số không có khả năng tiếp cận với các cơ sở vệ sinh<br /> cho tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của một mét được cải thiện so với tổng dân số của khu vực.<br /> Bảng 6. Chỉ số mức độ không được tiếp cận vệ sinh cải thiện<br /> Vùng A B1 B2 B3 C1 C2 D E<br /> MCS 0.70 0.50 0.45 0.40 0.40 0.40 0.40 0.30<br /> <br />  MCc thể hiện năng lực của một hệ thống xung đột. Một hệ thống quản lý tốt có thể được<br /> quản lý tài nguyên nước để đối phó với các đánh giá bằng hiệu quả của nó trong việc sắp<br /> <br /> <br /> 88 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018)<br /> xếp thể chế, xây dựng chính sách, cơ chế truyền trong mỗi danh mục phải bằng 1 và tổng trọng<br /> thông và hiệu quả thực hiện. số cho tất cả các danh mục phải bằng 1. Tổng<br /> Theo hướng dẫn tham khảo (UNDP,2009), trọng số được tính theo công thức 2 sau đây :<br /> các trọng số trong công thức tính toán chỉ số tổn<br /> (2)<br /> thương được tính toán theo mức độ gia tăng tính<br /> tổn thương của thành phần tham gia, tuy nhiên Trong đó :<br /> do việc xác định các trọng số này khá phức tạp  n- số lượng nhóm tham số<br /> nên trong khuôn khổ bài báo áp dụng trọng số  m- số lượng tham số của 1 nhóm;<br /> theo giá trị trung bình: trọng số 0,25 được phân  Xij. Giá trị của tham số thứ j trong nhóm<br /> bổ trên tất cả các loại (RS, DP, EH và MC); Đối thứ I;<br /> với các tham số RS, RSv, DP, DPd, EHp và  Wij. Trọng số cho tham số thứ j trong<br /> EHe, trọng số 0,5 được áp dụng, và đối với các nhóm thứ I;<br /> tham số MCe, MC và MCg, trọng số của 0,33  Wi. Trọng số cho nhóm thứ i ;<br /> được gán. Tổng trọng số cho tất cả các thông số<br /> Bảng 7. Đánh giá lưu vực (vùng) qua chỉ số tổn thương nguồn nước (UNDP, 2009)<br /> <br /> Chỉ số<br /> Hiện trạng<br /> tổn thương<br /> Thấp Tài nguyên lưu vực phát triển bền vững. Các mặt hệ sinh thái và năng lực<br /> (VI  0, 2 ) quản lý tốt.<br /> Lưu vực có điều kiện tốt để quản lý bền vững tài nguyên nước xong vẫn<br /> Trung bình phải đối mặt với sức ép về kỹ thuật cũng như chính sách quản lý. Vì vậy<br /> ( 0,2  VI  0, 4 ) buộc phải xây dựng chính sách quản lý mới để phù hợp với thách thức sử<br /> dụng tài nguyên nước.<br /> Lưu vực chịu sức ép cao, cần thiết phải có sự đầu tư kỹ thuật cũng như cải<br /> Cao<br /> ( 0,4  VI  0, 7 ) cách trong quản lý tổng hợp, tạo điều kiện nâng cao dân trí cộng đồng để có<br /> cơ hội hành động nhất quán đối phó với các thách thức đặt ra.<br /> Lưu vực đang bị suy thoái nghiêm trọng về tất cả các mặt tài nguyên nước,<br /> về trang bị kỹ thuật cũng như hệ thống quản lý. Không thể thiếu sự hợp tác<br /> Nguy cấp<br /> ( 0, 7  VI  1,0 ) giữa nhân dân và nhà nước. Cần một quá trình lâu dài để tái thiết lập lại sự<br /> ổn định của lưu vực với cấp độ có tham vấn của nhà nước và các tổ chức<br /> quốc tế.<br /> Bảng 8. Kết quả tính toán chỉ số tổn thương tài nguyên nước BĐCM<br /> TT VÙNG KÝ HIỆU RS DP ES MC VI<br /> 1 Tây sông Hậu A 0.27 0.33 0.25 0.46 0.33<br /> 2 Ven, cửa sông Hậu B1 0.34 0.45 0.40 0.48 0.42<br /> 3 QL-PH (đầu nguồn) B2 0.47 0.45 0.48 0.48 0.47<br /> 4 QL-PH (cuối nguồn) B3 0.51 0.48 0.55 0.50 0.51<br /> 5 U Minh Thượng C1 0.57 0.48 0.53 0.30 0.47<br /> 6 U minh Hạ C2 0.38 0.50 0.40 0.50 0.44<br /> 7 Nam quốc lộ 1 (Bạc Liêu) D 0.64 0.50 0.63 0.53 0.57<br /> 8 Nam Cà Mau E 0.68 0.58 0.65 0.56 0.62<br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 89<br />  3. KẾT LUẬN đều ở mức cao do nhu cầu nước cho sản xuất và<br /> Tính toán chỉ số tổn thương Tài nguyên nước dân sinh ở vùng BĐCM đều ở mức cao hơn khả<br /> trong khu vực BĐCM cho thấy kết quả đều ở mức năng có thể cung cấp. Chỉ số tổn thương liên quan<br /> tổn thương cao trừ khu vực TSH mức độ tổn đến môi trường sinh thái đều ở mức độ cao, cảnh<br /> thương cũng xấp xỉ ngưỡng “tổn thương cao”. báo tài nguyên nước rất dễ bị suy thoái do quản lý<br /> Sự căng thẳng về nước (water stress) các chất thải trong các hoạt động phát triển kém; Chỉ<br /> vùng TSH và ven cửa sông Hậu do tiếp cận với số tổn thương liên quan đến năng lực quản lý tài<br /> trục sông Hậu thuận tiện hơn nên chỉ số này ở nguyên nước cảnh báo nếu không có các chính<br /> mức trung bình, các vùng còn lại đều có chỉ số sách và quy chế phù hợp, tài nguyên nước khu<br /> tổn thương cao, đặc biệt vùng Nam quốc lộ 1A vực BĐCM sẽ có nguy cơ suy thoái nghiêm trọng.<br /> và Nam Cà Mau, chỉ số này xấp xỉ ngưỡng “tổn Bài báo là một phần kết quả nghiên cứu đề<br /> thương rất cao”; vùng U Minh hạ nhờ nguồn tài Nghiên cứu khoa học cấp nhà nước MS :<br /> nước mưa trữ lại do rừng Uminh hạ nên chỉ số KC08.08/16-20: Nghiên cứu các giải pháp giảm<br /> tổn thương ở mức trung bình. thiểu tác động, thích ứng với thiên tai hạn hán<br /> Chỉ số tổn thương thể hiện áp lực phát triển và xâm nhập mặn vùng Bán đảo Cà Mau.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Bộ TNMT (2014): Số liệu quan trắc, dự báo NDĐ khu vực Nam Bộ, Trung tâm khảo sát quy hoạch<br /> TNN, Bộ TNMT;<br /> Viện QHTLMN (2007): Quy hoạch tài nguyên nước Bán đảo Cà Mau, Bộ NN&PTNT.<br /> Mukand S. B. and Shahriar M. W.(2009): Vulnerability Assessment of Freshwater Resources to<br /> Environmental Change Mekong River Basin, UNEP;<br /> UNDP (2009). Methodologies guidlines, Vulnerability assessment of freshwater resources to<br /> environment changes, Thailand.<br /> <br /> Abstract:<br /> WATER VULNERABILITY INDEX IN THE CAMAU PENINSULA<br /> <br /> The Camau Peninsula covers of about 43% of the Vietnam Mekong River Delta are, but is located<br /> far from the freshwater source of the Hau River and influenced by the East and the West Sea tides.<br /> Water resources usage is a very complex matter in the area. In the future, with the negative impacts<br /> from the water use of upper Mekong countries as well as the impacts of climate change and sea<br /> level rise, the management including exploitation and use of water resources in the area needs to be<br /> put on top priority.<br /> The vulnerability of water indice show that Camau Peninsula has a high risk of degradation of<br /> water resources, especially relating to environmental indicators. Improved management capacity to<br /> reduce the risk of degradation of water resources is highly needed.<br /> Keywords: Camau Peninsula, water resources, vulnerability index<br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/11/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 21/12/2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 90 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018)<br />