Chú giải học với việc phát hiện một số nhầm lẫn trong cách hiểu và giải thích các văn bản triết học kinh điển

Chú giải học với việc phát hiện một số nhầm lẫn<br /> trong cách hiểu và giải thích các văn bản<br /> triết học kinh điển<br /> NguyÔn TÊn Hïng(*)<br /> Tãm t¾t: C¸c v¨n b¶n kinh ®iÓn triÕt häc ra ®êi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt<br /> ®Þnh vµ c¸ch chóng ta mét thêi gian kh¸ dµi, do ®ã th−êng ®−îc hiÓu vµ vËn dông<br /> sai lÖch, ®· g©y ra nhiÒu t¸c h¹i kh«ng nhá. VËy lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu ®óng thùc<br /> chÊt ý nghÜa cña t− t−ëng cña c¸c v¨n b¶n kinh ®iÓn? Chó gi¶i häc (hay th«ng diÔn<br /> häc - hermeneutics) ®· nghiªn cøu vµ tr¶ lêi cho c©u hái nµy. Bµi viÕt kh¸i l−îc vÒ<br /> nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chó gi¶i häc, vµ thö vËn dông mét sè ph−¬ng<br /> ph¸p, nguyªn t¾c cña nã vµo viÖc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu chØnh mét sè nhÇm lÉn, bÊt cËp<br /> ®· tõng cã trong c¸ch hiÓu vµ gi¶i thÝch c¸c v¨n b¶n triÕt häc kinh ®iÓn.<br /> Tõ khãa: Chó gi¶i häc, Th«ng diÔn häc, HiÖn t−îng häc chó gi¶i, V¨n b¶n kinh ®iÓn<br /> I. Kh¸i niÖm vµ nguån gèc lÞch sö cña chó gi¶i häc(*)<br /> <br /> ThuËt ng÷ chó gi¶i häc Hermeneutics<br /> trong<br /> tiÕng<br /> Anh,<br /> hermēneutikos trong tiÕng Hy L¹p - cã<br /> nguån gèc tõ ®éng tõ hermēneuein: gi¶i<br /> thÝch, lµm s¸ng tá.<br /> Hermeneutics ®−îc dÞch ra tiÕng<br /> ViÖt b»ng nhiÒu c¸ch: “Chó gi¶i häc”,<br /> “Th«ng diÔn häc”, “Gi¶i thÝch häc”,<br /> “T−êng gi¶i häc”. Gi¸o s− TrÇn V¨n<br /> §oµn dïng tõ “Th«ng diÔn häc” víi<br /> nghÜa th«ng hiÓu vµ diÔn ®¹t. ThuËt<br /> ng÷ “Th«ng diÔn häc” còng ®−îc Lª<br /> TuÊn Huy sö dông ®Ó dÞch cuèn s¸ch<br /> “Th«ng diÔn häc cña Hªghen” (Hegel’s<br /> <br /> (*)<br /> <br /> PGS.TS., ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ - x· héi,<br /> Tr−êng §¹i häc Duy T©n, thµnh phè §µ N½ng;<br /> Email: ngthung46@gmail.com<br /> <br /> Hermeneutics) cña Paul Redding(*).<br /> Trong bµi nµy, chóng t«i dïng “chó gi¶i<br /> häc”, thuËt ng÷ ®−îc sö dông trong Héi<br /> th¶o khoa häc quèc tÕ ®−îc tæ chøc vµo<br /> th¸ng 7/2015: “NhËn thøc chó gi¶i häc<br /> vÒ triÕt häc kinh ®iÓn trong thêi ®¹i<br /> ngµy nay”(**).<br /> Trong cuèn Chó gi¶i häc: Nh÷ng<br /> nguyªn t¾c vµ quy tr×nh gi¶i thÝch<br /> Kinh Th¸nh, t¸c gi¶ Henry A. Virkler<br /> chØ ra: “Tõ hermeneutics ®−îc biÕt lµ<br /> (*)<br /> §¸ng lÏ nªn dÞch lµ “Th«ng diÔn häc vÒ<br /> Hªghen”, tøc lµ th«ng hiÓu, diÔn gi¶i Hªghen<br /> d−íi gãc ®é “Th«ng diÔn häc”. Hªghen lµ ®èi<br /> t−îng th«ng diÔn, kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ.<br /> (**)<br /> Héi th¶o do ViÖn TriÕt häc (ViÖn Hµn l©m<br /> KHXH ViÖt Nam) phèi hîp víi ñy ban nghiªn<br /> cøu Gi¸ trÞ vµ TriÕt häc Hoa Kú, ViÖn Nghiªn<br /> cøu TriÕt häc kinh ®iÓn vµ Khoa TriÕt häc thuéc<br /> §¹i häc Fu Jen (§µi Loan) tæ chøc t¹i Häc viÖn<br /> ChÝnh trÞ Khu vùc III, thµnh phè §µ N½ng.<br /> <br /> Chó gi¶i häc…<br /> <br /> cã nguån gèc tõ tªn cña vÞ thÇn Hy l¹p<br /> Hermes, sø gi¶ cña c¸c vÞ thÇn, cã<br /> nhiÖm vô truyÒn ®¹t vµ gi¶i thÝch<br /> nh÷ng th«ng b¸o cña c¸c vÞ thÇn cho<br /> nh÷ng kÎ lÜnh héi may m¾n hoÆc<br /> th−êng th−êng th× xÊu sè” (Henry A.<br /> Virkler and Karelynne Gerber Ayayo,<br /> 2007, p.15-16).<br /> Henry A. Virkler gi¶i thÝch thªm:<br /> “Chó gi¶i häc th−êng ®−îc ®Þnh nghÜa lµ<br /> khoa häc vµ nghÖ thuËt gi¶i thÝch. Chó<br /> gi¶i häc ®−îc coi lµ mét khoa häc bëi nã<br /> cã luËt lÖ, vµ nh÷ng luËt lÖ nµy cã thÓ<br /> ®−îc ph©n lo¹i theo mét hÖ thèng cã<br /> tr×nh tù. Nã ®−îc coi lµ mét nghÖ thuËt<br /> bëi v× sù th«ng hiÓu lµ mÒm dÎo, do vËy<br /> viÖc ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc vµ cøng<br /> nh¾c c¸c luËt lÖ ®«i khi cã thÓ xuyªn t¹c<br /> ý nghÜa thËt sù cña th«ng tin” (Henry A.<br /> Virkler and Karelynne Gerber Ayayo,<br /> 2007, p.16).<br /> Ph−¬ng ph¸p chó gi¶i lÇn ®Çu tiªn<br /> ®−îc ®−a vµo triÕt häc chñ yÕu th«ng<br /> qua t¸c phÈm cña Aristotle cã nhan ®Ò<br /> Peri Hermeneias (tiÕng Anh: On<br /> Interpretation - VÒ gi¶i thÝch, nh−ng<br /> th−êng ®−îc biÕt ®Õn víi c¸i tªn La tinh<br /> De Interpretatione). Trong thêi Trung<br /> cæ, chó gi¶i häc th−êng g¾n liÒn víi thÇn<br /> häc vµ cã môc ®Ých gi¶i thÝch Kinh<br /> Th¸nh. §Õn thêi Phôc h−ng, chó gi¶i<br /> häc phôc vô nhu cÇu gi¶i thÝch triÕt häc,<br /> v¨n hãa, nghÖ thuËt Hy L¹p, ®ång thêi<br /> phôc vô nhu cÇu c¶i c¸ch t«n gi¸o.<br /> II. Mét sè nhµ chó gi¶i häc quan träng vµ quan<br /> ®iÓm c¬ b¶n cña hä<br /> <br /> 1. Friedrich Schleiermacher vµ<br /> Wilheim Dithey - nh÷ng ng−êi cha ®Î<br /> cña chó gi¶i häc hiÖn ®¹i, nh÷ng<br /> ng−êi ®· ®−a chó gi¶i häc vµo lÜnh<br /> vùc triÕt häc.<br /> <br /> 19<br /> Friedrich<br /> Schleiermacher(*)<br /> (1768-1814) lµ nhµ triÕt häc, nhµ thÇn<br /> häc vµ lµ mét môc s− Tin Lµnh. ¤ng<br /> th−êng ®−îc coi lµ “ng−êi cha ®Î cña chó<br /> gi¶i häc phæ qu¸t hiÖn ®¹i”. NÕu tr−íc<br /> kia, c¸c nhµ chó gi¶i th−êng g¾n chó<br /> gi¶i häc víi viÖc gi¶i thÝch mét t¸c gi¶<br /> hoÆc mét v¨n b¶n cô thÓ, th×<br /> Schleiermacher lÇn ®Çu tiªn tõ gãc ®é<br /> triÕt häc ®· hÖ thèng hãa lý luËn chó<br /> gi¶i häc. Thay v× tËp trung vµo nguyªn<br /> b¶n cÇn lý gi¶i, chó gi¶i häc chuyÓn<br /> sang nghiªn cøu b¶n th©n sù lý gi¶i.<br /> Schleiermacher ®Þnh nghÜa chó gi¶i häc<br /> phæ qu¸t lµ häc thuyÕt vÒ nghÖ thuËt<br /> thÊu hiÓu.<br /> Víi<br /> tinh<br /> thÇn<br /> nh−<br /> vËy,<br /> Schleiermacher ®i s©u nghiªn cøu mét<br /> sè vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn chung cña<br /> chó gi¶i häc. ¤ng ph©n ra hai khÝa c¹nh<br /> hay hai mÆt cña sù gi¶i thÝch: gi¶i thÝch<br /> vÒ mÆt ng÷ ph¸p (grammatical<br /> interpretation) vµ gi¶i thÝch vÒ mÆt t©m<br /> lý (psychological interpretation). Gi¶i<br /> thÝch vÒ mÆt ng÷ ph¸p lµ sù th«ng hiÓu<br /> ®èi t−îng trªn c¬ së n¾m v÷ng ng«n ng÷<br /> cña t¸c gi¶ vµ v¨n b¶n. Gi¶i thÝch vÒ<br /> mÆt t©m lý lµ sù th«ng hiÓu ®èi t−îng<br /> th«ng qua viÖc n¾m v÷ng t©m lý, c¸<br /> tÝnh, t− t−ëng, môc ®Ých cña t¸c gi¶, bèi<br /> c¶nh lÞch sö cña t¸c phÈm. Hai mÆt nµy<br /> cã sù t¸c ®éng, quy ®Þnh lÉn nhau.<br /> Mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña<br /> chó<br /> gi¶i<br /> häc<br /> phæ<br /> qu¸t<br /> cña<br /> Schleiermacher lµ nguyªn t¾c vßng trßn<br /> (*)<br /> Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher sinh ë<br /> Breslau (Phæ). N¨m 1787, «ng b¾t ®Çu häc thÇn<br /> häc ë tr−êng §¹i häc Halle. Sau khi tèt nghiÖp,<br /> «ng lµm môc s− ë nhiÒu n¬i vµ ®Õn n¨m 1804 th×<br /> gi÷ chøc gi¸o s− thÇn häc ë tr−êng §¹i häc Halle<br /> cho ®Õn n¨m 1807. Sau khi tr−êng §¹i häc Berlin<br /> thµnh lËp n¨m 1810, «ng gi÷ chøc gi¸o s− thÇn<br /> häc ë tr−êng nµy cho ®Õn khi qua ®êi. Trong thêi<br /> gian nµy «ng còng ®−îc bÇu lµm Th− ký ViÖn<br /> Hµn l©m Khoa häc Phæ.<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> 20<br /> chó gi¶i (tiÕng §øc: hermeneutischer<br /> zirkel; tiÕng Anh: hermeneutic circle):<br /> chó gi¶i toµn thÓ nhê xuÊt ph¸t tõ chó<br /> gi¶i bé phËn vµ chó gi¶i bé phËn nhê<br /> xuÊt ph¸t tõ chó gi¶i toµn thÓ. Tr−íc<br /> hÕt, cÇn ph¶i hiÓu s¬ bé toµn thÓ v¨n<br /> b¶n. ThÊu hiÓu toµn thÓ nh− vËy ®−îc<br /> coi nh− lµ thÊu hiÓu s¬ bé, tiÒn thÊu<br /> hiÓu vµ ®−îc dïng lµm ®iÓm xuÊt ph¸t<br /> ®Ó thÊu hiÓu bé phËn. Sau khi ®· thÊu<br /> hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ, s©u s¾c tõng bé<br /> phËn th× viÖc thÊu hiÓu toµn bé míi<br /> ®−îc coi lµ c¬ b¶n ®· hoµn thµnh.<br /> Wilheim Dilthey(*) (1833-1911) lµ<br /> nhµ triÕt häc, lÞch sö häc, chó gi¶i häc<br /> ng−êi §øc. ¤ng còng ®−îc coi lµ mét<br /> “ng−êi cha ®Î cña chó gi¶i häc hiÖn ®¹i”.<br /> Theo «ng, chØ cã ph−¬ng ph¸p khoa häc<br /> tù nhiªn th× kh«ng ®ñ, mµ ph¶i dïng<br /> ph−¬ng ph¸p khoa häc nh©n v¨n ®Ó lý<br /> gi¶i x· héi. Chi phèi ®êi sèng x· héi<br /> kh«ng ph¶i lµ quan hÖ nh©n qu¶ m¸y<br /> mãc mµ lµ ho¹t ®éng cã ý thøc, t×nh c¶m<br /> cña con ng−êi. NhËn thøc tù nhiªn th×<br /> chØ dùa vµo kinh nghiÖm c¶m tÝnh, trong<br /> khi ®ã nhËn thøc x· héi chñ yÕu ph¶i<br /> dùa vµo kinh nghiÖm sèng cña con ng−êi.<br /> Giíi tù nhiªn lµ thÕ giíi bªn ngoµi, xa l¹<br /> víi con ng−êi. ChØ cã x· héi míi lµ thÕ<br /> giíi cña con ng−êi. §Ó nhËn thøc tù<br /> nhiªn, c¸c khoa häc tù nhiªn sö dông<br /> ph−¬ng ph¸p “gi¶i thÝch” (explain); ®Ó<br /> gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng tinh thÇn, c¸c<br /> khoa häc tinh thÇn ph¶i sö dông ph−¬ng<br /> ph¸p “thÊu hiÓu” (understand).<br /> ChÝnh v× thÕ, Dilthey vµ c¶<br /> Schleiermacher ®Òu xem chó gi¶i häc lµ<br /> ph−¬ng ph¸p luËn riªng cña triÕt häc vµ<br /> (*)<br /> Wilheim Dilthey sinh ë Nassau (§øc). ¤ng häc<br /> thÇn häc ë tr−êng §¹i häc Heidelberg, nh−ng sau<br /> ®ã chuyÓn ®Õn tr−êng §¹i häc Berlin. N¨m 1864,<br /> «ng nhËn häc vÞ tiÕn sÜ ë Berlin. ¤ng ®−îc bæ<br /> nhiÖm lµm gi¸o s− ë c¸c tr−êng ®¹i häc: Basel<br /> (1866), Kiel (1868), Breslau (1871). Tõ n¨m 1882,<br /> «ng gi÷ chøc gi¸o s− tr−êng §¹i häc Berlin cho<br /> ®Õn khi qua ®êi n¨m 1911.<br /> <br /> khoa häc nh©n v¨n, kh«ng ph¶i lµ cña<br /> khoa häc tù nhiªn.<br /> 2. Chó gi¶i häc hiÖn sinh cña<br /> Martin Heidegger<br /> Martin Heidegger(*) (1889-1976) lµ<br /> mét nhµ triÕt häc hiÖn sinh ng−êi §øc.<br /> ¤ng ®· më ra mét giai ®o¹n míi trong<br /> sù ph¸t triÓn cña chó gi¶i häc; tõ nghÖ<br /> thuËt hay ph−¬ng ph¸p luËn gi¶i thÝch,<br /> chó gi¶i häc ®· trë thµnh b¶n thÓ luËn<br /> triÕt häc.<br /> Trong t¸c phÈm Tån t¹i vµ thêi gian<br /> (tiÕng §øc: Sein und Zeit; tiÕng Anh:<br /> Being and Time) n¨m 1927, Heidegger<br /> cho r»ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña triÕt häc<br /> (vµ còng lµ cña chó gi¶i häc) lµ truy t×m<br /> ý nghÜa cña tån t¹i. Lµ mét nhµ hiÖn<br /> sinh chñ nghÜa, Heidegger lÊy “tån t¹i<br /> hiÖn cã” (Dasein: tån t¹i ë ®©y, th−êng<br /> ®−îc dÞch lµ “hiÖn h÷u”, “hiÖn sinh”)<br /> lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. Nh− vËy, nhiÖm vô<br /> cña chó gi¶i häc hiÖn sinh lµ gi¶i thÝch,<br /> hiÓu thÊu Dasein nªn v× thÕ nã ®−îc coi<br /> lµ b¶n thÓ luËn triÕt häc.<br /> Heidegger ¸p dông hiÖn t−îng häc<br /> vµo chó gi¶i häc, ®−îc gäi lµ HiÖn t−îng<br /> häc<br /> chó<br /> gi¶i<br /> (hermeneutic<br /> phenomenology). Heidegger nhÊn m¹nh<br /> mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ tån t¹i.<br /> ChØ th«ng qua ng«n ng÷ th× tån t¹i<br /> (hiÖn sinh) míi ®−îc biÓu hiÖn ra.<br /> Martin Heidegger sinh ë thÞ trÊn Messkirch,<br /> vïng n«ng th«n miÒn Nam n−íc §øc trong mét<br /> gia ®×nh C«ng gi¸o. ¤ng häc triÕt häc ë tr−êng<br /> §¹i häc Freiburg, hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ<br /> n¨m 1914. §Çu n¨m 1919, Heidegger ®−îc bæ<br /> nhiÖm lµm trî lý cho Edmund Husserl, nh−ng<br /> Heidegger kh«ng hoµn toµn theo quan ®iÓm hiÖn<br /> t−îng häc cña Husserl. N¨m 1928, «ng trë l¹i<br /> tr−êng §¹i häc Freiburg nhËn chøc gi¸o s− vµ kÕ<br /> tôc chøc vô cña Husserl khi Husserl nghØ h−u.<br /> N¨m 1933, Heidegger tham gia §¶ng Quèc x·<br /> §øc vµ ®−îc bæ nhiÖm lµm HiÖu tr−ëng tr−êng<br /> §¹i häc Freiburg. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø<br /> Hai, Heidegger bÞ cÊm gi¶ng d¹y vµ lµm viÖc ë<br /> c¸c tr−êng ®¹i häc, ®Õn n¨m 1951 «ng míi ®−îc<br /> tiÕp tôc gi¶ng d¹y b×nh th−êng.<br /> (*)<br /> <br /> Chó gi¶i häc…<br /> <br /> Kh«ng ph¶i chóng ta nãi mét ng«n ng÷<br /> mµ “ng«n ng÷ ®ang nãi”(*) víi chóng ta.<br /> 3. Chó gi¶i häc cña Hans-Georg<br /> Gadamer<br /> Hans-Georg Gadamer(**) (19002002) lµ nhµ triÕt häc, chó gi¶i häc ng−êi<br /> §øc. T¸c phÈm Ch©n lý vµ ph−¬ng ph¸p<br /> (Truth and Method) cña Gadamer xuÊt<br /> b¶n n¨m 1960 lµ t¸c phÈm tiªu biÓu tr×nh<br /> bµy mét c¸ch tØ mØ lý luËn chó gi¶i häc<br /> cña «ng. Trong t¸c phÈm nµy, Gadamer<br /> nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña chó gi¶i<br /> häc qua c¸c thêi kú lÞch sö. Theo «ng,<br /> trong truyÒn thèng x−a, chó gi¶i häc ®−îc<br /> chia thµnh hai yÕu tè: subtilitas<br /> intelligendi (thÊu hiÓu) vµ subtilitas<br /> explicandi (gi¶i thÝch), vµ sau ®ã mét yÕu<br /> tè thø ba - subtilitas applicandi (vËn<br /> dông) ®−îc thªm vµo. Nh− vËy chó gi¶i<br /> häc ®−îc coi lµ tµi n¨ng (talent) nhiÒu h¬n<br /> lµ ph−¬ng ph¸p (Hans-Georg Gadamer,<br /> 2006, p.306). Trong cuèn s¸ch cña m×nh,<br /> Gadamer luËn chøng cho tÝnh phæ biÕn<br /> cña chó gi¶i häc, coi nã lµ mét bé phËn<br /> cña triÕt häc, kh¾c phôc h¹n chÕ cña c¸c<br /> c¸ch hiÓu tr−íc ®©y coi chó gi¶i häc chØ lµ<br /> “Die Sprache spricht” (language speaks) lµ côm<br /> tõ tiÕng §øc ®−îc Heidegger dïng lÇn ®Çu trong<br /> bµi gi¶ng vÒ ng«n ng÷ n¨m 1950 vµ nh¾c l¹i<br /> nhiÒu lÇn trong nh÷ng t¸c phÈm sau ®ã.<br /> (**)<br /> Gadamer sinh ë Marburg (§øc) vµ lín lªn ë<br /> Breslau (Phæ). Cha cña «ng lµ gi¸o s− ngµnh<br /> d−îc ë Breslau, sau ®ã lµ gi¸o s− hãa d−îc ë<br /> tr−êng §¹i häc Marburg. N¨m 1918, «ng vµo häc<br /> ®¹i häc ë Breslau, n¨m sau chuyÓn ®Õn Marburg<br /> cïng víi cha. Sau khi tèt nghiÖp, Gadamer<br /> chuyÓn ®Õn tr−êng §¹i häc Freiberg vµ trë thµnh<br /> häc trß cña Heidegger. ¤ng còng nghiªn cøu hiÖn<br /> t−îng häc cña Husserl. Khi Heidegger nhËn chøc<br /> gi¸o s− ë tr−êng §¹i häc Marburg th× Gadamer<br /> còng chuyÓn vÒ Marburg gi¶ng d¹y trong ®Çu<br /> thËp kû 1930. N¨m 1938, Gadamer ®−îc phong<br /> chøc gi¸o s− ë tr−êng §¹i häc Leipzig. Gadamer<br /> ®−îc gi÷ chøc HiÖu tr−ëng cña tr−êng nµy tõ<br /> n¨m 1946. Sau khi bá §«ng §øc sang T©y §øc,<br /> Gadamer nhËn chøc gi¸o s− §¹i häc Heidelberg<br /> n¨m 1949 thay cho Karl Jaspers. Gadamer ®−îc<br /> nhiÒu tr−êng ®¹i häc ë §øc, TiÖp, Nga, Mü,<br /> Canada phong tiÕn sÜ danh dù.<br /> (*)<br /> <br /> 21<br /> c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña khoa häc<br /> nh©n v¨n.<br /> Trong quan ®iÓm chó gi¶i häc cña<br /> m×nh, Gadamer nhÊn m¹nh tÝnh lÞch sö<br /> cña sù chó gi¶i. Nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn<br /> c¶nh lÞch sö kh¸c nhau gi÷a ng−êi lý gi¶i<br /> vµ ®èi t−îng lý gi¶i lµ mét trong nh÷ng<br /> nguyªn nh©n lµm cho sù lý gi¶i thiÕu<br /> trung thùc vµ chÝnh x¸c. Do vËy, ng−êi lý<br /> gi¶i cÇn ph¶i v−ît qua nh÷ng giíi h¹n vÒ<br /> thêi gian vµ thµnh kiÕn hiÖn t¹i míi cã<br /> thÓ ®¹t ®−îc tÝnh ch©n thùc lÞch sö khi<br /> gi¶i thÝch mét v¨n b¶n ®· ra ®êi trong<br /> qu¸ khø. H¬n n÷a, viÖc hiÓu vµ gi¶i<br /> thÝch mét v¨n b¶n ®−¬ng thêi còng cã<br /> nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh cña nã do<br /> thµnh kiÕn cña thêi ®¹i, do ®ã cÇn ph¶i<br /> cã mét kho¶ng c¸ch thêi gian nhÊt ®Þnh<br /> chóng ta míi cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc gi¸ trÞ<br /> ch©n thùc cña v¨n b¶n mét c¸ch ®Çy ®ñ.<br /> Gadamer còng chÞu ¶nh h−ëng rÊt<br /> lín t− t−ëng cña Heidegger vÒ vai trß<br /> cña ng«n ng÷ trong viÖc th«ng hiÓu vµ<br /> gi¶i thÝch.<br /> 4. Chó gi¶i häc cña Paul Ricœuer<br /> Paul Ricœuer(*) (1913-2005) lµ nhµ<br /> triÕt häc ng−êi Ph¸p, gi¸o s− triÕt häc<br /> Paul Ricœuer sinh ë Valence (Dr«me, Ph¸p)<br /> trong mét gia ®×nh Tin Lµnh. Ricœuer vµo häc<br /> triÕt häc ë tr−êng §¹i häc Sorbonne n¨m 1934, ë<br /> ®ã «ng chÞu ¶nh h−ëng cña nhµ triÕt häc hiÖn<br /> sinh h÷u thÇn Gabriel Marcel. N¨m 1939, «ng<br /> tham gia qu©n ®éi Ph¸p vµ n¨m sau bÞ §øc Quèc<br /> x· b¾t cÇm tï trong 5 n¨m. Trong thêi gian 19481956, «ng gi¶ng d¹y ë Khoa ThÇn häc tr−êng §¹i<br /> häc Strasbourg. ¤ng nhËn häc vÞ tiÕn sÜ n¨m<br /> 1950. Ricœuer næi tiÕng lµ mét chuyªn gia vÒ<br /> hiÖn t−îng häc, mét lo¹i triÕt häc ®ang næi lªn ë<br /> Ph¸p lóc bÊy giê. N¨m 1956, Ricœuer ®−îc<br /> phong chøc gi¸o s− triÕt häc ë tr−êng §¹i häc<br /> Sorbonne vµ tõ ®ã trë thµnh mét nhµ triÕt häc<br /> næi tiÕng ë Ph¸p. Trong cuéc ®êi, Ricœuer ®· viÕt<br /> 500 bµi b¸o vµ 30 quyÓn s¸ch. ¤ng nhËn ®−îc<br /> häc vÞ tiÕn sÜ danh dù cña nhiÒu tr−êng ®¹i häc<br /> trªn thÕ giíi, hµng chôc gi¶i th−ëng quèc tÕ trong<br /> ®ã cã Gi¶i th−ëng Kioto vÒ NghÖ thuËt vµ TriÕt<br /> häc (2000) vµ Gi¶i th−ëng John W. Kluge vÒ<br /> Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n (2004).<br /> (*)<br /> <br /> 22<br /> tr−êng §¹i häc Sorbonne, ng−êi ph¸t<br /> triÓn hiÖn t−îng häc chó gi¶i sau<br /> Heidegger vµ Gadamer. HiÖn t−îng häc<br /> ®· trë thµnh chó gi¶i häc khi ph−¬ng<br /> ph¸p hiÖn t−îng häc ®−îc dïng ®Ó gi¶i<br /> thÝch, kh«ng cßn ®¬n thuÇn lµ hiÖn<br /> t−îng häc siªu nghiÖm nh− quan niÖm<br /> cña ng−êi s¸ng lËp ra nã lµ Edmund<br /> Husserl. Môc ®Ých cña hiÖn t−îng häc<br /> chó gi¶i Paul Ricœur lµ th«ng qua viÖc<br /> nghiªn cøu thÇn tho¹i, t«n gi¸o, nghÖ<br /> thuËt, ng«n ng÷ ®Ó ph¸t hiÖn ra ý nghÜa<br /> cña cuéc sèng ®»ng sau nh÷ng hiÖn<br /> t−îng Êy. Còng gièng nh− Gadamer,<br /> Ricœur ®Æc biÖt chó ý chøc n¨ng cña<br /> ng«n ng÷.<br /> N¨m 2000, Ricœuer ®−îc trao Gi¶i<br /> th−ëng Kioto vÒ NghÖ thuËt vµ TriÕt häc,<br /> v× ®· cã c«ng “c¸ch m¹ng hãa ph−¬ng<br /> ph¸p hiÖn t−îng häc chó gi¶i, më réng<br /> viÖc nghiªn cøu sù gi¶i thÝch v¨n b¶n<br /> bao gåm nhiÒu lÜnh vùc réng lín, nh−ng<br /> cô thÓ, vÒ thÇn tho¹i, kinh Th¸nh, ph©n<br /> t©m häc, lý luËn vÒ phÐp Èn dô, lý luËn<br /> vÒ chuyÖn kÓ” (https://en.wikipedia.org/<br /> wiki/Paul_Ric%C5%93ur).<br /> Ngoµi nh÷ng yªu cÇu, ph−¬ng ph¸p,<br /> nguyªn t¾c mµ c¸c nhµ chó gi¶i häc ®·<br /> ®−a ra, theo chóng t«i cßn cã mét sè vÊn<br /> ®Ò hÕt søc quan träng ch−a ®−îc ®Ò cËp<br /> ®Õn; tr−íc hÕt lµ th¸i ®é, quan ®iÓm, lËp<br /> tr−êng xuÊt ph¸t cña ng−êi hiÓu vµ gi¶i<br /> thÝch. Ch¼ng h¹n, viÖc gi¶i thÝch Kinh<br /> Th¸nh cña mét nhµ thÇn häc th× kh¸c<br /> víi mét ng−êi v« thÇn. Sigmund Freud<br /> ®øng trªn lËp tr−êng ph©n t©m häc cña<br /> m×nh nªn trong viÖc gi¶i thÝch c¸c vÊn<br /> ®Ò mü häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, chiÕn<br /> tranh vµ hßa b×nh,v.v..., «ng lu«n lu«n<br /> viÖn ®Õn “phøc c¶m ¥®ip” (Oedipus<br /> complex), coi nh− lµ “®éng lùc t×nh dôc”<br /> cña tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng x· héi.<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> Ngoµi ra theo chóng t«i, ®iÒu kiÖn<br /> lÞch sö còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù<br /> th«ng hiÓu vµ gi¶i thÝch t− t−ëng cña c¸c<br /> t¸c gi¶ kinh ®iÓn. VÝ dô, trong thêi kú<br /> trung ®¹i, c¸c thÕ lùc phong kiÕn Trung<br /> Quèc ®· sö dông Nho gi¸o lµm c«ng cô<br /> thèng trÞ vÒ t− t−ëng nªn ®· gi¶i thÝch<br /> Nho gi¸o cho phï hîp víi chÕ ®é phong<br /> kiÕn, nh− “Qu©n xö thÇn tö, thÇn bÊt tö<br /> bÊt trung”,v.v…, vèn kh«ng ph¶i lµ t−<br /> t−ëng cña Nho gi¸o nguyªn thñy. ViÖc<br /> gi¶i thÝch Kinh Th¸nh Kit« gi¸o thêi<br /> Trung cæ ë ch©u ¢u còng r¬i vµo hoµn<br /> c¶nh t−¬ng tù nh− vËy. Trong ®iÒu kiÖn<br /> sôc s«i c¸ch m¹ng v« s¶n cña thÕ kû XX,<br /> chñ nghÜa Marx-Lenin th−êng ®−îc khai<br /> th¸c, ®Ò cao qu¸ møc tÝnh triÖt ®Ó c¸ch<br /> m¹ng dÉn ®Õn th¸i ®é cùc ®oan mét c¸ch<br /> chñ quan ®èi víi c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ,<br /> nh−ng sang ®iÒu kiÖn hßa b×nh x©y dùng<br /> th× c¸c vÊn ®Ò ®ã l¹i ®−îc nhËn thøc l¹i<br /> mét c¸ch mÒm dÎo h¬n.<br /> III. Thö vËn dông chó gi¶i häc vµo viÖc ph¸t hiÖn vµ<br /> ®iÒu chØnh mét vµi nhÇm lÉn trong viÖc thÊu hiÓu vµ<br /> gi¶i thÝch mét sè v¨n b¶n triÕt häc kinh ®iÓn<br /> <br /> C¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn cña triÕt<br /> häc Trung Quèc cæ ®¹i, nh− c¸c t¸c<br /> phÈm cña Khæng Tö, M¹nh Tö, L·o Tö<br /> cã ¶nh h−ëng lín ®Õn t− t−ëng ViÖt<br /> Nam suèt mÊy ngh×n n¨m lÞch sö. C¸c<br /> t¸c phÈm cña K. Marx, F. Engels vµ V.I.<br /> Lenin lµ nh÷ng t¸c phÈm cã ¶nh h−ëng<br /> trùc tiÕp ®Õn thùc tiÔn c¸ch m¹ng vµ<br /> x©y dùng ®Êt n−íc ta trong mÊy chôc<br /> n¨m qua vµ kÓ c¶ trong giai ®o¹n hiÖn<br /> nay. Tuy nhiªn, do sù bÊt ®ång ng«n<br /> ng÷, ng−êi ViÖt Nam th−êng tiÕp xóc<br /> víi c¸c t¸c phÈm nµy th«ng qua c¸c b¶n<br /> dÞch vµ giíi thiÖu cña mét sè dÞch gi¶,<br /> nhiÒu khi nh÷ng dÞch gi¶ nµy kh«ng<br /> ph¶i lµ nh÷ng nhµ triÕt häc nªn viÖc<br /> hiÓu vµ gi¶i thÝch cña hä cã nh÷ng sai<br /> sãt nhÊt ®Þnh.<br /> <br />